Poglądy Zalipianek na sztukę / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1983 t.37 z.1-2

Poglądy Zalipianek na sztukę / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1983 t.37 z.1-2

Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1983 t.37 z.1-2, s.19-38

Jackowska, Aleksandra

Instytut Sztuki PAN

1983

oai:cyfrowaetnografia.pl:publication:3350

application/pdf

pol.

oai:cyfrowaetnografia.pl:3139

Aleksandra Jackowska

POGLĄDY ZALIPIANEK NA SZTUKĘ )
l

„ M a l o w a n i e to d l a m n i e największa przyjemność, n a j l e p s z e l e k a r s t w o .
M n i e choćby i karę d a l i , to i t a k b y m coś

ubazgraia"
Stefania

Łączyńska

z Zalipia

Z i l i p i o położono jest

w pjhiooaoj

k o l o r e m . A p ó ź n i e j t u j u ż z a c z ę l i i k o l o r o w o m a l o w a ć . (2)

części w o j . t a r n o w s k i e g o ,

v

w w i d i a c h Wisły i D u n a j c a , n a t z w . Powiślu Dąbrowskim. W po.

Dawniej

wszechnoj

białe giergony.

ś w i a d o m o ś c i m a l o w a n i e d o m ó w k o j a r z y się z Z a l i p i o m .

I c h o c i a ż t a k ż e w i n n y c h r e g i o n a c h z d o b i się d o m y

malowidłami,

t o n a t y m t e r e n i e s p o t y k a się s z c z e g ó l n i e r o z w i n i ę t e
dekoracji

malarskiej

nętrznych.
Po

zarówno

ścian

wewnętrznych

przyciesie,

a na t y m

(9)

już zabielało i robiło t a k i e g o

zew­

kwiateezka,

to

ptaszeczka,

żabeczki. D a w n i e j m a l o w a l i s a d z a m i , a j a k chcieli czerwo­
nego tośmy sobie utłukły cegły. A później t o znów Ż y d k i

2

I

się n a c z a r n o

N a j p r z ó d m a l o w a ł o się s a d z a m i n a c z e l u ś c i u , t o się z a w s z e

przykłady
jak i

malowało

wojnie

światowej

nasilające

się p r o c e s y

się h a n d l e m z a j m o w a l i , b o z u p e ł n i e i n n y u s t r ó j ż y c i a b y ł . . .

urbanizacji

w s i o d b i ł y się t a k ż e n a P o w i ś l u D ą b r o w s k i m . M a l o w a n o
c h o c i a ż w c i ą ż j e s z c z e z w y c z a j t e n u t r z y m y w a ł się dość

Oni

mniej,

przynosili

farby,

co

się

mlekiem

rozrabiało.

M a m a m n i e uczyła... O n a zupełnie inaczej

szeroko.

(15)

malowała, t a k

D o p i e r o w czasie o s t a t n i e j w o j n y nastąpiły z d e c y d o w a n e z m i a n y

j a k d a w n i e j , t z n . t a k i e p r o s t e , dłuższe, a l b o t a k i e w kółku

n a gorsze i b y ć może t r a d y c j a

kwiatki... Potem

całkowicie, g d y b y
zainteresowania
nych

nie opieka

Zalipiem

i miłośników

malowanych

domów

zanikłaby

ze s t r o n y w ł a d z , i n s t y t u c j i

ludowej

sztuki.

Po

pierwszych

b u k i e t y się r o b i . K o l o r y t e ż b y y > a l > n i e t a k i e j a k t o r ,z,

kultural­

b o się r o b i ł o f a r b ą w p r o s z k u , a n i c p l a k a t o w ą . S a m o m y ś m y

ków Państwowego I n s t y t u t u B a d a n i a S z t u k i L u d o w e j i M u z e u m
Etnograficznego

w

Krakowie,

w

rok

później

kańców

Zalipia,

najlepszych

umiejących

zdobić

swe

zorganizowano

wszystkich

domy

ł

robiły pędzelki.

badaniach

p o n e t r a e y j n y c h , p r o w a d z o n y c h w 1946 i 1947 r . przez p r a c o w n i ­

k o n k u r s , którego zadaniom była a k t y w i z a c j a

i

miesz­

wyróżnienie

m a l a r e k . K o n k u r s odegrał poważną rolę w

Dawniejsze

z P o w i ś l a (a z w ł a s z c z a z Z a l i p i a ) z y s k u j ą o g ó l n o k r a j o w ą

sławę,
twór­

czości. Już w niedługim czasie p o k o n k u r s i e w s a m y m

nia „mniej

w

innych

wsiach

koło

wypowiedziach

jest

współczesnemu.

malarek

powtarzają

się

określe­

nieformiste":

t o przeważnie

t y c h kółek.

To

duże i k o l o r o w e .

(7)

Dawniej

takie

kółka

nie były

były mniej

rysowali.

takie

ukształtowane

Gwiazdka

bukiety jak

teraz,

te gałązki, a n a tej

gałązce było t a k i e kółko, serduszko t a k i e n i e f o r m i s t e . (21)

Zalipiu

powiślańskich.

przeciwstawiane

ukształtowane,

Dawniej

Dawniej

l i c z b a p o l i c h r o m o w a n y c h d o m ó w wzrosła z 30 d o 120. P o d o b n e
zaobserwowano

malowanie

wykonania. W

podtrzy­

k t ó r a z k o l e i stała się k o l e j n y m b o d ź c e m r o z w o j u l u d o w e j

(1)

T o c o s t a r e , d a w n e , k o j a r z y się z p r o s t o t ą w z o r u , n i e u d o l n o ś c i ą

m a n i u ginącej już t r a d y c j i . P o c z ą w s z y o d togo czasu m a l o w a n k i

zjawisko

t o j u ż się u l e p s z a ł o . T e r a z t a k i e piękn<-

dowody

n a d m a l a r k a m i i liczno

malowali

więcej

cane p o całej ścianie.

3

pojedyncze

kwiaty,

porozrzu­

(19)

D a w n i e j m a l o w a ł o się p r o s t o : k o l o , d z i u r k a w t e m i t o b y ł
Malowanki
tradycję.

tego regionu

Odkrył je w

Malowanki

ludowe

mają

swoją

już

1905 r. Władysław

w Powiślu

blisko

100-letnią

Hiekel. W
który

Dąbrowskim,

kwiatek.

artykule

Mama

opublikował

powałę,

talerze."

kredens,

okna,

okiennice,

kaflowiec,

a

j a k teraz.

rzadkie,

proste

(24)

patyki

takie

nawet

prostszo

cinnemu.

wzory,

zygzaki

t a k b y m p o w i e d z i a ł a , że p o

dzie­

(6)

4

Dziś

Z a t e m doskonało w i d o c z n a jest o p o z y c j a
w

Zdipiu nikt

natomiast przekazywana

nie

pamięta

Hickla,

zachowała

się

z pokolenia n a pokolenie wiedza o t y m ,

m a l o w a n k i , prosto i stylizowano,
nane

po

dziecinnemu".

j a k m a l o w a ł o się d a w n i e j . S t o s o w a n o w ó w c z a s n a t u r a l n e b a r w n i k i

niewprawnie

i malowano

sformułowania

znają

dobieranych

kwiaty

Jeszcze d a w n i e j , t o więcej m a l o w a l i t a k i e p a c k i i

r z e , już t o w p r o s t n a ścianie p r z y o z d a b i a j ą c co t y l k o j e s t w i z b i e ,
więc

nie było
takie

i o g i m y . A t e r a z , t o j u ż się i n n e k w i a t y m a l u j e . (9)

w 1905 r. w „ L u d z i e " pisał: „ D z i e w c z ę t a malują już t o n a p a p i e ­
a

Kolorów

malowała

najczęściej

jeszcze

dziś n i k t

nawet

prawie

tylko dwoma

sposoby

k o l o r a m i . Starsze

robienia

już z n i c h n i e

farb

malarki

i pędzelków,

choć

korzysta.

N a s a m y m p o c z ą t k u m a l o w a n i a t o jeszcze n i e było t a k i c h
kolorów, t y l k o m a l o w a l i w a p n e m
bielonym
rom.

domio

malowali

jakieś

na sadzy albo
zygzaki

Alo

oprócz

komponowania

większych

całości.

cze, a p o t e m

na

coraz

większe

pierwszymi,
się

te

dłuższe

same

łodygi).

technicznych

w

tu

nieumiejętność

także

o

N a początku malowałam t a k i e mniejsze

kolo­

t o m a l o w a l i t a k , ż e b r a ł o się z p o ł a t a k i e j

(z c e g ł y ) i t y m m a l o w a l i . N a

malowaniu

kwiaty,

i grubsze.

pojedyn­

(4)

J a k e m d o szkoły ehodziła t o m sobie w d o m u piec

żółtej

wała

wapnem,

czeluściu o d

takie

pieca

okrągłe

wzory,

n a czeluściu,

białym

w

bardzo

takie

tiulipany.

brzydkie. J a k pierwszy

„packi"

czarno.

