Dlaczego krowa jest czerwona? O kategoriach widzenia barwnego / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1984 t.38 z.4
Dublin Core
Tytuł
Dlaczego krowa jest czerwona? O kategoriach widzenia barwnego / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1984 t.38 z.4
Opis
Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1984 t.38 z.4, s.247-251
Twórca
Michera, Wojciech
Wydawca
Instytut Sztuki PAN
Data
1984
Relacja
oai:cyfrowaetnografia.pl:publication:3343
Format
application/pdf
Język
pol.
Identyfikator
oai:cyfrowaetnografia.pl:3133
PDF Text
Text
Wojciech Michera
DLACZEGO KROWA JEST CZERWONA?
O KATEGORIACH WIDZENIA BARWNEGO
Największy
obrazka
sce
mieszczuch
na opakowaniu
dwie
odmiany
tych
wone.
A
trzeba
b y zaoponować:
mają
przecież,
rzeczywiście
nie
czerwone
tę
sprzeczność
znający
masła
zwierząt:
jeśli
krowę
chcielibyśmy
być
ale brązowe!
językową
Wielu
będzie p r e t e k s t e m i p u n k t e m wyjścia
pewnymi
odcienie
jednolite
do r o z w a ż a ń
antropologicznymi problemami
barwne
do sfery
przez
dzielone
i
badawczej
nowicie
prezentujących
relatywizmu
należącym w y
głównej
posta
Pojawienie
a mia
się n a z
n i e u c h r o n n i e przywołanie i n
nej
i
—
Są
„uniwersalizm"
zmagają
—
oto m a m y
się o n i o d d o b r y c h
n a m obaj
potrzebni,
byśmy
obu antagoni
kilkudziesięciu l a t .
mogli
lepiej
określić
Początki
a
zmianę
a n t r o p o l o g i i stały
przede
wszystkim
przyniosły
tedencje
znawstwo
amerykańskie
B. L . Whorfa.
nistów,
że
ludzka",
mie
Stwierdzono,
nie istnieje
że m ó w i ć
f i c z n y m i sposobami
głównej
który
mierze
przykładem
nia tezy
O
przystosowania
środowiskowych.
pozostałe.
relatywistów,
t y m , że poszczególne k u l t u r y
kategorii
Początkowo
kolorów
dzisiejszej
polskiej
specy
się w
Przypadkiem
relatywiści
zimnej
nych
części
n a który
(np. polskim)
kolory:
nych
zielony
języków
obszar
Ten
t e n odcień
barwny
2
obejmuje
ugruntowany
znawstwa.
koncepcję
Opozycja
ze
spotykamy
—
ubo
się
dzielenia
odcieni
języku
zielo
europej
się n a
cały t e n
4
turalnego,
przeciwstawiająca
i a n a l i z o w a n i u faktów
wynikiem
sobu
ale
jącym
j e d n a k się
samego
języko
z Chomsky'm na
tzw. językoznawstwa
indukcyjnemu
p o s z u k i w a n i e ogólnej
nurtu
podział
a
dokładniej
barw
n i e jest
( i a r b i t r a l n i e określonego)
się d a n e j
kultury
o różnym s t o p n i u
rozwoju
zapoczątkowanego
ewolucjonizm,
zróżnicowany
przystosowania
świadczy
prac
jest
odmiennego
norodnym
zaawansowania
ewolucyjnym. Czynnikiem
tę e w o l u c j ę
jest
fizjologia.
spo
d o środowiska,
w
jed
organizu
T e n ostatni
widziany,
element,
powoduje,
fizjologii
widze
w i e l u nieporozumień; d l a zachęty m o g ę dodać, że z a p r e
zentowana
stawiają
t e o r i a różni się z n a c z n i e
podręczniki
Uznawany
o d t e j , którą
dzisiaj
pogląd
na mechanizm
w prostej
w
— Younga-Helmholtza
X I X w . teorii
Pierwsza
teoria, mówiąca
ocznego,
przed
szkolne.
kolorów pochodzi
linii
jest
oraz
Heringa .
7
podstawo
wszelkie
odnosi
— obrazu
widzenia
powstałych
barwach
tworzących
chromatyczne,
a dokładniej
o d dwóch
o trzech
spostrze
się d o
widzenia
powstającego
na siat
t u sumą k o l o r ó w
struk
zbieraniu
zasady p o
powstaje
w
mózgu,
chromatycznych,
ważniejsze
wra
jest,
przez
niego
czarnemu, czerwonemu
parom
kolorów:
i zielonemu
b i e s k i e m u . T e t r z y kanały
tworzone
komórek:
i
antagonistyczne
sze reagują
wołują
tej,
na
zielonej,
tworzą
wrażenie
Łatwo
bieli
jednocześnie
teraz
są p r z e z d w a t y p y
odpowiadają
achromalycznych
odpowiednich
jako
i wy
(czerwonej,
jednocześnie
barwa
żół
polega
doznania
czerwono-zie-
nieantagonistyczne
— barwy
t e mogą b y ć
szarość.
na czym
potrzebne
polegają
trzy
do jego o p i s u :
i nasycenie.
Komórki
za. określanie
antagonistycznych,
„wy
jasność,
nieantago
jasności,
j a k i chromatycznych,
komórek
Pierw
długości f a l i
Komórki
i czerni
określić
cechy
chromatyczny
nistyczne
barw
powstawać
(nie istnieje
i
żółtemu i n i e
I c h antagonistyczność
a n i żółto-niebieska).
miary" koloru,
odcień
pary
trzem
białemu
nieantagonistyczne.
chromatycznych
niebieskiej).
jednej
widziane
nie
barw
t y m , ż e n i e mogą
kolorów
oraz
n a bodźce o określonej
wrażenie
w
z poglądami E. H e r i n g a : t r z y
kanały w i ą ż ą c e s i a t k ó w k ę z m ó z g i e m odpowiadają
wymienionym
co
z impulsem barwnym wytworzonym
o k u . T e n etap jest zgodny
spadło n a tę o g ó l n o -
generatywistów,
czele, w o b e c d o t y c h c z a s o w e g o
neoewolucjonizm:
lona,
nazwą .
strony
cechą
Berlina i Kay'a
się d a l e j
zachwiał. P i e r w s z e u d e r z e n i e , n i e z a u w a ż a l n e , a l e — p o z
antropologiczną
Najważniejszą
przez
dzieje
z
doczekały
3
w o l ę sobie twierdzić — zasadnicze,
w
szczegółach — zdołała się o b r o n i ć " .
barwy
powołują
się pogląd
i Kay. W re
i ulepszona
żenie
zgodnie
czy N a v a j o )
jedną
Berlin
czerń b r a k i e m światła). P o n i e w a ż j e d n a k o s t a t e c z n e
s p e k t r u m dzieli
zdawałoby
również
X I X w.
i n i e b i e s k i , podczas g d y w i e l e i n
(np. j a k u c k i ,
nimi
i meto
przez krytyków. C o
odmienne
antropologicznej
„standardowym
byli
kówce o k a (biel
fakty
czyli
repre
od jej ukazania
z u l t a c i e t e o r i a — słuszna w założeniach
i i c h połączeniach
odmienność
spektrum barwnego,
minęły
skrzętnie w y c h w y t y w a n e
odcienie
dla zilustrowa
najczęściej
międzykulturowa
i niebieskich. W
skim"
dwa
jest
lat jakie
wych
zresztą jeśli c h o d z i o interesujący n a s t e m a t n a d e r
giej
kilkunastu
gane
już w
te same
literaturze
spektywy
kultury,
t o spostrzeżenie
ewolucjonizmu. Potem
i k o m e n t o w a n a była p r z e z c z a s o p i s m a
zentujące w s z y s t k i e n i e m a l n a u k i h u m a n i s t y c z n e . Z p e r
się u l u b i o n y m
posiadają
wiedziano
interpretowano
5
poruszenie
jako o s u
się i n t e r p r e t a c j i r e l a t y w i s t y c z n e j . T ę w ł a ś n i e
w
„kultura
o autentyczności k a ż d e j z k u l t u r .
zestawy
duchem
ewolucjo-
t e n odnosił
pokazywanym
Basic
w y d a n a w 1969 r . . W y w o ł a ł a o n a n i e z w y k ł e
a k a p i t ó w — u n i k n i e w t e n sposób
wreszcie
będących
stały
doko
święconych
języko
i
tego e l e m e n t u
Kolory
barw
P. K a y ' a
też, b y c z y t e l n i k n i e opuszczał p o
się g r u p l u d z k i c h do
Pogląd
d o języka, j a k o
kształtuje
wyłącznie
i
nia b a r w . Proponuję
poglądom
etnicznych,
B. Berlina
że muszę choć pobieżnie p r z e d s t a w i ć m e c h a n i z m
b y t j a k jedna
można
kultur
o kategoryzowaniu
uniwersa
przez
E. S a p i r a
wbrew
taki
o niej
poszczególnych
warunków
wypracowane
była
Generalną
pod znakiem
ewolucjonizmu.
F . Boasa,
nauce
książka
n i e m i l e b y ć może p r z e z n i e k t ó r y c h
i zrozumieć c z y m są k o l o r y i i c h k a t e g o r i e .
lizmu,
c o l o r terms
mierze
go antropologów,
popraw
u n i w e r s a l i z m u wobec r e l a t y w i z m u .
w
niewielka
najważniejsze,
kategorie.
w y „relatywizm" powoduje
stów;
Rewolucji
nała
tworzą
w
kulturowego.
opozycją
człowieka
na
nieskończonej ilości
się, w i a d o m o , że z a w i e r a ł a błędy, f a k t o g r a f i c z n e
barw.
o d j ę z y k a . P o g l ą d t e n j e s t w y n i k i e m ogólniejszej
wy
również
dologiczne,
następnie
zależeć
n a generowanie
n y c h zdań, także t y c h n i g d y n i e z a r e j e s t r o w a n y c h ,
opinia,
miał b y ć p r o c e s e m
kultury
zwalającej
panowała
powszechnie
widziane
kontinuum,
Podział n a k a t e g o r i e
łącznie
zapewne
już w c z e ś n i e j ; d l a
nad
że
czer
odmiany
czytelników
dostrzegło
do n i e d a w n a
i
t o t e d r u g i e są
nas
Jeszcze
Pol
precyzyjni
pierwszej
czarno-białą,
z
w
czarno-białe
o ile k r o w y
barwę
jedynie
w i e , że istnieją
zarówno
pobudze
pojedyn-
247
czych
lub w
odpowiedniej
chromatyczny;
światłem
białym
budzenia
zasadne
z t e g o , że b a r w y
w
nie
pobudzającą
oczach
odbiega
dla g a t u n k u
stopniu
organów
falą
widzenia
od
pewnej
strzec
kolory,
tworzą
często w
tzw.
formie
przestrzeń
kuli:
jej bieguny
wspólne
fał
danej
kategorii
barw
prototypów,
g a t u n k o w i l u d z k i e m u . Są
zarówno
przez
się
współczesnych
na poziomie
plemię
D u g u m Dani,
podstawowymi
organizują
które
one
przestrzeń
łat
i na
Amerykanów
epoki
kamienia no
przez
dorosłych j a k
dzieci .
i
kolorami
jest
ogniskowymi,
oczywiście
znana
które
już
nam
szóstka: c z e r w i e ń , żółcień, zieleń, błękit o r a z b i e l i czerń.
zali
do
poprosić
najlepszy
zwrócić
przedstawianą
przez
wyróżnionych
n i e m ó w i ą c e jeszcze małe
Jeśliby
są zajęte
całemu
—
Tymi
obraz
może
wokół
i znajdujące
przyjętej
człowiek
barwną,
są
i
się p o d w z g l ę d e m k o
jakie zdrowy
się
wogwinejskie
l o r y s t y k i w y ł ą c z n i e z b i e l i , c z e r n i i szarości.
Wszystkie
tworzą
jak
barwnego.
ludzkiego, t a k j a k nie jest fałszywy
świata p s a czy k o n i a , składający
ne
zywane
ultra
fizyczną
normy
zwiększonej k o -
środku
w i e j s z e do zapamiętania, są chętniej r o z p o z n a w a n e
bez
d a l t o n i s t y nlie j e s t o b r a z e m
po
1 0
n i e są rzeczywistością f i
jest
o i s t n i e n i u t z w . punktów
umieszczanych
(a w i ę c będących p o c h o d n y m i g r a n i c ) . K a t e g o r i e
po
e
kolorem,
jedynie
dowalności,
komórek .
się, j a k n p . w y g l ą d a
jest
naszych
O b r a z świata w
czyli
tywistycznego
między
s t o s u n k u d o o b s e r w a t o r a , że
jest z a s t a n a w i a n i e
Ultrafiolet
szywym,
typu
odcień
proporcji
chromatycznym,
zewnętrzną
fiolet.
nie
i
odpowiada
jednego i drugiego
Wynika
zyczną
k o m b i n a c j i , określają
nasycenie
i
biel
się
stu Polaków
l u b Francuzów
ich zdaniem wzór
z t y m samym
Eskimosów,
by
czerwieni, a
wska
następnie
do, p o w i e d z m y ,
Buszmenów
się, że
międzyjęzy-
t o okazałoby
różnice
i czerń, oś t o k o l e j n e s t o p n i e szarości, p o w i e r z c h n i a n a
k o w e n i e są w i ę k s z e niż różnice między o s o b n i k a m i j e d
tomiast
n e g o społeczeństwa.
pokryta
jącymi
jest
największe
b a r w a m i c h r o m a t y c z n y m i , osiąga
nasycenie
b i e l i , c z e r n i i szarości —
w
t a m , gdzie
na „równiku"
najdalej
od
(odpowiada
on
zasadzie t z w . s p e k t r u m b a r w n e m u ) . W
cji
pojęciowej
ne,
że
po
kolory chromatyczne
przeciwległych
leżą: c z e r w i e ń
żenie
sobie
nam
i zieleń
takiej
wielu
(na
żółcień
przestrzeni
zrozumienie
są t a k
stronach
oraz
tej
rozmieszczo
„antypodach")
barwnej
bardzo
z
jej
kategoryzowaniem.
