Chłop potęgą jest i basta. O mityzacji kultury ludowej w nauce / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1983 t.37 z.1-2
Dublin Core
Tytuł
Chłop potęgą jest i basta. O mityzacji kultury ludowej w nauce / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1983 t.37 z.1-2
Opis
Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1983 t.37 z.1-2, s.3-8
Twórca
Robotycki, Czesław; Węglarz, Stanisław
Wydawca
Instytut Sztuki PAN
Data
1983
Relacja
oai:cyfrowaetnografia.pl:publication:3348
Format
application/pdf
Język
pol.
Identyfikator
oai:cyfrowaetnografia.pl:3137
PDF Text
Text
Czesław Robotycki, Stanisław Węglarz
CHŁOP POTĘGĄ JEST I BASTA. O MITYZACJI
KULTURY LUDOWEJ W NAUCE
„ W i e d z a nie jeat n i c z y m i n n y m j a k budowaniem
m i t u o świecie, g d y ż
m i t leży j u ż w a a m y e h e l e m e n t a c h i p o z a m i t n i e m o ż e m y w ogóle
wyjść".
Bruno Schulz
1
Koland Barth.es
2
, , W s z y s t k o więc może b y ć m i t e m ? Sądzę, że t a k . . . "
Zastosowany
w t y t u l e zwrot, zapożyczony z d r a m a t u Stani
sława W y s p i a ń s k i e g o ,
istniejący
w dzisiejszej
frazeologii
p o p u l a r n o porzekadło, j e s t tezą aksjologiczną n a której
treść p r a c o w a ł y p o k o l e n i a t w ó r c ó w . T e z a t a o s t a t e c z n i e
jako
bogatą
powinna
tę ś w i a d o m o ś ć z j e j o b i e k t a m i c z y l i z m o ż l i w y m i f o r m a m i d o ś
wiadczanego
przez
operatywność
nią b y t u ' ' .
W
9
uzyskują
nowym
polu
„metakategorio" t y p u
teoretycznym
kultura,
pogląd, m i t . . . Współczesna h u m a n i s t y k a poszukuje
świato
całościowego
należeć d o ś w i a t a s z t u k i i w y r a ż a ć się właśnie w j ę z y k u p o e t y c k i m ,
k o m p l e k s u znaozeniowotwórczego, a podstawowym j e j celem jest
b o w i e m niesie w sobie idee, o c e n y i k a t e g o r i e , określane m i a n e m
zrozumienie.
i m p o n d e r a b i ł i ó w . J e d n a k ż e n a treść c y t o w a n e g o
zwrotu — po
Te
nowe
tendencjo
rzekadła zapracowała również n a u k a , a c z k o l w i e k miała b y ć o n a
przez humanistów
—
na metajęzyk"
zgodnie
z życzeniami sejentystów — wolną o d sądów aksjo
logicznych
i wyłącznie
Takie
opozycyjne
i
naukowych
często
opisywać
rzeczywistość.
traktowanie
było
sądów
się m . i n . w
mitologa"
1 0
,
przyjmowaniu
który
„skazany
jest
. T a k ą p o s t a w ę p r z y j ę l i ś m y r ó w n i e ż , chcąc p r z y
pomnieć, że m i t y z a c j a — jeden z nader i s t o t n y c h mechanizmów
aksjologicznyoh
kwestionowane.
1 1
wyrażają
„postawy
Wybuchające
co
wytwarzających t e k s t y k u l t u r y — n i e ominęła również
Podzielamy
zdanie
tych,
którzy
twierdzą,
nauki
że m i t y z a c j a
1 2
.
jest
p e w i e n czas s p o r y o z d a n i a wartościujące w n a u c e powstają n a
w h u m a n i s t y c e n i e d o uniknięcia. T r a k t u j e m y , za i n n y m i a u t o
kanwie podstawowych
r a m i , pojęcie m i t u oraz jego p o c h o d n e j a k o k a t e g o r i e
Nasilanie
się r ó ż n i c
wywołało poczucie
różnic w poglądach n a istotę
między
stanowiskami
kryzysu
wchodzących
a n a l i z poszczególnych d y s c y p l i n wiedzy.
gląd l i t e r a t u r y
cpistemologioznymi
w nauce i wzbudziło
sobów i n t e r p r e t a c j i zjawisk
tzw. humanistycznej
poznania.
krytykę
w zakres
Nawet
spo
giczne i stosujemy do k o n k r e t n e j d y s c y p l i n y wiedzy,
metapoziom
przedmiotu
pobieżny
z o s t a t n i c h łat,
prze
pozwala
na jakim
Przedstawione
d o k o n u j e się t a k i c h
operacji.
n a p o c z ą t k u d y l e m a t y p o z n a n i a są t ł e m s p o
rów bardziej szczegółowych, dotyczących i s t n i e n i a m i t u i mecha
n i z m u m i t y z a c j i w n a u k a c h n i e mających
charakteru technolo
stwierdzić, że z n o w u znaleźliśmy się w s y t u a c j i k r y z y s u . P r z y
gicznego. S t a n o w i s k o k o n s e k w e n t n i e z t y c h sporów
pomnijmy
streszcza
( w największym
Istota
kryzysu
skrócie) n a c z y m
epistemologicznego,
o n polega.
najostrzej
rysującego
metodolo
podkreślająo
wywiedzione
się n a s t ę p u j ą c o : j e ż e l i w l u d z k i m p o z n a n i u
własnej skóry
jest niemożliwo,
jeżeli świat
dany
porzucenie
jest
ludziom
się w f i l o z o f i i , w y r a ż a się w p o s t u l a c i e z m i a n y p o l a b a d a w c z e g o
j a k o wyposażony w s e n s , a sens t o d z i e ł o l u d z k i e j p r o j e k c j i
całej h u m a n i s t y k i . S p o r y e p i s t e m o - m e t o d o l o g i c z n e
pozostaje
doprowadziły
3
d o u t r w a l e n i a się d w u p r z e c i w s t a w n y c h p o s t a w
konstytuujących
Nie
sześćdziesiątych X X w i e k u . C h o d z i o postawę p o ż y t y w i s t y c z n o -
Nauki
-sejentystyczną
(reprezentowaną
i
neopozytywizm)
oraz tradycję personalistyczną ( m . i n . egzysten-
cjalizm)*.
Stanowiska
rozstrzygnięć
te
problemów
założeniu, że możliwości
ekstremalnej
wyznaczały
zakres
pojawiających
poznania
formie
podstawowych
się w n a u c e
lokują
przez
—
się w ś r ó d
przy
opozycji:
poznanie — przeżycie, opis — ocena, f a k t — wartość, o b i e k t y w n a
prawda —
s u b i e k t y w n y sens i t p . W s z y s t k i e
5
to i inne
opozycje,
to różne wersje k a r t e z j a i i s k i e j formuły wyrażające
onkologiczne
przeciwstawienie
i
czystej
przedmiotowośoi b y t u .
wano
wielokrotnie
łania a t m o s f e r y
tycznych
oraz
samowiedzy
podmiotowości
Prób
doprowadzając
6
myślenia
przełamania
w konsekwencji
dystansu wobec problemów i pytań
przyczyniając
się d o p o w s t a n i a
epistemo-metodologicznej,
przekonania
poznania naukowego
terze
rozwoju
Obecnie
obiektywnej
typu
socjolo
m i t z a m^takategorię
chimeryczne
ludzkie
wiary
mogą
artykułować
i nadzieje
w
możliwość
p o z n a n i a ; b a d a ć b ę d ą s ° n s t a k i e j w i a r y ze w z g l ę d u n a l u d z k i e
wartości .
1 3
Świadomość
mityczna
w k u l t u r z e jest
powszechna
i J e j j T J o ^ b i l c j l " " " w y d a j e sie n i t m o ż l i w a . O d n a j d u j e m y j ą w każ
dym
r o z u m i e n i u świata
i h i s t o r i i , która
r o z u m i e n i e świata i h i s t o r i i czerpie
m a mieć
sens.
z korzenia m i t u
kultury
Nasze
(określonej
w i z j i światopoglądowej), d z i ę k i n i t m u z d o b y w a m y p r a w o
w a n i a sensu r z e c z o m
nada
i zdarzeniom. T a k i mitotwórczy oharakter
niechętnie j e s t u z n a w a n y
w odniesieniu do niektórych
sfer k u l t u r y t y m b a r d z i e j , że z m i t y z o w a n e
treści w y m y k a j ą się
p o t o c z n e m u doświadczeniu, u b r a n e w słowa n a u k i , i d e o l o g i i c z y
zabsolutyzowanej
h i e r a r c h i i wartości.
Odkrywanie
zmityzowa-
nych warstw k u l t u r y w każdym jej przejawie, t o sztuka interpre
tacji.
Ostatecznie
Zarysowano
oraz l i n e a r n y m i k u m u l a t y w n y m charak
zmianę
z
wyżej
kryzysu
optyk
(w uproszczeniu
oczywiście)
opistemo-motodologicznego
badawczych
wielu
tendencje
wpłynęły
na
dyscyplin humanistycznych,
w stronę — generalnie rzecz biorąc — a n t r o p o l o g i i * . T a k dzieje
8
1
świadkami
_p_aj&£Ly_gm*t**'—Myślenie
i
pozytywis
wyrażać
wyjścia
jesteśmy
przedświadomych
wywo
jest t o nawoływanie d o porzucenia wysiłków w ogóle.
przyjmujące
prawdziwości
nauki.
o
do
podkreślającej
7
zostały
dokony
nowego
giczne i k u l t u r o w e w y m i a r y funkcjonowania n a u k i .
podważone
absolutnej
t e j formuły
—
z klasycznej e p i s t e m o l o g i i n a rzecz anałizy
mitu.
p a r a d y g m a t f i l o z o f o w a n i a , który dominował d o m n i ' j więcej łat
w
rezygnacja
kształtowania
humanistyczne
nieświadomych
dąży
do
przesłanek
się
nowego
ujawnienia
^rozmaitych
się
w
sztuki
historii
1 8
,
1 5
,
a także
socjologii ,
1 6
—
literaturoznawstwie
o paradoksie
—
w
w t y m jest i t o , że z m i a n a t a n a k a z u j e n o w e
współpracy
między
1 7
etnografii
f o r m samej świadomości jakąjudzie_mają. o sobie i s w o i m świecie,
formy
odsłania także p i e r w o t n y związek sensu j a k i k a ż d o r a z o w o łączy
pozwala odzyskać blask t e r m i n o w i h u m a n i s t y k a .
wymienionymi
,
1 9
historii
.
Ważne
metodologicznie
dyscyplinami;
co
3
E k s p l i k o w a n i e regułami myślenia m i t y c z n e g o z j a w i s k współ
Czynimy
t o zgodnie
c z e s n y c h — i t o często z e s f e r y n a u k i — b u d z i ł o o p o r y . N i e m n i e j
podkreślają
podobieństwo
(rozmytych)
między
mitom
rozumianym
fabuła), a jego współczesnymi
otnologicznio
f o r m a m i polega
(jako
w ł a ś n i e n a toż
samości f u n k c j i i podobieństwie s t r u k t u r y l o g i c z n e j j a k i e w s o b i e
zawierają .
2 0
W
2 5
,
z p o s t u l a t a m i w i e l u metodologów,
istotną
rolę
definiowanych
t z w . pojęć
przez
którzy
nieeksplikowanych
użycie
2 6
.
W o b e c f a k t u , że w i e d z a o k u l t u r z e l u d o w e j (płynąca
z nauk
0 n i e j ) m a c h a r a k t e r z m i t y z o w a n y zająć m o ż n a różno s t a n o w i s k a .
M o ż n a z j a w i s k a n i e dostrzog;ać — l u b w i d z i e ć j e t y l k o w w y m i a r z e
analizach mitów
pretacyjne:
należy
filologiczną,
Próbując
stwierdzić,
antropologiczną
najogólniej
że stanowią
uwzględniać t r z y wersje
określić
i
czym
go pewno
inter
publicystyczną .
2 1
jest
m i t , możnaby
konstrukcje —
nieodzowne
i stale obecne w n a s z y m życiu i n t e l e k t u a l n y m i a f e k t y w n y m
pozwalające n a m z m i e n n e i w a r u n k o w e składniki
wiązSc" w sposób c e l o w y
„byt",
nader
„prawda",
z realnościbmi
„wartość",
czy
Pol z pewnych
typu
t o u z n a w a ć n a p r z y k ł a d , iż
powodów
mhyzowali
ludową, ale
obiektyw
naukowości .
2 7
Można zjawisko
k r y t y k o w a ć posługując się k a n o n a m i l o g i k i
1 a r g u m e n t a m i , że istnieją już i n n e s p o s o b y i n t e r p r e t a c j i świata,
że t e d a w n i e j s z e
t o a n a c h r o n i s m , k t ó r y p o w i n i e n zniknąć
z odeszlymi z nauki paradygmatami rozumienia
2 2
Goszczyński
kulturę
osiągnięcia K a z i m i e r z a D o b r o w o l s k i e g o t o już esencja
nej
—
doświadczenia
bezwarunkowymi
„sens"...
historycznym. Znaczy
wraz
świata .
2 8
podsuwa
M o ż n a , w końcu, z j a w i s k o analizować i starać się zrozumieć
myśl podobieństwa m i ę d z y m i t e m a ideologią. W p i s m a c h M a r k s a
z g o d n i e z postulał a m i h e r m e n e u t y k i ; zdając sobie sprawę z t r u d
Taki
i
silny
Engelsa
związek
ideologia
mitu
oznaczała
ze
światem
fałszywą
wartośoi
ś w i a d o m o ś ć , iluzję c z y
świadome m i s t y f i k a c j e ( p o r . publicystyczną wersję m i t u ) . Z cza
ności
ujęciach
ogólnych,
idoo'ogia
opisujących,
to
uporządkowany
interpretujących
zbiór
twierdzeń
i oceniających
wistość o r a z postulujących określone działania, z g o d n i e
damianymi
( l u b nie) interesami
pewnych
Ideologię j a k o s y s t e m pełny o d n a j d z i e m y
elementy
filozoficznych,
mieć
aspekt
ideologii
występują
w
z uświa
społecznych.
w formie
a l b o też j a k o zbiór t e z w y p r e p a r o w a n y c h
częściej
grup
programów,
przez badaczy.
tekstach
a l e n i e są r e d u k o w a l n e
Jeżeli u z n a m y , że między
formami
te mogą
do ideologii.
świadomości i ekspresji
społecznej ( n a u k a , s z t u k a , i d e o l o g i a i t d . ) zachodzą relacje
zależności i w y m i a n y ,
form
współtworzy
t o stwierdzić
otoczenie
wości i c h a r t y k u l a c j i
2 3
sposób w y p o w i a d a n i a
.
możemy,
d l a świata
Zasadniczo
ocen,
wartości
i daje
istnieje więc jeden
zdań o wartościach
mechanizm
kultury
2 4
strzegane;
t u mechanizmy
Rzecz
dotyczy
wspólny
twórczości;
przedmiotem
głównie s z t u k i i d o
mitologizacji nikogo
nauco
o sztuce
i
n i o dziwią. O d
tematów
c z a s i n a naukę. W
rozważań
warto
etnografów
—
sobie
kontekście p r z e d s t a w i o n y c h
kultura ludowa
fakt,
wyżej
że p r z e e m i o t
badań
— uległ w i c h p r a c a c h
swoistej
mityzacji.
Wzgodzio z t y m co już stwierdziliśmy, uważamy, że z m i t y z o wanic
wiedzy
włączaniu
w
o kulturze ludowej
tezy
o
w nauce p o l e g a ł o
przedmiocie
badań
wiedzy
iż
rozwój
2 9
zainteresowania
mitu.
od wiedzy
Tymczasem
kulturą
ludową
zmityzowanoj
Roch
m . i n . ча
całościowych
przekonania
S u l i m a przekonująco
nia
ludowości
utrwalił
się w s p e c y f i c z n y c h
wizji
badacza.
estetycznie
wego, w imieniu
wać
(...)
figury
wizje
którego
eaiośei
osobowa
biolo
g i c z n e są p i e r w o t n e w s t o s u n k u d o p s y c h i c z n y c h ; i t p . W
odnie
j e j cechą
immanentną
zabiegiem
mityzującym
jest
interpretacja
faktów
w imię określonych wartości. T u za przykład m o g ą posłużyć
następujące: k u l t u r a l u d o w a jest źródłem n a r o d o w e j
tezy
posiada
„ r a c j o n a l n e j ą d r o " , p r z y c z y n i a się p r z e z t o d o r e a l i z u j ą c e g o się
postępu; zachowuje
myślenia
się w z m i e n i o n y c h
są z n a k a m i
sytuacjach
lub
literackiego
a powstała
i procesu
idei nakazuje
i symbols, m i
historycznyeh"
ona jako
i t p ) z. k u l t u r ą
3 0
dziejo
postępo
1
wcielonymi
zachowują
. Figury
myślenia
o
owoc k o n t a k t u
Jodową
samych przodsUiwicioli ludu
znano
oraz
jako
jako
(naukowego,
wynik
działania
( r u c h l u d o w y , twórczość
chłopów).
ludowości
znaczeniowi* rozpiera między
określa
piwną,
wspólnotę
tiedycją a współczesnością.
Więk
szość z n a k ó w t e j w s p ó l n o t y d o t y e y . y k u l t u r y n a r o d o w e j i u d z i a ł u
p o s z c z e g ó l n y c h w a r s t w spole c z n y e i h w t e j k u l t u r z e
ludowa,
kultura
w s i , zdominowała
konkretu
antropologicznego
Wartości
humanistycznych
i ściśle
3 1
.
kultura
dostępny
n a m dzisiaj t y p
zespolone
z n i m hierarchie
(...). Z d o m i n o w a n i e
z n a c z n y c h .ob-
szarów r e f l e k s j i o k u l t u r z e przez realia, k u l t u r y l u d o w e j
powodo_-_.
w a l o , nie t y l k o w przeszłości, l i c z n e p r z e j a s k r a w i e n i a i m i t o l a g b - - .
1
(.••)• K u k u r a ^ n n ó w f t T a
obraz,
ponosi
swoiste
miejsca
oddają
przede
ko^zl.y
nasz
ogólniejszymi
Pokonać możemy
teria!! m
terenowym
dalszy
tezami
wszystkim
bycia
—
zamiar
nowej
3 2
nieadekwatny
jest
dominującym
. Słowa tego c y t a t u
zapowiadany
do
j a k często
tego
epistemologii.
t e z y n a u i . i n i e peiprzi z weryfikację
—
jednocześnie t a k i t y p o r g a n i z a c j i
tak nie robiono")
posiadają
wewnętrz
—
czynią
zm a
etnografowie,
gdy
lecz m u m y t u szansę o d k r y c i a s e n s u
funkcjonujące
figury
myślenia,:
do destrukcyjnego
wpływu
cywili
za
Sulimą
następująco.
są p o d s t a w ą
opozycja
T a k a precyzacja
m i t u o k u l t u r z e ludowej w nauce
korespon
to
co
miejskie,
d u j e z j e g o t r z e m a w e r s j a m i i n t e r p r e t a c y j n y m i , o k t ó r y c h wspom
wskazuje
Wydobywanie
przy
takiej
szerokiej
definicji.
pionu
i iróclla.
dwie
jaki
ludowej.
podstawo
Zawierają, o n e
.Kultura, l u d o w a jest
źródłem
wartości
w czasach n i e w o l i zachował
wartości,
etycznego
odrodzenia.