D o m j a k b y ł o b i e l o n y t o się s t r o i ł o w z y g z a k i , t e ż j e d n y m

to było,

wymalo­

to to

było

r a z się m a l u j e , t o

takie
zrobić,

o g o n ó w , a n i k o l o r ó w p o z a d a w a ć . T e r a z t o j u ż ł a d n i e sił
k w i a t k i wycienio wane,

t o się m a l o w a ł o

Nieładnie

p r o s t e ł o d y g i się s t a w i a , p ą c z k ó w n i e p o t r a f i ł a m

(4)

Dawniej

umiejętności

z

M a l o w a ł a m p o j e d y n c z e k w i a t y , a p ó ź n i e j już b u k i e t y . (1)

m a l o w a l i z kolei białym
liście.

bywają

Powtarzają

pojedynczo,

chodzi

g l i n k i , t o t y m się b i e l i ł o , b o n i e b y ł o w a p n a . F a r b y s o b i e
utarły

kwiaty,

kwiatów,

(1)

Dawniej

pracami.

poszczególnych

na po­

innym

braku

Dawne
„wyko­

Utożsamiano

wykonanymi
(prosto

dawno — nowe.

u w a ż a się o b e c n i e z a

W

czasach

Hickla

na

w y kraszone.

Powiślu

(12)

Dąbrowskim

przy

malowaniu

p o s ł u g i w a n o się t a k ż e s t e m p l a m i , w y c i n a n o j o n o ż e m w ś w i e ż y m
buraku

pastewnym

l u b z i e m n i a k u , a farbę

nanoszono

palcom

29
I

b o o d s z a b l o n u się n i e d a . J a k e m t a k n a p r ę ż o n a d o m a l o ­
w a n i a i si

położę, t o t a k obmyślam, żeby jeden k w i a t n i e

b y ł p o d o b n y d o d r u g i e g o , żeby mieć inaczej niż koleżanka.
(12)
Inne malarki

twierdzą, że n i e posługują

robią żadnych

się s z a b l o n a m i , że n i e

szkiców.

N i c z e g o n i e r o b i ę na. p a p i e r z e .

J t , k wchodzę do

pobielo­

nego m i e s z k a n i a i m a m malować, t o dopiero w t e d y zaczy­
nam

sobie

myśleć.

(9)

S z k i c ó w n i e r o b i ę . T o się r o b i p r o s t o o d r ę k i ... ( 1 1 )
W

o g ó l e n i e r o b i ę ż a d n y c h s z k i c ó w . Ja., g d y s i a d a m

malowania, to dopiero
to

jeszcze

Jak

potrzeba

oo będzie

nie w i e m

mam

farby

obmyślam. G d y r o z m b i a m

gotowe,

to

malowane.
już

mogę

do

farbę,

(13)
malować.

m i żadnych szablonów, a n i wycinków,

Nie

o d ręki

m a l u j ę . A k w i a t y m i się ś n i ł y n i e r a z , t a k i e ł a d n e , ż y w e .
A l e t a k , ż e b y j a j e r o b i ł a t o n i e , b o j a j o r o b i ę ze

swojej

w y o b r a ź n i , a n i e t a k i e j a k i e o n e są n a p o l u . ( 1 7 )
Zdzisław

Szewczyk

przytacza

zabawno

zdarzenie:

„postacie

l u d z k i e n i e są ł a t w e d o w y k o n a n i a d l a m a l a r e k , k t ó r y c h
wprawiona
Kosmiak
żyła

jest
z

do

braku

własne

motywów

roślinnych.

jakiegokolwiek

dziecko

Dlatego

wzorca

(do

do a r k u s z a i odrysowała

Felicja

odbicia)

przyło­

kontury.

Ponie­

waż niemowlę miało podwinięte n o g i n a m a l o w a n y
wyglądał j a k b y tańczył

zbójnickiego."

W i e l e u w a g i m a l a r k i poświęcają
gdy obserwuje

„krakowiak"

5

d o b i e r a n i u kolorów,

Janina K r u k

n p . mówi

„Ja

własne

t o t a k pasuję k o l o r y ,

ż e z a w s z e m i się w i d z i , ż e r ó ż z n i e b i e s k i m n a j b a r d z i e j
a

czerwony

choć

się j e p r z y p r a c y m a się w r a ż e n i e , ż e w y b ó r n a ­

s t ę p u j e a u t o m a t y c z n i e . A j e d n a , k ka,żda z n i c h m a s w o j e
preferencje.

ręka

też

z różowym."

D l a Stefanii Łączyńskicj

odbija,

zaś:

„Nie­

z a p o m i n a j k i t o piękny k w i a t u s z e k jest, t o j a go wszędzie b y m
I I . 1. „ D a w n i e j m a l o w a ł o się n a c z a r n o p r z y c i c s i c , a, n a t y m
biało
giergony".
Obora
Marii
Misterki z
Samocic,
1981

chciała w ł ą c z y ć , b o t o k o c h a n y k w i a t u s z e k , a l e o n już n i e daje
takiego u r o k u , j a k t e n niebieski kolor, j a k d a j m y n a t o różowy,
czerwony, czy n a w e t żółty —
bo t o zazdrość miało

lub

też

przez

zamoczenie

w

niej

wzornika. Stempelki

do w y k o n y w a n i a odcisków, wzorów g e o m e t r y c z n y c h
w ó w roślinnych. Często u ż y w a n o i c h d o o d b i j a n i a
kwiatków i listków, do których
i inne elementy.
„patrony"

Stosowano

czyli

Wykonywano

szablony

je

z

papieru

U b

moty­

pojedynczych

później

łodygi

też, w celu ułatwienia sobie

pracy,

z

domalowT/wano

służyły

wyciętymi
pakowego,

konturami
kartonu

lub

C o d o j e d n e g o Z a l i p i a n k i są z g o d n e —
k a c h p o w i n n y być żywe, jaskrawe. W
i

chyba

wej,

dlatego

niechętnie
Lubią

malarki, mimo
i rzadko

(Komisja),

żoby

Szablony
żeby

okresie

międzywojennym

p a t r o n y n a użytek

w ykorzystywa.no
T

zatracić

malowano

wrażenie

do

mniej

bezpośrednio

przez

nie.

pomalowane

wg

dawnych

już t e r a z t a k n i e l u b i m y , l u b i m y n a k o l o r o w o . (11)

wojnie

t o ładne, żywo

k o l o r y mają

i nic

są n i e d o b r o , słabo k o l o r y są. W

tych

(14)

zdolniejszo

malarki

pomysłowych

sąsiadek.

z a g r a n i c z n y c h t a k i ładny jest różowy, n i e b i e s k i , b i s k u p i ,

ołówkiem,

t a k ładnie odbijają. U nas n i e m a różowego, t r z e b a mieszać

zaznaczania

posługiwania

było

tektury.

T e r a z t o są t e m p e r y ,

W

Komisji konkurso­

wracają.

wzorów i jeszcze, żeby było t y l k o d w o m a k o l o r a m i . M y t o

pełzną.

wykonywały

malowan­

wzorów.

zostały w p r o w a d z o n e
światowej.

kolory w

d a w n y c h tego n i e było

postulatów

do nich

R o z a l i a S k o w r o n z Z a l i p i a twierdziła, że „ f o r e m k i z w y k r ą c k a m i "
przez zakonnice zaraz po pierwszej

choć m y d a w n i e j gardziły ż ó ł t y m ,

oznaczać."

się

wzorów"
patronom,

Zalipianki z

bądź

To polskie farby

u ż

biały

mieszanymi

i b o r d o , a l e t o już n i e t o . (4)

Drogie

są

te

farby,

ale

najlepsze

to

zagraniczne.

(2)

m a d a r k i , któro zachowały

tra­

u c z u c i a m i wspominają szablony. Mówią o nich raczej n i . c h e m i o :
N a początku znaczyłam sobie d z i u r k i w papierze, żel.у t o
wszystko

r a z e m b y ł o r ó w n e . J a k m i się u p r z y k r z y ł o t o k

robić, t o maczałam palce w f a r b i e i t a k e m wkładała w to
dziurki.

(12)

Dawniej

to

jeszcze

formy

się

robiło,

takie

punkty

na

papierze, żeby o n miał układ równy, a k w i a t e k , j a k k t o
sobie

ułożył.

(21)

I

używanie

Tallens).

farb

Obecnie

najlepszych

najmodniejsze

b a r d z i e j się „ o d b i j a j ą "
i

zagraniczne,

firm

zagranicznych

są f a r b y

(Rownoy,

f l u o r i soci o y j n o .

t y m lepsze. A i pędzle muszą b y ć

najlepiej

z

borsuczego

Z a l i p i a n k i lubią z a t e m j i s k r a w e k o l o r y , t a k i e j a k i c h
do

swych

malowanek.