Powróćmy
goryzacją
lina
już d o s p r a w y
badań
nad kate
wadzenie
było, zgodnie
rozróżnienia
drugorzędnymi
między
podstawowymi
(DNK) nazwami
(PNK)
kolorów, oraz
i
z
Peru
A m e r y k i P n . n a pięć,
Ara
bowie
my
Berlin, Kay
Zgodnie
dział
barwy
ria
1. P N K
terminy
( n i e są n i m i
t a k i e , j a k lilaróż, c i e m n y błękit c z y m o c n a c z e r w i e ń ) ;
PNK
b a r w n e j , do których odnoszą
nie
mogą
obiektów,
wiązać
się
jak np. blond, gniady
muszą
być o b e c n e w
społeczeństwa,
być
nazw
określoną
lub nazwy
śnie
(muszą
świadomości w s z y s t k i c h członków
danego
odniesienia
kolorów
podrzędne
w
tegorie
nej.
kulturach
przez
s t o s u n k u do
t e n , j a k już
muszą
i
zawierają
się
takiego
jest
twier
o n ogólnej,
uni
różnią
zwrócili
Navajo
się
uwagę
ale przede
które w
się ośrodkami
określali
sobą.
na
się n a
przykładzie
Ewolucjoniści
wszystkim na punkty
przestrzeni
jej kategoryzowania
potwierdzenie
g i c z n y c h . N i e można
nato
między k a
stawały
tworzonych kategorii. I c h koncepcja
całkowite
zawiera
każdy
w
wiec
z nich
„najlepszy
w pierwszej
lufo
po
badaniach
zna
psycholo
n a t o m i a s t utrzymać, poglądu
rela
I
na dwie
typy
ewolucyjny,
barw
etap
na
prze
wprowadził
połowy.
Jedna
po
zawiera
wspomniani
odcienie
głównych
kolorów
wskazywany
kategorii;
zielone
ja
praktycznie,
to
wydzielenie
więc
z żółcią, o r a z połączenie
etap
dopuszcza
połówki
z
albo
niebieskie.
się n a t y m e t a p i e
Dugum Dani z Nowej
bieli. M a m y
III
danej
l u d e m znajdującym
etap
nozimnej
z sześciu
—
katego
j e s t t o b i e l lufo c z e r w i e ń , a w d r u g i e j czerń
Współcześnie
II
i zieleń). K a ż d a
być t e o r e t y c z n i e
przykład"
najciemniejsze
czystej
trzy
może
są
Gwinei.
kategorii
trzy kategorie:
„ciepło-jasnej"
biel,
czerwień
czerń-błękit-zieleń.
dwie
możliwości:
wyodrębnia
się
czerń,
albo
z
albo
(przypa
ciem-
d e k częściej s p o t y k a n y ) połączenie c z e r w i e ń - ż ó ł c i e ń
roz
p a d a się n a d w a wchodzące w j e g o skład g ł ó w n e k o l o r y .
W
o b u p r z y p a d k a c h j ę z y k znajdujący
wyróżnia
cztery
Piąta
będącym
się n a t y m e t a p i e
PKK.
kategoria
koloru
połączeniem
jest
osiągana
obu wersji
na I V
etapie,
e t a p u I I I . Przestrzeń
b a r w n a d z i e l i się w ó w c z a s n a b i e l , czerń, c z e r w i e ń , ż ó ł
cień
oraz
sobie
tzw. Grue
(green-blue),
Każdy
z
czterech
jedną
żemy
łączącą
etapów
„łączoną",
posiada
zawierającą
w
kolorów. N a z w t y c h
co
2 lub
kategorii nie
dokładnie przetłumaczyć n a j ę z y k i d a l s z y c h
określić
b a r d z o dużym
k i m i spotykają
jako
niektórych
biel l u b jako
się f i l o l o g o w i e
i
czerwień
nazwy
zielonych
z etapem
jedynie
w
są też k ł o p o t y , z j a
k l a s y c z n i próbujący
przez H o m e r a
kwiatów
j e s t związana
eta
„ m o l a " (biel-czerwień-żółcień) m o
przybliżeniu. Z n a n e
tłumaczyć s t o s o w a n e
Grue
pierwszych
kategorię
pów. N o w o g w i n e j s k i e
rza,
kategorię
zieleń i błękit.
3 z sześciu g ł ó w n y c h
ją opierając
terminologii
(czerń, błękit
można
nie t y l k o na granice
procesie
zimne
możliwe
kate
określają-
t w i e r d z i , że różne
na schemat
t y m poglądem
barwnej
i polskiego — t a k rozumiane
między
z
się
p e w n y m s t o p n i u pojęcia
nałożyć
rozwój
korzeni
wspólną.
i wielu innych
można
kategorii
stało
n a pojęcie
j e j granic. J a k widzieliśmy
porównania języka
tegoriami,
barw
różnych
(neoewolucjoniśoi)
twierdzenia
spojrzenia
ogóle). Relatywiści
wyznaczeniu
barwnej,
być w
i
najmniej
(choć w n i o s k i dotyczą w
kategorie
może
w
Ka
zasadzie.
Wysunięcie
gorii w
listy
DNK
k o l o r u niebieskiego).
wiemy,
różny. Ewolucjoniści
odwróceniu
lazła
użycia
informatorów).
PNK
j e d n a k , że p o d p o r z ą d k o w a n y
wersalnej
miast
okazje
b a r w n e są w y n i k i e m podziału p r z e s t r z e n i
Podział
dzą
i
się muszą też n a początku
podawanych
n i c h (np. g r a n a t jest r o d z a j e m
248
z
wyróżnione
ich
psychologicznie
być s t a b i l n e , z n a j d o w a ć
po
wyłącznie
Eskimosów;
4. P N K
są
się
muszą być rozłączne;
klasą
gu
przestrzeni
głównych
podstawowych
j a s n e i ciepłe ( b i e l , c z e r w i e ń i żółcień), d r u g a
i drugo
ko
jednowyrazowe
sześć
jedenaście
j e s t cechą
przestrzeni b a r w
ciemne
kolorów:
być
na
Aguaruna
s t r z e n i o s t a t n i c h tysiącleci.
k r y t e r i a określające g r u p ę p o d s t a w o w y c h n a z w
3. P N K
a
Jednakże
zestawów P K K
i
2. Z a k r e s y
sześć,
jących t e n podział
rzędnych ( D K K ) k a t e g o r i i k o l o r ó w . Z a s t o s o w a l i o n i c z t e r y
mają
na
odpowia
dającego m u rozróżnienia p o d s t a w o w y c h ( P K K )
n a t y m , że
na dwie, M u
na trzy,
Ber
z t y t u ł e m i c h książki, w p r o
dzielą
Indian
odzwierciedlający
jednak
b a r w . J e d n y m z p o d s t a w o w y c h posunięć
i Kay'a
środkowej
polegałaby
przestrzeń
Afryki
ułatwi
związanych
ze
Odmienność
D a n i całą
n a c z t e r y , większość
kategorii.
Wyobra
e
Dugum
rzyni
konstruk
i błękit .
problemów
np.
prze
kolorów
roślin.
mo
Kategoria
I V i stąd s p o t y k a się
ją
najczęściej.
V
etap
głównych
mórek
przynosi
kolorów
zdekodowanie
odpowiadających
neurofizjologicznych.
Dalsze
wszystkich
sześciu
ewolucja
sześciu
typom ko
polega
na
wyodrębnianiu
się
tych
fragmentów
n e j , które leżą p o m i ę d z y
Na
VI
etapie
wydzielony
a b a r w a m i ciepłymi
Na V I I etapie
wienią
punktami
kolor
a bielą), f i o l e t o w y
rozwój
będzie
kategorią
ostatni
czerwienią
czerwienią
(obecnie
będący
przypadek
znajduje
a
błęki
jeszcze n i e w y k o
jeszcze
istniejące
drugorzędną
zielenią
a
żółcią.
potwierdzenie
,2
chartreuse, w
w
w
ba
Stanach
obecnie,
Jeśli
analo
ze
schemat
opisuje
synchroniczne
ewolucyjny,
przemawiających
nie
tylko
zróżnicowanie,
wymagałoby
ale
osobnego
arty
jednak
z dwóch
danego
koloru
jednego
kolorów
podziale
połączyć. G ł ó w n ą
całą
nazwy
mówiłem,
kategorię
koloru
odcienia,
a
umysł
na
dwóch
poziomie
punkty
jest
neurofizjologicznym
rodzajem
PKK.
funkcjonowanie
kalne
umieszczone
pobudzenia
Na
pojedynczych
oddziaływania
dwóch
1 6
). W
pierw
odpowiadają
jednego,
przedstawiającym
ich punkty
punktami
komórek
spośród
dla
które
r z e c z się m a z t r z e
wzrokowych
są m i ę d z y
właśnie
pobudzeniu
wykresie
komórek
za i c h
odcieni,
fokalne
określonego t y p u k o m ó r e k . I n a c z e j
bo
przykłady"
reprezentacja
dla wszystkich
typach P K K
.
1 4
t y m może
ludzki
barwną;
specyficzna
nie
VII
rolę o d g r y w a j ą
mogą być określone za pomocą t e j n a z w y
szych
poprzed
związane
f o k a l n e , c z y l i „najlepsze
( j a k już
tworzy
poznawcza
barw
się n a e t a p i e V I i
psychologicznym, w
tzw. punkty
pomocą
typom
i n t e r e s u j e nas z r ó ż n i c o w a n i e
1. i 2. r o d z a j
wiem
sześciu
mózgowych;
wyprowadzone
znaczeniem
my
cim
argumentów
przedstawiony
rozwój
sposób
.
omówienie
t y m , że
dalszy
N i e k t ó r e z p o d d a n y c h t e s t o m osób o k r e
do i n n y c h P K K
3. K a t e g o r i e
czer
a żółcią), s z a r y
przeprowadzonych
ten kolor, nazywany
także
(między
p r z e s t r z e n i b a r w n e j , n p . między
psychologicznych
Dokładne
za
czernią
ściśle odpowiadające
komórek
niego t y p u , a pojawiające
polegał n a zapełnieniu
Zjednoczonych.
giczny
między
barwną g r a n a t ) , l u b między
daniach
2. K a t e g o r i e
nych
bielą a czernią). Można p r z e w i d y w a ć , że
b ł ę k i t e m a czernią
ślały
zostaje
(między
(między
rzystanych fragmentów
Ten
barw
brązowy.
powstają: k o l o r r ó ż o w y
tem), pomarańczowy
(między
przestrzeni
ogniskowymi.
—
nich
fo
maksymalnego
t a m , gdzie
zrównuje
siła
się.
Na
przykład, p u n k t f o k a l n y k o l o r u p o m a r a ń c z o w e g o
umiesz
n i e n i e mogące z b u l w e r s o w a ć c z y t e l n i k ó w , poprzestanę n a
czony
stopniu
s t w i e r d z e n i u , że w o b s e r w o w a n y c h
czerwone
j a k i żółte, c z y l i m i ę d z y
czerwieni
i ż ó ł c i . Oczywiście
kułu. Choć
więc
zdaję
sobie
s p r a w ę , że
k o n t a k t u ludów egzotycznych
jest to
obecnie
zagad
przypadkach
z kulturą europejską
prze
jest
tego t y p u
kle
schematem:
są
zgodne
kategorią
z
przedstawionym
wyżej
pierwszych
przyjętą
język,
sadzie
najpierw
n p . I I I e t a p u , będzie k a t e g o r i a w ł a ś c i w a
pejskiemu),
badania
lecz
IV
etapowi .
rozpowszechnienia
nych
terminów
(więc
i
dawności)
barwnych odpowiada
na i K a y ' a . Proces ten pozbawiony
czynnika, jest
języków
polinezyjskich
byta
została
i
Europie
w
bardzo
w
ciągu
—
droga
kilku
wiadomo,
jakiegoś
—
tysięcy
sto
poszczegól
Berli
przyspiesza
w
o d I I do V
że
że
schematowi
powolny
przypadku
etapu
prze
antycznej
które
jest
kolorów
będzie
rodzajów
pojawić
się
w
równym
punktami fokalnymi
znaczenie
mniejsze
psychologiczne
niż
kolorów
dwóch
(dodać należy, że n i e m o g ą w
jednocześnie
w
jednej
za
kulturze
ro
1. i 3.).