T u też mieści
o d c z y t y w a n a j a k o : t o co w i e j s k i e , t o n a s z e , s w o j s k i e
nieliśmy
Pozostaniemy
o kulturze
w s o b i e c a l e b o g a c i w o t r e ' s o i , a, i c h m e t a f o r y c z n y se^ns eielozyt u j e m y
któro
przeciwieństwie
kulturze tezy
aksjologię
wości
zacji) i t d .
w
iSulima analizując f a k t y l i t e r a c k i e dostrzega
we
m o i a l n y c h ; w n i e j naród
4
widze
myślenia.
refleksji o ludzie i j ' go kulturze. Figurę taką z n a m y
„ludoyeość",
n e j , żo u c z e s t n i c t w o w n i e j w p ł y w a n a h a r m o n i j n y r o z w ó j o s o b o
wyżej.
figurach
w d i a l o g id< o l o g i c z r y , są n o ś n i k ; m i i d e o l o g i i i r ó ż n i e
autentycz
ności; z a w i e r a o n a w sobie szczególne wartości e t y c z n e ;
(w
(z J e g o
sposób
c h c ą z r e l a t \ v. i z o w a ć j a k i ś są.d ( n p . z d a n i a t y p u „ w N . k o l o M .
jest postęp; i t d .
Innym
dowodzi
świata
posłannictwo
adekwatnie
tożsamość
sięga t a k d a l e k o w s t e c z j a k j e g o p a m i ę ć ; l u d z k i e p o t r z e b y
s i e n i u do k u l t u r y , m a c h a r a k t e r c e l o w y ;
znanym
F i g u r a myślenia „ t w o r z y j e d n o r o d n e i przejrzyste, p r z y t y m
nacechowane
człowieka:
jego
przebiega!
t e z a m i c a ł k o w i c i e się zgadze m y ) , ż e z m i t y z o w a n y
u nas n i itei : : 1 ' j n refleksji k u l U u o z n a w e z e j ' "
racjonalny;
zauważyć
do naukowej, t j . wolnej o d
O t o k i l k a przykładów t a k i c h zdań w o d n i e s i e n i u d o t z w . n a t u r y
jest
etnografii
romantyzmu
. ) U t y c h s e m y c h autorów łatwo
zainteresowali
szlakiim:
jej
człowiek
o ludzie jest
ssę h i s t o r i ą
d a l s z y , n a d e r ehar, k t e r y s t y e ; n y tolc r o z u m o w a n i a , podkreślający
zacje
indywidualne
obszarów
n i e ulegają.
związane z kwestis m i n a r o d u i p a n s l a w i z m u ( k a t e g o r i i e x d e f i n i -
lecz
pierwotne
zajmujący
mitotwórcze
tione mitologicznych
ś w i a t a i c z ł o w i e k a , k t ó r o n i e w y n i k a ł y z, d n k n n y w p . n y e . b <ma,li?
stanowiły
Uczeni
podkreślają
Figura
uświadomić
charakter XlX-wiecznej
dostrzegany.
zgodnie
kulturze.
A u t o a n a l i z d o k o n u j e się r z a d k o i j a k b y n i e c h ę t n i e ; nadszedł
jednak
zmityzowanyeh
z b a d a ń h i s t o r y c z n y c h i l i t e r a c k i c h w y k s z t a ł c i ł y się t<ż w n a u c e
.
w r o t n i e n a w e t , j e s t t o j e d e n z najczęściej p o r u s z a n y c h
w
możli
ozy o naturze
R e l a c j o w s p ó ł z a l e ż n o ś c i i w y m i a n y są s t a ł y m
analizy d l a wielu badaczy.
ogól
współ
i ż ka,żda z t y c h
ś w i a t a . W y r a s t a o n zo w s p ó l n e g o k o r z e n i a w s z e l k i e j
.odtwarza mitologizujący
Naj
religijnych,
artystycznych, naukowych i t p . Teksty
ideologiczny
rzeczy
na
oddzielenia,
o d t y c h , które t a k i m m e c h a n i z m o m
Zmityzowany
s e m t a k i sens t e r m i n u został w m a r k s i z m i e z a r z u c o n y i w d z i s i e j
szych
(niemożności?)
kultury
to
obce,
n a dświganie
kosmopolityczne.
się n a r o d u
Aksjologia
z upadku i
się
—
pionu
amorficzności.
treści l u d o w y c h i i c h n o b i l i t a c j a , t o c z e r p a n i e
ze
I
ź r ó d ł a —• s t ą d p r z e k o n a n i e
k u l t u r y . Znane tezy
m i e s z c z ą się w t y c h f i g u r a c h
nauki.
Pisze
Stanisław
odraża, k t o n i e s k o r y
orzecha,
prowadzących
o samorodności, autentyczności t e j
o a r s i n c r u d o i s t y l u n a t u r a l n y m również
. O t o więc przykłady
3 3
Pigoń:
sięgnąć
Kogo
p o d gorzką
zo ś w i a t a
w
skorupę
poetów
chłopów
jest
i przechodzącym
przecież
znamieniem
(...)• P o e z j a
także
kulturze ludowej..."
pokolenia
młode
3 8
. Taka
wizja
bycia
do
(...).
przezwy
„jedni
kultury
nizmom
pozo
a więc mecha
mityzacyjnym.
Sięgnijmy
pędy
i cywili
tekstu naukowego,
staje w zgodzie z figurą myślenia aksjologicznego
przejściowym
ludowa,, j a k z w y k l e
sposobu
dążą s p o n t a n i c z n i e
z a c j i " świadcząca o z i d e o l o g i z o w a n i u
p o s k r y t e t a m z i a r n o p o ż y w n e , t e n zee.łice w z i ą ć p o d
uwagę, że t a nieuczona p r o s t o t a pierwszego dopiero
prądy w sztuce
ciężenia s z t u k i j a k o s z t u k i i z l a n i a się z b y t e m — t a k j a k t o b y ł o
zaś ta. chropawość
i chropawą
do gruntownych przemian
awangardowe
odnajdziemy
d o świata s z t u k i l u d o w e j , t u również bez t r u d u
o m a w i a n e f i g u r y myślenia z w a n o aksjologią
źródła
n a s t a r y c h p n i a c ł i . w y r a s t a s z y b k o i r o z w i j a się ż w a w o w k s z t a ł -
i p i o n u . Pisze J ó z e f G r a b o w s k i o s t y l u l u d o w y m , referując
tności s w o j e g o w y r a z u . . . " a oceniając p o e i m t y J a n a M a r c i n k a :
nie t y l k o swojo:
N i e w y r a z i ł a się t a m w i e ś w s w y m t r u d z i e f i z y c z n y m , w służ
zachował
w
l u doddalony
swej
twórczości
o d w i e l k i c h centrów
pewien
styl,
urobiony
w
bie z i e m i , w u c z u c i o w y m przylgnięciu d o n i j sercem, w majesta
s z e r e g u p o k o l e ń (...). N a j o g ó l n i e j s z a c e c h a d z i e ł a s z t u k i
cie
to
swojej
znojnej
p r a c y . C i i l o p ż y w i c i ' ' l , chłop d a w c a
dźwigający n a sobie
odpowiedzialność z a f i z y c z n y
chleba,
b y t narodu,
b y t u t e g o k o r z e n i e i p i e ń , t e n c h ł o p , j e g o ż y w o t n o ś ć i siła, w s p a
niałość
jego
pokazana"
3 4
wyrastania
refleksja
twórczością
wybitnego
figur.
Zresztą
skąd
świadczenia
wartościom.
że
podstawowego
stylu
s z t u k i , c h o ć u ż y w a n e p r z e z l u d , są
—
obcą
naleciałością" .
3 9
z r o l i jaką w i c h języku m e t a f o r a
którą
odgrywa.
Jest
t o ilustracja
pozwalająca użyć t e r m i n u z p e w n e g o p o z i o m u — n a i n n y m p o
A ponieważ był
jogo naukowego
z i o m i e , eksponując
znajdują
p r z y t y m cały bagaż z n a c z e n i o w y
n y c h p o j ę ć . N i e są t o j e d y n i e i n d y w i d u a l n e z a b i e g i
analogio:
naszym
zdaniem
taki
rodzaj
języka
narzuca
stosowa
stylizacyjne;
właśnie
figura
myślenia o k u l t u r z e l u d o w e j , która s t a n o w i manifestację
A
b o c h ł o p i m a coś z
Piasta,
coś z t y c h k r ó l ó w P i a s t ó w —
—
Kiedy
taka
Wertując
grafów,
o miedzę.
sieje, orze,
w
miele,
godność, t a k i e
wielkie
zbiorowe
polskich etno
działalności ,
4 0
w i e l u t e k s t a c h n a p o t y k a m y jeszcze jedną specyficzną
figurę
ją (korzystając z u s t a
leń R . S u l i m y ) a k s j o l o g i ą r o z u m u . N a treść t e j f i g u r y myślenia
co c z y n i t o c z y n i święcie,
s k ł a d a się z b i ó r p r z e ś w i a d c z e ń o n a t u r z e r o z w o j u k u l t u r y i l o g i c e
procesu
pojęcie.
j a k m o d l i się w kościele,
bardzo
wiele, wiele
z
Chłop potęgą jest i
3 5
c z e n i a pokoleń spełniają
.
d o Stanisława P i g o n i a ,
w
większości
podniósł
(uwaga!
jego
J ó z e f Chałasiński
Chałasińskiego
umacniała
publikacji.
figura)
w s i j a k o środowiska oraz
t a k postęp m a c h a r a k t e r
racjonalny
kułtury. W k u l t u r z e l u d o w e j
i
podpo
i d e i , która
Do
najwyższej
teoretycznie
uzasadnił
cłiłopów j a k o g r u p y .
polityczną
w a r u n k i statystyczne
można
doświad
eksperymentów.
W y p ł y w a t o z f a k t u , że zasadniczą podstawą łudzkiego działania
rządkował swą działalność i pracę naukową p e w n e j
wyraz
I
znaleźć t o o b i e k t y w n i e r a c j o n a l n e jądro; a t a k zwano
Piasta:
basta"
historycznego.
i w p ł y w a n a raojonałizację
i
Podobnie
wartość
ostatnie
myślenia o k u l t u r z e l u d o w e j . N a z y w a m y
wzięcie:
t a l i a godność, t o przejęcie:
godności
dzieło
sumujące d o r o b e k i c h t r z y d z i e s t o l e t n i e j
godność, rozwaga,
A
znalazła
mecha
n i z m u mityzacji w nauce.
wiele!
Już lat dziesięć pośród siedzę,
sąsiadujemy
do
uwydatniającej
Bogactwo metafor w tekstach c j ' t o w a n y c h autorów, w y n i k a
zamie
o n n a dziedzinę,
składników
wyraźnie
j e d y n i e t y m w s t o s u n k u d o swego źródła c z y m g w a r a d l a języka
chłopskiej
są w i ę c
przy
j a k o t w ó r własnej k u l t u r y l u d o w e j , m o ż e b y ć uważana z a ludową,
zna
inąd,
o d podstawowych
ciągu
ludowej
r y t m i c e , t a k ż e p r z e w a ż n i e s y m e t r i i u k ł a d u (...) t y l k o t a k a s z t u k a
jeszcze
wszelkie
wiadomo
nakładał
także m i s t r z e m języka, f o r m y
poetyckie
nosi
w pracach Pigonia
i świadome, ponieważ
uprawiał, obowiązek
filologa
O n o dowartościowanie
walczył
k u l t u r y . Sądy aksjologiczne
rzono
n i e została
we wszystkim,
kompozyc yjnycb,
podczas g d y inne postacie
wspomnianych
swoją
—
.
Naukowa
miona
i dojrzewania
prostota
systemów
sądy
życia
świadomość
Nauka
młodego p o
myślenia
podobne)
nej
jest oczywistość
i zdrowy
rozsądek. T a k i o
przeświadczenia mają swoje źródło w
przez
pozytywizm
filozofii
zdrowego
(i temu
rozpowszechnio
rozsądku
Thomasa
R e i d a . U w a ż a ł o n , że istnieją t a k i e t w i e r d z e n i a , których r o z u
mienie idzie w parze
pierwsze
zasady).
z p r z e k o n a n i e m o i c h prawdziwości ( t z w .
N i e byłoby możliwe rozstrzyganie
życiowych bez n a t u r a l n y c h , p o d s t a w o w y c h
zasad
problemów
jakimi
obda
r z o n a j e s t cała ludzkość i które stanowią b a z ę n a s z y c h
sądów
gacić życie całego społeczeństwa. Zaliczał d o n i c h pracę w y t w ó r
i
takich
czą, d o c e n i a n i e w y s i ł k u f i z y c z n e g o , o d p o w i e d z i a l n o ś ć , r o z b u d o w a
zasad
kolenia w s i . Uważał, że naczelne
wartości w i e j s k i e m o g ą
wzbo
n e w i ę z i m i ę d z y l u d z k i e . C h ł o p s k i e „ b a b r a n i e się w z i e m i " , t r w a n i e
na
w s i , w i n t e r p r e t a c j a c h Chałasińskiego
nabierają
znaczenia
przekonań
o
(prawd
Nadto
wprowadzona
i godności. W 4 0 l a t później interesują Chałasińskiego społeczne
wała przyjęty
postawy
wartości,
własnych
amorficzność
i
wartości w s i , a n i e p o k o i
bezład
osobowości
jej
utrata
mieszkańców,
Roid
przez
środowiska wiejskiego
Nie
wartości.
f i z j o l o g i i ciąży i p o r o d u oraz p o t r z e b niemowlęcia trafiło w e w s i
narodzinowych.
Propagowanie
wiedzy
współczesnej n a p o d a t n y g r u n t i w z n a c z n y m
dotyczącej
s t o p n i u znalazło
z a s t o s o w a n i e w p r a k t y c e . W i e j s k a o p i n i a społeczna zaakceptowała
idee
brzmiące
u Chałasińskiego
jako
Pawłu-
pozytywny
do wersji utopijnej. W
swoich
p r o p o n u j e p o w r ó t d o f o r m k u l t u r y l u d o w e j i sposób
przeżywania f o l k l o r u j a k o p a n a c e u m n a zagrożenia
Pisze
przemianach
w imię społecznie pożądanych
p r o g r a m społeczny, d o p r o w a d z a
3 7
odzwierciedłenie w
zwyczajów
Gorącym p r o p a g a t o r e m ludowości jest Włodzimierz
pracach
takiej
f i g u r z e : „ P o g ł ę b i a j ą c y się
mityzacji
t r z e b a d o d a w a ć , żo mieszczą się o n e w f i g u r a c h a k s j o l o g i i
który
porządek rzeczy. E c h a
dowód
3 6
źródła i p i o n u .
czuk,
perspektywa ba
u s t a w i c z n i e proces r a c j o n a l i z a c j i życia, n a g r u n c i e obrzędowości
dzieło
dając
pozytywizm
w opisywanej
r o d z i n n e j znalazł najpełniejsze
jego uczennica ,
kilkanaście
.
przez obserwatora
odnajdujemy
n i e d o c e n i a n i e wartości własnego środowiska. T a k c h a r a k t e r y z u j e
Chałasińskiego
sformułował
4 1
dawcza, zewnętrzna w s t o s u n k u d o b a d a n y c h z j a w i s k , a b s o l u t y z o
mechanizmy
obrony
świecie.
przypadkowych)
m . i n . : „...Rewolucja
cywilizacyjne.
naukowo-techniczna
znosi
pracę
ideę świadomego macierzyństwa. P l a n o w a n i e
ilości d z i e c i w r o
d z i n i e s t a ł o się o b e c n i e z j a w i s k i e m n i e m a l p o w s z e c h n y m .
Wieło-
dzietność r o d z i n chłopskich przestała b y ć p r o b l e m e m społecznym.
W
p r z y p a d k a c h s z c z e g ó l n y c h , a c z n i e c h ę t n i e , p o d d a j ą się z a b i e
gom lekarskim przerywania ciąży"
4 2
. I l e w t y m fragmencie
stwierdzeń o rzeczywistości a i l e sądów życzeniowych
jest
realizują
przemysłową zbliżając pracę produkcyjną d o działalności, która
c y c h f i g u r ę m y ś l e n i a , t r u d n o o c e n i ć . S k ł a n i a m y się d o t e z y , i ż
do n i e d a w n a była domeną n a u k o w c a i a r t y s t y — d o p r a c y twór
tego drugiego
czej.
Problemy
rozwoju
cywilizacyjnego
świata
nie mogą być
skutecznie rozwiązywane bez r a d y k a l n y c h przemian w k u l t u r z e
dużo
Racjonalną
więcej.
podstawę
posiadają
prognozy
o p a r t e n a o b s e r w a c j i siły i k i e r u n k u w i a t r u , m g ł y oraz
pogody
rozcho-
5
d z e n i a s i ę g ł o s u (...)• M g ł a w z n o s z ą c a s i ę d o g ó r y b y ł a
powszechnie
u z n a w a n a za oznakę złej a u r y , opadająca n a z i e m i ę d o b r e j
W
przeciwieństwie
racjonalnych,
do poprzednich,
wynikających
z
opartych
opanowania
wróżby..."
że z a k o m e n t a r z o d d a j ą c y
4 3
. Niech
podstawach
pewnego
w i e d z y p r z y r o d n i o z e j , wśród ludności w i e j s k i e j
były najrozmaitsze
na
(...).
zakresu
rozpowszechnione
n a m wybaczy
autorka,
„ f i g u r a l n o ś ć " t y c h t e z posłuży n a m
Etnografia
to jedna
z t y c h gałęzi w i e d z y
humanistycznej,
0 k t ó r y c h u t a r ł o się w i e l e k r z y w d z ą c y c h o c e n . W
powszechnym
m n i e m a n i u e t n o g r a f z a j m u j e się z a b o b o n a m i , s t a r y m i p i e ś n i a m i
1 chałupami.
sąsiednie
W
niwy
opiniach
nauki,
kolegów
często
naukowców,
można
spotkać
uprawiających
się z s ą d e m , ż e
e t n o g r a f i a p o s ł u g u j e się m a ł o p r e c y z y j n y m a p a r a t e m
a
skałę
j e j osiągnięć
torotycznych
badawczym,
symbolizuje
przysłowiowe
c y t a t t r z e c h n i e z a w o d n y c h twierdzeń d z i a d k a S t o p k i bacującego
wyznaczanie
kiedyś
łącznie z p r z e k o n a n i e m , że p r z e d m i o t badań e t n o g r a f i i n i e u c h r o n
na Hali
Gąsionnicowej,
a
które
powszechnie
krążyły
zasięgu wołania n a k u r y
„eip, c i p " . Takie
oceny,
wśród mieszkaiiców , , B o t l e j e m k i " trafiając w końcu d o l i t e r a t u r y
nie z a n i k a o d l a t przewijają
przedmiotu:
c h o w n y c h sądach. M ó w i się, iż e t n o g r a f i a j a k o n a u k a p r z e ż y w a
teza I
h y , g m y i d o m dołu, p i j o m w o d e . . . , bodzie l o ć !
teza I I
h y , g m y i d o m h o r e , napiły sie..., będzie l o ó !
teza I I I h y , g m y n i ma..., bodzie l o ó !