Pyfali.m czy takie

kolory

z głowy.

być ono w c i e m n y c h , s p o k o j n y c h k o l o r a c h . Większość
ustrzygę

używają

równi ż

bardziej

(18)

podobają

Tm

dobro

włosia.

n a k w i a t y i o d m a l o w y w a ć , a p o t e m t o już s a m e m u t a k .
W c h o d z ę do p o k o j u i już będę m a l o w a ć , t o sobie

naj­

i m się n a u b r a n i a , o k r . z a l o s i ę , ż e p o w i n n y
malarek

d e k l a r o w a ł a , żc n a s u k i e n k i i płaszcze n a j o d p o w i e d n i * j s z y
brąz,

i

t a k i c h u b r a ń o d p o w i e d z i a ł y , ż e n i e w i e l e l u b w c a l e , co w i ę c e j

powycinam
górą.

sobie
A

dziurki,

kwiatki

t a k , żeby

m i pasek

równo

t o już t r z e b a malować o d ręki.

prawie

beż,

kolor

wszystkie

popielaty.
ubrane

Jednak

były

zapytano,

jaskrawo.

czy

mają

jest

t a k i p a p i e r , ułożę sobie j a k i k w i a t e k , w j a k i e j odległości
szedł

20

patrzeć

się n a P o w i ś l u

sposób m a l o w a n i a , z a r ó w n o jeśli c h o d z i o m o t y w y j o k

i t e c h n i k i , t o r e s z t a poszła z b i e g i e m c z a s u — m a r z e n n n . k ; żdoj
jest

W s z y s t k o o d ręki maluję bez żadnych szablonów. W glow io
się o b m y ś l a . . . T o t y l k o n a p o c z ą t k u t r z e b a b y ł o

choć zdarzają

dycyjny

dużo
—

Ja

najbardziej

lubię

taki

różowy

biskupi,

najjaśniejsze

Mojo

i n f o r m a t o r k i zdają

ich upodobaniach

się n i e z a u w a ż a ć r ó ż n i c , k t ó r e

k o l o r y . N a j j a ś n i e j s z e , z n a c z y się j a s k r a w e , o s t r e j a k m ó w i ą .

w

N a u b r a n i e bardziej smutniejsze, poważniejsze. N a s u k n i e ,

między s w y m i obecnymi

t o n i e l u b i ę o s t r e g o . J a k j u ż się c z ł o w i e k n a p a t r z y n a t e

Jak

Kraków

estetycznych.

Mówią

a dawnymi

więc

o

zaszły

różnicach

malowidłami.

n a s objął t o m y s t a r a l i się, ż e b y b y ł o j a k

k w i a t y , t o wolę n a u b r a n i e brąz, p o p i e l a t y ( i n f o r m a t o r k a

najładniej.

ubrana n a czerwono).

Już m y zmieniły t o m a l o w a n i e , b a r d z i e j n a podobieństwo

(5)

R ó ż o w y m lubię malować... N a u b r a n i e d l a m n i e lubię beżo­

kwiatów.

w y , choć m i n i e p a s u j e . W

bardziej

o d c i e n i u brązowe —

lubię. ( I n f o r m a t o r k a m a n a sobio
kę).
Ja

jaskrawo

te k o l o r y

zieloną

Jest
kolory

jasno,

t a k i e różowe, żółte, zielone.

A

dawniej

prosto.

takio

były

kółeczka,

ząbki,

ulepszone

to, a dawniej

to wszystkie

kwiaty

u b r a n i o , t o w i e l g a różnica — t o najładniejsze czarne. T a k

nie nachylało j a k teraz.

T e r a z l e p i e j m a l u j ę , t e r a z k w i a t k i są b a r d z i e j

(8)

wano, ozdobniejszo,
—

takich

najwięcej

w

Dawniej

moich

zupełnie

(12)

a dawniej prosto były.
inaczej

było. Teraz

więcej

k o l o r y są i t a k i e p i ę k n e b u k i e t y m a l u j e s i ę . (2)

starsza j e s t e m . C z y m a m dużo t a k i c h ubrań ? N i e , nie m a m ,

Dziś każdy lepiej wzoruje,

ale

farb.

Z

kolorów

(9)

najbardziej

lubię

czerwony...

a

na

Toraz

kolorze).

nione.

(10)

dobierane

bardziej z myślą, z k o l o r a m i

(5)

Dawniej

ubranie

b r ą z o w y . ( I n f o r m a t o r k a m a t y l k o jedną sukienkę w t y m

wycienio-

(16)

k w i a t a c h . N a u b r a n i e lubię c i e m n o k o l o r y : brąz, b o już
t a k i ładny.

były

p r o s t e , d o g ó r y , n i e b y ł y t a k i e r o z g a ł ę z i o n e . N i c się t a k

Na

b y m c h c i a ł a się u b i e r a ć , a l e n i e m a m w o a l e d u ż o c z a r n y c h .
Biało, różowe, niebieskie

takie

(26)

T e r a z m a l u j e się b a r d z i e j a r t j ^ s t y c z n i e , b a r d z i e j d o k ł a d n i e .

bluz-

(7)
lubię

(17)

to

mniej

te kolory

się

cieniowało,

ładniejsze

i

prostsze

malowanie

było.

jest

(10)

uszlachet­

(8)

N i e b i e s k i k o l o r lubię, najżywszy czerwony, zielony i żółty.
A

na ubranie wszystko

robiłabym

w brąz, bardzo

lubię

Z

przytoczonych

wypowiedzi

nieodparcie

brąz. ( I n f o r m a t o r k a u b r a n a w czerwoną bluzkę, a n a t o

m a l a r k i są p r z e ś w i a d c z o n e , iż d a w n i e j

zielony

malować,

f a r t u c h ) . (12)

dopiero

obecnie

i c h praco

wynika

wniosek,

po prostu nie

są

że

potrafiły

„artystyczne"

i

oczy­

K o l o r y lubię s p o k o j n i e j s z o : pomarańcza, róż, t o już t r o c h u

wiście ładniejsze. C h a r a k t e r y s t y c z n e j e s t , że p r z e z a r t y z m r o z u ­

z a j a s k r a w e . R o b i ę t o , b o t o się l u d z i o m p o d o b a . A l e t a k i e

mie

blado różowe i niebieskie wolę. G d y b y to t y l k o d l a m n i e

„bardziej n a podobieństwo

samej
teraz

było, t o b y m słabsze k o l o r y dawała. N a
lubię

taka kawa

z mlekiem,

brąz, c i e m n a

się b a r d z o

dokładne

wycieniowanie

i ozdobne

malowanie

występuje

określenie

kwiatów".

ubranie
zieleń.

( I n f o r m a t o r k a u b r a n a jest w j a s k r a w o żółty sweter).

(21)

W

wypowiedziaoh

Zalipianek

często

„ d a w n i e j " . M a o n o parę znaczeń. R a z c h o d z i o odległą przeszłość,

Z d a n i e m Z a l i p i a n e k w okresie p o w o j e n n y m m a l o w a n k i zmieniły

o początki m a l o w a n e k

się b a r d z o

m a t e k czy babek. I n n y m razem „ d a w n i e j " oznacza przed

i t o z p a r u p o w o d ó w . Są t o : w p r o w a d z e n i e

nowych

n a Powiślu, o c z y m

słyszały o d

swoich
wojną

farb; zmiana kolorystyki;rozbudowanie kompozycji kwiatowyoh;

l u b b e z p o ś r e d n i o p o w o j n i e . W t e d y b o w i e m z m i e n i ł a się s y t u a c j a

zmiana

w Z a l i p i u . Z e z w y k ł y c h m a l a r e k w i e j s k i c h s t a ł y się o n e a r t y s t ­

techniki

Przyczyniło

(szablony,
się

do

pędzle).

tego

także

zainterosowanie

Zalipiem,

a w z w i ą z k u z t y m c h ę ć p o k a z a n i a się o d j a k n a j l e p s z e j

strony.

kami.

Zainteresowano

się

nimi,

„zaliczono"

do

sztuki

ludo­

wej.

I I . 2. „ D a w n i e j b y ł y u m i e j u f o r m o w a n o t o gałązki, a n a t e j gałązce było t a k i e kółko, serduszko t a k i e n i e f o r m i s t e " . M a l o w a n k a , 43 X 30
c m , ze z b i o r u H i c k l a , w y k . H e l e n a B o r u s o w a z Z a l i p i a ; i l . 3 . „ D a w n i e j m a l o w a ł o się p r o s t o : k ó ł k o , d z i u r k a w t o m i t o b y l k w i a t e k . "
M a l o w a n k a , 43 x 33 c m , w y k . Z o f i a K a c z ó w k a w l a t a c h t r z y d z i e s t y c h

21
1

dająca
a

forma

nawet

zdobnictwa

ostatnio

Przed

konkursami

przyozdobienia,
konkursami
żeby

po I I wojnie

zaczęła

ludzie

mniej

to każdy

ładniej,

światowej nie

zanikła,

ożywiać.

a j a k weszły

dają,

było

się

tak

malowali,

raczej

dła

k o n k u r s y , że coś za

patrzy,

więcej

żeby

była

kwiatów,

tymi

nagroda,

urozmaicone

p o d w ó r k o , z t e g o p o w o d u j e s t dużo ładniej. (13)
K o n k u r s p r z y c i ą g a , b o t o c o r o k u , k t o ś się t y m i n t e r e s u j e .
J a k k o n k u r s u n i e m a , n i k t się, t y m n i e i n t e r e s u j e , t o j u ż
t a k słabnie.