Tak
więc w
języku
z e t a p u V I I , n p . p o l s k i m , choć
i s t n i e j e aż 11 P K K , s p e c j a l n e
znaczenie
biały, c z a r n y , c z e r w o n y ,
żółty, z i e l o n y
tym
Wśród
jednak n i e koniec.
m a 6 kolorów:
i niebieski . Na
1 1
tych
sześciu
podstawo
w y c h b a r w także n i e m a równości. P o p i e r w s z e
niają
obok
się
dwa
kolory
achrornatyczne
n i c h czołowe miejsce
przypada
—
biel
wyróż
i
czerwieni.
czerń;
Dopiero
było
w d a l s z e j kolejności m o ż n a umieścić t r z y pozostałe g ł ó w
Grecji
ne k o l o r y c h r o m a t y c z n e . O t a k i m uporządkowaniu świad
lat. Podobnie
kultury
dzaje
porównawcze
p o l i n e z y j s k i m i wykazały,
pień
jącego
nie V I I (euro
Również
n
n a d językami
przez
miejscu,
l e
m i a n y słownika t e r m i n ó w b a r w n y c h , j a k k o l w i e k n i e z w y
przyspieszone,
w
i R z y m u z n a j d o w a ł y się n a e t a p i e I V (choć w r a z z o g ó l
czą, m y ś l ę , nasze p i e r w s z e
nym
w i e ń z a w s z e b ę d z i e w n i c h d o m i n o w a ć . Co j e d n a k w a ż
rozwojem
wale
kulturowym
drugorzędne n a z w y
Powróćmy wreszcie
na
samym
początku:
nazywane
są
nasz
dlaczego
brąz
nie jest bardzo
z
punktem
określiłby
tzw.
fokalnym
i czystą
W
świetle
zostało
ności
czerwieni).
podstawowe
czerwieni?
się
„barwna"
czasów,
słabo
rozwinięte.
—
odległych,
l u b że
Oczywiście,
klasyfikacja
a
poza
nazwy
krów
słownictwo
t y m wydaje
do
z
Konga
(podsta
interesującego
języku p o l
że p o p u l a r n a
pochodzi
z
daw
polskiego
rozwiązania
ta pochodzi
a może i w i ę k s z y m s t o p n i u
wówczas
d l a brązu i d l a
ludu
oba
—
Murzyn
odpowiedź,
k l a s y f i k a c j a rodzajów
nych
odrzucić
może
PKK
terminem
i ubarwienie
s k i m istnieją o s o b n e
jeśli
(czerwień-żółć
nas t u z w i e r z ę c i a . C o zrobić j e d n a k , g d y w
Nasunąć
co
z
trzeba
czasów
m i się, że w
jest stosowana
jest
niezbyt
równym,
przez
miesz
k a ń c ó w m i a s t niż w s i .
Znalezienie
Quechua
związanych
odpowiedzi
wymaga
wyjaś
i
wyniki
przedstawię
—
czer
badań
krótko
j e R. B o l t o n z p d . P e r u w ś r ó d
Aymara .
Wywiady
, s
z różnymi d z i e d z i n a m i
te
jedne
z
lud
dotyczyły
nazw
życia. S p ó j r z m y
np.
j a k i e g o t y p u określeń b a r w n y c h u ż y w a n o w s f e r z e u p r a
wy
potato. Prosta
(350 r ó ż n y c h )
rami.
lista n a z w
określeń, w
Przeważnie
były
p o t a t o dała w
s u m i e 914
t y m 351 w i ą z a ł o się z k o l o
to
PKK,
najczęściej:
czerwień,
b i e l , czerń, szarość, żółcień, brąz, błękit. S z c z e g ó ł o w e p y
t a n i a d o s t a r c z y ł y następujących w y n i k ó w :
w odniesieniu
do skórki rośliny s t o s o w a n o najczęściej następujące
naz
wy
sza
kolorów
rość,
błękit,
—
czerń, b i e l , c z e r w i e ń , żółcień, brąz,
fiolet,
róż,
zieleń,
granat;
w
odniesieniu
d o miękiszu — b i e l , żółcień, c z e r w i e ń , błękit, f i o l e t , sza
rość, zieleń, i t d .
W
o d n i e s i e n i u d o h o d o w l i świń
ilości n a z w
nazw
przecież
używano
mniejszej
k o l o r ó w — n a 21 t y s . s ł ó w p r z y p a d ł o t y l k o
192, z czego
nych
czerwień.
właściwej
pokazują
przykładu
tego
rozwiązanie,
skojarzenia barwne
t e ż kolejność
Dla
nich. Przeprowadził
należy
t y m samym
taką
renowych.
krowy
etapu rozwoju
ciemny)
czerwień
postawionego
brązowe
makroczerwieni
w
z pewnością
wowym)
polskie
z wczesnego
kategorii,
nieby
niejsze,
kłopot znalazłby
języka
(jeśli
tam
kolorów).
dotyczyłby
szerszej
się
j e d n a k do p y t a n i a
czerwonymi?
już p o w i e d z i a n e
rozwinęły
97,4°/o t o P K K . Częstość użycia
jest p o d o b n a ,
Jest
obiekty
to
wynik
d o m i n u j e trójka
zaskakujący,
do których
odnoszą
poszczegól
b i e l , czerń
zważywszy,
się t e
określenia
n i e n i a k i l k u jeszcze, n i e o m ó w i o n y c h dotąd s p r a w . P r z e
różnią
de
m e n i e n i e t a k s i l n i e u w a r u n k o w a n e j rzeczywistością f i
wszystkim
dany
kolor
on z i n n y m i
wiłem
wych
należy
statusu
PKK
PKK
1. W y s t ę p u j ą c e
czone";
że
osiągnięcie
n i e oznacza,
że
wyróżnić
trzy
rodzaje
przez
zrównał
co d o ważności p s y c h o l o g i c z n e j .
już, że można
kategorii
powiedzieć,
się
Mó
podstawo
kolorów:
na
wczesnych
zyczną
się k o l o r y s t y c z n i e . N i c w i ę c d z i w n e g o ,
i
że
statystyczna
się zwiększa. W
siła
tego
uporządkowania
tekstach rytualnych
wśród
kategorie
„łą
lizując pieśni, o p o w i a d a n i a
do
jeszcze
65 t y s . z a
r e j e s t r o w a n y c h s ł ó w 93 odnosiło się d o k o l o r ó w —
s t k i e były P K K . B a r d z o podobne w y n i k i
etapach
że w
uzyskano
wszy
ana
i słownictwo h a n d l o w e . D o
dać można, że w t y c h d z i e d z i n a c h w y r a ź n i e j też u j a w n i ł y
249
się
pewne
bardzo
szczegóły
—
analiza
statystyczna
silną zgodność częstości u ż y w a n i a
wykazała
poszczególnych
elementach
odnoszą
—• lecz
się
i
do
pewne
niego.
spostrzeżenia
Reprezentację
nazw kolorów z e w o l u c y j n y m schematem B e r l i n a i Кау'л
t w o r z y ć mogą różne, d o w o l n i e
oraz
sposób
na
—
oraz
na
poziomie
kolejnością
niezagrożony
czerwień
wyodrębniania
dominują
(liczba
się k o l o r ó w .
oba k o l o r y
klas
obiektów
c z e r w i e ń b y ł a 2,5 r a z y
achromatyczne
do
większa
których
niż w
ny)
sposób
następująco:
Można
kiej
w
już m n i e j w y r a ź n y
ciach
wśród
tylko
—• a n i
jest
w
szybkości
szukając
widma
zasadzie
rozwiązania
t y m , że
chromatyczne
czyli
z
(zielona
na
(uporządkowanie
pochopnym
mi
z fazą h a m o w a n i a
Przestrzec
szukaniem
czenia
czerwieni;
nie
—
wzbogacało
„zimne"
poprzestanę
tylko
przed
wydaje
że
zna
w
każdego
kon
dwóch
z
nich.
problemów.
Gdyby
rzeczywistości
ślenia
chodziło
fizycznej
precyzyjne
i
jednak
wyłącznie
informatorzy
dokładne.
To,
o
wszystkich
opis
pewnej
stosowaliby
że
pochodzenia
obu odmian:
holeiiderek
dzenie
funkcjonują
stwierdziliśmy,
ubarwienia
kacyjny.
wyraźny
zwierząt
w
należy
mianowicie
c y j n y , wykorzystujący
Każdy
mów:
system
szym
nazwy
niczenia
te
(głębokiego)
przypadku poziomem
gatunki
'krów. T a
być
odzwierciedlona
to twierdzenie
W
będzie
Ta
jaki
znaku
. Ta
w
2 1
różne
sama
strony czynnej
Przypadek
sty
—
jest
i zdanie
że s t r u k t u r a
jest
właśnie
jednak
na
musi
sposób?
mówi
o
generatywno-
poziomu
ową
m o ż e być
głębokie
powierzch
arbitralnością
transformowana
powierzchniowe,
np. w
zdanie
strony biernej.
dwóch gatunków krów
zwykłym
na
podział
slrukturalizmu
Językoznawstwo
semantyka
reprezentacje
go
j e s t a r b i t r a l n i e . L e c z j a k należy
mówi,
dowolność
W
semantyczna
go j e s t t r a n s f o r m o w a n a w d o w o l n ą strukturę
niową.
pozio
i reprezentującego
głębokim
założeń
rozumieć?
-transformacyjne
dwóch
jednoklasowym
kodem
o
pro
dwóch
nawet
to
o tym,
pocho
wtedy,
„polska"
k o d . Drugą
o n e , j a k już
rzeczywistego
system
klasyfi
mógłby
ograniczenia.
gdy
się z j a w i s k a
wprawdzie
leń z a k a z
akurat
przechodzenia,
za pomocą
2 2
wyobrazić,
jednak
nazwy
ne, g d y i c h p r z e d m i o t e m
sób
powiązane
czynniki
nych
z
wpływające
jezdnię.
że czerń
będzie
pruderyjność
a
zie
że
jest
zupełnie n i e d o
pomy
m o g ł y być r ó w n i e
dowol
są z j a w i s k a
barwami.
zna
swobodę
przez
lecz t o n i e p r z y p a d e k ,
o d w r o t n i e . Jest
być
Ogra
z k o l o r a m i nie m a
przechodzenia
sobie
ślenia, b y z a s t o s o w a n e
Wskazać
n a dobór
w
n a t u r a l n y spo
więc
kolorów
można
trzy
wykorzystywa
jako znaki:
t o być P K K , n a j l e p i e j
ciepłe
czołowa i c h trójka;
k o l o r y p o w i n n y móc za pomocą w ł a
wewnętrznych
—
opozycji
zimne)
(np. k o l o r y
odzwierciedlać
jasne
—
strukturę
semantyki;
3.
Wykorzystane
k o l o r y p o w i n n y nawiązywać do rzeczy
wistych
opisywanej
barw
spełnione.
trzy punkty
Pamiętamy,
przestrzeni
barwnej,
rzeczywistości.
zostały w n a s z y m
że
brąz
zajmuje
leży
między
który
przypadku
ten
fragment
czernią
a
bar
w a m i c i e p ł y m i . M ó g ł w i ę c zostać podciągnięty p o d c z e r
wień. Z w r ó ć m y
no-białych
kowane
do
nazwy
jej
też u w a g ę , że w
określenie
wartość
nazwy
nazwa
—
jako
krowa
Kłopot
większym
szczek
jest
bieguna
do n a z w y
nazwami
zmartwieniem
opisu,
opozycji.
krów
takie
osłabia
jednak
W
„czarna", i
nie
jest
bardzo
takim
z
bardziej
że
wiele
którymi
przykład
kwestii
badacz
z
dla
dziedziny
spotyka
s k o m p l i k o w a n y c h , niż się
sjq
ujęciu
jedynie
jako
odwrotnie.
oczywiście
i nie przysparza
pouczający
redu
poprawia
m a znaczenie
—
czar
często
chyba
n a czole a n i l i n g w i s t o m a n i h o d o w c o m .
jednak
barw,
z
prostego
„czerwona"
przeciwstawienie
p r z y p a d k u krów
ich ubarwienia
„czarna". Uproszczenie
jako
wyrazistość
Pokazuje,
jest s k r a j n i e
bar
popularnością
kolorów
oznaczała d o b r y c h a r a k t e r , c z e r w i e ń
klasyfika
(powierzchniowego).
fizycznie.
t y m , że z n a k d o b i e r a n y
z
nazw
oczywiście
l u b możliwość
Powinny
Gd
u w a g ę , że
określają
tworzą
do
ho
„holenderska",
ale
re
się
jące n i c w s p ó l n e g o — n p . c h a r a k t e r c z ł o w i e k a ,
Wszystkie
się
rzeczywistość
z podstawowych
system
istnieją
Wykorzystywane
krów.
dwie
nazywana
są k o l o r y . I
dobór
jednak
1.
ubarwienia tych
zwrócić
nie
zwierząt,
ków b a r w n y c h opisuje
kolorów.
składa
„fonologicznego"
dwa
Jedno
naszych
odróżnić
znakowy
semantycznego
materialnie
przypadku
dotyczącego r z e c z y w i s t e g o
jest
dwuelementowy
zasadzie
d o w o l n y . Istnieją
ciemne,
nazewnictwa
w
sierści
Teoretycznie
snych
szczególnie
w
p o l s k i m i ; świadczy
powierzchniową
2.
on
jest
odnoszący
zwiedzeni
i że określenia
taka
Jest
pierwsza
po p r o s t u j a k o
reprezentacją
cel.
inny
je
dwóch
naszym k o n k r e t n y m
nazw
miasta,
nazywają
gatunku,
takiego a nie
jeszcze
z
układ,
się z
że n i k o g o już n a p r a w d ę n i e o b c h o d z i r z e c z y w i s t e
innego
miało
ludzie
okre
hierarchia
system
d r u g a polską. W a r t o
często
mogła się o b j a w i ć w s k a z u j e , że s t o s o w a n i e
nazewnictwa
jest
fizycz
tworzą
składać
transformowana
Jedną
dzo
oba g a t u n k i
jednostek. W
prezentacje.
lenderską,
zjawiska
w a r u n k a m i . Ponieważ
nie może
semantyka
fizjologiczne
połączenie t y c h
nie rozwiązuje
u p e l n i e niezależnych
przypadku
wybrane
jednak
semantycznym
powierzchniowy
Można
S t w i e r d z e n i e , że i s t n i e j e w ś r ó d b a r w h i e r a r c h i a w a ż
ności p s y c h o l o g i c z n e j
poziom
seksualną,
i kulturowego
znaczenia
lecz p o d p e w n y m i
związkach
w
to oczywiście,
7
antugoni-
k u l t u r o w e jest,
od fizjologicznego
n i e znaczy
barwy
„ciepłymi",
j e j znaczenie
znaczenie
kretnych sytuacjach k u l t u r o w y c h
elementów
1 0
chcę
wyjaśnienia
do
najszybciej ),
barwy
2 3
w
oka
komórek
wyróżnione,
faktu.
z niego
z
wyróżnione
pobudzenia
mniej
się, niezależne
jest
bardziej
czerwonego z krwią;
wynikające
fal), ani
barwnego
i żółta) są b a r w a m i
z fazą
dwie
i niebieska)
koloru
i
a
skonstatowaniu
zbyt
dwie
Lecz
właściwoś
długością
impulsu
(czerwona
związanymi
stycznych,
barw.
na nie od
we
świetlnego
zgodne
przewodzenia
np. w
zaistnienia t a
n i e będę p r ó b o w a ł
mózgu ( i m p u l s c z e r w i e n i p r z e w o d z o n y
ani
statystycz
sześciu p o d s t a w o w y c h
tekście
fizycznych
barw
pozo
uszeregowane
żółty, z i e l o n y , n i e b i e s k i .
t y m krótkim
powiadać
—
postawić p y t a n i e o p r z y c z y n ę
hierarchii
odnoszono
przypadku
stałych k o l o r ó w ) . Pozostałe t r z y k o l o r y są
(lecz w
W
lingwistyczne
powierzchniową
na
naj
zmar
Jest
to
antropologów.
antropologii
codzień,
jest
wydaje.