Zabiegiem
mianie
4 4
aspektów
się a l b o w i e m n i e m a d z i ś m i s t r z ó w ' u m i e j ą c y c h o d p o w i e d n i o
nową problematykę. Mijające fascynacje
przynoszą
rzeczywistości.
Nie
wyolbrzy
chodzi
powierz
sze
r o k o i inspirująco spojrzeć n a d y s c y p l i n ę , t a k b y z a p r o p o n o w a ć
.
m i t y z a c y j n y m jest również świadome
niektórych
się w r ó ż n y c h o g ó l n y c h i
tu
realnych
Takie
rozpoznanie
niedomaga;
modrrymi metodami nie
wyników.
wskazuje,
z a wcześnie
jednak
że
pacjentka
n a stawianie
niewątpliwie
n a d nią krzyża.
0 m i j a n i e się z p r a w d ą , a l e o s p e c j a l n ą e k s p o z y c j ę p r a w d y c z ą s t k o
W y d a j e się, iż t e r a p i a jaką n a starość stosował król S a l o m o n b y
w e j w kontekście zdań skądinąd p r a w d z i w y c h . T a k i e
p o d t r z y m a ć siły w i t a l n e , m o ż e j e j p o m ó c . A l e prześledźmy
stają
się wówczas
torię c h o r o b y , z j e d n y m w a ż n y m zastrzeżeniem. N a etnografię
w całości p o d w a ż y ć n i e p o d o b n a . T a k i c h a r a k t e r m a m o d e l t z w .
s k ł a d a się d z i a ł a l n o ś ć w s z y s t k i c h j e j p r a c o w n i k ó w , t y c h z i n s t y
chłopskiej k u l t u r y
tutów
dwie
systemu
teoretycznego,
his
którego
Oto
elementami
półprawdy
tradycyjnej.
krótkie próbki tego t y p u zabiegów:
biedota
w i e j s k a odgrywała w y b i t n ą rolę w t w o r z e n i u wartości
kulturo
naukowych
alników i zbieraczy
w y c h . O n a była główną nosicielką w i e d z y t e c h n i c z n e j w l i c z n y c h
podsumowywania
dziedzinach
Potrzebne
produkcyjnych
np. w
zakresie
obróbki
drzewa,
m e t a l i i g l i n y , t k a c t w a , k r a w i e c t w a i t p . O n a też dysponowała
p o c h o d z i l i cieśle, b e d n a r z e ,
tkacze, kowale, garncarze"
4 5
.
kołodzieje
Z b i e d o t y w y w o d z i l i się t a k ż e
według a u t o r a — artyści, rzeźbiarze, m a l a r z e , muz3'cy,
opowiadań. W
szukiwawcza
i n n y m m i e j s c u t e n s a m a u t o r pisze, że
myśl
badawcza
wyzwalała
się n i e r a z
—
twórcy
po
z
posługujących
amatorów. N i e m a m y
osiągnięć
n a m jest
się r ó ż n y m i
Meandry
historii
jakie
etnografii
i personalne
zataczała
mają
muze
zamiaru a.iiambicji
i niedostatków
tlo merytorycznych
b o r y k a ł a się e t n o g r a f i a w l a t a c h
d u ż ą w i e d z ą o d n o s z ą c ą się d o z b i e r a c t w a w l a s a c h i n a p o l a c h .
Z p r o l e t a r i a t u wiejskiego
i uniwersytetów
z a ł o ż e n i a m i i m e t o d a m i , a ta,kże ż m u d n y t r u d e t n o g r a f ó w
polskiej
etnografii.
problemów
z
jakimi
powojennych.
myśl
swoje
teoretyczna
w
merytoryczne,
uzasadnienia. K i e d y
powojennej
organizacyjno
przyszło b o w i e m
restaurować
z w o j e n n y c h zniszczeń i c h a o s u n a u k o w e i d y d a k t y c z n e i n s t y t u c j e
związane
z etnografią,
zaledwie
część
dawnych
pracowników
utartych
mogła podjąć dzieło. P o p i e r w s z y c h próbach etnografię związano
schematów myślowych także w środowisku chłopskim", a l b o w i e m
ostatecznie, w A k a d e m i i N a u k i w u n i w e r s y t e t a c h , z t a k naówczas
w c z a s i e b a d a ń t e r e n o w y c h z d a r z y ł o m u się s p o t k a ć
„wiejskich
zwaną
historią
kultury
materialna}.
Powstały
odpowiednie
f i l o z o f ó w " zastanawiających się n a d sensem życia l u b wątpiących
i n s t y t u t y i zakłady u n i w e r s y t e c k i e . R o z p o c z ę t o b a d a n i a i działal
w
ność d y d a k t y c z n ą . A t m o s f e r ę ó w c z e s n e j p r a c y o d d a j ą
istnienie
nieba
i
piekła .
4 6
rozmówców, nazwanych
Przywoływanie
przykładu d w u
z i m i e n i a i inicjału n a z w i s k a ,
przypo
m i n a p r a k t y k ę znaną z p r z e p i s y w a n i a listów łańcucha
1 m a znaczenie p a r exellence mitologizujące.
myślenia m i t y c z n e g o
wanie
precedensu .
uznaje
Model
4 7
się przecież
kultury
n a z i l u s t r o w a n y c h zasadach
Z a jedną
dowodowe
tradycyjnej
pi-zoz K a z i m i e r z a
i funkcjonuje
w niej
jako
z
przed
trzydziestu
Część
p r a c o w a ł a o c z y w i ś c i e , j a k się p r a w i e w s z ę d z i e p r a c u j e n a ś w i e c i e ,
b e z j a k i c h ś s z c z e g ó l n i e g ł ę b s z y c h c e l ó w ; p o p r o s t u d l a t e g o , że
praca
Dobrowolskiego,
którzy
świadomości
uniwersalna
kategoria
sposób myślenia f i g u r a m i j e s t b e z wątpienia
myśleniom z m i t y z o w a n y m .
Dowieść
część s e m i o t y k i , w ó w c z a s m o ż e m y
t e g o m o ż n a stosując
historycznie, którego f o r m a
. Natura semiotyczna
pierwotna
czącego —
W
nowej
dawała
i m zadowolenie
t a k jeszcze i d z i s i a j
pracują.
wewnętrzne.
J e d n i zbierają
i n n i s t a r a j ą się w y k r y ć l u k i w
relacja
zostaje
rozu
r
nagromadzo
n i e t e a l b o i n n e , n a j b a r d z i e j i c h interesujące f r a g m e n t y
ludowej..."
Praca
uzasad
skojarzeniowa
w nowy
przekształca
się w e l e m e n t
zagarnięty
i
rozszerzony
oraz
Mechanizm
m i t y z a c j i polega
usytuowany
na
rzeczywistości; o d p o w i e d n i e
wych
hipotez.
nauki
oraz
t e o r i o służą z a p o d s t a w ę s z c z e g ó ł o
Ukształtowane
zbiegłe
po wojnie
z t y m pewne
struktury
fakty natury
formalno
merytorycznej
i p e r s o n a l n e j przez w i e l e l a t ciążyły właśnie n a m e t o d z i e i p r o b l e
znaczący .
n y c h pierwszoplanowych postaci e t n o g r a f i i przeważały d w a t y p y
4 9
zostaje
zainteresowań: p r o b l e m a t y k a k u l t u r y m a t e r i a l n e j i
w
fakty
z zakresu
etno
genotyczno-
- e w o l u c y j n y p u n k t w i d z e n i a oraz socjologizujący sposób w i d z e n i a
metapoziomie.
g r a f i i . Chodziło n a m o p o k a z a n i e że f i g u r y myślenia o k u l t u r z e
i
i n t e r p r e t a c j i z j a w i s k . Jeśli c h o d z i o cel i metodę
pierwsze
reprezentował
krytyczny.
tzw. historyzm
Przedstawiciele
historyzrnu
oraz
stanowisko
ewoluojonizm
podejmowali
badania
n a d d a w n y m i zasięgami zespołów k u l t u r o w y c h , g r u p e t n i c z n y c h
l u d o w e j są s t r u k t u r a m i m i t y c z n y m i ; n i e są w i ę c a n i e w i d e n t n ą
( n p . zasięg zacłiodni p o l s k i e j k u l t u r y l u d o w e j ) , a także
nieprawdą, a n i p r a w d y p o t w i e r d z e n i e m .
przedwojenne
Bezkrytyczne
posługi
prace
i
badania
n a d atlasem
w a n i e się f i g u r a m i m y ś l e n i a ś w i a d c z y o u l e g a n i u m e c h a n i z m o w i
Twórca ewoluojonizmu krytycznego
podjął p r o b l e m y
„kultura
tyczne;
rozwoju
mityzacji; i n
dyfuzje
jest
wykorzystaniem
teoretycznych
mechanizmu
typu
dążył
czynnik
to postawa
geograficzne).
6
5 0
wykrycia
(zapożyczenia)
terpretacja mitów i o d k r y w a n i e mechanizmów i c h powstawania,
rozumiejąca .
do
postępu
(przy
Kazimierz
praw
wytworów
czym
kladl
Moszyński,
jego
etnogeno-
kultury,
kulturowych
duży
przejęli
etnograficznym.
mityzacji; tworzenie
konstruktów
meto
badanej
m a t y c e b a d a w c z e j r e a l i z o w a n e j przez etnografów. W ś r ó d ówczes
n a zamicnianiu_wjtrlości
w y b r a n y c h przykładach
się w e d ł u g o k r e ś l o n y c h z a s a d ,
w z g o d z i e ze z d a n i a m i o n a t u r z e
zna
i
j [ s e n s u w " I ó r m ę ) , O d b y w a się t o r ó w n i e ż w n a u c e , c o s t a r a l i ś m y
się w y k a z a ć n a k i l k u
n a u k o w a toczy
znaczeniowy.
znaczonego
kontekst
—
kultury
.
5 1
d a m i pozostającymi
od natury
m i t u polega n a t y m , że z n a k
wciągnięty
relacji znak
jest niezależna
M i t chętnie k o r z y s t a z a n a l o g i i . W m i c i e sens j ę z y k o w y
tradycyjna"
Nie
przy t y m
n y c h d o t y c h c z a s d a n y c h , a b y j e s y s t e m a t y c z n i e zapełnić, jeszcze
badać t e k s t y niezależnie o d
i c h treści, a m i t będzie swego r o d z a j u sposobom znaczenia
czyli
etnograficzna,
materiał t e r e n o w y ;
m o w a n i e R o l a n d a B a r t h e s a . Jeżeli p r z y j m i e m y , że m i t o l o g i a t o
4 8
n i c n a aktualności:
i n n i opracowują n a u k o w o , porównawczo i m n i e j więcej s y n t e t y c z
Przedstawiony
rzeczy
n i e straciły
cech
analityczna.
nionym
laty —
funkcjono
skonstruowany
a u t o r a c y t o w a n y c h tekstów, trafił d o powszechnej
etnografów
szczęścia
najlepiej
słowa j e d n e g o z l u m i n a r z y e t n o g r a f i i , które — n a p i s a n e
nacisk
uznając
za
główny
na
warunki
uczniowie
i
konty-
nuatorzy
posługiwali
logicznej
i
się
kombinacjami
analityczno-porównawczej,
różnorodnych
zjawisk
kulturowych. Ważkim
d z i a ł a l n o ś c i o k a z a ł o się p r z e k o n a n i e
pokoleniom
wszystko.
o
t y m , ż-e
Liczne
metod:
typologię
rezultatem
wpajane
ewolucyjne
geograficznej,
rozbudowując
takiej
kilku studenckim
rekonstrukcje
wyjaśniają
były także p r z y c z y n k i drobiazgowo
opisujące
różne f a k t y z zakresu k u l t u r y m a t e r i a l n e j . T a g r u p a
zagadnień
miała w b a d a n i a c h z d e c y d o w a n y
p r i o r y t e t . Morfologiczne
rzeczy i zjawisk najprostszych (od o r k i w zagony do h a f t u
żykowego) królowały wśród prac etnograficznych.
tyczna
przed
tym
była
trochę
naiwna
d a w n y c h l u d o w y c h t e c h n i k d z i s i a j już
W
także
wypracował
d l a w i e l u do dzisiaj
w
o
interpretacje
prelogicznym
mieszano
analiz
5 2
.
powstawania
Bez
podziałów
terenowym
zasadniczej
kultury
zaobserwowany
znamiona
nada
inwentarza
terenowy,
etnografii
badaniach
historycznego
t y m nurcie koncepcja
chłopskiej
tradycyjna"
była
synonimem
tego,
co
przy
mieści
urodzaju".
Zreferowany
stwierdzeń o s t o p n i u prze
elementów
magię;
obrzędy
wyżej
(w
kultury
przechodzą
znacznym
chłopskiej
(np.
zabawę
itp.).
w
uproszczeniu)
na podstawie
lektury
prac
etnograficznych,
w
których
z n i c h wyeksplikować poglądy n i e stanowią s y s t e m u ; należą
różnych porządków, m e t o d o l o g i i i p o z i o m ó w a n a l i z y .
powody
i w a r u n k i p o w s t a n i a o r a z u t r w a l a n i a się t a k i e g o
wciąż
wyjaśniająca
tych samych
przedstawionego
modelu
wyczerpała
t e o r i i i stojących
za n i m i
autorytetów
p o w o d u w i ę c część e t n o g r a f ó w z m ł o d s z y c h g e n e r a c j i
proponuje
o d p e w n e g o czasu i n n e podejścia, dające szanse r e i n t e r p r e t a c j i
dorobku.
Proponuje
nowiących z dawien
dawna
się
powrót
do
zagadnień
domenę e t n o g r a f i i :
m i t o l o g i i , szeroko rozumianej
obyczajowości
( t u obrzędy,
ta
w
natłoku
została
mentacji
przeobrażeń
dokonujących
się n a w s i o r a z
zapisania
procesów i n t e g r a c y j n y c h zachodzących n a t z w . z i e m i a c h
zachod
zwy
opisów
dynamicznych
przeobrażeń
zbyt
łatwo
dzieje
walki
zapomniana.
Na
historię
nsuki
można
spojrzeć
jako
na
t o n a r z u c a j ą się n a m c z ę s t o s k o j a r z e n i a o g e n e r a c y j n y m
tego
sta
światopoglądu,
czaje i t p . ) , dystansów i stereotypów e t n i c z n y c h i t d . P r o b l e m a t y k a
dawne
opracowania
to
dzisiaj działanie jałowe, n i e posuwające n a u k i naprzód. N i e bez
Dodajmy
badaniom
obowiązku
się.
p r z y w o ł y w a n i e o d t r z y d z i e s t u łat
nurtu
przyświecającą
moralnym
eklek
t y c z n e g o k o m p l e k s u w y j a ś n i a j ą c e g o . O d n o s i się j e d n a k w r a ż e n i e ,
doku
ideą
o
do
Rozumiemy
wiejskim.
Naczelną
sposób
z r e g u ł y t e z a o p r z e o b r a ż e n i a c h j e s t z g ó r y z a ł o ż o n a . D a j ą c e się
z
przekonanie
typu:
Eklektyzm
i ustępujące — oraz śledzenia z m i a n zachodzących w środowisku
było
się
pogansko-
r o z u m i e n i a e t n o g r a f i i (jej p r z e d m i o t u , celów i t d . ) , został o d t w o
zastanego
podejście f u n k c j o n a l n e z analizą podłoża
„kultura
zastępuje
funkcji
moc
k u l t u r y t r a d y c y j n e j dała podstawę d o t w o r z e n i a m o d e l i —
czym
podstawę d o socjologizujących
świetle dziesiejszej w i e d z y
prądów w powojennej
w
daje
W
o k a z a ł się t e n , k t ó r y ł ą c z y ł w
1 geograficznego. Zrodzona
zapewnienie
że
reinterpratacji.
Spośród socjologizujących
najdynamiczniejszym
jest
prze
osobliwości. P r a c e t e zawierają czasem d o b r y materiał
jednak
obrzędów
zapominając
k l a s y f i k a c j i i genetycznego wyjaśniania
wała niektórym o p r a c o w a n i o m
wymagają
tezy
przesądów,
k o r e k t y założeń,
0 c e l u u p y c h a ł o się w s z u f l a d k i s y s t e m a t y k i k a ż d y
fakt, a poetyka
ewidentnych
psychologiczno-racjonalistyczne
mechanizmie
pozion^
jej
rozumowania
się g e n e t y c z n i e z
r o z u m o w a n i a u j a w n i a się t a k ż e i w t y m , iż t e n s p o s ó b m y ś l e n i a
rzony
za podstawę szczegółowych
oraz
„funkcją
wiedza
która
modelu
-slowiańskiej przeszłości, w p ł y w ó w g r e c k o - r z y m s k i c h i k a t o l i c k i c h .
krzy
ewolucjonis-
tegoż
T ł u m a c z y się z a ś f o l k l o r p s e u d o f u n k c j o n a l n y m i z d a n i a m i
obrażeń i z m i a n a c h
rozwojem
czasie systematykę,
obrębie
głosząca, że f o l k l o r w y w o d z i
opisy
ustępujących.
u c h o d z i za k a n o n , m i m o
niedostatków. Przyjmując
ludowe
swoim
teza
Charakterys
fascynacja
sferze z j a w i s k t z w . k u l t u r y d u c h o w e j , n u r t
tyczny
odrębności. W
autorytetami.