(5)

G d y b y n i e było konkursów z pewnością t y l e b y n i e m a l o ­
w a ł o k o b i e t , a zwłaszcza n i e o d ś w i e ż a ł y b y co r o k u . M a ­
larki,

które

przystępują

do

konkursu

muszą

co

roku

zdzierać farbę, bielić i o d n o w a malować. U m n i e
ze

3 — 4 l a t a , ale one muszą, b o K o m i s j a

we.

patrzy

postoi
na no­

(8)

... G d y b y

n i e k o n k u r s y , t o n i e o d m a l o w a ł a b y m co r o k u ,

b o b y m i się w i d z i a ł o , że t e n k w i a t e k m o ż e z o s t a ć , t a m t e n .
A t e r a z t y l k o n a k o n k u r s się m a l u j e . ( 1 2 )
Gdyby

n i e było konkursów, t o b y m malowała, ale t y l k o

w j e d n y m m i e s z k a n i u d l a swojej
tak

dużo n i e malowała

gdyby

(...)

te k o n k u r s y nie były

z

b y m powiedziała,

wynagrodzeniem,

s z t u k a w ogóle b y n i e istniała.
S a m e k o n k u r s y , j a k zwracają

przyjemności. Już b y m

nawet

to

że
ta

(13)

n a t o uwagę informatorzy,

mają

j e d n a k przede w s z y s t k i m oharakter prestiżowy. Korzyści m a t e r i a l ­
n e są z n i c h n i e w i e l k i e l u b w r ę c z
Odnowienie

I I . 4 . M a l o w a n k a ze z b i o r u H i o k l a , 4 3 x 33 c m

i malowanie

żadne.

kosztuje

7.000

z l t a k , że

jeśli

się n a w e t d o s t a n i e p i e r w s z ą n a g r o d ę ( 2 . 0 0 0 z l ) t o t o ż a d e n
zarobek.
Żeby

Jedynie

odnowić

dla satysfakcji.

(23)

t o znaczy pobielić,odmalować

t o t r z e b a m n i e j więcej 500 zł a n a g r o d y

jedną

wynoszą

izbę,

2.000zł

(1)
J a k się d o b r z e w y m a l u j e t o się d o s t a n i e p i e r w s z ą n a g r o d ę ,
to dadzą

2.000 zł, a p r z y g o t o w a n i e

do konkursu

więcej

zabiera, bo trzeba d w a razy wybielić i pomalować, a f a r b y
M a l o w a ł a m p r a w i e o d dziecka,, t y l e że d o s z t u k i
nie należałam.
Dawniej

matowano

Z
od formy,

ale k i e d y

nastała

l u d o w a , t o już zaczęto malować o d ręki.
Jesteśmy

zarejestrowane

w

Krakowie,

sztuka

(25)
Lublinie

i

tam

w y m i , że r o b i m y d l a C e p e l i i .
sztuka

ludowa

w

świecie

jest

i popierana. I państwo t o popiera. I dlatego

uznawana
rozwija

się

wiejskich.

Ona to wszystko

fussem

założyli

przewodniczącą
to

zł)

i

zdecydowanie

malarek

tj.

artystów

założyła. O b y d w o j e

wszystko

do

kupy

po

z

Rein-

wojnie.

(12)

Jeszcze p r z e d wojną Z a l i p i a n k i przystrajały i z b y , malowały d l a
siebie, d l a najbliższego otoczenia.

przewyższają

Prawie

w każdym d o m u była

mają

wysokie

rolnicze.

(do

Malowanie

s t a ł o się z a t e m r z e c z ą opła,calną, n a w e t j e ś l i k o r z y ś c i m a t e r i a l n e
w w i e k u p r z e d e m e r y t a l n y m n i c są z b y t d u ż e , a p o d s t e . w ą u t r z y ­
tury

stanowią

główny

czynnik podtrzymywania,

z

roku

n a r o k liczbę

uczestników

1 9 7 7 r . b r a ł o u d z i a ł 57 o s ó b , 1 9 7 8 —

emery­

a nawet

w o j u t e j twórczości. W e d ł u g n i c h t e m u też należy
wzrastającą

t a k a s z t u k a u n a s . (10)
była

badań w y n i k a , że i s t o t n e z n a c z e n i e

e m e r y t u r y d l a t w ó r c ó w l u d o w y c h , k t ó r e są b a r d z o

m a n i a pozostaje n a d a l r o l n i c t w o . Z d a n i e m informatorów

(1)

całym

Curyłowa

(11)

przeprowadzonych

8.000

m a m y l e g i t y m a c j e , że jesteśmy i c h p r a c o w n i k a m i państwo­
Teraz

są d r o g i e .

ludowej

(2)

roz­

przypisywać

konkursu.

6 1 , 1979 —

(W

66). Przystę­

p u j ą d o k o n k u r s u m a l a r k i , k t ó r e d o p i e r o n a u c z y ł y się m a l o w a ć ,
bądź

t a k i e , które potrafiły

malować

udziału w k o n k u r s a c h , traktując
dla

wdasnych

potrzeb

i

wcześniej, lecz n i e

twórczość malarską

brały

ubocznie,

przyjemności.

która potrafiła malować. P o d p a t r y w a ł y swe

matki,

Teraz

s i o s t r y i s a m e z a c z y n a ł y malowa,ó, b ę d ą c jeszcze m a ł y m i

dziew­

wyższe niż rolnicze. J a k w p r o w a d z i l i te r e n t y , t o

nawet

kilka

nawet

dziewczyna,
czynkami.
w

Spośród

24 m o i c h

rozmówczyń

większość

zaczynała

Malowałam prawie

od dziecka.

o d przedszkola.

nie malowały.

t e r e n t y , b o są o

do malowania. Przedtem

wiele

(10)

J e s z c z e n a t e r e n t y t o d u ż o k o b i e t z m o b i l i z o w a ł o się d o

(2)

malowania.

(3)

Maluję o d małego dziecka.

pociągają

k o b i e t przystąpiło

d l a siebie

dzieciństwie.
Maluję

t o dużo k o b i e t

J a k t o powstało, t o m a l a r k i

dostają

renty,

t o k a ż d y c h c e n a starość dostać parę g r o s z y . T a k p r z y b y ł o

(1С)

S p o t y k a ł a m co p r a w d a k o b i e t y któro m ó w i ł y , że d o p i e r o w d o j r z a ­

m a l a r e k przez te r e n t y .

ł y m w i e k u w z i ę ł y się z a p ę d z e l , a l e są t o w y p a d k i r z a d k i e ,

To

zda­

malowanie

t o się

pieniądze

biorą,

t o r z y m a związek z względami

t o i s a m e z a c z ę ł y m a l o w a ć . . . T e r e n t y są w y s o k i e .

Jedno

to

dużo

jest

takich,

co

renty, bo t o ich t a k podnieca,

Gdyby

zaczęły
że

malować

na

te

n a co ktoś m a brać,

6 0 0 0 zł dostają, i n n e 8 0 0 0 zł. T o p i e n i ą d z o dostają, a r o l n i ­
c z e r e n t y są b a r d z o s k r o m n e . ( 6 )

a o n e n i e , t o się w p i s u j ą d o k o n k u r s ó w , m ł o d e c z y s t a ­

Co s m y k a l k a , t o s m y k a l k a , ale teraz p e w n o

re.

niądze,

(16)

nio konkursy i imie

formy

e m e r y t u r y dla, t w ó r c ó w l u d o w y c h )

opieki
Zalipie

państwa

(nagrody,

zapewne nie byłoby

t y m . , c z y m jest d z i s i a j . N a j p i e r w k o n k u r s y sprawiły, że t a p o d u p a -

22

że t a k i e

r e n t . J a k się

kobiety

Teraz

n a starsze,

tylko tych

r z a j ą c e się p r z e w a ż n i e d o p i e r o o s t a t n i o , c o j a k t w i e r d z ą i n f o r m a ­
komercyjnymi.

pochapily

(4)

trzyma

bo

to

wszystko

w y m a l u j e , t o zapłacą.