P R Z Y P I S Y
Są to j e d y n i e k r ó t k i e w z m i a n k i , п р . I . K u r c z , Ję
i mowa,
[ w : ] Psychologia,
1979, s. 4 3 8 — 9
Z o b . n p . tamże
Z o b . n p . H . L a n d a r , Laguagc
and Culture,
Oxford
1966, s. 49, 227
D z i w i ć wszakże może, że b a d a c z e
dostrzegający
różnicę między d a n y m językiem e g z o t y c z n y m
a języ
1
zyk
2
3
4
k i e m e u r o p e j s k i m n i e z w r ó c i l i u w a g i , że i s t n i e j e z a s k a
kująca zbieżność między w i e l o m a n i e - e u r o p e j s k i m i j ę
zykami
B . B e r l i n , P. K a y , B a s i c C o l o r Terms:
their
Uni
versality
and, Evolution,
B e r k e l e y 1969
D o t y c h c z a s n a t e m a t książki B e r l i n a i K a y ' a u k a zv.ły się w P o l s c e j e d y n i e w z m i a n k i i t o w p r a c a c h
5
0
tłumaczonych z j ę z y k ó w o b c y c h . N i e u w z g l ę d n i a ł y o n e
j e d n a k d a l s z y c h badań, z n a c z n i e m o d y f i k u j ą c y c h począt
kowe
stwierdzenia.
Całą
t q problematykę
dokładnie
o m a w i a m w n i e o p u b l i k o w a n c j p r a c y . Zarys
antropolo
gicznej
problematyki
b a r w , W a r s z a w a 1981
I s t n i e j e o b s z e r n a l i t e r a t u r a poświęcona o b u t y m
t e o r i o m ; w c e l u pobieżnego z a p o z n a n i a się z n i m i p o
l e c a m G . M . W y b u r n , R. W . P i c k f o r d , Zmysły
i odbiór
wrażeń
przez
czloioieka,
W a r s z a w a 1970
W e d ł u g R. L . D e V a l o i s , G . H . J a c o b s , P r i m a t e
color
vision,
. . S c i e n c e " 162, 1968, s. 533—40
Utworzenie formy rzeczownikowej
dla nazwy k o
l o r u c z e r w o n e g o , z i e l o n e g o a n a w e t żółtego n i e s p r a w i a
kłopotu. Trudnością n i e d o p o k o n a n i a jest j e d n a k k o l o r
n i e b i e s k i . Używana f o r m a „błękit" n i e jest
najlepsza,
o d c z u w a n a j e s t r a c z e j j a k o r o d z a j b a r w y n i e b i e s k i e j niż
j e j s y n o n i m . N i e znajdując j e d n a k lepszego r o z w i ą z a n i a
stosuję ją, zastrzegając, że c h o d z i m i za k a ż d y m r a z e m
o s y n o n i m k o l o r u niebieskiego
Z o b . n a t e n t e m a t : E . H . L e n n e b o r g , C o l o r Na
ming,
Color
Recognition,
Color
Discrimination:
A Re-Appraisal,
. . P e r c e p t u a l a n d M o t o r S k i l s " 12, 1961, s.
375—82; o pojęciu k o d o w a l n o ś c i w s p o m i n a
I . Kurcz,
op. c i t .
Ostatnia informacja n a podstawie M . H . B o r n s t e i n , W . K e s s e n , S. W e i s k o p f , The Categories
of Hue in
Infancy,
„ S c i e n c e " 1 9 1 , 1976, s. 201—202;
podstawowe
b a d a n i a p s y c h o l o g i c z n e n a t e m a t t w o r z e n i a się k a t e g o
r i i b a r w n y c h p r z e p r o w a d z i ł a E . R o s c h ( H e i d e r ) : E . : R.
H e i d e r , F o c a l C o l o r A r e a s and development
oj
color
names,
, , D e v e l o p m e n t a l P s y c h o l o g y " 4, 1971, s. 447—55;
Universals
in Color
Naming
and M e m o r y , J o u r n a l o f
E x p e r i m e n t a l P s y c h o l o g y " 93, 1972, s. 1 0 — 2 0 ; E . H .
R o s c h , On the internal
structure
of perceptual
and se
mantic
categories,
[ w : ] Cognitive
development
and the
acquisition
of language,
N e w Y o r k , 1973, A c a d e m i c Press,
s. 111—44
7
8
9
1 0
1 1
P. K a y , С. K . M c D a n i e l , The linguistic
signifi
cance
of the meanings
of basic color
terms,
..Language"
54, 1978, s. 6 1 0 ^ 6
1 2
B . B e r l i n , E . A . B e r l i n , Aguaruna
colors
catego
ries,
„ A m e r i c a n E t h n o l o g i s t " 2, n r . 1, 1975, s. 6 1 — 8 7 ;
zob. też: R. K u n s c h e l , T . M o n b e r g , 'We don't
talk
much
about
colour
here':
a study
of colour
semantics
on
Bellona
Isand,
, , M a n " (ns) 9, 1974, s. 213—42
1 3
К. B. Branstetter,
lynesian
color
terminology,
19, 1977, s. 1—25
A
1 4
reconstruction
of
proto-po..Anthropological Linguistics"
E . R o s c h , The nature
of mental
codes
for
color
categories,
„Journal o f E x p e r i m e n t a l P s y c h o l o g y — H u
m a n P e r c e p t i o n a n d P e r f o r m a n c e " 1, 1975, s. 312
1 5
Z o b . P. K a y , С. K . M c D a n i e l , o p . c i t .
l s
P o r . M . D u r b i n , Basic
terms
— off color?,
„Sem i o t i c a " 6, 1972, s. 257—78; E . R. H e i d e r ,
Universals...;
A . V o n W a t t e n w y l , H . Z o l l i n g e r , Color-term
salience
and neuropsychology
of color
vision,
„American A n t h r o
p o l o g i s t " 8 1 , 1979, s. 279—88
1 7
R. B o l t o n , Black,
white
r i d d l e o f c o l o r term
salience,
287—311
and red all over:
the
. . E t h n o l o g y " 17, 1978, s.
1 8
Z o b . G. M . W y b u r n ,
1 9
R.
W. Pickford,
op.
cit,
s. 125
Z o b . R. L . D e V a l o i s , G . H . Jacobs, o p . c i t .
2 0
Z o b . N . R o u w e t , Wprowadzenie
do gramatyki
neratywnej,
W r o c l a w 1982, s. 316; N . C h o m s k y ,
nienia
teorii
składni, W r o c l a w 1982, s. 179, 184
geZagad
2 1
Wyjaśnienie t e j nieco, przyznaję, k o n t r o w e r s y j n e j
t e z y należy n i e s t e t y p o z o s t a w i ć d o i n n e j o k a z j i . P e w n e
aspekty poruszonej t u p r o b l e m a t y k i semiotycznej
oma
w i a m d o k ł a d n i e j w tekście K o l o r y u> p r o c e s i e
symbolizacji
(w druku)
2 2
Aleksander Błachowski
WSPOMNIENIE O KAZIMIERZU PIETKIEWICZU
Do n e k r o l o g u zamieszczonego w n u m e r z e
3 z 1983 r .
chciałbym dodać trochę i n f o r m a c j i . Z K a z i m i e r z e m
kiewiczem
pracowałem
ki,
że G o z n a ł e m
myślę
wdzięczam.
były
Znali
sprawy
go
wszystkich
wisku
etnografów
stkich
ważniejszych
czości
ludowej.
zajmował
sztuce
Obok
w
pracy
i wygłaszając
Instytucie
Ministerstwie
wym
Muzeum
stanowiła
służby
Kto
Kultury
w
środo
poświęconych
twór
i nauko
Kazimierza
Jego w y p o w i e d z i a c h
wagę
wej. Autor
prawo
spotkań,
jakiejś
(1934—1938),
(1938—1939),
a
Kultury
i
w Warszawie
w
Państwo
(1967—1974)
kariery
z. w y z n a w a n y m i
ideałami
niż w i e l u
skąd
nie tylko
pojawiał
się
aspekcie
m a t e r i a l n e j Łotwy
swnjcj
isuiych był wyczulony
kultury
narodo
miał, j a k r z a d k o
i;u!sko< -i,
!
bardziej
на n i e s i o n e
przez
wtopionych
oddziafywaniu
Kazimierza
nikiem kolejowym
dziną
w
cie
Władysław
rosyjskiego
dzień
spędził
tchu.
pracy
do
domu
ulicach Petersburga
brak
któregoś
jedenaście
odzieży,
w
wykorzystali
wsi
Rzeżyca.
wielkich
Potem
zagrożenie
Jego
Cóż
życia
pamięci.
szansę
Syna
kłopotów
Zofia p o
przyszedł n a
W t y m mieś
l a t życia
oczekujące
Wiele
i
zaczął
oglądał i
scen
W
repatriacji
posłali
i
mienia,
1921 r .
i wrócili
do p o l s k i e j
m a t e r i a l n y c h zdał
prze
powrotu
oglądanych
w t a m t y c h l a t a c h , głód,
odbył o b o w i ą z k o w ą
samodzielne
mierz
z rodziców.
zro
szlakach
1910 r . n a s t a c j i k o
koło P e t e r s b u r g a .
często z t r w o g ą
na
był r o b o t
na
Kazimierz
uczęszczać d o p o l s k i e j szkoły. R e w o l u c j ę
żywał j a k o dziecko,
nie
polskości,
imperium. Matka
9 grudnia
pierwszjch
obce e t
do o d b y w a n i a w r a z
rodziny.
Aleksandrowna
odzie
kultur,
Pietkiewicz
poszukiwaniu
chłopskiej
w mroźny
lejowej
w
masy
innych
za d e m o n s t r o w a n i e
zmuszonym
wędrówek
pozostały
bliżej,
t o n p a t o s u , zwłaszcza g d y o k r e
być i - u m n . - m
Ojciec
wytworzonych
narodową
r o z s i a n y c h n a rubieżach
a j e d n a k w i e r n y c h j e j do ostatniego
z
pracę
kulturalnych
i wrażliwość
jednokrotnie krzywdzonych
kolei
się p o s z c z e b l a c h
Pietkiewicza
w
poddanych
żelaznej
po wojnie
(1945—1967)
ten rozumie
sprawy
Rzeczypospolitej,
chodziła
p o l s k i e m u społeczeństwu.
znal
dawnej
nicznie,
o
stu
wartości
p o l s k i l u d . Dumę
dziczył p o p o k o l e n i a c h P o l a k ó w
świat
Warszawskim
i Sztuki
zagrożenia
przez
pisząc
wiedzy
społecznych
od w s i łotewskiej, przez
zawsze w zgodzie
w
też
był obecny
kręgach
wspinanie
oficjalnych
kio,
bliskie
czas
zabierał głos n a w s z y
administracyjnej
Etnograficznym
z
ślał
m u za
prelekcje.
Bałtyckim
ambitne
zawodowej,
Wiele
którym
upowszechnianiem
różnych
na Uniwersytecie
w
szczebli,
konferencjach
Cała droga. Jego życia
dia
wszyscy,
i muzeolojjów,
się chętnie
ludowej
artykuły
i rozumiałem.
zresztą
i Sztu
s z t u k i l u d o w e j . Z n a l i G o urzędnicy i d z i a
łacze k u l t u r y
wej
w Ministerstwie Kultury
Piet
zimno,
na
zawsze
Pietkiewiczowie
na Łotwę
szkoły
i
maturę w
służbę w o j s k o w ą
do
mimo
1931 r .
i rozpoczął
życie.
my d z i s i a j
Pietkiewicz
wiemy
marzył
o Polonii
łotewskiej?