Jest
to
na
pewno
spojrzenie
o d r a z u , że jeżeli p r z y j m i e m y
jednostronne.
taki punkt
widzenia,
charak
terze sporów. A l e t o przecież w h i s t o r i i n a u k i rzecz wcale
n o w a . W i a d o m o t a k ż e , i ż n a u k a Ż3^je n i e p o k o j e m ,
nie
przekraczaniem
n i c h . Często w i a r a w specjalne posłannictwo stymulowała n a u k o
u s t a l o n y c h granic, o b a l a n i e m schematów, b u n t e m wobec
w y k r y t y c y z m , zmianę t r o p i o n o b o w i e m wszędzie. P o s t a w a
nego s t a n u rzeczy. N i o jest więc s t a n o w i s k o etnografów, p r o p o n u
w y r a z i ł a się w w i ę k s z o ś c i p r a e n a i w n o - r a c j o n a l n y m
że g w a ł t o w n y
postęp c y w i l i z a c y j n y
twierdzeniem,
zlikwiduje tzw.
i przesąd" (czyt. folklor) l u b p r z y n a j m n i e j zepchnie
n a nieznaczący
„zabobon
te
zjawiska
margines.
j ą c e się b a d a n i a
coraz
n a d procesem
ale czy
bardziej
rozwija
przemian były programem
jedynym ? Badania
upodabniały
więc p o d s t a w y
jących
nowe
zakresy,
etnografię
do łatwych diagnoz
to metodą
i
samym,
do socjologii
stwierdzających
że c h o d z i o k w e s t i e
z faktów
W
naszych
nowych
i metodologii.
pewna
się
przypomnieliśmy
Jeżeli n i e istnieje
i prawdziwa,
jaki
z tego postulaty
wiedza
a nauk humanis
funkcji
t y c z n y c h n i e można uwolnić o d sądów a k s j o l o g i c z n y c h , t o z b u d o
wać trzeba t a k i e teorie, które te f a k t y uwzględnią. I t a k i e p r o
S w o i s t y m sposobem r a t o w a n i a odrębności e t n o g r a f i i było opraco
p o z y c j e i s t n i e j ą . W n i c h z a w i e r a j ą się c z ę ś c i e j p o s t u l a t y
w y w a n i a m o n o g r a f i i regionów, miejscowości c z y też
m i e n i a
(i
stała
ludowej
w
się)
w
przy
całościowego
Polsce. D w a t o m y
kategorii
—
określonych
ilość p r a c m o n o g r a f i c z n y c h
podstawą
tytule zwrot
zmian
personalne
wyłania
obrzędów, procesów i n n o w a c y j n y c h łub f o r m k o n t r o l i społecznej.
zagadnień. O d p o w i e d n i a
aspekty
rozważaniach
kres
epistemologii
tej
etnografii.
ogarnął n a u k i h u m a n i s t y c z n e oraz wynikające
etno
dziejach
a nie o
wsi. Były
-robotników,
oraz
merytoryczne
w
podkreślamy t y m
wyżej przedstawionych
wcześniejszych
absolutnie obiektywna,
podmiejskich
prawdy
zasta
n a c z y m polegają cechy k r y z y s u epistemo-metodologicznego
g r a f i i , gdyż f a k t y c z n i e przeważała w niej p r o b l e m a t y k a chlopówwsi
wyjątkowe
t e znane
p y t a n i e o sens i zakres n o w e j , i n n e j
nie
zakresem
szczególnie
dyscypliny. Przypominając
utarczki. Bowiem
M o ż e m y d z i s i a j zrozumieć do p e w n e g o s t o p n i a , że
odzownym,
taka
przemiany
„przemiana"
syntezy
miała
przedstawienia
etnografii
Polski
noszą
k u l t u r y ludowej. Pozostano
jako
wykładni
być
kultury
zjawisk
więo
kulturo
wych.
więcej
w
nich
sytuacja
niż
pytań
Wśród
nadaje
niż
się
propozycji
traktowanie
tych
kategorii
rozumienie
ludzkiego
szcze
na
działalność
ma
meta-poziomie.
jaki
człowiek
świata p o l e g a n a o d k r y w a n i u
znaczeń.
a p r z e z z w i ą z e k ze ś w i a t e m w a r t o ś c i —
pracach
nieustająca
cechą
i n t e r e s u j e n a s sposób w
i wyjaśniania
w
albowiem
interpretacyjnych
u t r w a l i ł się w ś r ó d e t n o g r a f ó w s w o i s t y , e k l e k t y c z n y s p o s ó b a n a l i z y
kultury. Eklektyzm ten odnajdujemy
Taka
odpowiedzi,
r o z u
w y j a ś n i e n i a ,
k a t e g o r i o m : znak, znaczenie, m i t , k u l t u r a .
t o z faktu,_że
sens r z e c z o m ,
pozytywnego
się b y ć n i e z b y w a l n ą
nowych
gólna r o l a p r z y p a d a
Postuluje
jego
pytajna wydaje
myślenia.
Wynika
N i e m n i e j i s t o t n y o d p u b l i k a c j i p o z o s t a j e f a k t , iż p r z e z l a t a
świata,
zawsze
charakter
kulturowy,
mityzujący.
Obecność
n a u k o w y c h , d y d a k t y c e , a także w w y d a w n i c t w a c h p o p u l a r n y c h .
m i t u jest więc n i e u n i k n i o n a w l u d z k i e j aktywności i n t e l e k t u a l
„ K u l t u r a t r a d y c y j n a " t o właśnie t a k a e k l e k t y c z n a f i g u r a myśle
nej,
nia —
znaozeniotwórczy c h a r a k t e r
klucz do oznaczania
ludowości. Cech tego m o d e l u
pominać n i e t r z e b a . W a ż n e co z niego d l a etnograficznego
nia wynika.
i
izolacja
Utrwalił
się
przestrzenna
zbiór
przekonań:
decydowały
i stanie technicznym gospodarstwa
o
p r z e k a z u k u l t u r y ; t o z k o l e i ukształtowało
myśle
gospodarki
samowystarczalności
wiejskiego;
stanowiła wieś, uformował a u t o r y t e t y oraz
typ
przy
t y p g r u p y , jaką
podstawowy
folklor i
rodzaj
regionalne
a równocześnie
jako
metakategoria
pomaga
m i t rozumieć
kultury.
M i t o d n a j d u j e m y t e ż w n a u c e , eo i p s o w
etnografii. Zmity
z o w a n y s p o s ó b w i d z e n i a k u l t u r y l u d o w e j u t r w a l i ł się m . i n . w f i g u
r a c h myślenia: a k s j o l o g i i źródła
było przekonanie
i
pionu.
o r o l i i wartości k u l t u r y
Intencją
ludowej
tych
w
figur
historii
n a r o d u . F i g u r a n a z w a n a przez n a s aksjologią r o z u m u i t z w . k u l
t u r a t r a d y c y j n a są w y n i k i e m u t r z y m y w a n i a się
pozytywistyoz-
7
nego p a r a d y g m a t u wyjaśniania
świata
i interpretacji kultury,
t r a k t o w a n e j j a k o niezależny i zewnętrzny wobec badacza
m i o t badań. N i e m a ł ą rolę o d g r y w a
wana kategoria
„uwikłania
w
świadomość
skłaniają
etnografii.
do
zmiany
Etnologa
czy
też
naszych p r o p o z y c j i , p o w i n i e n zajmować
empiryczności, stąd powrót —
blematyki
magają
mitu,
metody
światopoglądu,
semiotyków
radzieckich
kulturę.
Odkrywanie
zmityzowanego
takie
a
najlepszych
nie inne
czytywanie
być
materiału
przedmiotem
widzenia
wów
intencji
punkty
jeżeli
częściej
opis. N a
w
według
imię
pracach
formami
ze
sobą
naukowych
luźniejszymi
p r z y k ł a d esej, j e d n o c z ą c y
w sobie
niż
naukę
i sztukę p o z w a l a n a śmielsze s k o j a r z e n i a , a w c a l e n i e n a mniejszą
odpowiedzialność
pro
ludzkie
Weryfikacji
wy
rzeczywistości. W r a c a m y
po
n a i n n y m p o z i o m i c — z p r z e k o n a n i e m , iż t y m r a z e m n i e u l ę ^ m y ^
realizację
kultury
przez
których
od
przyjmowano
reinterprotacje; nowo
wszystko
przyjmiemy
posługiwać
korespondują
W
—
nam o
—
dopełniać.
sens
charakteru wiedzy;
etnograficznego
analiz,
się
pozytywny
antropologa,
tłumaczenia
widzenia;
uznający, że e t n o l o g i a
należałoby
człowiek nadający
obyczaju...
chodzi
mysłów
słanianie
z kryzysu
metody
eidotyczno-hermeneutyczne
(strukturalne)
teoretycznego
ale n a i n n y m poziomie
interpretacji —
somiotyozne
wzajemnie
mitu"
i
analizy
się
wyjścia
pola
t e n t e r e n należy. Pozwalają n a t o
o p i s u i analizy. U w a ż a m y , że m e t o d y
powinny
„obecności
w k u l t u r z e " , n o w e propozycje,
o l i c z n e z j a w i s k a p o g r a n i c z n e , n i e p r z e j m u j ą c się t y m
do k o g o zasadniczo
i
paradygmaty,
epistemologicznego,
również
wartościo
ludową —
„zmiana".
Odchodzące
i
t u wciąż wysoko
przed
to
określony
od
może
l u d z k i e j świadomości w k a t e g o r i a c h znaczenia,
mitu, kul
t u r y . Poszerzyć można t r a d y c y j n y p r z e d m i o t badań —
złudzeniom.
wartości —
nadawanie
kulturę
za słowo.
to
ciąg
Działamy
Zdajemy
sobie
kolejnych
sprawę
mityzacji
z
i
togo,
żo
demityzacji
w nauce do t y c h j j a m y c h py_tajL_- n l a
wszyscy
zawsze
w
1
finie
-
uniwersalnej
p r a w d y . A l e działanie w imię wartości t o m i t y z a c j a ,
sensu; zapoznawanie
sławieństwem,
bowiem
jest
ludzką
Nie
nawołujemy
punkt
t o sztuka interpretacji przeja
poznanie
projekcją
tego f a k t u jest n a s z y m
demiurgiczna
—
Z n o w u pomnożyliśmy
bowiem
autoświadomość,
że
błogo
świat
paraliżuje.
p y t a n i a , ale p y t a n i a należy
do rezygnacji
Chodzi o to byśmy wiedzi H —
dlaczego chłop potęgą j e s t i . . .
z naukowego
stawiać.
porządku.
n a p e w i e n czas p r z y n a j m n i e j
—
basta.
P R Z Y P I S Y
B . S c h u l z , Mityzacja
rzeczywistości
( w : ) Proza.,
Kraków
1 9 7 3 , s. 3 3 5
R . B a r t h e s , Mit dzisiaj
( w : ) Mit i znale, W a r s z a w a 1 9 7 0 ,
s. 2 5
P o r . : M . J . S i e m e k , Myśl drugiej
polowy
XX
wieku
(w:)
Drogi
współczesnej
filozofii,
W a r s z a w a 1 9 7 8 , s. 5 — 4 9
t a m ż e , s. 1 0 — 1 1
tamże
Od Kanta
poprzez
Hegla,
Marksa,
Nietschego,
Freuda...,
t a m ż e , s. 1 2 — 1 3
C h o d z i o r o d z a j świadomości, k t ó r y najogólniej można
b y określić „świadomością uwikłania w k u l t u r z e " .
M . J . S i e m e k , o p . c i t . , s. 1 7 — 2 3
t a m ż e , s. 2 9 — 3 0
R . B a r t h e s , o p . c i t . , s. 5 8 — 6 1
t a m ż o , s. 6 0
N a zasadniczą tożsamość myślenia n a u k o w e g o i i n n y c h
f o r m l u d z k i e g o m y ś l e n i a w s k a z y w a l i m . i n . E . Cassirer i C. L e v i -Strauss.
T e z y t a k i e j b r o n i L . K o ł a k o w s k i w' p r a c y Obecność
mitu,
1 9 7 2 , s. 2 3 — 2 5
J . M . A u z i a s , t w i e r d z i , że a n t r o p o l o g i a o d g r y w a o b e c n i e
t a k ą r o l ę , j a k ą d a w n i e j o d g r y w a ł a f i l o z o f i a , Les
clefs
pour
structuralisme,
P a r i s 1967
J . L e G o f f , Czy historia
polityczna
nadal
jest
koścem
historii?
„ K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y " , z. 2 , 1 9 7 4 ; t a k ż e : F. B r a u d e l , Historia
i trwanie,
W a r s z a w a 1 9 7 1 ; oraz także B . Geremek
i W . K u l a , P r z e d m o w a , s. 5 — 1 9
Czy kryzys
socjologii,
W a r s z a w a 1972
M . J a n i o n , Historia
literatury
czy historia
idei ( w :)
Problemy,
metodologiczne
współczesnego
literaturoznawstwa,
K r a k ó w 1976,
s. 6 4 — 7 9 ; t a k ż e : M . J a n i o n , M . Ż m i g r o d z k a , Romantyzm
i histo
ria, W a r s z a w a 1 9 7 8 .
J . B i a ł o s t o c k i , Historia
sztuki wśród nauk
humanistycznych,
W r o c ł a w 1980
Z . B e n e d y k t o w i c z , C z . R o b o t y c k i , L . S t o m m a , J . S.
W a s i l e w s k i , Antropologia
kultury
w Polsce
— dziedzictwo,
pojęcia,
inspiracje,
c z . I , „ P S L " , R . X X X I V , 1 9 8 0 n r 1 s. 4 7 — 6 0 ; c z . J I
„ P S L " , R . X X X I V , 1 9 8 0 n r 2 , s. 1 1 7 — 1 2 5 ; c z . I I I , „ P S L " ,
R . X X X V , 1 9 8 1 n r 1 , s. 5 8 — 6 0
J . N i ż n i k , Mit
jako
kategoria
metodologiczna,
„Kultura
i s p o ł e c z e ń s t w o " , 1 9 7 8 n r 3 , s. 1 6 3
W e r s j a f i l o l o g i c z n a podkreśla p i e r w o t n y związok m i t u
ze s ł o w e m . W e r s j a a n t r o p o l o g i c z n a e k s p o n u j e s t o s u n e k d o ś w i a
t a , odzwierciedla s t r u k t u r y świadomości, w s k a z u j e n a sfory
życia psychicznego,
które t r w a l e r e d u k u j e m i t „ o d
czasów
p l e m i e n n y c h " . W e r s j a p u b l i c y s t y c z n a m i t u , t o n p . sądy odwołu
jące się d o w i a r y l u b też f i k c j a z a k o r z e n i o n a w o p i n i i społecznej.
T a m ż e , s. 1 6 4 n .
2
3
4
5
6
7
8
9
1 0
1 1
1 2
1 3
1 4
1 5
1 6
1 7
1 8
1 9
2 0
2 1
L . K o ł a k o w s k i , o p . c i t . , s. 7
Sądy t e zawdzięczamy
H . Markiewiczowi,
Ideologia
a dzieło literackie
( w : ) Problemy
metodologiczne
współczesnego
literaturoznawstwa,
K r a k ó w 1 9 7 6 , 131 n .
2 2
2 3
2 4
8
E . C a s s i r e r , Esej
o cziowieku,
Warszawa
1 9 7 1 , s. 1 2 5 —
3 5 0 ; E . M i o l o t y ń s k i , Podyka
mitu,
Warszawa 1981; R. Barthes,
op. c i t .
S. K .
Nzaumjau,
Filosofskije
woprosy
tieoreticzeshoj
lingwistyki,
M o s k w a 1 9 7 ) . в. 1 4 5 n H . R e i o l i o n b . a e l i , Elementy
logiki, formalnej
(w:)
Logika
i język.
Studia,
z semiotyki
logkzi'-},
W a i s z a w a 1 9 6 7 , s. 3 0 i i .
A . K u t r z e b a - P o j u a u . w a , Kultura
ludowa
i jej
badacze.
Mit
i rzeczywistość,
W a r s z a w a 1977
L . S t o m m a , Magia
dzisiaj.
Rozważania
o metodzie.
„PSL",
R . X X X I I , 1 9 7 8 n r 3 — 4 , s. 1 3 1 — 1 4 2 ; t e g o ż : Magia
dzisiaj.
Zasady
analizy,
„ P S L ' % R . X X X I I I , 1 9 7 9 n r 4 , s. 1 9 5 — 2 0 4
A. Kutrzebji-Pojnarcwa, op. c i t . ; J . Burszta,
Kultura
ludowa,
kvltura
narodowa,
W a r s z a w a 1 9 7 4 , s. 1 8 2 — 1 9 3
R . S u l i m a , Źródło
i pion.
Figury
mydlenia
o
ludowości.
„ R e g i o n y " , 1 9 8 0 n r 4 , s. 6 1 ; p o r . t a k ż e a n a l i z ę j ę z y k a m e t a f o
rycznego teorii socjologicznych
R . H . B r o w n , Metafora
jako
medd,
„ T e k s t y " . 1 9 8 0 n r 6, t. 1 2 3 — 1 4 4
R . S u l i m a , o p . c i t . , s. 6 2 n .
t a m ż e , s. 6 5
t a m ż e , s. 7 1 — 8 1
S. P i g o ń , Na drogach
kultury
ludowej,
W a r s z a w a 1974,
s. 1 3 8 i 1 6 0 — 1 6 1
S. W y s p i a ń s k i , Wesele,
a k t I , scena 25, w . 8 3 0 — 8 4 1
E . J a g i e ł ł o - Ł y s i o w a , Teoretyk
i obrońca
wartości
wsi,
„ K u l t u r a i S p o ł e c z e ń s t w o " , t . 2 4 , 1 9 8 0 , n r 1 — 2 , s. 6 3 — 6 7
W . P a w l u c z . u k , Żywioł i forma,
W a r s z a w a 1 9 7 8 ; Ludowość
wobec kryzysu
cywilizacji,
„ R e g i o n y " , 1980 n r 1
t a m ż e , s. 3 1
J . G r a b o w s k i , Dawny
artysta
ludowy.
W a r s z a w a 1976,
s. 20 n .
Etncgrafia
Polski.
Przemiany
kultury
ludowej,
t.
2
Wrocław 1981
M . H e m p e l i ń s k i , V źródeł filozofii
zdrowego
rozsądku,
War
s z a w a 1966
K . K w a ś n i e w i c z , Zwyczaje
i obrzędy rodzinne
(w:)
Etno
grafia
Polski...,
s. 1 2 1
D . T y l k o w a . Wiedza
ludowa
( w : ) Etnografia
Polski...
Śledź Otrębus P o d g r e b e l s k i ,
Wstęp
do
imaginoskopii
(wydanie
przejrzane
i nie poprawione),
K r a k ó w 1 9 7 7 , s. 1 2 8
K . D o b r o w o l s k i , Chłopska
kultura
tradycyjna.
Próba
teoretycznego
zurysu
na podstawie
materiałów
źródłowych
XIX
i XX
w. s południowej
Małopolski,
„Etnografia Polska", t . l ,
1 9 5 9 , s. 3 6
t a m ż e , s. 3 7
p o r . : J . N i ż n i k , o p . c i t . , s. 1 6 9
z o b . : R . B a r t h e s , o p . c i t - , s. 2 5 n .
t a m ż e , s. 3 1 n .
p o r . : t a m ż e , s. 4 7 n .
K . Moszyński, napisał t o słowa w 1948 r .