To

jest

płatne

g r a dużą

na
rołę.

to o te pie­

starość.
To

Teraz

lepsze

niż

zamiłowanie, niż w s z y s t k o . P a n i w i e j a k i e t o zamiłowanie
za d a r m o ? N o p e w n e że j e s t , ale n i e za duże. (24)

Z a l i p i a n k i podkreślają j e d n a k , że s z t u k a m a l o w a n i a jest j a k b y

Malowanie to wymaga

w r o d z o n a . M a l u j e co p r a w d a d u ż o k o b i e t , a l e k a ż d a s a m a d o s z ł a

M n i e w s z y s t k o j e d n o gdzie maluję, ozy jest ktoś czy n i e .

drogą

N i e p o t r z e b u j ę ż a d n e g o s k u p i e n i a . (9)

długicli treningów

matek

j a k nakładać

do obecnych

efektów.

k o l o r y , j a k i e stosować

Uczyły

farby,

ale

się

od

bogato

Malowanie

nie

jedynie

wymaga

czasu.(11)

żadnego

skupienia. Siada

k o m p o z y c j o k w i e t n e są i c h własną. za,sługą. T r z e b a m i e ć d o t e g o

i maluje k w i a t k i . N i c m i nie przeszkadza.

t a l e n t i zamiłowanie —

Najlepiej

mówią.

M a m a m n i e n i e uczyła, t y l k o m o ż e t a chęć stąd

poszła.

J a k j e s t m a l o w a n i e , t o j u ż w s z y s t k o o d k ł a d a się i m a l u j e .

(3)
(2)

O d n i k o g o się n i e u c z y ł a m m a l o w a ć , t y l k o t a k s a m a

od

wrodzone...

(4)

Z

taki

samouk

j a k wściekli.

początku m a l o w a ł a m naśladując

czywiście
można

ze

To malowanie to wrodzone
się

s i o s t r y , j a k dobierać

da, kiedy

znajdą

również,

a może

przede

chwilę

wolnego

czasu

są j u ż z a k o ń c z o n e .

—

trzeba

a teraz

j a k są k o n k u r s y , t o j u ż

zamówień,

domu

czasu

na

do

konkursu

malowanie

jest

malarki
zawsze

M a l u j ą w i ę c w k a ż d e j w o l n e j c h w i l i , f a r b y są z a w s z e

mają
za

też

mało.

rozłożono

choć

czasem

i i n n o zwierzęta

n i e są

Ja

je po p r o s t u

o d niczego

odrobione,

widzę.

—

tylko takie z

głowy.

(1)

(2)

(3)
malujewa

co

są p o d o b n e

czasem

do

takich

łące i o g r o d z i e , ale c z a s e m się w y m a l u j e t a k i e g o

na

kwiatka

co d o n i c z e g o p o d o b n y n i e j e s t , a l e ł a d n y . (15)
ale

5. M a l a r s t w o M a r i i M i s t o r k i z S a m e c i c

Zalipianki

uważają,

że

ich

m a l o w a n k i są

zupełnie

inne.

K a ż d a wieś — i c h z d a n i e m — m a r ó ż n y s t y l , n a w e t każda m a l a r k a
m a sweSj i n d y w i d u a l n y s p o s ó b m a l o w a n i a t a k , ż e b e z t r u d u
jak

czekają.

II.

ptaki

W i n n y c h w s i a c h n a P o w i ś l u D ą b r o w s k i m t e ż m a l u j e się k w i a t y ,

w s z y s t k o rzucać i robić n a k o n k m ' s . (1)
przygotowaniom

ale

Kwiaty

kieeły b y ł

malowankach,

gadami.

wy.

wszystkim,gospodyniami,
wtedy

w

krakowiaków,

N i e p r z y g l ą d a m się k w i a t o m n a p o l u , t o b y ł y m o j e z g ł o ­

Malarki

D a w n i e j t o b y ł o w y g o d n i e z t y m , że się m a l o w a ł o

przeważają

parę

n a w e t c z y b y m się c o d o p a t r z y ł a .

m a j ą własno g o s p o d a r s t w a i o b o w i ą z k i z t y m z w i ą z a n e .
czas,

kwiaty

spotkać

N i g t l y n i e patrzę n a żywo k w i a t y k i e d y maluję, n i e w i e m

j e s t . (21)

najchętniej zimą, g d y p r a c o p o l o w e
są b o w i e m

(2)

K w i a t y t o potrafię m a l o w a ć , chociaż n i e patrzę n a ż y w e ,

(15)

k o l o r y , j a k ułożyć, ale k a ż d y m a swój a k c e n t m a l o w a n i a .
kiedy

nie wymaga.

Z a l i p i e znane jest j a k o wieś tonąca w m a l o w a n y c h k w i a t a c h . I rze­

zwane

J a się n i g d z i e n i e u c z y ł a m m a l o w a ć . J e s t e m s a m o u k
siebie,

to

N i e m a m z m ę c z e n i a z m a l o w a n i a . T o się s a m o m a l u j e . ( 1 8 )

n a s n i k t się n i e u c z y . K a , ż d y j a k o ś t o l u b i , c z u j e .

t r z e b a mieć t o zamiłowanie i d r y g .

i

sku­

się n a u c z y ć , b o t o t a k a s z t u k a z a m i ł o w a n i a , , t r o c h ę n a w e t ,

siebie, t a k gdzieś z g ł o w y . . . B o t o jest t a k i e

szereg

uspokoję

wielkiego

pienia

U

Poza

Takiego

O n a zupełnie inaczej malowała. J a n i e w i e m c z y t o można
wrodzone.

Malują

m i się m a l u j e w i e c z o r e m , k i e d y s o b i e

głowę i n i k t m i nie przeszkadza.

się

(7)

twierdzą

—

można, p o z n a ć k t o m a l o w a ł

b l i s k i e jest w c h a r a k t e r z e d a w n i e j s z y m

dane

—

kwiaty.

wzorom

23

I

c y c h z różnych regionów, j a k o zalipiańskie wybierały t e , które
w

charakterze

najbardziej

przypominają

powiślańskie,

n i k i e m decydującym zarówno w malowance

jak i w

jest m o t y w k w i a t o w y , n a t o m i a s t w wycinance
ażur. T a k więc

do

zalipiańskieh

zaliczały

dochodzi

również

włocławskie, malowidła k u j a w s k i e . P o d o b n i e

czyn­

wycinance
jeszcze

malowanki

z haftem —

prawie

z a w s z e , g d y t y l k o p o j a w i ł y się k w i a t y , h a f t b y ł k l a s y f i k o w a n y
jako

zalipiański

nawet

choć

zdarzają

się w y p a d k i , że m a l a r k a

poprawmie podać region z którego p o c h o d z i

W ś r ó d różnych f o t o g r a f i i , któro pokazywałam
z n a j d o w a ł się d y w a n W a n d y
Przez

wszystkie

Były

przekonano

określić przez

malarki

został

zresztą,

kogo

Tyszko

że

jest

zalipiankom

z w o j . lubelskiego

on

bardzo

z

wysoko

( i l . 13).
oceniony.

Z a l i p i a , ale n i e

został w y k o n a n y .

umie

wyrób.

potrafiły

G d y dowiedziały

się, ż e

n i e j e s t o n z a l i p s k i , aż z n i e d o w i e r z a n i e m oglądały co j e s t n a p i ­
sane n a o d w r o c i u zdjęcia. M ó w i ł y o n i m :
Bardzo

ładno, j a k i e c i e k a w e !

raźnie.

(3)

Ładnie

ułożone, g r u b o , dobrze

Ładnie

malowane,

grubo

kwiatki

artystycznie,
ciekawy.
A
I I . 6. , . A d a w n i e j
bardziej
proste".

bo

roku,

gdy

To

tak wy­

się o d z n a c z a j ą .

jeszcze ładniej

i pączki.

ułożone,

niż

jest

t a k zawijane,

(18)

na Zalipiu.

malowane

układ

Same

już

tych

trochę

listków

też

(21)

Maria Cldastawa

kurczo! Trzeba

t a k i e b y ł y kółeczka, ząbki, t a k i e
„Zęby",
45x39
cm, z kolekcji
H i c k l a , 1905

Ładnie

z zachwytem

krzyknęła:

„O

jakie

piękne,

wziąć n a wzór. Te m a k i t a k i e piękno są". A

byłam

u

niej

powtórnie,

na

n i e m a l wierną kopię d y w a n u T y s z k o w e j

ścianach

po

zobaczyłam

( i l . 14). Zapytała

mnie

c z y m a m j e s z c z e t a m t ą f o t o g r a f i ę , b o c h c i a ł a się j e s z c z e p r z y j ­
rzeć. N i e była z a d o w o l o n a

z porównania, niedokładnie zapamię­

tała, j a k mówiła, i d l a t e g o
dywanu.

Miała

Malarkom

jeszcze

musiała p o s w o j e m u rozwiązać

raz

sprawiało

trudność

nie t y l k o

rozpoznanie

d a n y w y r ó b p o c h o d z i z Z a l i p i a c z y skądinąd, ale przede
M o ż n a p o z n a ć , k t ó r o z a l i p i a ń s k i e , b o t o są k w i a t y t a k i e

k i m u s t a l e n i e a u t o r s t w a . B a r d z o często c z y n i ł y t o błędnie, a n i e
z d a r z y ł o się, b y m a l a r k a rozpoznała swą własną p r a c ę , z a w s z e

niu

czerwonych

dużo.