Kazi
o P o l s c e , szukał d o n i e j d r o -
251
DLACZEGO KROWA JEST CZERWONA?
O KATEGORIACH WIDZENIA BARWNEGO
Największy
obrazka
sce
mieszczuch
na opakowaniu
dwie
odmiany
tych
wone.
A
trzeba
b y zaoponować:
mają
przecież,
rzeczywiście
nie
czerwone
tę
sprzeczność
znający
masła
zwierząt:
jeśli
krowę
chcielibyśmy
być
ale brązowe!
językową
Wielu
będzie p r e t e k s t e m i p u n k t e m wyjścia
pewnymi
odcienie
jednolite
do r o z w a ż a ń
antropologicznymi problemami
barwne
do sfery
przez
dzielone
i
badawczej
nowicie
prezentujących
relatywizmu
należącym w y
głównej
posta
Pojawienie
a mia
się n a z
n i e u c h r o n n i e przywołanie i n
nej
i
—
Są
„uniwersalizm"
zmagają
—
oto m a m y
się o n i o d d o b r y c h
n a m obaj
potrzebni,
byśmy
obu antagoni
kilkudziesięciu l a t .
mogli
lepiej
określić
Początki
a
zmianę
a n t r o p o l o g i i stały
przede
wszystkim
przyniosły
tedencje
znawstwo
amerykańskie
B. L . Whorfa.
nistów,
że
ludzka",
mie
Stwierdzono,
nie istnieje
że m ó w i ć
f i c z n y m i sposobami
głównej
który
mierze
przykładem
nia tezy
O
przystosowania
środowiskowych.
pozostałe.
relatywistów,
t y m , że poszczególne k u l t u r y
kategorii
Początkowo
kolorów
dzisiejszej
polskiej
specy
się w
Przypadkiem
relatywiści
zimnej
nych
części
n a który
(np. polskim)
kolory:
nych
zielony
języków
obszar
Ten
t e n odcień
barwny
2
obejmuje
ugruntowany
znawstwa.
koncepcję
Opozycja
ze
spotykamy
—
ubo
się
dzielenia
odcieni
języku
zielo
europej
się n a
cały t e n
4
turalnego,
przeciwstawiająca
i a n a l i z o w a n i u faktów
wynikiem
sobu
ale
jącym
j e d n a k się
samego
języko
z Chomsky'm na
tzw. językoznawstwa
indukcyjnemu
p o s z u k i w a n i e ogólnej
nurtu
podział
a
dokładniej
barw
n i e jest
( i a r b i t r a l n i e określonego)
się d a n e j
kultury
o różnym s t o p n i u
rozwoju
zapoczątkowanego
ewolucjonizm,
zróżnicowany
przystosowania
świadczy
prac
jest
odmiennego
norodnym
zaawansowania
ewolucyjnym. Czynnikiem
tę e w o l u c j ę
jest
fizjologia.
spo
d o środowiska,
w
jed
organizu
T e n ostatni
widziany,
element,
powoduje,
fizjologii
widze
w i e l u nieporozumień; d l a zachęty m o g ę dodać, że z a p r e
zentowana
stawiają
t e o r i a różni się z n a c z n i e
podręczniki
Uznawany
o d t e j , którą
dzisiaj
pogląd
na mechanizm
w prostej
w
— Younga-Helmholtza
X I X w . teorii
Pierwsza
teoria, mówiąca
ocznego,
przed
szkolne.
kolorów pochodzi
linii
jest
oraz
Heringa .
7
podstawo
wszelkie
odnosi
— obrazu
widzenia
powstałych
barwach
tworzących
chromatyczne,
a dokładniej
o d dwóch
o trzech
spostrze
się d o
widzenia
powstającego
na siat
t u sumą k o l o r ó w
struk
zbieraniu
zasady p o
powstaje
w
mózgu,
chromatycznych,
ważniejsze
wra
jest,
przez
niego
czarnemu, czerwonemu
parom
kolorów:
i zielonemu
b i e s k i e m u . T e t r z y kanały
tworzone
komórek:
i
antagonistyczne
sze reagują
wołują
tej,
na
zielonej,
tworzą
wrażenie
Łatwo
bieli
jednocześnie
teraz
są p r z e z d w a t y p y
odpowiadają
achromalycznych
odpowiednich
jako
i wy
(czerwonej,
jednocześnie
barwa
żół
polega
doznania
czerwono-zie-
nieantagonistyczne
— barwy
t e mogą b y ć
szarość.
na czym
potrzebne
polegają
trzy
do jego o p i s u :
i nasycenie.
Komórki
za. określanie
antagonistycznych,
„wy
jasność,
nieantago
jasności,
j a k i chromatycznych,
komórek
Pierw
długości f a l i
Komórki
i czerni
określić
cechy
chromatyczny
nistyczne
barw
powstawać
(nie istnieje
i
żółtemu i n i e
I c h antagonistyczność
a n i żółto-niebieska).
miary" koloru,
odcień
pary
trzem
białemu
nieantagonistyczne.
chromatycznych
niebieskiej).
jednej
widziane
nie
barw
t y m , ż e n i e mogą
kolorów
oraz
n a bodźce o określonej
wrażenie
w
z poglądami E. H e r i n g a : t r z y
kanały w i ą ż ą c e s i a t k ó w k ę z m ó z g i e m odpowiadają
wymienionym
co
z impulsem barwnym wytworzonym
o k u . T e n etap jest zgodny
spadło n a tę o g ó l n o -
generatywistów,
czele, w o b e c d o t y c h c z a s o w e g o
neoewolucjonizm:
lona,
nazwą .
strony
cechą
Berlina i Kay'a
się d a l e j
zachwiał. P i e r w s z e u d e r z e n i e , n i e z a u w a ż a l n e , a l e — p o z
antropologiczną
Najważniejszą
przez
dzieje
z
doczekały
3
w o l ę sobie twierdzić — zasadnicze,
w
szczegółach — zdołała się o b r o n i ć " .
barwy
powołują
się pogląd
i Kay. W re
i ulepszona
żenie
zgodnie
czy N a v a j o )
jedną
Berlin
czerń b r a k i e m światła). P o n i e w a ż j e d n a k o s t a t e c z n e
s p e k t r u m dzieli
zdawałoby
również
X I X w.
i n i e b i e s k i , podczas g d y w i e l e i n
(np. j a k u c k i ,
nimi
i meto
przez krytyków. C o
odmienne
antropologicznej
„standardowym
byli
kówce o k a (biel
fakty
czyli
repre
od jej ukazania
z u l t a c i e t e o r i a — słuszna w założeniach
i i c h połączeniach
odmienność
spektrum barwnego,
minęły
skrzętnie w y c h w y t y w a n e
odcienie
dla zilustrowa
najczęściej
międzykulturowa
i niebieskich. W
skim"
dwa
jest
lat jakie
wych
zresztą jeśli c h o d z i o interesujący n a s t e m a t n a d e r
giej
kilkunastu
gane
już w
te same
literaturze
spektywy
kultury,
t o spostrzeżenie
ewolucjonizmu. Potem
i k o m e n t o w a n a była p r z e z c z a s o p i s m a
zentujące w s z y s t k i e n i e m a l n a u k i h u m a n i s t y c z n e . Z p e r
się u l u b i o n y m
posiadają
wiedziano
interpretowano
5
poruszenie
jako o s u
się i n t e r p r e t a c j i r e l a t y w i s t y c z n e j . T ę w ł a ś n i e
w
„kultura
o autentyczności k a ż d e j z k u l t u r .
zestawy
duchem
ewolucjo-
t e n odnosił
pokazywanym
Basic
w y d a n a w 1969 r . . W y w o ł a ł a o n a n i e z w y k ł e
a k a p i t ó w — u n i k n i e w t e n sposób
wreszcie
będących
stały
doko
święconych
języko
i
tego e l e m e n t u
Kolory
barw
P. K a y ' a
też, b y c z y t e l n i k n i e opuszczał p o
się g r u p l u d z k i c h do
Pogląd
d o języka, j a k o
kształtuje
wyłącznie
i
nia b a r w . Proponuję
poglądom
etnicznych,
B. Berlina
że muszę choć pobieżnie p r z e d s t a w i ć m e c h a n i z m
b y t j a k jedna
można
kultur
o kategoryzowaniu
uniwersa
przez
E. S a p i r a
wbrew
taki
o niej
poszczególnych
warunków
wypracowane
była
Generalną
pod znakiem
ewolucjonizmu.
F . Boasa,
nauce
książka
n i e m i l e b y ć może p r z e z n i e k t ó r y c h
i zrozumieć c z y m są k o l o r y i i c h k a t e g o r i e .
lizmu,
c o l o r terms
mierze
go antropologów,
popraw
u n i w e r s a l i z m u wobec r e l a t y w i z m u .
w
niewielka
najważniejsze,
kategorie.
w y „relatywizm" powoduje
stów;
Rewolucji
nała
tworzą
w
kulturowego.
opozycją
człowieka
na
nieskończonej ilości
się, w i a d o m o , że z a w i e r a ł a błędy, f a k t o g r a f i c z n e
barw.
o d j ę z y k a . P o g l ą d t e n j e s t w y n i k i e m ogólniejszej
wy
również
dologiczne,
następnie
zależeć
n a generowanie
n y c h zdań, także t y c h n i g d y n i e z a r e j e s t r o w a n y c h ,
opinia,
miał b y ć p r o c e s e m
kultury
zwalającej
panowała
powszechnie
widziane
kontinuum,
Podział n a k a t e g o r i e
łącznie
zapewne
już w c z e ś n i e j ; d l a
nad
że
czer
odmiany
czytelników
dostrzegło
do n i e d a w n a
i
t o t e d r u g i e są
nas
Jeszcze
Pol
precyzyjni
pierwszej
czarno-białą,
z
w
czarno-białe
o ile k r o w y
barwę
jedynie
w i e , że istnieją
zarówno
pobudze
pojedyn-
247
czych
lub w
odpowiedniej
chromatyczny;
światłem
białym
budzenia
zasadne
z t e g o , że b a r w y
w
nie
pobudzającą
oczach
odbiega
dla g a t u n k u
stopniu
organów
falą
widzenia
od
pewnej
strzec
kolory,
tworzą
często w
tzw.
formie
przestrzeń
kuli:
jej bieguny
wspólne
fał
danej
kategorii
barw
prototypów,
g a t u n k o w i l u d z k i e m u . Są
zarówno
przez
się
współczesnych
na poziomie
plemię
D u g u m Dani,
podstawowymi
organizują
które
one
przestrzeń
łat
i na
Amerykanów
epoki
kamienia no
przez
dorosłych j a k
dzieci .
i
kolorami
jest
ogniskowymi,
oczywiście
znana
które
już
nam
szóstka: c z e r w i e ń , żółcień, zieleń, błękit o r a z b i e l i czerń.
zali
do
poprosić
najlepszy
zwrócić
przedstawianą
przez
wyróżnionych
n i e m ó w i ą c e jeszcze małe
Jeśliby
są zajęte
całemu
—
Tymi
obraz
może
wokół
i znajdujące
przyjętej
człowiek
barwną,
są
i
się p o d w z g l ę d e m k o
jakie zdrowy
się
wogwinejskie
l o r y s t y k i w y ł ą c z n i e z b i e l i , c z e r n i i szarości.
Wszystkie
tworzą
jak
barwnego.
ludzkiego, t a k j a k nie jest fałszywy
świata p s a czy k o n i a , składający
ne
zywane
ultra
fizyczną
normy
zwiększonej k o -
środku
w i e j s z e do zapamiętania, są chętniej r o z p o z n a w a n e
bez
d a l t o n i s t y nlie j e s t o b r a z e m
po
1 0
n i e są rzeczywistością f i
jest
o i s t n i e n i u t z w . punktów
umieszczanych
(a w i ę c będących p o c h o d n y m i g r a n i c ) . K a t e g o r i e
po
e
kolorem,
jedynie
dowalności,
komórek .
się, j a k n p . w y g l ą d a
jest
naszych
O b r a z świata w
czyli
tywistycznego
między
s t o s u n k u d o o b s e r w a t o r a , że
jest z a s t a n a w i a n i e
Ultrafiolet
szywym,
typu
odcień
proporcji
chromatycznym,
zewnętrzną
fiolet.
nie
i
odpowiada
jednego i drugiego
Wynika
zyczną
k o m b i n a c j i , określają
nasycenie
i
biel
się
stu Polaków
l u b Francuzów
ich zdaniem wzór
z t y m samym
Eskimosów,
by
czerwieni, a
wska
następnie
do, p o w i e d z m y ,
Buszmenów
się, że
międzyjęzy-
t o okazałoby
różnice
i czerń, oś t o k o l e j n e s t o p n i e szarości, p o w i e r z c h n i a n a
k o w e n i e są w i ę k s z e niż różnice między o s o b n i k a m i j e d
tomiast
n e g o społeczeństwa.
pokryta
jącymi
jest
największe
b a r w a m i c h r o m a t y c z n y m i , osiąga
nasycenie
b i e l i , c z e r n i i szarości —
w
t a m , gdzie
na „równiku"
najdalej
od
(odpowiada
on
zasadzie t z w . s p e k t r u m b a r w n e m u ) . W
cji
pojęciowej
ne,
że
po
kolory chromatyczne
przeciwległych
leżą: c z e r w i e ń
żenie
sobie
nam
i zieleń
takiej
wielu
(na
żółcień
przestrzeni
zrozumienie
są t a k
stronach
oraz
tej
rozmieszczo
„antypodach")
barwnej
bardzo
z
jej
kategoryzowaniem.