Dostrzegają t o wyraźnie p i z e d s t a w i c i e l e młodego p o k j l e n i a etnografów w y c h o w a n i już w i n n e j atmosferze
metodolo
g i c z n e j . Z o b . п р . : W . B u r s z t a , Implikacje
metodologiczne
krytyki
koncepcji
Claude
Levi-Strauss'a,
„ L u d " , t . 6 4 , 1 9 8 0 , s. 1 2 5 —
129
2 5
2 6
2 7
2 8
2 9
3 0
:
3 1
3 2
3 3
3 4
3 5
3 6
3 7
3 8
3 9
4 0
4 1
4 2
4 3
4
4
4 5
4 6
4 7
4 8
4
9
5 0
5 1
5 2
CHŁOP POTĘGĄ JEST I BASTA. O MITYZACJI
KULTURY LUDOWEJ W NAUCE
„ W i e d z a nie jeat n i c z y m i n n y m j a k budowaniem
m i t u o świecie, g d y ż
m i t leży j u ż w a a m y e h e l e m e n t a c h i p o z a m i t n i e m o ż e m y w ogóle
wyjść".
Bruno Schulz
1
Koland Barth.es
2
, , W s z y s t k o więc może b y ć m i t e m ? Sądzę, że t a k . . . "
Zastosowany
w t y t u l e zwrot, zapożyczony z d r a m a t u Stani
sława W y s p i a ń s k i e g o ,
istniejący
w dzisiejszej
frazeologii
p o p u l a r n o porzekadło, j e s t tezą aksjologiczną n a której
treść p r a c o w a ł y p o k o l e n i a t w ó r c ó w . T e z a t a o s t a t e c z n i e
jako
bogatą
powinna
tę ś w i a d o m o ś ć z j e j o b i e k t a m i c z y l i z m o ż l i w y m i f o r m a m i d o ś
wiadczanego
przez
operatywność
nią b y t u ' ' .
W
9
uzyskują
nowym
polu
„metakategorio" t y p u
teoretycznym
kultura,
pogląd, m i t . . . Współczesna h u m a n i s t y k a poszukuje
świato
całościowego
należeć d o ś w i a t a s z t u k i i w y r a ż a ć się właśnie w j ę z y k u p o e t y c k i m ,
k o m p l e k s u znaozeniowotwórczego, a podstawowym j e j celem jest
b o w i e m niesie w sobie idee, o c e n y i k a t e g o r i e , określane m i a n e m
zrozumienie.
i m p o n d e r a b i ł i ó w . J e d n a k ż e n a treść c y t o w a n e g o
zwrotu — po
Te
nowe
tendencjo
rzekadła zapracowała również n a u k a , a c z k o l w i e k miała b y ć o n a
przez humanistów
—
na metajęzyk"
zgodnie
z życzeniami sejentystów — wolną o d sądów aksjo
logicznych
i wyłącznie
Takie
opozycyjne
i
naukowych
często
opisywać
rzeczywistość.
traktowanie
było
sądów
się m . i n . w
mitologa"
1 0
,
przyjmowaniu
który
„skazany
jest
. T a k ą p o s t a w ę p r z y j ę l i ś m y r ó w n i e ż , chcąc p r z y
pomnieć, że m i t y z a c j a — jeden z nader i s t o t n y c h mechanizmów
aksjologicznyoh
kwestionowane.
1 1
wyrażają
„postawy
Wybuchające
co
wytwarzających t e k s t y k u l t u r y — n i e ominęła również
Podzielamy
zdanie
tych,
którzy
twierdzą,
nauki
że m i t y z a c j a
1 2
.
jest
p e w i e n czas s p o r y o z d a n i a wartościujące w n a u c e powstają n a
w h u m a n i s t y c e n i e d o uniknięcia. T r a k t u j e m y , za i n n y m i a u t o
kanwie podstawowych
r a m i , pojęcie m i t u oraz jego p o c h o d n e j a k o k a t e g o r i e
Nasilanie
się r ó ż n i c
wywołało poczucie
różnic w poglądach n a istotę
między
stanowiskami
kryzysu
wchodzących
a n a l i z poszczególnych d y s c y p l i n wiedzy.
gląd l i t e r a t u r y
cpistemologioznymi
w nauce i wzbudziło
sobów i n t e r p r e t a c j i zjawisk
tzw. humanistycznej
poznania.
krytykę
w zakres
Nawet
spo
giczne i stosujemy do k o n k r e t n e j d y s c y p l i n y wiedzy,
metapoziom
przedmiotu
pobieżny
z o s t a t n i c h łat,
prze
pozwala
na jakim
Przedstawione
d o k o n u j e się t a k i c h
operacji.
n a p o c z ą t k u d y l e m a t y p o z n a n i a są t ł e m s p o
rów bardziej szczegółowych, dotyczących i s t n i e n i a m i t u i mecha
n i z m u m i t y z a c j i w n a u k a c h n i e mających
charakteru technolo
stwierdzić, że z n o w u znaleźliśmy się w s y t u a c j i k r y z y s u . P r z y
gicznego. S t a n o w i s k o k o n s e k w e n t n i e z t y c h sporów
pomnijmy
streszcza
( w największym
Istota
kryzysu
skrócie) n a c z y m
epistemologicznego,
o n polega.
najostrzej
rysującego
metodolo
podkreślająo
wywiedzione
się n a s t ę p u j ą c o : j e ż e l i w l u d z k i m p o z n a n i u
własnej skóry
jest niemożliwo,
jeżeli świat
dany
porzucenie
jest
ludziom
się w f i l o z o f i i , w y r a ż a się w p o s t u l a c i e z m i a n y p o l a b a d a w c z e g o
j a k o wyposażony w s e n s , a sens t o d z i e ł o l u d z k i e j p r o j e k c j i
całej h u m a n i s t y k i . S p o r y e p i s t e m o - m e t o d o l o g i c z n e
pozostaje
doprowadziły
3
d o u t r w a l e n i a się d w u p r z e c i w s t a w n y c h p o s t a w
konstytuujących
Nie
sześćdziesiątych X X w i e k u . C h o d z i o postawę p o ż y t y w i s t y c z n o -
Nauki
-sejentystyczną
(reprezentowaną
i
neopozytywizm)
oraz tradycję personalistyczną ( m . i n . egzysten-
cjalizm)*.
Stanowiska
rozstrzygnięć
te
problemów
założeniu, że możliwości
ekstremalnej
wyznaczały
zakres
pojawiających
poznania
formie
podstawowych
się w n a u c e
lokują
przez
—
się w ś r ó d
przy
opozycji:
poznanie — przeżycie, opis — ocena, f a k t — wartość, o b i e k t y w n a
prawda —
s u b i e k t y w n y sens i t p . W s z y s t k i e
5
to i inne
opozycje,
to różne wersje k a r t e z j a i i s k i e j formuły wyrażające
onkologiczne
przeciwstawienie
i
czystej
przedmiotowośoi b y t u .
wano
wielokrotnie
łania a t m o s f e r y
tycznych
oraz
samowiedzy
podmiotowości
Prób
doprowadzając
6
myślenia
przełamania
w konsekwencji
dystansu wobec problemów i pytań
przyczyniając
się d o p o w s t a n i a
epistemo-metodologicznej,
przekonania
poznania naukowego
terze
rozwoju
Obecnie
obiektywnej
typu
socjolo
m i t z a m^takategorię
chimeryczne
ludzkie
wiary
mogą
artykułować
i nadzieje
w
możliwość
p o z n a n i a ; b a d a ć b ę d ą s ° n s t a k i e j w i a r y ze w z g l ę d u n a l u d z k i e
wartości .
1 3
Świadomość
mityczna
w k u l t u r z e jest
powszechna
i J e j j T J o ^ b i l c j l " " " w y d a j e sie n i t m o ż l i w a . O d n a j d u j e m y j ą w każ
dym
r o z u m i e n i u świata
i h i s t o r i i , która
r o z u m i e n i e świata i h i s t o r i i czerpie
m a mieć
sens.
z korzenia m i t u
kultury
Nasze
(określonej
w i z j i światopoglądowej), d z i ę k i n i t m u z d o b y w a m y p r a w o
w a n i a sensu r z e c z o m
nada
i zdarzeniom. T a k i mitotwórczy oharakter
niechętnie j e s t u z n a w a n y
w odniesieniu do niektórych
sfer k u l t u r y t y m b a r d z i e j , że z m i t y z o w a n e
treści w y m y k a j ą się
p o t o c z n e m u doświadczeniu, u b r a n e w słowa n a u k i , i d e o l o g i i c z y
zabsolutyzowanej
h i e r a r c h i i wartości.
Odkrywanie
zmityzowa-
nych warstw k u l t u r y w każdym jej przejawie, t o sztuka interpre
tacji.
Ostatecznie
Zarysowano
oraz l i n e a r n y m i k u m u l a t y w n y m charak
zmianę
z
wyżej
kryzysu
optyk
(w uproszczeniu
oczywiście)
opistemo-motodologicznego
badawczych
wielu
tendencje
wpłynęły
na
dyscyplin humanistycznych,
w stronę — generalnie rzecz biorąc — a n t r o p o l o g i i * . T a k dzieje
8
1
świadkami
_p_aj&£Ly_gm*t**'—Myślenie
i
pozytywis
wyrażać
wyjścia
jesteśmy
przedświadomych
wywo
jest t o nawoływanie d o porzucenia wysiłków w ogóle.
przyjmujące
prawdziwości
nauki.
o
do
podkreślającej
7
zostały
dokony
nowego
giczne i k u l t u r o w e w y m i a r y funkcjonowania n a u k i .
podważone
absolutnej
t e j formuły
—
z klasycznej e p i s t e m o l o g i i n a rzecz anałizy
mitu.
p a r a d y g m a t f i l o z o f o w a n i a , który dominował d o m n i ' j więcej łat
w
rezygnacja
kształtowania
humanistyczne
nieświadomych
dąży
do
przesłanek
się
nowego
ujawnienia
^rozmaitych
się
w
sztuki
historii
1 8
,
1 5
,
a także
socjologii ,
1 6
—
literaturoznawstwie
o paradoksie
—
w
w t y m jest i t o , że z m i a n a t a n a k a z u j e n o w e
współpracy
między
1 7
etnografii
f o r m samej świadomości jakąjudzie_mają. o sobie i s w o i m świecie,
formy
odsłania także p i e r w o t n y związek sensu j a k i k a ż d o r a z o w o łączy
pozwala odzyskać blask t e r m i n o w i h u m a n i s t y k a .
wymienionymi
,
1 9
historii
.
Ważne
metodologicznie
dyscyplinami;
co
3
E k s p l i k o w a n i e regułami myślenia m i t y c z n e g o z j a w i s k współ
Czynimy
t o zgodnie
c z e s n y c h — i t o często z e s f e r y n a u k i — b u d z i ł o o p o r y . N i e m n i e j
podkreślają
podobieństwo
(rozmytych)
między
mitom
rozumianym
fabuła), a jego współczesnymi
otnologicznio
f o r m a m i polega
(jako
w ł a ś n i e n a toż
samości f u n k c j i i podobieństwie s t r u k t u r y l o g i c z n e j j a k i e w s o b i e
zawierają .
2 0
W
2 5
,
z p o s t u l a t a m i w i e l u metodologów,
istotną
rolę
definiowanych
t z w . pojęć
przez
którzy
nieeksplikowanych
użycie
2 6
.
W o b e c f a k t u , że w i e d z a o k u l t u r z e l u d o w e j (płynąca
z nauk
0 n i e j ) m a c h a r a k t e r z m i t y z o w a n y zająć m o ż n a różno s t a n o w i s k a .
M o ż n a z j a w i s k a n i e dostrzog;ać — l u b w i d z i e ć j e t y l k o w w y m i a r z e
analizach mitów
pretacyjne:
należy
filologiczną,
Próbując
stwierdzić,
antropologiczną
najogólniej
że stanowią
uwzględniać t r z y wersje
określić
i
czym
go pewno
inter
publicystyczną .
2 1
jest
m i t , możnaby
konstrukcje —
nieodzowne
i stale obecne w n a s z y m życiu i n t e l e k t u a l n y m i a f e k t y w n y m
pozwalające n a m z m i e n n e i w a r u n k o w e składniki
wiązSc" w sposób c e l o w y
„byt",
nader
„prawda",
z realnościbmi
„wartość",
czy
Pol z pewnych
typu
t o u z n a w a ć n a p r z y k ł a d , iż
powodów
mhyzowali
ludową, ale
obiektyw
naukowości .
2 7
Można zjawisko
k r y t y k o w a ć posługując się k a n o n a m i l o g i k i
1 a r g u m e n t a m i , że istnieją już i n n e s p o s o b y i n t e r p r e t a c j i świata,
że t e d a w n i e j s z e
t o a n a c h r o n i s m , k t ó r y p o w i n i e n zniknąć
z odeszlymi z nauki paradygmatami rozumienia
2 2
Goszczyński
kulturę
osiągnięcia K a z i m i e r z a D o b r o w o l s k i e g o t o już esencja
nej
—
doświadczenia
bezwarunkowymi
„sens"...
historycznym. Znaczy
wraz
świata .
2 8
podsuwa
M o ż n a , w końcu, z j a w i s k o analizować i starać się zrozumieć
myśl podobieństwa m i ę d z y m i t e m a ideologią. W p i s m a c h M a r k s a
z g o d n i e z postulał a m i h e r m e n e u t y k i ; zdając sobie sprawę z t r u d
Taki
i
silny
Engelsa
związek
ideologia
mitu
oznaczała
ze
światem
fałszywą
wartośoi
ś w i a d o m o ś ć , iluzję c z y
świadome m i s t y f i k a c j e ( p o r . publicystyczną wersję m i t u ) . Z cza
ności
ujęciach
ogólnych,
idoo'ogia
opisujących,
to
uporządkowany
interpretujących
zbiór
twierdzeń
i oceniających
wistość o r a z postulujących określone działania, z g o d n i e
damianymi
( l u b nie) interesami
pewnych
Ideologię j a k o s y s t e m pełny o d n a j d z i e m y
elementy
filozoficznych,
mieć
aspekt
ideologii
występują
w
z uświa
społecznych.
w formie
a l b o też j a k o zbiór t e z w y p r e p a r o w a n y c h
częściej
grup
programów,
przez badaczy.
tekstach
a l e n i e są r e d u k o w a l n e
Jeżeli u z n a m y , że między
formami
te mogą
do ideologii.
świadomości i ekspresji
społecznej ( n a u k a , s z t u k a , i d e o l o g i a i t d . ) zachodzą relacje
zależności i w y m i a n y ,
form
współtworzy
t o stwierdzić
otoczenie
wości i c h a r t y k u l a c j i
2 3
sposób w y p o w i a d a n i a
.
możemy,
d l a świata
Zasadniczo
ocen,
wartości
i daje
istnieje więc jeden
zdań o wartościach
mechanizm
kultury
2 4
strzegane;
t u mechanizmy
Rzecz
dotyczy
wspólny
twórczości;
przedmiotem
głównie s z t u k i i d o
mitologizacji nikogo
nauco
o sztuce
i
n i o dziwią. O d
tematów
c z a s i n a naukę. W
rozważań
warto
etnografów
—
sobie
kontekście p r z e d s t a w i o n y c h
kultura ludowa
fakt,
wyżej
że p r z e e m i o t
badań
— uległ w i c h p r a c a c h
swoistej
mityzacji.
Wzgodzio z t y m co już stwierdziliśmy, uważamy, że z m i t y z o wanic
wiedzy
włączaniu
w
o kulturze ludowej
tezy
o
w nauce p o l e g a ł o
przedmiocie
badań
wiedzy
iż
rozwój
2 9
zainteresowania
mitu.
od wiedzy
Tymczasem
kulturą
ludową
zmityzowanoj
Roch
m . i n . ча
całościowych
przekonania
S u l i m a przekonująco
nia
ludowości
utrwalił
się w s p e c y f i c z n y c h
wizji
badacza.
estetycznie
wego, w imieniu
wać
(...)
figury
wizje
którego
eaiośei
osobowa
biolo
g i c z n e są p i e r w o t n e w s t o s u n k u d o p s y c h i c z n y c h ; i t p . W
odnie
j e j cechą
immanentną
zabiegiem
mityzującym
jest
interpretacja
faktów
w imię określonych wartości. T u za przykład m o g ą posłużyć
następujące: k u l t u r a l u d o w a jest źródłem n a r o d o w e j
tezy
posiada
„ r a c j o n a l n e j ą d r o " , p r z y c z y n i a się p r z e z t o d o r e a l i z u j ą c e g o się
postępu; zachowuje
myślenia
się w z m i e n i o n y c h
są z n a k a m i
sytuacjach
lub
literackiego
a powstała
i procesu
idei nakazuje
i symbols, m i
historycznyeh"
ona jako
i t p ) z. k u l t u r ą
3 0
dziejo
postępo
1
wcielonymi
zachowują
. Figury
myślenia
o
owoc k o n t a k t u
Jodową
samych przodsUiwicioli ludu
znano
oraz
jako
jako
(naukowego,
wynik
działania
( r u c h l u d o w y , twórczość
chłopów).
ludowości
znaczeniowi* rozpiera między
określa
piwną,
wspólnotę
tiedycją a współczesnością.
Więk
szość z n a k ó w t e j w s p ó l n o t y d o t y e y . y k u l t u r y n a r o d o w e j i u d z i a ł u
p o s z c z e g ó l n y c h w a r s t w spole c z n y e i h w t e j k u l t u r z e
ludowa,
kultura
w s i , zdominowała
konkretu
antropologicznego
Wartości
humanistycznych
i ściśle
3 1
.
kultura
dostępny
n a m dzisiaj t y p
zespolone
z n i m hierarchie
(...). Z d o m i n o w a n i e
z n a c z n y c h .ob-
szarów r e f l e k s j i o k u l t u r z e przez realia, k u l t u r y l u d o w e j
powodo_-_.
w a l o , nie t y l k o w przeszłości, l i c z n e p r z e j a s k r a w i e n i a i m i t o l a g b - - .
1
(.••)• K u k u r a ^ n n ó w f t T a
obraz,
ponosi
swoiste
miejsca
oddają
przede
ko^zl.y
nasz
ogólniejszymi
Pokonać możemy
teria!! m
terenowym
dalszy
tezami
wszystkim
bycia
—
zamiar
nowej
3 2
nieadekwatny
jest
dominującym
. Słowa tego c y t a t u
zapowiadany
do
j a k często
tego
epistemologii.
t e z y n a u i . i n i e peiprzi z weryfikację
—
jednocześnie t a k i t y p o r g a n i z a c j i
tak nie robiono")
posiadają
wewnętrz
—
czynią
zm a
etnografowie,
gdy
lecz m u m y t u szansę o d k r y c i a s e n s u
funkcjonujące
figury
myślenia,:
do destrukcyjnego
wpływu
cywili
za
Sulimą
następująco.
są p o d s t a w ą
opozycja
T a k a precyzacja
m i t u o k u l t u r z e ludowej w nauce
korespon
to
co
miejskie,
d u j e z j e g o t r z e m a w e r s j a m i i n t e r p r e t a c y j n y m i , o k t ó r y c h wspom
wskazuje
Wydobywanie
przy
takiej
szerokiej
definicji.
pionu
i iróclla.
dwie
jaki
ludowej.
podstawo
Zawierają, o n e
.Kultura, l u d o w a jest
źródłem
wartości
w czasach n i e w o l i zachował
wartości,
etycznego
odrodzenia.