Patrzące

—

znaczy

t a k i e b a r d z i e j słoneczne

giergony,

duże,

zagęszcze­

Kuziańskie

panie,

ze

Świebodzina,

z

Samocic

to

i n n y s p o s ó b m a l o w a n i a . K w i a t k i są i n n e i k o l o r y
dobierane.

(21)

Malowanie

zalipiańskie

różni

się

trochę

od

(23)
mają

bardziej

się

wzorują

na

sobie.

kwiaty

odróżniają

takich

się b a r d z o .

dużo m a l o w a n e ,

U

Curyłowej

Tu

inny

nakrasowane

U

t o też

Kosiarówki

Dawniej

inaksze,

malują

K a ż d a z m a l a r e k zalipiańskieh m a swój s t y l , każdą b y m

My

poznała.

Mnie

(11)

w

różnią.

Żeby

zalipiański

kwiatek.

N a i n n y c h obrazach, t o te k w i a t y p o d o b n e , ale mają

to

inaczej

ż e n a s z e m a l o w a n k i i z i n n y c h w s i się r ó ż n i ą .
poznam

dywanowo

(23)

(7)

się

jost

bardziej

układamy.

bardziej

wianek.

j a k n a materiałach

Dawniej

podoba

takie

ułożenie

w

malarki.

bukiet lub

(5)

było ładnie t o m u s i b y ć widać początek i

k w i a t k a , a n i e ż e b y się w s z y s t k o

już

ułożone.

t a k malowały

Bogato,

M a l a r e k , t o miały t a k i e małe d r o b n o k w i a t k i . T o

o b r a z k u , t a k j a k b y miało b y ć o d b i t e n a jakąś

widać,
W

Są

tego,

różnice

malowała

nawet

z

kwiatek

w

że

Domu

Kochankowa
Malarek.

To

z

Podlipia

całkiem

był

Z a l i p i u malują

ono w różnych
Powiślu.

malujemy

religijnych,

sama
z

inny. W

mówiła, j a k m y ją

wami

nie zgodzę,

bo

k o l o r a c h też

się r ó ż n i ł .

c h c i e l i wziąć n a doseń, że
j a całkiem

inaczej

maluję.

Ona

pokazywałam

i m fotografie

malowanek

występują

bukiety, szlaki

i kola.

Słowo

„obraz"

tematyka

zarazerwowane

świecka

zawarta

jest
jost

dla

przedstawień

w

„widokach",

które w Z a l i p i u n i e zyskały sobie jeszcze p r a w a b y t u , a reszta i c h

(5)

prac

z Powiśla. G d y

i wycinanek

wieńce,

całym

materię,

(3)

k w i a t y , c h o ć p r z y z n a ć t r z e b a , że

kompozycjach:

na

się

p r a k t y c e wcale Z a l i p i a n k c m n i e jest łatwo rozpoznać, które

m a l o w a n k i c z y w y c i n a n k i są z Z a l i p i a , a n a w e t

bogate

„ W i d o k ó w " a n i o b r a z ó w o t e m a t y c e r e l i g i j n e j n i e m a l u j e się n a

i n n y k w i a t e k o d naszycłi. B y ł y w s z y s t k i e j e d n a k i e , a m y
każdy

jak dywan,

bazgreczki t a k i e i każdy b u k i e t sobie.

że już n i o z a l i p s k i o , w y c i n a n k i też i n n e , i n n e l i s t k i , i n n y
(3)

zakomponowane

koniec

z l e w a ł o . (8)

i n n y s t y l . T o z K u z i a i K o s i a r ó w k i , co m a l o w a ł y w D o m u

s t y l i ułożenie mają.

to

n o już z a dużo t e g o , a j a lubię

z u m i a r e m bo j a k jedno jest n a d r u g i m t o nie m a wyglądu.
(7)

Zawsze

t a k , że aż za b a r d z o .

już m i n i e o d p o w i a d a ,

na

Curyłowej

się

(21)

t a k ładnie,

m i się p o d o b a ł o t o j e j m a l o w a n i e , a l e t e r a z

n i e j s z e , j a k b y się ś m i a ł y d o w s z y s t k i c h . ( 1 2 )

Dużo

było

C u r y ł o w e j z a w s z e m i się p o d o b a ł o , k w i a t y i d ą t a k j a k

a l e m n i e się p o d o b a .

mamy

długich o g o n a c h i p ą c z k i dają t a k i e dużo. Z K ł y ż a

pewno,

t a k i e ciężkie.

wszystko

całości

malarki.

(5)

t o p r z e w a ż n i e d u ż o o k r ą g ł y c h k w i a t ó w . N a s z e są n a j ł a d ­

A

to

upodobań

u m n i e — gęsto. N i e k t ó r z y l u d z i e m ó w i ą , że t a k i e naćkano,

Kuzio

Z

Za

ułożone.

(10)

je cieniujemy. A

symetria, r y t m i k a . Rozwiązanie

zależy j e d n a k o d indywidualnycłi

widzi,

T e n a s z e k w i a t y o d r ó ż n i a j ą się o d i n n y c h , k o l o r y
inaksze, inaczej

się b y b y ł a z a c h o w a n a

malowania

t u może więcej jedon o d drugiego

ją komuś i n n e m u .

M a l a r k i zwracają dużą u w a g ę n a k o m p o z y c j ę całości. Starają

inaczej

w i n n y c h w s i a c h , możo t o k o l o r y inaozcj dobierają,
układ mają. A

przypisywała

no całkiem i n n e .

Ł a d n e , a l e się o d r a z u o d z n a c z a j ą o d z a l i p i a ń s k i e h .

24

czy

wszyst­

patrzące,

wyraźne. A z K ł y ż a t o n p . malują b a r d z i e j w

W

boki

spróbować.

pochodzą­

to

malowanki.

Widoki
О.

nie

podobają

кгако-л i a k i , p a w i e ,

powiesiła.

(18)

m i się... t o już n i o jest
t o już

bardziej

ludowe,

ludowe.
to b y m

Nic

znaczy

to jednak,

w ogóle

się n i e p o d o b a j ą . W

tego

zwłaszcza

—

ich. Uważają,

W

w

że w s z y s t k i m

malarkom

„widoki"

Z a l i p i u nie m a n a nie m o d y , wobec

tradycyjnych

że „ w i d o k i " b a r d z i e j

domach

—

n i e wiesza

się

pasują d o m i a s t a .

limo

malarki

zazwyczaj

nie

malują

obrazów

religijnych,

tłumacząc

to

t r u d n o ś c i a m i t e c h n i c z n y m i , b ą d ź t y m , że w Z a l i p i u

j e s t t a k a t r a d y c j a , że m a l u j e się k w i a t y .
M a t k i B o s k i e j n i e m a l o w a ł a m , b o m i się z d a j e , ż e b y m i się

W mieście t y l e aniołów n i e wieszają. W o l ą b a r d z i e j świeckie

n i e udało. (10)

różne „ w i d o k i " , a n a w s i pasują d o k o n k r e t n y c h p o m i e s z ­

Obrazów r e l i g i j n y c h nie malowałam. T u jest t a k i e upodo­

czeń. „ W i d o k i " t o b y m powiesiła w p o k o j u d o p r z y j m o w a ­

banie

n i a gości.

a do kwiatów t o już jest w p r a w a .

(5)

s a m y m Z a l i p i u t y l k o Stefania Łączyńska próbowała

się s p o d k w i a t o w e g o

wyrwać

piętna.
malowałam j a k byłam

m a l a . A n i o ł y koronę trzymały, j a k o b r a z wędrował, t o też
nad obrazem

M a t k i B o s k i e j aniołów umieszczałam. J a t o

się d z i w i ę , że t a k t e k w i a t y

doceniają.

obrazach.

To

już

trudniejsze,

to raz d w a rzuci, a obraz
t o jakoś wyglądało.
Malowałam

dłużej

zeszło,

bo

nie myślałam

kwiatka

człowiek

t o już t r z e b a pomyśleć,

żeby

(26)

kwiaty. Nigdy

nie malowałam

obrazów-reli­

g i j n y c h . W Z a l i p i u j e s t t a k a t r a d y c j a , że k w i a t y i k w i a t y .

m a l o w a ć , b o n a w e t j a k u s n ę i s p a p r a m , t o d a się n a p r a w i ć ,

Jakoś m n i e n i e ciągnęło d o t a k i e g o m a l o w a n i a . N i e t o , że

narysuje

u w a ż a m , że t a k i e m a l o w a n i e b y ł o b y gorsze, ale n i e próbo­

A

dajmy

na to,

to

już

(13)

lży

się l i s t e k i się z a g o i .