Powróćmy
goryzacją
lina
już d o s p r a w y
badań
nad kate
wadzenie
było, zgodnie
rozróżnienia
drugorzędnymi
między
podstawowymi
(DNK) nazwami
(PNK)
kolorów, oraz
i
z
Peru
A m e r y k i P n . n a pięć,
Ara
bowie
my
Berlin, Kay
Zgodnie
dział
barwy
ria
1. P N K
terminy
( n i e są n i m i
t a k i e , j a k lilaróż, c i e m n y błękit c z y m o c n a c z e r w i e ń ) ;
PNK
b a r w n e j , do których odnoszą
nie
mogą
obiektów,
wiązać
się
jak np. blond, gniady
muszą
być o b e c n e w
społeczeństwa,
być
nazw
określoną
lub nazwy
śnie
(muszą
świadomości w s z y s t k i c h członków
danego
odniesienia
kolorów
podrzędne
w
tegorie
nej.
kulturach
przez
s t o s u n k u do
t e n , j a k już
muszą
i
zawierają
się
takiego
jest
twier
o n ogólnej,
uni
różnią
zwrócili
Navajo
się
uwagę
ale przede
które w
się ośrodkami
określali
sobą.
na
się n a
przykładzie
Ewolucjoniści
wszystkim na punkty
przestrzeni
jej kategoryzowania
potwierdzenie
g i c z n y c h . N i e można
nato
między k a
stawały
tworzonych kategorii. I c h koncepcja
całkowite
zawiera
każdy
w
wiec
z nich
„najlepszy
w pierwszej
lufo
po
badaniach
zna
psycholo
n a t o m i a s t utrzymać, poglądu
rela
I
na dwie
typy
ewolucyjny,
barw
etap
na
prze
wprowadził
połowy.
Jedna
po
zawiera
wspomniani
odcienie
głównych
kolorów
wskazywany
kategorii;
zielone
ja
praktycznie,
to
wydzielenie
więc
z żółcią, o r a z połączenie
etap
dopuszcza
połówki
z
albo
niebieskie.
się n a t y m e t a p i e
Dugum Dani z Nowej
bieli. M a m y
III
danej
l u d e m znajdującym
etap
nozimnej
z sześciu
—
katego
j e s t t o b i e l lufo c z e r w i e ń , a w d r u g i e j czerń
Współcześnie
II
i zieleń). K a ż d a
być t e o r e t y c z n i e
przykład"
najciemniejsze
czystej
trzy
może
są
Gwinei.
kategorii
trzy kategorie:
„ciepło-jasnej"
biel,
czerwień
czerń-błękit-zieleń.
dwie
możliwości:
wyodrębnia
się
czerń,
albo
z
albo
(przypa
ciem-
d e k częściej s p o t y k a n y ) połączenie c z e r w i e ń - ż ó ł c i e ń
roz
p a d a się n a d w a wchodzące w j e g o skład g ł ó w n e k o l o r y .
W
o b u p r z y p a d k a c h j ę z y k znajdujący
wyróżnia
cztery
Piąta
będącym
się n a t y m e t a p i e
PKK.
kategoria
koloru
połączeniem
jest
osiągana
obu wersji
na I V
etapie,
e t a p u I I I . Przestrzeń
b a r w n a d z i e l i się w ó w c z a s n a b i e l , czerń, c z e r w i e ń , ż ó ł
cień
oraz
sobie
tzw. Grue
(green-blue),
Każdy
z
czterech
jedną
żemy
łączącą
etapów
„łączoną",
posiada
zawierającą
w
kolorów. N a z w t y c h
co
2 lub
kategorii nie
dokładnie przetłumaczyć n a j ę z y k i d a l s z y c h
określić
b a r d z o dużym
k i m i spotykają
jako
niektórych
biel l u b jako
się f i l o l o g o w i e
i
czerwień
nazwy
zielonych
z etapem
jedynie
w
są też k ł o p o t y , z j a
k l a s y c z n i próbujący
przez H o m e r a
kwiatów
j e s t związana
eta
„ m o l a " (biel-czerwień-żółcień) m o
przybliżeniu. Z n a n e
tłumaczyć s t o s o w a n e
Grue
pierwszych
kategorię
pów. N o w o g w i n e j s k i e
rza,
kategorię
zieleń i błękit.
3 z sześciu g ł ó w n y c h
ją opierając
terminologii
(czerń, błękit
można
nie t y l k o na granice
procesie
zimne
możliwe
kate
określają-
t w i e r d z i , że różne
na schemat
t y m poglądem
barwnej
i polskiego — t a k rozumiane
między
z
się
p e w n y m s t o p n i u pojęcia
nałożyć
rozwój
korzeni
wspólną.
i wielu innych
można
kategorii
stało
n a pojęcie
j e j granic. J a k widzieliśmy
porównania języka
tegoriami,
barw
różnych
(neoewolucjoniśoi)
twierdzenia
spojrzenia
ogóle). Relatywiści
wyznaczeniu
barwnej,
być w
i
najmniej
(choć w n i o s k i dotyczą w
kategorie
może
w
Ka
zasadzie.
Wysunięcie
gorii w
listy
DNK
k o l o r u niebieskiego).
wiemy,
różny. Ewolucjoniści
odwróceniu
lazła
użycia
informatorów).
PNK
j e d n a k , że p o d p o r z ą d k o w a n y
wersalnej
miast
okazje
b a r w n e są w y n i k i e m podziału p r z e s t r z e n i
Podział
dzą
i
się muszą też n a początku
podawanych
n i c h (np. g r a n a t jest r o d z a j e m
248
z
wyróżnione
ich
psychologicznie
być s t a b i l n e , z n a j d o w a ć
po
wyłącznie
Eskimosów;
4. P N K
są
się
muszą być rozłączne;
klasą
gu
przestrzeni
głównych
podstawowych
j a s n e i ciepłe ( b i e l , c z e r w i e ń i żółcień), d r u g a
i drugo
ko
jednowyrazowe
sześć
jedenaście
j e s t cechą
przestrzeni b a r w
ciemne
kolorów:
być
na
Aguaruna
s t r z e n i o s t a t n i c h tysiącleci.
k r y t e r i a określające g r u p ę p o d s t a w o w y c h n a z w
3. P N K
a
Jednakże
zestawów P K K
i
2. Z a k r e s y
sześć,
jących t e n podział
rzędnych ( D K K ) k a t e g o r i i k o l o r ó w . Z a s t o s o w a l i o n i c z t e r y
mają
na
odpowia
dającego m u rozróżnienia p o d s t a w o w y c h ( P K K )
n a t y m , że
na dwie, M u
na trzy,
Ber
z t y t u ł e m i c h książki, w p r o
dzielą
Indian
odzwierciedlający
jednak
b a r w . J e d n y m z p o d s t a w o w y c h posunięć
i Kay'a
środkowej
polegałaby
przestrzeń
Afryki
ułatwi
związanych
ze
Odmienność
D a n i całą
n a c z t e r y , większość
kategorii.
Wyobra
e
Dugum
rzyni
konstruk
i błękit .
problemów
np.
prze
kolorów
roślin.
mo
Kategoria
I V i stąd s p o t y k a się
ją
najczęściej.
V
etap
głównych
mórek
przynosi
kolorów
zdekodowanie
odpowiadających
neurofizjologicznych.
Dalsze
wszystkich
sześciu
ewolucja
sześciu
typom ko
polega
na
wyodrębnianiu
się
tych
fragmentów
n e j , które leżą p o m i ę d z y
Na
VI
etapie
wydzielony
a b a r w a m i ciepłymi
Na V I I etapie
wienią
punktami
kolor
a bielą), f i o l e t o w y
rozwój
będzie
kategorią
ostatni
czerwienią
czerwienią
(obecnie
będący
przypadek
znajduje
a
błęki
jeszcze n i e w y k o
jeszcze
istniejące
drugorzędną
zielenią
a
żółcią.
potwierdzenie
,2
chartreuse, w
w
w
ba
Stanach
obecnie,
Jeśli
analo
ze
schemat
opisuje
synchroniczne
ewolucyjny,
przemawiających
nie
tylko
zróżnicowanie,
wymagałoby
ale
osobnego
arty
jednak
z dwóch
danego
koloru
jednego
kolorów
podziale
połączyć. G ł ó w n ą
całą
nazwy
mówiłem,
kategorię
koloru
odcienia,
a
umysł
na
dwóch
poziomie
punkty
jest
neurofizjologicznym
rodzajem
PKK.
funkcjonowanie
kalne
umieszczone
pobudzenia
Na
pojedynczych
oddziaływania
dwóch
1 6
). W
pierw
odpowiadają
jednego,
przedstawiającym
ich punkty
punktami
komórek
spośród
dla
które
r z e c z się m a z t r z e
wzrokowych
są m i ę d z y
właśnie
pobudzeniu
wykresie
komórek
za i c h
odcieni,
fokalne
określonego t y p u k o m ó r e k . I n a c z e j
bo
przykłady"
reprezentacja
dla wszystkich
typach P K K
.
1 4
t y m może
ludzki
barwną;
specyficzna
nie
VII
rolę o d g r y w a j ą
mogą być określone za pomocą t e j n a z w y
szych
poprzed
związane
f o k a l n e , c z y l i „najlepsze
( j a k już
tworzy
poznawcza
barw
się n a e t a p i e V I i
psychologicznym, w
tzw. punkty
pomocą
typom
i n t e r e s u j e nas z r ó ż n i c o w a n i e
1. i 2. r o d z a j
wiem
sześciu
mózgowych;
wyprowadzone
znaczeniem
my
cim
argumentów
przedstawiony
rozwój
sposób
.
omówienie
t y m , że
dalszy
N i e k t ó r e z p o d d a n y c h t e s t o m osób o k r e
do i n n y c h P K K
3. K a t e g o r i e
czer
a żółcią), s z a r y
przeprowadzonych
ten kolor, nazywany
także
(między
p r z e s t r z e n i b a r w n e j , n p . między
psychologicznych
Dokładne
za
czernią
ściśle odpowiadające
komórek
niego t y p u , a pojawiające
polegał n a zapełnieniu
Zjednoczonych.
giczny
między
barwną g r a n a t ) , l u b między
daniach
2. K a t e g o r i e
nych
bielą a czernią). Można p r z e w i d y w a ć , że
b ł ę k i t e m a czernią
ślały
zostaje
(między
(między
rzystanych fragmentów
Ten
barw
brązowy.
powstają: k o l o r r ó ż o w y
tem), pomarańczowy
(między
przestrzeni
ogniskowymi.
—
nich
fo
maksymalnego
t a m , gdzie
zrównuje
siła
się.
Na
przykład, p u n k t f o k a l n y k o l o r u p o m a r a ń c z o w e g o
umiesz
n i e n i e mogące z b u l w e r s o w a ć c z y t e l n i k ó w , poprzestanę n a
czony
stopniu
s t w i e r d z e n i u , że w o b s e r w o w a n y c h
czerwone
j a k i żółte, c z y l i m i ę d z y
czerwieni
i ż ó ł c i . Oczywiście
kułu. Choć
więc
zdaję
sobie
s p r a w ę , że
k o n t a k t u ludów egzotycznych
jest to
obecnie
zagad
przypadkach
z kulturą europejską
prze
jest
tego t y p u
kle
schematem:
są
zgodne
kategorią
z
przedstawionym
wyżej
pierwszych
przyjętą
język,
sadzie
najpierw
n p . I I I e t a p u , będzie k a t e g o r i a w ł a ś c i w a
pejskiemu),
badania
lecz
IV
etapowi .
rozpowszechnienia
nych
terminów
(więc
i
dawności)
barwnych odpowiada
na i K a y ' a . Proces ten pozbawiony
czynnika, jest
języków
polinezyjskich
byta
została
i
Europie
w
bardzo
w
ciągu
—
droga
kilku
wiadomo,
jakiegoś
—
tysięcy
sto
poszczegól
Berli
przyspiesza
w
o d I I do V
że
że
schematowi
powolny
przypadku
etapu
prze
antycznej
które
jest
kolorów
będzie
rodzajów
pojawić
się
w
równym
punktami fokalnymi
znaczenie
mniejsze
psychologiczne
niż
kolorów
dwóch
(dodać należy, że n i e m o g ą w
jednocześnie
w
jednej
za
kulturze
ro
1. i 3.).
Tak
więc w
języku
z e t a p u V I I , n p . p o l s k i m , choć
i s t n i e j e aż 11 P K K , s p e c j a l n e
znaczenie
biały, c z a r n y , c z e r w o n y ,
żółty, z i e l o n y
tym
Wśród
jednak n i e koniec.
m a 6 kolorów:
i niebieski . Na
1 1
tych
sześciu
podstawo
w y c h b a r w także n i e m a równości. P o p i e r w s z e
niają
obok
się
dwa
kolory
achrornatyczne
n i c h czołowe miejsce
przypada
—
biel
wyróż
i
czerwieni.
czerń;
Dopiero
było
w d a l s z e j kolejności m o ż n a umieścić t r z y pozostałe g ł ó w
Grecji
ne k o l o r y c h r o m a t y c z n e . O t a k i m uporządkowaniu świad
lat. Podobnie
kultury
dzaje
porównawcze
p o l i n e z y j s k i m i wykazały,
pień
jącego
nie V I I (euro
Również
n
n a d językami
przez
miejscu,
l e
m i a n y słownika t e r m i n ó w b a r w n y c h , j a k k o l w i e k n i e z w y
przyspieszone,
w
i R z y m u z n a j d o w a ł y się n a e t a p i e I V (choć w r a z z o g ó l
czą, m y ś l ę , nasze p i e r w s z e
nym
w i e ń z a w s z e b ę d z i e w n i c h d o m i n o w a ć . Co j e d n a k w a ż
rozwojem
wale
kulturowym
drugorzędne n a z w y
Powróćmy wreszcie
na
samym
początku:
nazywane
są
nasz
dlaczego
brąz
nie jest bardzo
z
punktem
określiłby
tzw.
fokalnym
i czystą
W
świetle
zostało
ności
czerwieni).
podstawowe
czerwieni?
się
„barwna"
czasów,
słabo
rozwinięte.