T u też mieści
o d c z y t y w a n a j a k o : t o co w i e j s k i e , t o n a s z e , s w o j s k i e
nieliśmy
Pozostaniemy
o kulturze
w s o b i e c a l e b o g a c i w o t r e ' s o i , a, i c h m e t a f o r y c z n y se^ns eielozyt u j e m y
któro
przeciwieństwie
kulturze tezy
aksjologię
wości
zacji) i t d .
w
iSulima analizując f a k t y l i t e r a c k i e dostrzega
we
m o i a l n y c h ; w n i e j naród
4
widze
myślenia.
refleksji o ludzie i j ' go kulturze. Figurę taką z n a m y
„ludoyeość",
n e j , żo u c z e s t n i c t w o w n i e j w p ł y w a n a h a r m o n i j n y r o z w ó j o s o b o
wyżej.
figurach
w d i a l o g id< o l o g i c z r y , są n o ś n i k ; m i i d e o l o g i i i r ó ż n i e
autentycz
ności; z a w i e r a o n a w sobie szczególne wartości e t y c z n e ;
(w
(z J e g o
sposób
c h c ą z r e l a t \ v. i z o w a ć j a k i ś są.d ( n p . z d a n i a t y p u „ w N . k o l o M .
jest postęp; i t d .
Innym
dowodzi
świata
posłannictwo
adekwatnie
tożsamość
sięga t a k d a l e k o w s t e c z j a k j e g o p a m i ę ć ; l u d z k i e p o t r z e b y
s i e n i u do k u l t u r y , m a c h a r a k t e r c e l o w y ;
znanym
F i g u r a myślenia „ t w o r z y j e d n o r o d n e i przejrzyste, p r z y t y m
nacechowane
człowieka:
jego
przebiega!
t e z a m i c a ł k o w i c i e się zgadze m y ) , ż e z m i t y z o w a n y
u nas n i itei : : 1 ' j n refleksji k u l U u o z n a w e z e j ' "
racjonalny;
zauważyć
do naukowej, t j . wolnej o d
O t o k i l k a przykładów t a k i c h zdań w o d n i e s i e n i u d o t z w . n a t u r y
jest
etnografii
romantyzmu
. ) U t y c h s e m y c h autorów łatwo
zainteresowali
szlakiim:
jej
człowiek
o ludzie jest
ssę h i s t o r i ą
d a l s z y , n a d e r ehar, k t e r y s t y e ; n y tolc r o z u m o w a n i a , podkreślający
zacje
indywidualne
obszarów
n i e ulegają.
związane z kwestis m i n a r o d u i p a n s l a w i z m u ( k a t e g o r i i e x d e f i n i -
lecz
pierwotne
zajmujący
mitotwórcze
tione mitologicznych
ś w i a t a i c z ł o w i e k a , k t ó r o n i e w y n i k a ł y z, d n k n n y w p . n y e . b <ma,li?
stanowiły
Uczeni
podkreślają
Figura
uświadomić
charakter XlX-wiecznej
dostrzegany.
zgodnie
kulturze.
A u t o a n a l i z d o k o n u j e się r z a d k o i j a k b y n i e c h ę t n i e ; nadszedł
jednak
zmityzowanyeh
z b a d a ń h i s t o r y c z n y c h i l i t e r a c k i c h w y k s z t a ł c i ł y się t<ż w n a u c e
.
w r o t n i e n a w e t , j e s t t o j e d e n z najczęściej p o r u s z a n y c h
w
możli
ozy o naturze
R e l a c j o w s p ó ł z a l e ż n o ś c i i w y m i a n y są s t a ł y m
analizy d l a wielu badaczy.
ogól
współ
i ż ka,żda z t y c h
ś w i a t a . W y r a s t a o n zo w s p ó l n e g o k o r z e n i a w s z e l k i e j
.odtwarza mitologizujący
Naj
religijnych,
artystycznych, naukowych i t p . Teksty
ideologiczny
rzeczy
na
oddzielenia,
o d t y c h , które t a k i m m e c h a n i z m o m
Zmityzowany
s e m t a k i sens t e r m i n u został w m a r k s i z m i e z a r z u c o n y i w d z i s i e j
szych
(niemożności?)
kultury
to
obce,
n a dświganie
kosmopolityczne.
się n a r o d u
Aksjologia
z upadku i
się
—
pionu
amorficzności.
treści l u d o w y c h i i c h n o b i l i t a c j a , t o c z e r p a n i e
ze
I
ź r ó d ł a —• s t ą d p r z e k o n a n i e
k u l t u r y . Znane tezy
m i e s z c z ą się w t y c h f i g u r a c h
nauki.
Pisze
Stanisław
odraża, k t o n i e s k o r y
orzecha,
prowadzących
o samorodności, autentyczności t e j
o a r s i n c r u d o i s t y l u n a t u r a l n y m również
. O t o więc przykłady
3 3
Pigoń:
sięgnąć
Kogo
p o d gorzką
zo ś w i a t a
w
skorupę
poetów
chłopów
jest
i przechodzącym
przecież
znamieniem
(...)• P o e z j a
także
kulturze ludowej..."
pokolenia
młode
3 8
. Taka
wizja
bycia
do
(...).
przezwy
„jedni
kultury
nizmom
pozo
a więc mecha
mityzacyjnym.
Sięgnijmy
pędy
i cywili
tekstu naukowego,
staje w zgodzie z figurą myślenia aksjologicznego
przejściowym
ludowa,, j a k z w y k l e
sposobu
dążą s p o n t a n i c z n i e
z a c j i " świadcząca o z i d e o l o g i z o w a n i u
p o s k r y t e t a m z i a r n o p o ż y w n e , t e n zee.łice w z i ą ć p o d
uwagę, że t a nieuczona p r o s t o t a pierwszego dopiero
prądy w sztuce
ciężenia s z t u k i j a k o s z t u k i i z l a n i a się z b y t e m — t a k j a k t o b y ł o
zaś ta. chropawość
i chropawą
do gruntownych przemian
awangardowe
odnajdziemy
d o świata s z t u k i l u d o w e j , t u również bez t r u d u
o m a w i a n e f i g u r y myślenia z w a n o aksjologią
źródła
n a s t a r y c h p n i a c ł i . w y r a s t a s z y b k o i r o z w i j a się ż w a w o w k s z t a ł -
i p i o n u . Pisze J ó z e f G r a b o w s k i o s t y l u l u d o w y m , referując
tności s w o j e g o w y r a z u . . . " a oceniając p o e i m t y J a n a M a r c i n k a :
nie t y l k o swojo:
N i e w y r a z i ł a się t a m w i e ś w s w y m t r u d z i e f i z y c z n y m , w służ
zachował
w
l u doddalony
swej
twórczości
o d w i e l k i c h centrów
pewien
styl,
urobiony
w
bie z i e m i , w u c z u c i o w y m przylgnięciu d o n i j sercem, w majesta
s z e r e g u p o k o l e ń (...). N a j o g ó l n i e j s z a c e c h a d z i e ł a s z t u k i
cie
to
swojej
znojnej
p r a c y . C i i l o p ż y w i c i ' ' l , chłop d a w c a
dźwigający n a sobie
odpowiedzialność z a f i z y c z n y
chleba,
b y t narodu,
b y t u t e g o k o r z e n i e i p i e ń , t e n c h ł o p , j e g o ż y w o t n o ś ć i siła, w s p a
niałość
jego
pokazana"
3 4
wyrastania
refleksja
twórczością
wybitnego
figur.
Zresztą
skąd
świadczenia
wartościom.
że
podstawowego
stylu
s z t u k i , c h o ć u ż y w a n e p r z e z l u d , są
—
obcą
naleciałością" .
3 9
z r o l i jaką w i c h języku m e t a f o r a
którą
odgrywa.
Jest
t o ilustracja
pozwalająca użyć t e r m i n u z p e w n e g o p o z i o m u — n a i n n y m p o
A ponieważ był
jogo naukowego
z i o m i e , eksponując
znajdują
p r z y t y m cały bagaż z n a c z e n i o w y
n y c h p o j ę ć . N i e są t o j e d y n i e i n d y w i d u a l n e z a b i e g i
analogio:
naszym
zdaniem
taki
rodzaj
języka
narzuca
stosowa
stylizacyjne;
właśnie
figura
myślenia o k u l t u r z e l u d o w e j , która s t a n o w i manifestację
A
b o c h ł o p i m a coś z
Piasta,
coś z t y c h k r ó l ó w P i a s t ó w —
—
Kiedy
taka
Wertując
grafów,
o miedzę.
sieje, orze,
w
miele,
godność, t a k i e
wielkie
zbiorowe
polskich etno
działalności ,
4 0
w i e l u t e k s t a c h n a p o t y k a m y jeszcze jedną specyficzną
figurę
ją (korzystając z u s t a
leń R . S u l i m y ) a k s j o l o g i ą r o z u m u . N a treść t e j f i g u r y myślenia
co c z y n i t o c z y n i święcie,
s k ł a d a się z b i ó r p r z e ś w i a d c z e ń o n a t u r z e r o z w o j u k u l t u r y i l o g i c e
procesu
pojęcie.
j a k m o d l i się w kościele,
bardzo
wiele, wiele
z
Chłop potęgą jest i
3 5
c z e n i a pokoleń spełniają
.
d o Stanisława P i g o n i a ,
w
większości
podniósł
(uwaga!
jego
J ó z e f Chałasiński
Chałasińskiego
umacniała
publikacji.
figura)
w s i j a k o środowiska oraz
t a k postęp m a c h a r a k t e r
racjonalny
kułtury. W k u l t u r z e l u d o w e j
i
podpo
i d e i , która
Do
najwyższej
teoretycznie
uzasadnił
cłiłopów j a k o g r u p y .
polityczną
w a r u n k i statystyczne
można
doświad
eksperymentów.
W y p ł y w a t o z f a k t u , że zasadniczą podstawą łudzkiego działania
rządkował swą działalność i pracę naukową p e w n e j
wyraz
I
znaleźć t o o b i e k t y w n i e r a c j o n a l n e jądro; a t a k zwano
Piasta:
basta"
historycznego.
i w p ł y w a n a raojonałizację
i
Podobnie
wartość
ostatnie
myślenia o k u l t u r z e l u d o w e j . N a z y w a m y
wzięcie:
t a l i a godność, t o przejęcie:
godności
dzieło
sumujące d o r o b e k i c h t r z y d z i e s t o l e t n i e j
godność, rozwaga,
A
znalazła
mecha
n i z m u mityzacji w nauce.
wiele!
Już lat dziesięć pośród siedzę,
sąsiadujemy
do
uwydatniającej
Bogactwo metafor w tekstach c j ' t o w a n y c h autorów, w y n i k a
zamie
o n n a dziedzinę,
składników
wyraźnie
j e d y n i e t y m w s t o s u n k u d o swego źródła c z y m g w a r a d l a języka
chłopskiej
są w i ę c
przy
j a k o t w ó r własnej k u l t u r y l u d o w e j , m o ż e b y ć uważana z a ludową,
zna
inąd,
o d podstawowych
ciągu
ludowej
r y t m i c e , t a k ż e p r z e w a ż n i e s y m e t r i i u k ł a d u (...) t y l k o t a k a s z t u k a
jeszcze
wszelkie
wiadomo
nakładał
także m i s t r z e m języka, f o r m y
poetyckie
nosi
w pracach Pigonia
i świadome, ponieważ
uprawiał, obowiązek
filologa
O n o dowartościowanie
walczył
k u l t u r y . Sądy aksjologiczne
rzono
n i e została
we wszystkim,
kompozyc yjnycb,
podczas g d y inne postacie
wspomnianych
swoją
—
.
Naukowa
miona
i dojrzewania
prostota
systemów
sądy
życia
świadomość
Nauka
młodego p o
myślenia
podobne)
nej
jest oczywistość
i zdrowy
rozsądek. T a k i o
przeświadczenia mają swoje źródło w
przez
pozytywizm
filozofii
zdrowego
(i temu
rozpowszechnio
rozsądku
Thomasa
R e i d a . U w a ż a ł o n , że istnieją t a k i e t w i e r d z e n i a , których r o z u
mienie idzie w parze
pierwsze
zasady).
z p r z e k o n a n i e m o i c h prawdziwości ( t z w .
N i e byłoby możliwe rozstrzyganie
życiowych bez n a t u r a l n y c h , p o d s t a w o w y c h
zasad
problemów
jakimi
obda
r z o n a j e s t cała ludzkość i które stanowią b a z ę n a s z y c h
sądów
gacić życie całego społeczeństwa. Zaliczał d o n i c h pracę w y t w ó r
i
takich
czą, d o c e n i a n i e w y s i ł k u f i z y c z n e g o , o d p o w i e d z i a l n o ś ć , r o z b u d o w a
zasad
kolenia w s i . Uważał, że naczelne
wartości w i e j s k i e m o g ą
wzbo
n e w i ę z i m i ę d z y l u d z k i e . C h ł o p s k i e „ b a b r a n i e się w z i e m i " , t r w a n i e
na
w s i , w i n t e r p r e t a c j a c h Chałasińskiego
nabierają
znaczenia
przekonań
o
(prawd
Nadto
wprowadzona
i godności. W 4 0 l a t później interesują Chałasińskiego społeczne
wała przyjęty
postawy
wartości,
własnych
amorficzność
i
wartości w s i , a n i e p o k o i
bezład
osobowości
jej
utrata
mieszkańców,
Roid
przez
środowiska wiejskiego
Nie
wartości.
f i z j o l o g i i ciąży i p o r o d u oraz p o t r z e b niemowlęcia trafiło w e w s i
narodzinowych.
Propagowanie
wiedzy
współczesnej n a p o d a t n y g r u n t i w z n a c z n y m
dotyczącej
s t o p n i u znalazło
z a s t o s o w a n i e w p r a k t y c e . W i e j s k a o p i n i a społeczna zaakceptowała
idee
brzmiące
u Chałasińskiego
jako
Pawłu-
pozytywny
do wersji utopijnej. W
swoich
p r o p o n u j e p o w r ó t d o f o r m k u l t u r y l u d o w e j i sposób
przeżywania f o l k l o r u j a k o p a n a c e u m n a zagrożenia
Pisze
przemianach
w imię społecznie pożądanych
p r o g r a m społeczny, d o p r o w a d z a
3 7
odzwierciedłenie w
zwyczajów
Gorącym p r o p a g a t o r e m ludowości jest Włodzimierz
pracach
takiej
f i g u r z e : „ P o g ł ę b i a j ą c y się
mityzacji
t r z e b a d o d a w a ć , żo mieszczą się o n e w f i g u r a c h a k s j o l o g i i
który
porządek rzeczy. E c h a
dowód
3 6
źródła i p i o n u .
czuk,
perspektywa ba
u s t a w i c z n i e proces r a c j o n a l i z a c j i życia, n a g r u n c i e obrzędowości
dzieło
dając
pozytywizm
w opisywanej
r o d z i n n e j znalazł najpełniejsze
jego uczennica ,
kilkanaście
.
przez obserwatora
odnajdujemy
n i e d o c e n i a n i e wartości własnego środowiska. T a k c h a r a k t e r y z u j e
Chałasińskiego
sformułował
4 1
dawcza, zewnętrzna w s t o s u n k u d o b a d a n y c h z j a w i s k , a b s o l u t y z o
mechanizmy
obrony
świecie.
przypadkowych)
m . i n . : „...Rewolucja
cywilizacyjne.
naukowo-techniczna
znosi
pracę
ideę świadomego macierzyństwa. P l a n o w a n i e
ilości d z i e c i w r o
d z i n i e s t a ł o się o b e c n i e z j a w i s k i e m n i e m a l p o w s z e c h n y m .
Wieło-
dzietność r o d z i n chłopskich przestała b y ć p r o b l e m e m społecznym.
W
p r z y p a d k a c h s z c z e g ó l n y c h , a c z n i e c h ę t n i e , p o d d a j ą się z a b i e
gom lekarskim przerywania ciąży"
4 2
. I l e w t y m fragmencie
stwierdzeń o rzeczywistości a i l e sądów życzeniowych
jest
realizują
przemysłową zbliżając pracę produkcyjną d o działalności, która
c y c h f i g u r ę m y ś l e n i a , t r u d n o o c e n i ć . S k ł a n i a m y się d o t e z y , i ż
do n i e d a w n a była domeną n a u k o w c a i a r t y s t y — d o p r a c y twór
tego drugiego
czej.
Problemy
rozwoju
cywilizacyjnego
świata
nie mogą być
skutecznie rozwiązywane bez r a d y k a l n y c h przemian w k u l t u r z e
dużo
Racjonalną
więcej.
podstawę
posiadają
prognozy
o p a r t e n a o b s e r w a c j i siły i k i e r u n k u w i a t r u , m g ł y oraz
pogody
rozcho-
5
d z e n i a s i ę g ł o s u (...)• M g ł a w z n o s z ą c a s i ę d o g ó r y b y ł a
powszechnie
u z n a w a n a za oznakę złej a u r y , opadająca n a z i e m i ę d o b r e j
W
przeciwieństwie
racjonalnych,
do poprzednich,
wynikających
z
opartych
opanowania
wróżby..."
że z a k o m e n t a r z o d d a j ą c y
4 3
. Niech
podstawach
pewnego
w i e d z y p r z y r o d n i o z e j , wśród ludności w i e j s k i e j
były najrozmaitsze
na
(...).
zakresu
rozpowszechnione
n a m wybaczy
autorka,
„ f i g u r a l n o ś ć " t y c h t e z posłuży n a m
Etnografia
to jedna
z t y c h gałęzi w i e d z y
humanistycznej,
0 k t ó r y c h u t a r ł o się w i e l e k r z y w d z ą c y c h o c e n . W
powszechnym
m n i e m a n i u e t n o g r a f z a j m u j e się z a b o b o n a m i , s t a r y m i p i e ś n i a m i
1 chałupami.
sąsiednie
W
niwy
opiniach
nauki,
kolegów
często
naukowców,
można
spotkać
uprawiających
się z s ą d e m , ż e
e t n o g r a f i a p o s ł u g u j e się m a ł o p r e c y z y j n y m a p a r a t e m
a
skałę
j e j osiągnięć
torotycznych
badawczym,
symbolizuje
przysłowiowe
c y t a t t r z e c h n i e z a w o d n y c h twierdzeń d z i a d k a S t o p k i bacującego
wyznaczanie
kiedyś
łącznie z p r z e k o n a n i e m , że p r z e d m i o t badań e t n o g r a f i i n i e u c h r o n
na Hali
Gąsionnicowej,
a
które
powszechnie
krążyły
zasięgu wołania n a k u r y
„eip, c i p " . Takie
oceny,
wśród mieszkaiiców , , B o t l e j e m k i " trafiając w końcu d o l i t e r a t u r y
nie z a n i k a o d l a t przewijają
przedmiotu:
c h o w n y c h sądach. M ó w i się, iż e t n o g r a f i a j a k o n a u k a p r z e ż y w a
teza I
h y , g m y i d o m dołu, p i j o m w o d e . . . , bodzie l o ć !
teza I I
h y , g m y i d o m h o r e , napiły sie..., będzie l o ó !
teza I I I h y , g m y n i ma..., bodzie l o ó !