Kwiaty

toby

Obrazów n i e maluję, n i e próbowałam. N o
o

A n i o ł ó w i M a t k ę Boską najwięcej

do kwiatów, a taki. obraz

gdybym

z r o b i ł a t e g o k l a p s a n a a n i o ł k u , t o j u ż n i e d a się n a p r a w i ć .

wałam.

Ja,

J a wolę k w i a t y , k o g u t k a , p a w i a czasem. Obrazów t o na wot

żebym

t a k prawdę

wstydzę t y c h aniołków

powiedziała,
i Matki

to

j a się

straśnio

B o s k i e j , co s a m a

malo­

nie

(3)

myślałam,

żeby

malować.

Kwiatek

to

kwiatek.

(5)

w a ł a m , choć dużo m i za n i e zapłacili, j a k w i d z ę dziś t a k

Obrazów n i e malowałam. N i g d y m i n a myśl n i c przyszło,

pięknie

żeby malować

malowane

doceniają

obrazy.

Ja

znów

wiem,

ręczną robotę, ale j a b a r d z o

że

inni

podziwiam

to

takie

m a l o w a n i e p r z e z artystów- i t e k w d a t k i z p l a s t i k u .
Najbardziej

znana z m a l o w a n i a obrazów jest R o z a l i a

-Dzięciolowska, która zaczęła m a l o w a ć będąc młodą

podoba,

Barańskadziewczyną

taki

obraz.

(7)

O b r a z ó w r e l i g i j n y c h n i e m a l o w a ł a m , n i e t o , ż e m i się n i e
ale

kwiatki

szybciej

i t u jest

taka

tradycja.

(U)
M a l a r k i p y t a n e o t o , c z y chciałyby mieć i czy w ogóle

podobałby

w Z a l i p i u . P ó ź n i e j , około 1935 r . g d y wyszła z a mąż i przeniosła

i m się o b r a z n a m a l o w a n y p r z e z s i e b i e l u b i n n ą l u d o w ą

się d o L u b i c z k a , n a p a r ę l a t z a r z u c i ł a

odpowiadały:

malowanie.

W L u b i c z k u Dzięciołowska-Barańska m a l u j e o b r a z y święte,

Ja

t o n a w e t o b r a z y j e j zostały u z n a n o przez kurię biskupią,

Samemu

mają n a w e t wartość historyczną. A j e d e n obraz zdaje

się

j a k już w y m a l u j e t o już w p r a w i o n y w t e postacie, j a k m y

jest

bo

w t e n k w i a t e k . N i e m a takiego wyglądu t a k i obraz namalo­

malo­

T a k i o b r a z j a k b y m s o b i e w y m a l o w a ł a t o m i się w i d z i , ż e

w Muzeum

w

Tarnowie.

niezły, j a k n a takiego
Przedtem

mieszkała

wała t e o b r a z y .

(1)

Nawet

m i się p o d o b a ,

twórcę ludowego.

tutaj

(10)

Barańska... O n a ładnie

wiem,

wany

który
to

może

przez siebie.

byłby

ładniejszy,

n i e wjrgląda

swój,

ozy

malarkę

t a k ładnie,

bo

kupny?
malarz

(6)

w a r t n i e j s z y j e s t , b o j a s o b i e s a m a p o t a f i ę . (7)

I I . 8. „ C o r y ł o w a b y ł a przewodniczącą m a l a r e k . . . O b y d w o j e z R e i n i u s s e m założyli t o w s z y s t k o d o k u p y p o w o j n i e . " I I . 9. „ J a k weszły
k o n k u r s y . . . , t o k a ż d y p a t r z y ż e b y była n a g r o d a , ż e b y b y ł o ładniej, t a k więcej k w i a t ó w , u r o z m a i c o n e p o d w ó r k o . . . " Z a l i p i e , z a g r o d a
S t e f a n i i Łączyńskicj, 1970

J a k m o g ł a b y m s o b i e k u p i e o b r a z , t o n a w e t b y m chciała,

Przedwojenne

ładniejsze, lepiej

odrobione,

b o m i się p o d o b a .

a t e r a z więcej p r o s t e , zniekształcone t w a r z e .

Dawniejsze

(1)

M n i e się z d a j e , że d o t a k i e g o o d r o b i o n e g o n i e m o ż n a b y się

Wśród

modlić.

przedstawień

Nie

zastanawiałam

taki

kupny

kupuje
i

się j a k i

obraz

m a większą

czy m a l o w a n y , ale zdaje

obraz

świętego, albo

Matki

m i s i ę , ż e j a k się
Boskiej, no to

poświęcony, t o jest podciągnięty

człowiek s a m w y m a l u j e —

wartość,

d o łask. A

jest

j a k sobie

J a k miałabym wybierać między g o t o w y m

zdjęć,

a takim

któro
Matki

pokazywałam
Boskiej.

m a l a r k o m było

Fotografie

były

kilkanaście

t a k dobrane,

żo

z n a l a z ł y się t a m s t a r e o b r a z y , w s p ó ł c z e s n e — t a k i e j a k k u p u j e się
obecnie, z b o g a t y m

r a m a m i i o z d o b i o n o k w i a t a m i oraz zupełnie

s k r o m n e , a także j e d o n obraz n a m a l o w a n y przez Rozalię Barań­
ską. M a l a r k i m i a ł y się w y p o w i e d z i e ć
podoba

t o już n i e . (10)

były

rzeczy p r z e t r z y m y w a ć i balsamować. (18)

N i e d a się t a k o d r o b i ć o b r a z u M a t k i B o s k i e j j a k k u p n y .
(8)

obrazy

malo­

o f o t o g r a f i a c h , c o i m się

a co n i e .

Zalipianki

największą

uwagę przykładają

do

naturalizmu.

w a n y m , t o w o l a ł a b y m t a k i p l a s t y c z n y , n o c h y b a , że t e n

Postacie

przedstawione

w i e j s k i b y ł b y d o b r z e o d r o b i o n y , a l e t o t r z e b a dużo r o b o t y .

W

o b r a z i e j a k i e k o l w i e k s k r ó t y są n i e d o p u s z c z a l n e .

(U)

ważniejszym e l e m e n t e m jest t w a r z , która p o w i n n a b y ć szczególnie

J a k b y się w y m a l o w a ł o t a k i o b r a z s a m e m u , t o d o b r z e

by

b y ł o , a l e k u p n y t o j e s t j a k ż y w y , b o p l a s t y k i t o się p r z e c i e ż

takim

obrazie

starannie w y k o n a n a , a cały obraz

powinny

być

jak

żywe.
Naj­

t y m b a r d z i e j się p o d o b a

im

bliższy jest f o t o g r a f i i .
Te

u c z y l i , a m y b y t a k n i e w y m a l o w a l i . (12)
J a g d y b y m miała wybrać między k u p n y m a t a k i m

na

wszystkie

pogodniejszej

malo­

twarze

t a k i e s u r o w e , s z u k a m jakiejś n a j -

(14)

w a n y m p r z e z m a l a r k ę t o m n i e się z d a j e , ż e b y m w o l a ł a t a k i

T a ładna, najweselsza, i młodziutka (19)

rzeczywisty,

Ten

b o m i się w i d z i , ż e j a k się t a k i p o ś w i ę c i t o

się m o ż n a d o n i e g o m o d l i ć , a d o t a k i e g o t o j u ż n i e . ( 1 6 )

Ta

jost piękny,

ładnie

odrobiony

(5)

jest piękna t a k a w y p r a c o w a n a i m a dużo o z d ó b . (18)

M a l a r k i , choć same n i e p r ó b o w a ł y m a l o w a ć t a k i c h obrazów mają

T a jest ładna, t a k a w y r a ź n a i t w a r z m a czystą, j a k f o t o ­

swoje

grafia.

wyobrażenie o i c h w y k o n a n i u .
Kupny

obraz

t o j u ż j e s t ze w s z y s t k i m , z o z d o b ą

przecież i n n y p a p i e r , i n n e f a r b y . A m y n i c m a m y
olejnych

farbów,

a n i takiego

Obraz

była

młoda.

R o z a l i i Barańskiej

I

t u taka

zdecydowanie

męska.

(25)

się n i e p o d o b a ł .

twarz

(Ma­

T o t r z e b a mieć d o b r z e ułożone w głowie, j a k malować, j a k

l a r k i n i o w i e d z i a ł y , ż e z o s t a ł p r z e z n i ą w y k o n a n y ) . P o d o b a ł a się

co

ułożyć,

gdzie

natomiast, b o r d i u r a k w i a t o w a .

To

trzeba

mieć

jakiego
talent.

świętego,

Na
Na

obrazie

twarz

ma

czy

przy

świętym.

(17)

T e n t o t a k w y g l ą d a , j a k b y ze s n o p k a c o ś b y ł o

Obraz m u s i być olejno m a l o w a n y .

r

czywistości

takich

p a p i e r u . (16)

(12)

N a t y m obrazie M a t k a B o s k a jest s t a r a , a przecież w rze­

i jest

być

starannie

obrazie t w a r z m u s i być wyraźniejsza.

wycięte.