—
odległych,
l u b że
Oczywiście,
klasyfikacja
a
poza
nazwy
krów
słownictwo
t y m wydaje
do
z
Konga
(podsta
interesującego
języku p o l
że p o p u l a r n a
pochodzi
z
daw
polskiego
rozwiązania
ta pochodzi
a może i w i ę k s z y m s t o p n i u
wówczas
d l a brązu i d l a
ludu
oba
—
Murzyn
odpowiedź,
k l a s y f i k a c j a rodzajów
nych
odrzucić
może
PKK
terminem
i ubarwienie
s k i m istnieją o s o b n e
jeśli
(czerwień-żółć
nas t u z w i e r z ę c i a . C o zrobić j e d n a k , g d y w
Nasunąć
co
z
trzeba
czasów
m i się, że w
jest stosowana
jest
niezbyt
równym,
przez
miesz
k a ń c ó w m i a s t niż w s i .
Znalezienie
Quechua
związanych
odpowiedzi
wymaga
wyjaś
i
wyniki
przedstawię
—
czer
badań
krótko
j e R. B o l t o n z p d . P e r u w ś r ó d
Aymara .
Wywiady
, s
z różnymi d z i e d z i n a m i
te
jedne
z
lud
dotyczyły
nazw
życia. S p ó j r z m y
np.
j a k i e g o t y p u określeń b a r w n y c h u ż y w a n o w s f e r z e u p r a
wy
potato. Prosta
(350 r ó ż n y c h )
rami.
lista n a z w
określeń, w
Przeważnie
były
p o t a t o dała w
s u m i e 914
t y m 351 w i ą z a ł o się z k o l o
to
PKK,
najczęściej:
czerwień,
b i e l , czerń, szarość, żółcień, brąz, błękit. S z c z e g ó ł o w e p y
t a n i a d o s t a r c z y ł y następujących w y n i k ó w :
w odniesieniu
do skórki rośliny s t o s o w a n o najczęściej następujące
naz
wy
sza
kolorów
rość,
błękit,
—
czerń, b i e l , c z e r w i e ń , żółcień, brąz,
fiolet,
róż,
zieleń,
granat;
w
odniesieniu
d o miękiszu — b i e l , żółcień, c z e r w i e ń , błękit, f i o l e t , sza
rość, zieleń, i t d .
W
o d n i e s i e n i u d o h o d o w l i świń
ilości n a z w
nazw
przecież
używano
mniejszej
k o l o r ó w — n a 21 t y s . s ł ó w p r z y p a d ł o t y l k o
192, z czego
nych
czerwień.
właściwej
pokazują
przykładu
tego
rozwiązanie,
skojarzenia barwne
t e ż kolejność
Dla
nich. Przeprowadził
należy
t y m samym
taką
renowych.
krowy
etapu rozwoju
ciemny)
czerwień
postawionego
brązowe
makroczerwieni
w
z pewnością
wowym)
polskie
z wczesnego
kategorii,
nieby
niejsze,
kłopot znalazłby
języka
(jeśli
tam
kolorów).
dotyczyłby
szerszej
się
j e d n a k do p y t a n i a
czerwonymi?
już p o w i e d z i a n e
rozwinęły
97,4°/o t o P K K . Częstość użycia
jest p o d o b n a ,
Jest
obiekty
to
wynik
d o m i n u j e trójka
zaskakujący,
do których
odnoszą
poszczegól
b i e l , czerń
zważywszy,
się t e
określenia
n i e n i a k i l k u jeszcze, n i e o m ó w i o n y c h dotąd s p r a w . P r z e
różnią
de
m e n i e n i e t a k s i l n i e u w a r u n k o w a n e j rzeczywistością f i
wszystkim
dany
kolor
on z i n n y m i
wiłem
wych
należy
statusu
PKK
PKK
1. W y s t ę p u j ą c e
czone";
że
osiągnięcie
n i e oznacza,
że
wyróżnić
trzy
rodzaje
przez
zrównał
co d o ważności p s y c h o l o g i c z n e j .
już, że można
kategorii
powiedzieć,
się
Mó
podstawo
kolorów:
na
wczesnych
zyczną
się k o l o r y s t y c z n i e . N i c w i ę c d z i w n e g o ,
i
że
statystyczna
się zwiększa. W
siła
tego
uporządkowania
tekstach rytualnych
wśród
kategorie
„łą
lizując pieśni, o p o w i a d a n i a
do
jeszcze
65 t y s . z a
r e j e s t r o w a n y c h s ł ó w 93 odnosiło się d o k o l o r ó w —
s t k i e były P K K . B a r d z o podobne w y n i k i
etapach
że w
uzyskano
wszy
ana
i słownictwo h a n d l o w e . D o
dać można, że w t y c h d z i e d z i n a c h w y r a ź n i e j też u j a w n i ł y
249
się
pewne
bardzo
szczegóły
—
analiza
statystyczna
silną zgodność częstości u ż y w a n i a
wykazała
poszczególnych
elementach
odnoszą
—• lecz
się
i
do
pewne
niego.
spostrzeżenia
Reprezentację
nazw kolorów z e w o l u c y j n y m schematem B e r l i n a i Кау'л
t w o r z y ć mogą różne, d o w o l n i e
oraz
sposób
na
—
oraz
na
poziomie
kolejnością
niezagrożony
czerwień
wyodrębniania
dominują
(liczba
się k o l o r ó w .
oba k o l o r y
klas
obiektów
c z e r w i e ń b y ł a 2,5 r a z y
achromatyczne
do
większa
których
niż w
ny)
sposób
następująco:
Można
kiej
w
już m n i e j w y r a ź n y
ciach
wśród
tylko
—• a n i
jest
w
szybkości
szukając
widma
zasadzie
rozwiązania
t y m , że
chromatyczne
czyli
z
(zielona
na
(uporządkowanie
pochopnym
mi
z fazą h a m o w a n i a
Przestrzec
szukaniem
czenia
czerwieni;
nie
—
wzbogacało
„zimne"
poprzestanę
tylko
przed
wydaje
że
zna
w
każdego
kon
dwóch
z
nich.
problemów.
Gdyby
rzeczywistości
ślenia
chodziło
fizycznej
precyzyjne
i
jednak
wyłącznie
informatorzy
dokładne.
To,
o
wszystkich
opis
pewnej
stosowaliby
że
pochodzenia
obu odmian:
holeiiderek
dzenie
funkcjonują
stwierdziliśmy,
ubarwienia
kacyjny.
wyraźny
zwierząt
w
należy
mianowicie
c y j n y , wykorzystujący
Każdy
mów:
system
szym
nazwy
niczenia
te
(głębokiego)
przypadku poziomem
gatunki
'krów. T a
być
odzwierciedlona
to twierdzenie
W
będzie
Ta
jaki
znaku
. Ta
w
2 1
różne
sama
strony czynnej
Przypadek
sty
—
jest
i zdanie
że s t r u k t u r a
jest
właśnie
jednak
na
musi
sposób?
mówi
o
generatywno-
poziomu
ową
m o ż e być
głębokie
powierzch
arbitralnością
transformowana
powierzchniowe,
np. w
zdanie
strony biernej.
dwóch gatunków krów
zwykłym
na
podział
slrukturalizmu
Językoznawstwo
semantyka
reprezentacje
go
j e s t a r b i t r a l n i e . L e c z j a k należy
mówi,
dowolność
W
semantyczna
go j e s t t r a n s f o r m o w a n a w d o w o l n ą strukturę
niową.
pozio
i reprezentującego
głębokim
założeń
rozumieć?
-transformacyjne
dwóch
jednoklasowym
kodem
o
pro
dwóch
nawet
to
o tym,
pocho
wtedy,
„polska"
k o d . Drugą
o n e , j a k już
rzeczywistego
system
klasyfi
mógłby
ograniczenia.
gdy
się z j a w i s k a
wprawdzie
leń z a k a z
akurat
przechodzenia,
za pomocą
2 2
wyobrazić,
jednak
nazwy
ne, g d y i c h p r z e d m i o t e m
sób
powiązane
czynniki
nych
z
wpływające
jezdnię.
że czerń
będzie
pruderyjność
a
zie
że
jest
zupełnie n i e d o
pomy
m o g ł y być r ó w n i e
dowol
są z j a w i s k a
barwami.
zna
swobodę
przez
lecz t o n i e p r z y p a d e k ,
o d w r o t n i e . Jest
być
Ogra
z k o l o r a m i nie m a
przechodzenia
sobie
ślenia, b y z a s t o s o w a n e
Wskazać
n a dobór
w
n a t u r a l n y spo
więc
kolorów
można
trzy
wykorzystywa
jako znaki:
t o być P K K , n a j l e p i e j
ciepłe
czołowa i c h trójka;
k o l o r y p o w i n n y móc za pomocą w ł a
wewnętrznych
—
opozycji
zimne)
(np. k o l o r y
odzwierciedlać
jasne
—
strukturę
semantyki;
3.
Wykorzystane
k o l o r y p o w i n n y nawiązywać do rzeczy
wistych
opisywanej
barw
spełnione.
trzy punkty
Pamiętamy,
przestrzeni
barwnej,
rzeczywistości.
zostały w n a s z y m
że
brąz
zajmuje
leży
między
który
przypadku
ten
fragment
czernią
a
bar
w a m i c i e p ł y m i . M ó g ł w i ę c zostać podciągnięty p o d c z e r
wień. Z w r ó ć m y
no-białych
kowane
do
nazwy
jej
też u w a g ę , że w
określenie
wartość
nazwy
nazwa
—
jako
krowa
Kłopot
większym
szczek
jest
bieguna
do n a z w y
nazwami
zmartwieniem
opisu,
opozycji.
krów
takie
osłabia
jednak
W
„czarna", i
nie
jest
bardzo
takim
z
bardziej
że
wiele
którymi
przykład
kwestii
badacz
z
dla
dziedziny
spotyka
s k o m p l i k o w a n y c h , niż się
sjq
ujęciu
jedynie
jako
odwrotnie.
oczywiście
i nie przysparza
pouczający
redu
poprawia
m a znaczenie
—
czar
często
chyba
n a czole a n i l i n g w i s t o m a n i h o d o w c o m .
jednak
barw,
z
prostego
„czerwona"
przeciwstawienie
p r z y p a d k u krów
ich ubarwienia
„czarna". Uproszczenie
jako
wyrazistość
Pokazuje,
jest s k r a j n i e
bar
popularnością
kolorów
oznaczała d o b r y c h a r a k t e r , c z e r w i e ń
klasyfika
(powierzchniowego).
fizycznie.
t y m , że z n a k d o b i e r a n y
z
nazw
oczywiście
l u b możliwość
Powinny
Gd
u w a g ę , że
określają
tworzą
do
ho
„holenderska",
ale
re
się
jące n i c w s p ó l n e g o — n p . c h a r a k t e r c z ł o w i e k a ,
Wszystkie
się
rzeczywistość
z podstawowych
system
istnieją
Wykorzystywane
krów.
dwie
nazywana
są k o l o r y . I
dobór
jednak
1.
ubarwienia tych
zwrócić
nie
zwierząt,
ków b a r w n y c h opisuje
kolorów.
składa
„fonologicznego"
dwa
Jedno
naszych
odróżnić
znakowy
semantycznego
materialnie
przypadku
dotyczącego r z e c z y w i s t e g o
jest
dwuelementowy
zasadzie
d o w o l n y . Istnieją
ciemne,
nazewnictwa
w
sierści
Teoretycznie
snych
szczególnie
w
p o l s k i m i ; świadczy
powierzchniową
2.
on
jest
odnoszący
zwiedzeni
i że określenia
taka
Jest
pierwsza
po p r o s t u j a k o
reprezentacją
cel.
inny
je
dwóch
naszym k o n k r e t n y m
nazw
miasta,
nazywają
gatunku,
takiego a nie
jeszcze
z
układ,
się z
że n i k o g o już n a p r a w d ę n i e o b c h o d z i r z e c z y w i s t e
innego
miało
ludzie
okre
hierarchia
system
d r u g a polską. W a r t o
często
mogła się o b j a w i ć w s k a z u j e , że s t o s o w a n i e
nazewnictwa
jest
fizycz
tworzą
składać
transformowana
Jedną
dzo
oba g a t u n k i
jednostek. W
prezentacje.
lenderską,
zjawiska
w a r u n k a m i . Ponieważ
nie może
semantyka
fizjologiczne
połączenie t y c h
nie rozwiązuje
u p e l n i e niezależnych
przypadku
wybrane
jednak
semantycznym
powierzchniowy
Można
S t w i e r d z e n i e , że i s t n i e j e w ś r ó d b a r w h i e r a r c h i a w a ż
ności p s y c h o l o g i c z n e j
poziom
seksualną,
i kulturowego
znaczenia
lecz p o d p e w n y m i
związkach
w
to oczywiście,
7
antugoni-
k u l t u r o w e jest,
od fizjologicznego
n i e znaczy
barwy
„ciepłymi",
j e j znaczenie
znaczenie
kretnych sytuacjach k u l t u r o w y c h
elementów
1 0
chcę
wyjaśnienia
do
najszybciej ),
barwy
2 3
w
oka
komórek
wyróżnione,
faktu.
z niego
z
wyróżnione
pobudzenia
mniej
się, niezależne
jest
bardziej
czerwonego z krwią;
wynikające
fal), ani
barwnego
i żółta) są b a r w a m i
z fazą
dwie
i niebieska)
koloru
i
a
skonstatowaniu
zbyt
dwie
Lecz
właściwoś
długością
impulsu
(czerwona
związanymi
stycznych,
barw.
na nie od
we
świetlnego
zgodne
przewodzenia
np. w
zaistnienia t a
n i e będę p r ó b o w a ł
mózgu ( i m p u l s c z e r w i e n i p r z e w o d z o n y
ani
statystycz
sześciu p o d s t a w o w y c h
tekście
fizycznych
barw
pozo
uszeregowane
żółty, z i e l o n y , n i e b i e s k i .
t y m krótkim
powiadać
—
postawić p y t a n i e o p r z y c z y n ę
hierarchii
odnoszono
przypadku
stałych k o l o r ó w ) . Pozostałe t r z y k o l o r y są
(lecz w
W
lingwistyczne
powierzchniową
na
naj
zmar
Jest
to
antropologów.
antropologii
codzień,
jest
wydaje.