Zabiegiem
mianie
4 4
aspektów
się a l b o w i e m n i e m a d z i ś m i s t r z ó w ' u m i e j ą c y c h o d p o w i e d n i o
nową problematykę. Mijające fascynacje
przynoszą
rzeczywistości.
Nie
wyolbrzy
chodzi
powierz
sze
r o k o i inspirująco spojrzeć n a d y s c y p l i n ę , t a k b y z a p r o p o n o w a ć
.
m i t y z a c y j n y m jest również świadome
niektórych
się w r ó ż n y c h o g ó l n y c h i
tu
realnych
Takie
rozpoznanie
niedomaga;
modrrymi metodami nie
wyników.
wskazuje,
z a wcześnie
jednak
że
pacjentka
n a stawianie
niewątpliwie
n a d nią krzyża.
0 m i j a n i e się z p r a w d ą , a l e o s p e c j a l n ą e k s p o z y c j ę p r a w d y c z ą s t k o
W y d a j e się, iż t e r a p i a jaką n a starość stosował król S a l o m o n b y
w e j w kontekście zdań skądinąd p r a w d z i w y c h . T a k i e
p o d t r z y m a ć siły w i t a l n e , m o ż e j e j p o m ó c . A l e prześledźmy
stają
się wówczas
torię c h o r o b y , z j e d n y m w a ż n y m zastrzeżeniem. N a etnografię
w całości p o d w a ż y ć n i e p o d o b n a . T a k i c h a r a k t e r m a m o d e l t z w .
s k ł a d a się d z i a ł a l n o ś ć w s z y s t k i c h j e j p r a c o w n i k ó w , t y c h z i n s t y
chłopskiej k u l t u r y
tutów
dwie
systemu
teoretycznego,
his
którego
Oto
elementami
półprawdy
tradycyjnej.
krótkie próbki tego t y p u zabiegów:
biedota
w i e j s k a odgrywała w y b i t n ą rolę w t w o r z e n i u wartości
kulturo
naukowych
alników i zbieraczy
w y c h . O n a była główną nosicielką w i e d z y t e c h n i c z n e j w l i c z n y c h
podsumowywania
dziedzinach
Potrzebne
produkcyjnych
np. w
zakresie
obróbki
drzewa,
m e t a l i i g l i n y , t k a c t w a , k r a w i e c t w a i t p . O n a też dysponowała
p o c h o d z i l i cieśle, b e d n a r z e ,
tkacze, kowale, garncarze"
4 5
.
kołodzieje
Z b i e d o t y w y w o d z i l i się t a k ż e
według a u t o r a — artyści, rzeźbiarze, m a l a r z e , muz3'cy,
opowiadań. W
szukiwawcza
i n n y m m i e j s c u t e n s a m a u t o r pisze, że
myśl
badawcza
wyzwalała
się n i e r a z
—
twórcy
po
z
posługujących
amatorów. N i e m a m y
osiągnięć
n a m jest
się r ó ż n y m i
Meandry
historii
jakie
etnografii
i personalne
zataczała
mają
muze
zamiaru a.iiambicji
i niedostatków
tlo merytorycznych
b o r y k a ł a się e t n o g r a f i a w l a t a c h
d u ż ą w i e d z ą o d n o s z ą c ą się d o z b i e r a c t w a w l a s a c h i n a p o l a c h .
Z p r o l e t a r i a t u wiejskiego
i uniwersytetów
z a ł o ż e n i a m i i m e t o d a m i , a ta,kże ż m u d n y t r u d e t n o g r a f ó w
polskiej
etnografii.
problemów
z
jakimi
powojennych.
myśl
swoje
teoretyczna
w
merytoryczne,
uzasadnienia. K i e d y
powojennej
organizacyjno
przyszło b o w i e m
restaurować
z w o j e n n y c h zniszczeń i c h a o s u n a u k o w e i d y d a k t y c z n e i n s t y t u c j e
związane
z etnografią,
zaledwie
część
dawnych
pracowników
utartych
mogła podjąć dzieło. P o p i e r w s z y c h próbach etnografię związano
schematów myślowych także w środowisku chłopskim", a l b o w i e m
ostatecznie, w A k a d e m i i N a u k i w u n i w e r s y t e t a c h , z t a k naówczas
w c z a s i e b a d a ń t e r e n o w y c h z d a r z y ł o m u się s p o t k a ć
„wiejskich
zwaną
historią
kultury
materialna}.
Powstały
odpowiednie
f i l o z o f ó w " zastanawiających się n a d sensem życia l u b wątpiących
i n s t y t u t y i zakłady u n i w e r s y t e c k i e . R o z p o c z ę t o b a d a n i a i działal
w
ność d y d a k t y c z n ą . A t m o s f e r ę ó w c z e s n e j p r a c y o d d a j ą
istnienie
nieba
i
piekła .
4 6
rozmówców, nazwanych
Przywoływanie
przykładu d w u
z i m i e n i a i inicjału n a z w i s k a ,
przypo
m i n a p r a k t y k ę znaną z p r z e p i s y w a n i a listów łańcucha
1 m a znaczenie p a r exellence mitologizujące.
myślenia m i t y c z n e g o
wanie
precedensu .
uznaje
Model
4 7
się przecież
kultury
n a z i l u s t r o w a n y c h zasadach
Z a jedną
dowodowe
tradycyjnej
pi-zoz K a z i m i e r z a
i funkcjonuje
w niej
jako
z
przed
trzydziestu
Część
p r a c o w a ł a o c z y w i ś c i e , j a k się p r a w i e w s z ę d z i e p r a c u j e n a ś w i e c i e ,
b e z j a k i c h ś s z c z e g ó l n i e g ł ę b s z y c h c e l ó w ; p o p r o s t u d l a t e g o , że
praca
Dobrowolskiego,
którzy
świadomości
uniwersalna
kategoria
sposób myślenia f i g u r a m i j e s t b e z wątpienia
myśleniom z m i t y z o w a n y m .
Dowieść
część s e m i o t y k i , w ó w c z a s m o ż e m y
t e g o m o ż n a stosując
historycznie, którego f o r m a
. Natura semiotyczna
pierwotna
czącego —
W
nowej
dawała
i m zadowolenie
t a k jeszcze i d z i s i a j
pracują.
wewnętrzne.
J e d n i zbierają
i n n i s t a r a j ą się w y k r y ć l u k i w
relacja
zostaje
rozu
r
nagromadzo
n i e t e a l b o i n n e , n a j b a r d z i e j i c h interesujące f r a g m e n t y
ludowej..."
Praca
uzasad
skojarzeniowa
w nowy
przekształca
się w e l e m e n t
zagarnięty
i
rozszerzony
oraz
Mechanizm
m i t y z a c j i polega
usytuowany
na
rzeczywistości; o d p o w i e d n i e
wych
hipotez.
nauki
oraz
t e o r i o służą z a p o d s t a w ę s z c z e g ó ł o
Ukształtowane
zbiegłe
po wojnie
z t y m pewne
struktury
fakty natury
formalno
merytorycznej
i p e r s o n a l n e j przez w i e l e l a t ciążyły właśnie n a m e t o d z i e i p r o b l e
znaczący .
n y c h pierwszoplanowych postaci e t n o g r a f i i przeważały d w a t y p y
4 9
zostaje
zainteresowań: p r o b l e m a t y k a k u l t u r y m a t e r i a l n e j i
w
fakty
z zakresu
etno
genotyczno-
- e w o l u c y j n y p u n k t w i d z e n i a oraz socjologizujący sposób w i d z e n i a
metapoziomie.
g r a f i i . Chodziło n a m o p o k a z a n i e że f i g u r y myślenia o k u l t u r z e
i
i n t e r p r e t a c j i z j a w i s k . Jeśli c h o d z i o cel i metodę
pierwsze
reprezentował
krytyczny.
tzw. historyzm
Przedstawiciele
historyzrnu
oraz
stanowisko
ewoluojonizm
podejmowali
badania
n a d d a w n y m i zasięgami zespołów k u l t u r o w y c h , g r u p e t n i c z n y c h
l u d o w e j są s t r u k t u r a m i m i t y c z n y m i ; n i e są w i ę c a n i e w i d e n t n ą
( n p . zasięg zacłiodni p o l s k i e j k u l t u r y l u d o w e j ) , a także
nieprawdą, a n i p r a w d y p o t w i e r d z e n i e m .
przedwojenne
Bezkrytyczne
posługi
prace
i
badania
n a d atlasem
w a n i e się f i g u r a m i m y ś l e n i a ś w i a d c z y o u l e g a n i u m e c h a n i z m o w i
Twórca ewoluojonizmu krytycznego
podjął p r o b l e m y
„kultura
tyczne;
rozwoju
mityzacji; i n
dyfuzje
jest
wykorzystaniem
teoretycznych
mechanizmu
typu
dążył
czynnik
to postawa
geograficzne).
6
5 0
wykrycia
(zapożyczenia)
terpretacja mitów i o d k r y w a n i e mechanizmów i c h powstawania,
rozumiejąca .
do
postępu
(przy
Kazimierz
praw
wytworów
czym
kladl
Moszyński,
jego
etnogeno-
kultury,
kulturowych
duży
przejęli
etnograficznym.
mityzacji; tworzenie
konstruktów
meto
badanej
m a t y c e b a d a w c z e j r e a l i z o w a n e j przez etnografów. W ś r ó d ówczes
n a zamicnianiu_wjtrlości
w y b r a n y c h przykładach
się w e d ł u g o k r e ś l o n y c h z a s a d ,
w z g o d z i e ze z d a n i a m i o n a t u r z e
zna
i
j [ s e n s u w " I ó r m ę ) , O d b y w a się t o r ó w n i e ż w n a u c e , c o s t a r a l i ś m y
się w y k a z a ć n a k i l k u
n a u k o w a toczy
znaczeniowy.
znaczonego
kontekst
—
kultury
.
5 1
d a m i pozostającymi
od natury
m i t u polega n a t y m , że z n a k
wciągnięty
relacji znak
jest niezależna
M i t chętnie k o r z y s t a z a n a l o g i i . W m i c i e sens j ę z y k o w y
tradycyjna"
Nie
przy t y m
n y c h d o t y c h c z a s d a n y c h , a b y j e s y s t e m a t y c z n i e zapełnić, jeszcze
badać t e k s t y niezależnie o d
i c h treści, a m i t będzie swego r o d z a j u sposobom znaczenia
czyli
etnograficzna,
materiał t e r e n o w y ;
m o w a n i e R o l a n d a B a r t h e s a . Jeżeli p r z y j m i e m y , że m i t o l o g i a t o
4 8
n i c n a aktualności:
i n n i opracowują n a u k o w o , porównawczo i m n i e j więcej s y n t e t y c z
Przedstawiony
rzeczy
n i e straciły
cech
analityczna.
nionym
laty —
funkcjono
skonstruowany
a u t o r a c y t o w a n y c h tekstów, trafił d o powszechnej
etnografów
szczęścia
najlepiej
słowa j e d n e g o z l u m i n a r z y e t n o g r a f i i , które — n a p i s a n e
nacisk
uznając
za
główny
na
warunki
uczniowie
i
konty-
nuatorzy
posługiwali
logicznej
i
się
kombinacjami
analityczno-porównawczej,
różnorodnych
zjawisk
kulturowych. Ważkim
d z i a ł a l n o ś c i o k a z a ł o się p r z e k o n a n i e
pokoleniom
wszystko.
o
t y m , ż-e
Liczne
metod:
typologię
rezultatem
wpajane
ewolucyjne
geograficznej,
rozbudowując
takiej
kilku studenckim
rekonstrukcje
wyjaśniają
były także p r z y c z y n k i drobiazgowo
opisujące
różne f a k t y z zakresu k u l t u r y m a t e r i a l n e j . T a g r u p a
zagadnień
miała w b a d a n i a c h z d e c y d o w a n y
p r i o r y t e t . Morfologiczne
rzeczy i zjawisk najprostszych (od o r k i w zagony do h a f t u
żykowego) królowały wśród prac etnograficznych.
tyczna
przed
tym
była
trochę
naiwna
d a w n y c h l u d o w y c h t e c h n i k d z i s i a j już
W
także
wypracował
d l a w i e l u do dzisiaj
w
o
interpretacje
prelogicznym
mieszano
analiz
5 2
.
powstawania
Bez
podziałów
terenowym
zasadniczej
kultury
zaobserwowany
znamiona
nada
inwentarza
terenowy,
etnografii
badaniach
historycznego
t y m nurcie koncepcja
chłopskiej
tradycyjna"
była
synonimem
tego,
co
przy
mieści
urodzaju".
Zreferowany
stwierdzeń o s t o p n i u prze
elementów
magię;
obrzędy
wyżej
(w
kultury
przechodzą
znacznym
chłopskiej
(np.
zabawę
itp.).
w
uproszczeniu)
na podstawie
lektury
prac
etnograficznych,
w
których
z n i c h wyeksplikować poglądy n i e stanowią s y s t e m u ; należą
różnych porządków, m e t o d o l o g i i i p o z i o m ó w a n a l i z y .
powody
i w a r u n k i p o w s t a n i a o r a z u t r w a l a n i a się t a k i e g o
wciąż
wyjaśniająca
tych samych
przedstawionego
modelu
wyczerpała
t e o r i i i stojących
za n i m i
autorytetów
p o w o d u w i ę c część e t n o g r a f ó w z m ł o d s z y c h g e n e r a c j i
proponuje
o d p e w n e g o czasu i n n e podejścia, dające szanse r e i n t e r p r e t a c j i
dorobku.
Proponuje
nowiących z dawien
dawna
się
powrót
do
zagadnień
domenę e t n o g r a f i i :
m i t o l o g i i , szeroko rozumianej
obyczajowości
( t u obrzędy,
ta
w
natłoku
została
mentacji
przeobrażeń
dokonujących
się n a w s i o r a z
zapisania
procesów i n t e g r a c y j n y c h zachodzących n a t z w . z i e m i a c h
zachod
zwy
opisów
dynamicznych
przeobrażeń
zbyt
łatwo
dzieje
walki
zapomniana.
Na
historię
nsuki
można
spojrzeć
jako
na
t o n a r z u c a j ą się n a m c z ę s t o s k o j a r z e n i a o g e n e r a c y j n y m
tego
sta
światopoglądu,
czaje i t p . ) , dystansów i stereotypów e t n i c z n y c h i t d . P r o b l e m a t y k a
dawne
opracowania
to
dzisiaj działanie jałowe, n i e posuwające n a u k i naprzód. N i e bez
Dodajmy
badaniom
obowiązku
się.
p r z y w o ł y w a n i e o d t r z y d z i e s t u łat
nurtu
przyświecającą
moralnym
eklek
t y c z n e g o k o m p l e k s u w y j a ś n i a j ą c e g o . O d n o s i się j e d n a k w r a ż e n i e ,
doku
ideą
o
do
Rozumiemy
wiejskim.
Naczelną
sposób
z r e g u ł y t e z a o p r z e o b r a ż e n i a c h j e s t z g ó r y z a ł o ż o n a . D a j ą c e się
z
przekonanie
typu:
Eklektyzm
i ustępujące — oraz śledzenia z m i a n zachodzących w środowisku
było
się
pogansko-
r o z u m i e n i a e t n o g r a f i i (jej p r z e d m i o t u , celów i t d . ) , został o d t w o
zastanego
podejście f u n k c j o n a l n e z analizą podłoża
„kultura
zastępuje
funkcji
moc
k u l t u r y t r a d y c y j n e j dała podstawę d o t w o r z e n i a m o d e l i —
czym
podstawę d o socjologizujących
świetle dziesiejszej w i e d z y
prądów w powojennej
w
daje
W
o k a z a ł się t e n , k t ó r y ł ą c z y ł w
1 geograficznego. Zrodzona
zapewnienie
że
reinterpratacji.
Spośród socjologizujących
najdynamiczniejszym
jest
prze
osobliwości. P r a c e t e zawierają czasem d o b r y materiał
jednak
obrzędów
zapominając
k l a s y f i k a c j i i genetycznego wyjaśniania
wała niektórym o p r a c o w a n i o m
wymagają
tezy
przesądów,
k o r e k t y założeń,
0 c e l u u p y c h a ł o się w s z u f l a d k i s y s t e m a t y k i k a ż d y
fakt, a poetyka
ewidentnych
psychologiczno-racjonalistyczne
mechanizmie
pozion^
jej
rozumowania
się g e n e t y c z n i e z
r o z u m o w a n i a u j a w n i a się t a k ż e i w t y m , iż t e n s p o s ó b m y ś l e n i a
rzony
za podstawę szczegółowych
oraz
„funkcją
wiedza
która
modelu
-slowiańskiej przeszłości, w p ł y w ó w g r e c k o - r z y m s k i c h i k a t o l i c k i c h .
krzy
ewolucjonis-
tegoż
T ł u m a c z y się z a ś f o l k l o r p s e u d o f u n k c j o n a l n y m i z d a n i a m i
obrażeń i z m i a n a c h
rozwojem
czasie systematykę,
obrębie
głosząca, że f o l k l o r w y w o d z i
opisy
ustępujących.
u c h o d z i za k a n o n , m i m o
niedostatków. Przyjmując
ludowe
swoim
teza
Charakterys
fascynacja
sferze z j a w i s k t z w . k u l t u r y d u c h o w e j , n u r t
tyczny
odrębności. W
autorytetami.