P R Z Y P I S Y
Są to j e d y n i e k r ó t k i e w z m i a n k i , п р . I . K u r c z , Ję
i mowa,
[ w : ] Psychologia,
1979, s. 4 3 8 — 9
Z o b . n p . tamże
Z o b . n p . H . L a n d a r , Laguagc
and Culture,
Oxford
1966, s. 49, 227
D z i w i ć wszakże może, że b a d a c z e
dostrzegający
różnicę między d a n y m językiem e g z o t y c z n y m
a języ
1
zyk
2
3
4
k i e m e u r o p e j s k i m n i e z w r ó c i l i u w a g i , że i s t n i e j e z a s k a
kująca zbieżność między w i e l o m a n i e - e u r o p e j s k i m i j ę
zykami
B . B e r l i n , P. K a y , B a s i c C o l o r Terms:
their
Uni
versality
and, Evolution,
B e r k e l e y 1969
D o t y c h c z a s n a t e m a t książki B e r l i n a i K a y ' a u k a zv.ły się w P o l s c e j e d y n i e w z m i a n k i i t o w p r a c a c h
5
0
tłumaczonych z j ę z y k ó w o b c y c h . N i e u w z g l ę d n i a ł y o n e
j e d n a k d a l s z y c h badań, z n a c z n i e m o d y f i k u j ą c y c h począt
kowe
stwierdzenia.
Całą
t q problematykę
dokładnie
o m a w i a m w n i e o p u b l i k o w a n c j p r a c y . Zarys
antropolo
gicznej
problematyki
b a r w , W a r s z a w a 1981
I s t n i e j e o b s z e r n a l i t e r a t u r a poświęcona o b u t y m
t e o r i o m ; w c e l u pobieżnego z a p o z n a n i a się z n i m i p o
l e c a m G . M . W y b u r n , R. W . P i c k f o r d , Zmysły
i odbiór
wrażeń
przez
czloioieka,
W a r s z a w a 1970
W e d ł u g R. L . D e V a l o i s , G . H . J a c o b s , P r i m a t e
color
vision,
. . S c i e n c e " 162, 1968, s. 533—40
Utworzenie formy rzeczownikowej
dla nazwy k o
l o r u c z e r w o n e g o , z i e l o n e g o a n a w e t żółtego n i e s p r a w i a
kłopotu. Trudnością n i e d o p o k o n a n i a jest j e d n a k k o l o r
n i e b i e s k i . Używana f o r m a „błękit" n i e jest
najlepsza,
o d c z u w a n a j e s t r a c z e j j a k o r o d z a j b a r w y n i e b i e s k i e j niż
j e j s y n o n i m . N i e znajdując j e d n a k lepszego r o z w i ą z a n i a
stosuję ją, zastrzegając, że c h o d z i m i za k a ż d y m r a z e m
o s y n o n i m k o l o r u niebieskiego
Z o b . n a t e n t e m a t : E . H . L e n n e b o r g , C o l o r Na
ming,
Color
Recognition,
Color
Discrimination:
A Re-Appraisal,
. . P e r c e p t u a l a n d M o t o r S k i l s " 12, 1961, s.
375—82; o pojęciu k o d o w a l n o ś c i w s p o m i n a
I . Kurcz,
op. c i t .
Ostatnia informacja n a podstawie M . H . B o r n s t e i n , W . K e s s e n , S. W e i s k o p f , The Categories
of Hue in
Infancy,
„ S c i e n c e " 1 9 1 , 1976, s. 201—202;
podstawowe
b a d a n i a p s y c h o l o g i c z n e n a t e m a t t w o r z e n i a się k a t e g o
r i i b a r w n y c h p r z e p r o w a d z i ł a E . R o s c h ( H e i d e r ) : E . : R.
H e i d e r , F o c a l C o l o r A r e a s and development
oj
color
names,
, , D e v e l o p m e n t a l P s y c h o l o g y " 4, 1971, s. 447—55;
Universals
in Color
Naming
and M e m o r y , J o u r n a l o f
E x p e r i m e n t a l P s y c h o l o g y " 93, 1972, s. 1 0 — 2 0 ; E . H .
R o s c h , On the internal
structure
of perceptual
and se
mantic
categories,
[ w : ] Cognitive
development
and the
acquisition
of language,
N e w Y o r k , 1973, A c a d e m i c Press,
s. 111—44
7
8
9
1 0
1 1
P. K a y , С. K . M c D a n i e l , The linguistic
signifi
cance
of the meanings
of basic color
terms,
..Language"
54, 1978, s. 6 1 0 ^ 6
1 2
B . B e r l i n , E . A . B e r l i n , Aguaruna
colors
catego
ries,
„ A m e r i c a n E t h n o l o g i s t " 2, n r . 1, 1975, s. 6 1 — 8 7 ;
zob. też: R. K u n s c h e l , T . M o n b e r g , 'We don't
talk
much
about
colour
here':
a study
of colour
semantics
on
Bellona
Isand,
, , M a n " (ns) 9, 1974, s. 213—42
1 3
К. B. Branstetter,
lynesian
color
terminology,
19, 1977, s. 1—25
A
1 4
reconstruction
of
proto-po..Anthropological Linguistics"
E . R o s c h , The nature
of mental
codes
for
color
categories,
„Journal o f E x p e r i m e n t a l P s y c h o l o g y — H u
m a n P e r c e p t i o n a n d P e r f o r m a n c e " 1, 1975, s. 312
1 5
Z o b . P. K a y , С. K . M c D a n i e l , o p . c i t .
l s
P o r . M . D u r b i n , Basic
terms
— off color?,
„Sem i o t i c a " 6, 1972, s. 257—78; E . R. H e i d e r ,
Universals...;
A . V o n W a t t e n w y l , H . Z o l l i n g e r , Color-term
salience
and neuropsychology
of color
vision,
„American A n t h r o
p o l o g i s t " 8 1 , 1979, s. 279—88
1 7
R. B o l t o n , Black,
white
r i d d l e o f c o l o r term
salience,
287—311
and red all over:
the
. . E t h n o l o g y " 17, 1978, s.
1 8
Z o b . G. M . W y b u r n ,
1 9
R.
W. Pickford,
op.
cit,
s. 125
Z o b . R. L . D e V a l o i s , G . H . Jacobs, o p . c i t .
2 0
Z o b . N . R o u w e t , Wprowadzenie
do gramatyki
neratywnej,
W r o c l a w 1982, s. 316; N . C h o m s k y ,
nienia
teorii
składni, W r o c l a w 1982, s. 179, 184
geZagad
2 1
Wyjaśnienie t e j nieco, przyznaję, k o n t r o w e r s y j n e j
t e z y należy n i e s t e t y p o z o s t a w i ć d o i n n e j o k a z j i . P e w n e
aspekty poruszonej t u p r o b l e m a t y k i semiotycznej
oma
w i a m d o k ł a d n i e j w tekście K o l o r y u> p r o c e s i e
symbolizacji
(w druku)
2 2
Aleksander Błachowski
WSPOMNIENIE O KAZIMIERZU PIETKIEWICZU
Do n e k r o l o g u zamieszczonego w n u m e r z e
3 z 1983 r .
chciałbym dodać trochę i n f o r m a c j i . Z K a z i m i e r z e m
kiewiczem
pracowałem
ki,
że G o z n a ł e m
myślę
wdzięczam.
były
Znali
sprawy
go
wszystkich
wisku
etnografów
stkich
ważniejszych
czości
ludowej.
zajmował
sztuce
Obok
w
pracy
i wygłaszając
Instytucie
Ministerstwie
wym
Muzeum
stanowiła
służby
Kto
Kultury
w
środo
poświęconych
twór
i nauko
Kazimierza
Jego w y p o w i e d z i a c h
wagę
wej. Autor
prawo
spotkań,
jakiejś
(1934—1938),
(1938—1939),
a
Kultury
i
w Warszawie
w
Państwo
(1967—1974)
kariery
z. w y z n a w a n y m i
ideałami
niż w i e l u
skąd
nie tylko
pojawiał
się
aspekcie
m a t e r i a l n e j Łotwy
swnjcj
isuiych był wyczulony
kultury
narodo
miał, j a k r z a d k o
i;u!sko< -i,
!
bardziej
на n i e s i o n e
przez
wtopionych
oddziafywaniu
Kazimierza
nikiem kolejowym
dziną
w
cie
Władysław
rosyjskiego
dzień
spędził
tchu.
pracy
do
domu
ulicach Petersburga
brak
któregoś
jedenaście
odzieży,
w
wykorzystali
wsi
Rzeżyca.
wielkich
Potem
zagrożenie
Jego
Cóż
życia
pamięci.
szansę
Syna
kłopotów
Zofia p o
przyszedł n a
W t y m mieś
l a t życia
oczekujące
Wiele
i
zaczął
oglądał i
scen
W
repatriacji
posłali
i
mienia,
1921 r .
i wrócili
do p o l s k i e j
m a t e r i a l n y c h zdał
prze
powrotu
oglądanych
w t a m t y c h l a t a c h , głód,
odbył o b o w i ą z k o w ą
samodzielne
mierz
z rodziców.
zro
szlakach
1910 r . n a s t a c j i k o
koło P e t e r s b u r g a .
często z t r w o g ą
na
był r o b o t
na
Kazimierz
uczęszczać d o p o l s k i e j szkoły. R e w o l u c j ę
żywał j a k o dziecko,
nie
polskości,
imperium. Matka
9 grudnia
pierwszjch
obce e t
do o d b y w a n i a w r a z
rodziny.
Aleksandrowna
odzie
kultur,
Pietkiewicz
poszukiwaniu
chłopskiej
w mroźny
lejowej
w
masy
innych
za d e m o n s t r o w a n i e
zmuszonym
wędrówek
pozostały
bliżej,
t o n p a t o s u , zwłaszcza g d y o k r e
być i - u m n . - m
Ojciec
wytworzonych
narodową
r o z s i a n y c h n a rubieżach
a j e d n a k w i e r n y c h j e j do ostatniego
z
pracę
kulturalnych
i wrażliwość
jednokrotnie krzywdzonych
kolei
się p o s z c z e b l a c h
Pietkiewicza
w
poddanych
żelaznej
po wojnie
(1945—1967)
ten rozumie
sprawy
Rzeczypospolitej,
chodziła
p o l s k i e m u społeczeństwu.
znal
dawnej
nicznie,
o
stu
wartości
p o l s k i l u d . Dumę
dziczył p o p o k o l e n i a c h P o l a k ó w
świat
Warszawskim
i Sztuki
zagrożenia
przez
pisząc
wiedzy
społecznych
od w s i łotewskiej, przez
zawsze w zgodzie
w
też
był obecny
kręgach
wspinanie
oficjalnych
kio,
bliskie
czas
zabierał głos n a w s z y
administracyjnej
Etnograficznym
z
ślał
m u za
prelekcje.
Bałtyckim
ambitne
zawodowej,
Wiele
którym
upowszechnianiem
różnych
na Uniwersytecie
w
szczebli,
konferencjach
Cała droga. Jego życia
dia
wszyscy,
i muzeolojjów,
się chętnie
ludowej
artykuły
i rozumiałem.
zresztą
i Sztu
s z t u k i l u d o w e j . Z n a l i G o urzędnicy i d z i a
łacze k u l t u r y
wej
w Ministerstwie Kultury
Piet
zimno,
na
zawsze
Pietkiewiczowie
na Łotwę
szkoły
i
maturę w
służbę w o j s k o w ą
do
mimo
1931 r .
i rozpoczął
życie.
my d z i s i a j
Pietkiewicz
wiemy
marzył
o Polonii
łotewskiej?
Kazi
o P o l s c e , szukał d o n i e j d r o -
251
Kolekcja
Cytat
Michera, Wojciech, “Dlaczego krowa jest czerwona? O kategoriach widzenia barwnego / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1984 t.38 z.4,” Cyfrowa Etnografia, Dostęp 1 lipca 2022, https://cyfrowaetnografia.pl/items/show/5971.