Jest
to
na
pewno
spojrzenie
o d r a z u , że jeżeli p r z y j m i e m y
jednostronne.
taki punkt
widzenia,
charak
terze sporów. A l e t o przecież w h i s t o r i i n a u k i rzecz wcale
n o w a . W i a d o m o t a k ż e , i ż n a u k a Ż3^je n i e p o k o j e m ,
nie
przekraczaniem
n i c h . Często w i a r a w specjalne posłannictwo stymulowała n a u k o
u s t a l o n y c h granic, o b a l a n i e m schematów, b u n t e m wobec
w y k r y t y c y z m , zmianę t r o p i o n o b o w i e m wszędzie. P o s t a w a
nego s t a n u rzeczy. N i o jest więc s t a n o w i s k o etnografów, p r o p o n u
w y r a z i ł a się w w i ę k s z o ś c i p r a e n a i w n o - r a c j o n a l n y m
że g w a ł t o w n y
postęp c y w i l i z a c y j n y
twierdzeniem,
zlikwiduje tzw.
i przesąd" (czyt. folklor) l u b p r z y n a j m n i e j zepchnie
n a nieznaczący
„zabobon
te
zjawiska
margines.
j ą c e się b a d a n i a
coraz
n a d procesem
ale czy
bardziej
rozwija
przemian były programem
jedynym ? Badania
upodabniały
więc p o d s t a w y
jących
nowe
zakresy,
etnografię
do łatwych diagnoz
to metodą
i
samym,
do socjologii
stwierdzających
że c h o d z i o k w e s t i e
z faktów
W
naszych
nowych
i metodologii.
pewna
się
przypomnieliśmy
Jeżeli n i e istnieje
i prawdziwa,
jaki
z tego postulaty
wiedza
a nauk humanis
funkcji
t y c z n y c h n i e można uwolnić o d sądów a k s j o l o g i c z n y c h , t o z b u d o
wać trzeba t a k i e teorie, które te f a k t y uwzględnią. I t a k i e p r o
S w o i s t y m sposobem r a t o w a n i a odrębności e t n o g r a f i i było opraco
p o z y c j e i s t n i e j ą . W n i c h z a w i e r a j ą się c z ę ś c i e j p o s t u l a t y
w y w a n i a m o n o g r a f i i regionów, miejscowości c z y też
m i e n i a
(i
stała
ludowej
w
się)
w
przy
całościowego
Polsce. D w a t o m y
kategorii
—
określonych
ilość p r a c m o n o g r a f i c z n y c h
podstawą
tytule zwrot
zmian
personalne
wyłania
obrzędów, procesów i n n o w a c y j n y c h łub f o r m k o n t r o l i społecznej.
zagadnień. O d p o w i e d n i a
aspekty
rozważaniach
kres
epistemologii
tej
etnografii.
ogarnął n a u k i h u m a n i s t y c z n e oraz wynikające
etno
dziejach
a nie o
wsi. Były
-robotników,
oraz
merytoryczne
w
podkreślamy t y m
wyżej przedstawionych
wcześniejszych
absolutnie obiektywna,
podmiejskich
prawdy
zasta
n a c z y m polegają cechy k r y z y s u epistemo-metodologicznego
g r a f i i , gdyż f a k t y c z n i e przeważała w niej p r o b l e m a t y k a chlopówwsi
wyjątkowe
t e znane
p y t a n i e o sens i zakres n o w e j , i n n e j
nie
zakresem
szczególnie
dyscypliny. Przypominając
utarczki. Bowiem
M o ż e m y d z i s i a j zrozumieć do p e w n e g o s t o p n i a , że
odzownym,
taka
przemiany
„przemiana"
syntezy
miała
przedstawienia
etnografii
Polski
noszą
k u l t u r y ludowej. Pozostano
jako
wykładni
być
kultury
zjawisk
więo
kulturo
wych.
więcej
w
nich
sytuacja
niż
pytań
Wśród
nadaje
niż
się
propozycji
traktowanie
tych
kategorii
rozumienie
ludzkiego
szcze
na
działalność
ma
meta-poziomie.
jaki
człowiek
świata p o l e g a n a o d k r y w a n i u
znaczeń.
a p r z e z z w i ą z e k ze ś w i a t e m w a r t o ś c i —
pracach
nieustająca
cechą
i n t e r e s u j e n a s sposób w
i wyjaśniania
w
albowiem
interpretacyjnych
u t r w a l i ł się w ś r ó d e t n o g r a f ó w s w o i s t y , e k l e k t y c z n y s p o s ó b a n a l i z y
kultury. Eklektyzm ten odnajdujemy
Taka
odpowiedzi,
r o z u
w y j a ś n i e n i a ,
k a t e g o r i o m : znak, znaczenie, m i t , k u l t u r a .
t o z faktu,_że
sens r z e c z o m ,
pozytywnego
się b y ć n i e z b y w a l n ą
nowych
gólna r o l a p r z y p a d a
Postuluje
jego
pytajna wydaje
myślenia.
Wynika
N i e m n i e j i s t o t n y o d p u b l i k a c j i p o z o s t a j e f a k t , iż p r z e z l a t a
świata,
zawsze
charakter
kulturowy,
mityzujący.
Obecność
n a u k o w y c h , d y d a k t y c e , a także w w y d a w n i c t w a c h p o p u l a r n y c h .
m i t u jest więc n i e u n i k n i o n a w l u d z k i e j aktywności i n t e l e k t u a l
„ K u l t u r a t r a d y c y j n a " t o właśnie t a k a e k l e k t y c z n a f i g u r a myśle
nej,
nia —
znaozeniotwórczy c h a r a k t e r
klucz do oznaczania
ludowości. Cech tego m o d e l u
pominać n i e t r z e b a . W a ż n e co z niego d l a etnograficznego
nia wynika.
i
izolacja
Utrwalił
się
przestrzenna
zbiór
przekonań:
decydowały
i stanie technicznym gospodarstwa
o
p r z e k a z u k u l t u r y ; t o z k o l e i ukształtowało
myśle
gospodarki
samowystarczalności
wiejskiego;
stanowiła wieś, uformował a u t o r y t e t y oraz
typ
przy
t y p g r u p y , jaką
podstawowy
folklor i
rodzaj
regionalne
a równocześnie
jako
metakategoria
pomaga
m i t rozumieć
kultury.
M i t o d n a j d u j e m y t e ż w n a u c e , eo i p s o w
etnografii. Zmity
z o w a n y s p o s ó b w i d z e n i a k u l t u r y l u d o w e j u t r w a l i ł się m . i n . w f i g u
r a c h myślenia: a k s j o l o g i i źródła
było przekonanie
i
pionu.
o r o l i i wartości k u l t u r y
Intencją
ludowej
tych
w
figur
historii
n a r o d u . F i g u r a n a z w a n a przez n a s aksjologią r o z u m u i t z w . k u l
t u r a t r a d y c y j n a są w y n i k i e m u t r z y m y w a n i a się
pozytywistyoz-
7
nego p a r a d y g m a t u wyjaśniania
świata
i interpretacji kultury,
t r a k t o w a n e j j a k o niezależny i zewnętrzny wobec badacza
m i o t badań. N i e m a ł ą rolę o d g r y w a
wana kategoria
„uwikłania
w
świadomość
skłaniają
etnografii.
do
zmiany
Etnologa
czy
też
naszych p r o p o z y c j i , p o w i n i e n zajmować
empiryczności, stąd powrót —
blematyki
magają
mitu,
metody
światopoglądu,
semiotyków
radzieckich
kulturę.
Odkrywanie
zmityzowanego
takie
a
najlepszych
nie inne
czytywanie
być
materiału
przedmiotem
widzenia
wów
intencji
punkty
jeżeli
częściej
opis. N a
w
według
imię
pracach
formami
ze
sobą
naukowych
luźniejszymi
p r z y k ł a d esej, j e d n o c z ą c y
w sobie
niż
naukę
i sztukę p o z w a l a n a śmielsze s k o j a r z e n i a , a w c a l e n i e n a mniejszą
odpowiedzialność
pro
ludzkie
Weryfikacji
wy
rzeczywistości. W r a c a m y
po
n a i n n y m p o z i o m i c — z p r z e k o n a n i e m , iż t y m r a z e m n i e u l ę ^ m y ^
realizację
kultury
przez
których
od
przyjmowano
reinterprotacje; nowo
wszystko
przyjmiemy
posługiwać
korespondują
W
—
nam o
—
dopełniać.
sens
charakteru wiedzy;
etnograficznego
analiz,
się
pozytywny
antropologa,
tłumaczenia
widzenia;
uznający, że e t n o l o g i a
należałoby
człowiek nadający
obyczaju...
chodzi
mysłów
słanianie
z kryzysu
metody
eidotyczno-hermeneutyczne
(strukturalne)
teoretycznego
ale n a i n n y m poziomie
interpretacji —
somiotyozne
wzajemnie
mitu"
i
analizy
się
wyjścia
pola
t e n t e r e n należy. Pozwalają n a t o
o p i s u i analizy. U w a ż a m y , że m e t o d y
powinny
„obecności
w k u l t u r z e " , n o w e propozycje,
o l i c z n e z j a w i s k a p o g r a n i c z n e , n i e p r z e j m u j ą c się t y m
do k o g o zasadniczo
i
paradygmaty,
epistemologicznego,
również
wartościo
ludową —
„zmiana".
Odchodzące
i
t u wciąż wysoko
przed
to
określony
od
może
l u d z k i e j świadomości w k a t e g o r i a c h znaczenia,
mitu, kul
t u r y . Poszerzyć można t r a d y c y j n y p r z e d m i o t badań —
złudzeniom.
wartości —
nadawanie
kulturę
za słowo.
to
ciąg
Działamy
Zdajemy
sobie
kolejnych
sprawę
mityzacji
z
i
togo,
żo
demityzacji
w nauce do t y c h j j a m y c h py_tajL_- n l a
wszyscy
zawsze
w
1
finie
-
uniwersalnej
p r a w d y . A l e działanie w imię wartości t o m i t y z a c j a ,
sensu; zapoznawanie
sławieństwem,
bowiem
jest
ludzką
Nie
nawołujemy
punkt
t o sztuka interpretacji przeja
poznanie
projekcją
tego f a k t u jest n a s z y m
demiurgiczna
—
Z n o w u pomnożyliśmy
bowiem
autoświadomość,
że
błogo
świat
paraliżuje.
p y t a n i a , ale p y t a n i a należy
do rezygnacji
Chodzi o to byśmy wiedzi H —
dlaczego chłop potęgą j e s t i . . .
z naukowego
stawiać.
porządku.
n a p e w i e n czas p r z y n a j m n i e j
—
basta.
P R Z Y P I S Y
B . S c h u l z , Mityzacja
rzeczywistości
( w : ) Proza.,
Kraków
1 9 7 3 , s. 3 3 5
R . B a r t h e s , Mit dzisiaj
( w : ) Mit i znale, W a r s z a w a 1 9 7 0 ,
s. 2 5
P o r . : M . J . S i e m e k , Myśl drugiej
polowy
XX
wieku
(w:)
Drogi
współczesnej
filozofii,
W a r s z a w a 1 9 7 8 , s. 5 — 4 9
t a m ż e , s. 1 0 — 1 1
tamże
Od Kanta
poprzez
Hegla,
Marksa,
Nietschego,
Freuda...,
t a m ż e , s. 1 2 — 1 3
C h o d z i o r o d z a j świadomości, k t ó r y najogólniej można
b y określić „świadomością uwikłania w k u l t u r z e " .
M . J . S i e m e k , o p . c i t . , s. 1 7 — 2 3
t a m ż e , s. 2 9 — 3 0
R . B a r t h e s , o p . c i t . , s. 5 8 — 6 1
t a m ż o , s. 6 0
N a zasadniczą tożsamość myślenia n a u k o w e g o i i n n y c h
f o r m l u d z k i e g o m y ś l e n i a w s k a z y w a l i m . i n . E . Cassirer i C. L e v i -Strauss.
T e z y t a k i e j b r o n i L . K o ł a k o w s k i w' p r a c y Obecność
mitu,
1 9 7 2 , s. 2 3 — 2 5
J . M . A u z i a s , t w i e r d z i , że a n t r o p o l o g i a o d g r y w a o b e c n i e
t a k ą r o l ę , j a k ą d a w n i e j o d g r y w a ł a f i l o z o f i a , Les
clefs
pour
structuralisme,
P a r i s 1967
J . L e G o f f , Czy historia
polityczna
nadal
jest
koścem
historii?
„ K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y " , z. 2 , 1 9 7 4 ; t a k ż e : F. B r a u d e l , Historia
i trwanie,
W a r s z a w a 1 9 7 1 ; oraz także B . Geremek
i W . K u l a , P r z e d m o w a , s. 5 — 1 9
Czy kryzys
socjologii,
W a r s z a w a 1972
M . J a n i o n , Historia
literatury
czy historia
idei ( w :)
Problemy,
metodologiczne
współczesnego
literaturoznawstwa,
K r a k ó w 1976,
s. 6 4 — 7 9 ; t a k ż e : M . J a n i o n , M . Ż m i g r o d z k a , Romantyzm
i histo
ria, W a r s z a w a 1 9 7 8 .
J . B i a ł o s t o c k i , Historia
sztuki wśród nauk
humanistycznych,
W r o c ł a w 1980
Z . B e n e d y k t o w i c z , C z . R o b o t y c k i , L . S t o m m a , J . S.
W a s i l e w s k i , Antropologia
kultury
w Polsce
— dziedzictwo,
pojęcia,
inspiracje,
c z . I , „ P S L " , R . X X X I V , 1 9 8 0 n r 1 s. 4 7 — 6 0 ; c z . J I
„ P S L " , R . X X X I V , 1 9 8 0 n r 2 , s. 1 1 7 — 1 2 5 ; c z . I I I , „ P S L " ,
R . X X X V , 1 9 8 1 n r 1 , s. 5 8 — 6 0
J . N i ż n i k , Mit
jako
kategoria
metodologiczna,
„Kultura
i s p o ł e c z e ń s t w o " , 1 9 7 8 n r 3 , s. 1 6 3
W e r s j a f i l o l o g i c z n a podkreśla p i e r w o t n y związok m i t u
ze s ł o w e m . W e r s j a a n t r o p o l o g i c z n a e k s p o n u j e s t o s u n e k d o ś w i a
t a , odzwierciedla s t r u k t u r y świadomości, w s k a z u j e n a sfory
życia psychicznego,
które t r w a l e r e d u k u j e m i t „ o d
czasów
p l e m i e n n y c h " . W e r s j a p u b l i c y s t y c z n a m i t u , t o n p . sądy odwołu
jące się d o w i a r y l u b też f i k c j a z a k o r z e n i o n a w o p i n i i społecznej.
T a m ż e , s. 1 6 4 n .
2
3
4
5
6
7
8
9
1 0
1 1
1 2
1 3
1 4
1 5
1 6
1 7
1 8
1 9
2 0
2 1
L . K o ł a k o w s k i , o p . c i t . , s. 7
Sądy t e zawdzięczamy
H . Markiewiczowi,
Ideologia
a dzieło literackie
( w : ) Problemy
metodologiczne
współczesnego
literaturoznawstwa,
K r a k ó w 1 9 7 6 , 131 n .
2 2
2 3
2 4
8
E . C a s s i r e r , Esej
o cziowieku,
Warszawa
1 9 7 1 , s. 1 2 5 —
3 5 0 ; E . M i o l o t y ń s k i , Podyka
mitu,
Warszawa 1981; R. Barthes,
op. c i t .
S. K .
Nzaumjau,
Filosofskije
woprosy
tieoreticzeshoj
lingwistyki,
M o s k w a 1 9 7 ) . в. 1 4 5 n H . R e i o l i o n b . a e l i , Elementy
logiki, formalnej
(w:)
Logika
i język.
Studia,
z semiotyki
logkzi'-},
W a i s z a w a 1 9 6 7 , s. 3 0 i i .
A . K u t r z e b a - P o j u a u . w a , Kultura
ludowa
i jej
badacze.
Mit
i rzeczywistość,
W a r s z a w a 1977
L . S t o m m a , Magia
dzisiaj.
Rozważania
o metodzie.
„PSL",
R . X X X I I , 1 9 7 8 n r 3 — 4 , s. 1 3 1 — 1 4 2 ; t e g o ż : Magia
dzisiaj.
Zasady
analizy,
„ P S L ' % R . X X X I I I , 1 9 7 9 n r 4 , s. 1 9 5 — 2 0 4
A. Kutrzebji-Pojnarcwa, op. c i t . ; J . Burszta,
Kultura
ludowa,
kvltura
narodowa,
W a r s z a w a 1 9 7 4 , s. 1 8 2 — 1 9 3
R . S u l i m a , Źródło
i pion.
Figury
mydlenia
o
ludowości.
„ R e g i o n y " , 1 9 8 0 n r 4 , s. 6 1 ; p o r . t a k ż e a n a l i z ę j ę z y k a m e t a f o
rycznego teorii socjologicznych
R . H . B r o w n , Metafora
jako
medd,
„ T e k s t y " . 1 9 8 0 n r 6, t. 1 2 3 — 1 4 4
R . S u l i m a , o p . c i t . , s. 6 2 n .
t a m ż e , s. 6 5
t a m ż e , s. 7 1 — 8 1
S. P i g o ń , Na drogach
kultury
ludowej,
W a r s z a w a 1974,
s. 1 3 8 i 1 6 0 — 1 6 1
S. W y s p i a ń s k i , Wesele,
a k t I , scena 25, w . 8 3 0 — 8 4 1
E . J a g i e ł ł o - Ł y s i o w a , Teoretyk
i obrońca
wartości
wsi,
„ K u l t u r a i S p o ł e c z e ń s t w o " , t . 2 4 , 1 9 8 0 , n r 1 — 2 , s. 6 3 — 6 7
W . P a w l u c z . u k , Żywioł i forma,
W a r s z a w a 1 9 7 8 ; Ludowość
wobec kryzysu
cywilizacji,
„ R e g i o n y " , 1980 n r 1
t a m ż e , s. 3 1
J . G r a b o w s k i , Dawny
artysta
ludowy.
W a r s z a w a 1976,
s. 20 n .
Etncgrafia
Polski.
Przemiany
kultury
ludowej,
t.
2
Wrocław 1981
M . H e m p e l i ń s k i , V źródeł filozofii
zdrowego
rozsądku,
War
s z a w a 1966
K . K w a ś n i e w i c z , Zwyczaje
i obrzędy rodzinne
(w:)
Etno
grafia
Polski...,
s. 1 2 1
D . T y l k o w a . Wiedza
ludowa
( w : ) Etnografia
Polski...
Śledź Otrębus P o d g r e b e l s k i ,
Wstęp
do
imaginoskopii
(wydanie
przejrzane
i nie poprawione),
K r a k ó w 1 9 7 7 , s. 1 2 8
K . D o b r o w o l s k i , Chłopska
kultura
tradycyjna.
Próba
teoretycznego
zurysu
na podstawie
materiałów
źródłowych
XIX
i XX
w. s południowej
Małopolski,
„Etnografia Polska", t . l ,
1 9 5 9 , s. 3 6
t a m ż e , s. 3 7
p o r . : J . N i ż n i k , o p . c i t . , s. 1 6 9
z o b . : R . B a r t h e s , o p . c i t - , s. 2 5 n .
t a m ż e , s. 3 1 n .
p o r . : t a m ż e , s. 4 7 n .
K . Moszyński, napisał t o słowa w 1948 r .
Dostrzegają t o wyraźnie p i z e d s t a w i c i e l e młodego p o k j l e n i a etnografów w y c h o w a n i już w i n n e j atmosferze
metodolo
g i c z n e j . Z o b . п р . : W . B u r s z t a , Implikacje
metodologiczne
krytyki
koncepcji
Claude
Levi-Strauss'a,
„ L u d " , t . 6 4 , 1 9 8 0 , s. 1 2 5 —
129
2 5
2 6
2 7
2 8
2 9
3 0
:
3 1
3 2
3 3
3 4
3 5
3 6
3 7
3 8
3 9
4 0
4 1
4 2
4 3
4
4
4 5
4 6
4 7
4 8
4
9
5 0
5 1
5 2
Kolekcja
Cytat
Robotycki, Czesław; Węglarz, Stanisław, “Chłop potęgą jest i basta. O mityzacji kultury ludowej w nauce / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1983 t.37 z.1-2,” Cyfrowa Etnografia, Dostęp 1 lipca 2022, https://cyfrowaetnografia.pl/items/show/5973.