(23)

(22)
wykonana,.
(17)

(20)

Nio

wygląda

n a Matkę Boską, n i e pasuje n a obraz.

c h y b a jakieś n i e p r a w d z i w e .

(16)

To

U . 1 2 . „ M o ż n a p o z n a ć k t ó r o z a l i p i a ń s k i e , b o t o są k w i a t y t a k i e p a t r z ą c e — z n a c z y d u ż e , w y r a ź n e . " M a k a t k a n a p a p i e r z e
7 0 x 1 0 0 c m , w y k . Franciszka Mosio, Zalipie

11. 1 5 . „ U C u r y l o w c j t o w s z y s t k o b y ł o t a k ł a d n i e , d y w o n o w o

T a d z i e w c z y n a n i b y M a t k a B o s k a , ale w ogóle

niepodobna'

ułożone." Izba Felicji

Curylowej

W ś r ó d f o t o g r a f i i , które pokazywałam

znalazła

się s e r i a z

róż­

a n i młoda, a n i s t a r a . T o dzieciątko j a k wyciosane z drew­

nymi

na. Niepoważny.

r z e ź b y i i n n e f i g u r k i a także różno i n n e d r o b i a z g i , które s t a w i a

(5)

Co t o z a święty. T o n i e jest a n i l a l k a , a n i o b r a z .
musi

być

naturalna.

Do

takiego

się

modlić?

decyduje

zatem

wizerunek M a t k i

zdjęcia
mają

znaczenie drugorzędne. N i e m n i e j j e d n a k — n i e j a k o oddzielnie

—

wysoko

o c e n i a n a , clioć s a m o b r a z się z u p e ł n i e n i e p o d o b a ł .
podoba

ładne.

m i się t a M a t k a

Boska,

ale

makatki,

w i e d z i e ć co i m się p o d o b a , a co n i e , a w m i a r ę m o ż n o ś c i u ł o ż y ć

się, ż e „ o b u d o w a " o b r a z u , a w i ę c r a m a i o z d o b y k w i a t o w e

Nie

one w i d o k i ,

się w d o m a c h w c e l a c h d e k o r a c y j n y c h . M a l a r k i m i a ł y się w y p o ­

Okazało

o c e n i a j ą i t e e l e m e n t y . Z d a r z a ł o się w i ę c , ż e r a m a b y ł a

Przedstawiały

skąd!

A

Boskiej.

wnętrza.

Święta

W s z y s t k i e b y jeszcze obleciały, ale t a t o n i e . (18)
O wyborze

ozdobami

przy
1

Przedmioty

ładniejsze.

(21)

do najbrzydszego.

Zaobserwowałam

prawidłowości:
o c h a r a k t e r z e r e l i g i j n y m w y b i e r a n e są j a k o

Jeśli

zdarzy

się

n a przykład,

że

makirce

naj­

bardziej

p o d o b a się „ w i d o c z e k " n i ż A n i o ł S t r ó ż , w ó w c z a s o t y m o s t a t n i m
stara

obramowanie

o d najładniejszego

t y m kilka

się

powiedzieć

choć

parę

słów

„szlachetny

jest

Anioł

Stróż, p i l n u j e d z i e c i " ( 7 ) , b y w t e n z b y t z d e c y d o w a n y sposób n i e
odrzucić

go

n a dalsze

miejsce.

Bywały

w y p a d k i , że

malarka

mówiła:

R a m ę można upiększyć, t o n i e p r o b l e m . (10)
T a k j a k w o b r a z a c h t a k i w rzeźbach m a l a r k i cenią sobie p r z e d e

Nie

w s z y s t k i m w k ł a d p r a c y , staranność w y k o n a n i a , wierność

T e n o b r a z , t o b y m jeszcze powiesiła, b o jest święty. (18)

m o w i . Oglądając różne f o t o g r a f i e
Ten

P a n Jezus

rzeźb

realiz­

podkreślały:

na krzyżu, t o bardzo

pracochłonne,

2
to

t r z e b a u m i e ć t a k d o b r z e zrobić. (21)
Ta

figura

ładna,

widać

że

dużo

roboty

(18)

T a r z e ź b a t o już n i e , t o n i e w i a d o m o co t o j e s t . (22)
Brzydkie

30

te postacie, t a k i e niekształtne.

(12)

na

ostatnie miejsce,

bo t o obraz.

(21)

P r e f e r o w a n i e w y r o b ó w zalipiańskich l u b p o d o b n y c h w c h a r a k ­
Sierak.

T e n m i się p o d o b a , b o z a l i p s k i . ( 1 2 )
M o ż e b y ć , b o z a l i p s k i . (20)
T a m a l o w a n k a ładna, b o z a l i p s k a . (11)

T o j e s t p r a c o c h ł o n n e , ł a d n i e z r o b i o n e , a l e u n a s się n i e

Te

stawia.

w

(8)

kłaść

t e r z e . „ Z a w s z e człowiek ciągnie d o s w o j e g o t r y b u " j a k t o okreś­
liła M a r i a

włożono.

chcę

kwiatki,

pawie

to

podobają

s t y l u z a l i p s k i m . (21)

m i się, b o t a k i e

trochę

11. 1 0 . , , T o już

dawniejszo,

t r i o obrazów

'Го c h y b a z a l i p s k i o , t o n a j p i e r w t r z e b a p o ł o ż y ć . (4)
.'!

Zwracanie

u w a g i n a panującą

'Го j u ż

dawniejszo,

tyle

obrazów

t o się j u ż n i e

Teraz

Jak

Indy

(18)

o . l n o n l i się

zostało

konkursy. Był
ogólnokrajową
ludowego

na

i

(5)

powiedziane

sytuacja

Zolipia

z m i a n i e . Zostało ono otoczono

to moment
sławę,

która

malować,

tradycji.

przełomowy.
stalą

się

malarstwa. Zalipianki,

musiały

ohydnie.

Mężczyźni

nio chcieli

J a k n a s t a w a l i k o n k u r s y , t o n i e c h c i e l i c h ł o p y się z g o d z i ć

d l a p o d t r z y m a n i a podupadającej

kryjomu

znane

początku

to

mitrężonio

jeżdżają

rozwoju
po

dać k o b i e t o m m a l o w a ć , b o m ó w i l i , że t a k m i t r ę ż ą n a d t y m .

m ' . l u j o się z u p i d c ino.e.

państwa
wano

Z

ostatnio wszyscy

wczośaiej

kwiatki

wieńce

T o d a w n i e j się m a l o w a ł o t a k i e d r o b n i u t k i e k w i a t y , t e r a z

już

co robić, i n o

(12)

wiesza.

n i o m a m o d y n a t o o b r a z y , t o w u o w s k i e t a k i e . (2)

w o j n i e uległa z a s a d n i c z e j

wiesza'

się ś-7iioli i m ó w i l i : n i o m a c i c

malujecie.

T c b u ' c b c i k i t a k i e n a c i a p a n o . O b r a z y z n i ż y ć , dać
pod obrazami.

bo

modę.

t o się j u ż n i o

któro

jest.

zagraniczne

obśmiewali.

Teraz

bo widzą, że

przy­

i doceniają

A

teraz

t o . (13)
wyśmiewali.

to wszystko

dobrze

t o jeszcze

pyskowali

na to

malowanie,

że

to

n i e p o t r z e b n e , że t o w s t y d . P ó ź n i e j , j a k z o b a c z y l i , że t o

niemal

się p o d o b a , ż e w y c i e c z k i z a g r a n i c z n e

się

doceniane.

się

(9)

Dawniej

bodźcom

dotąd

wycieczki

M ó w i l i , że się w y g l u p i e w a .

Malowa.'iki zdo-

b y się n i e o ś m i e s z a ć , s t a ł y

Nawet

D a w n i e j j a k m y m a l o w a l i t o t u s ą s i a d y się

po

opieką

Zorganizo­

kolejnym

czasu.

j u ż są z a d o w o l e n i ,

przyjeżdżają,

o g l ą d a ć , t o j u ż z m ą d r z e l i i się p o d o b a .
Mechanizm

wyśmiewania

się z n a k o m i c i e

żeby

(1)

wytłumaczył

(również

J a k nastały k o n k u r s y t o m y po k r y j o m u m a l o w a l i n a p o l u ,

lekceważący taką twórczość) mąż jednej z m a l a r e k

żeby

w K u z i a c h ( w s i graniczącej z Z a l i p i e m , gdzie malują t y l k o d w i e

nikt

nas nio widział,

b o się p o d ś m i e w a l i ,

że

my

t a k i e s t a j n i o , p i w n i c o , s t u d n i e m a l u j e m y . J a k się w y c h o ­

mieszkający

kobiety):

dziło n a p o l e z m a l o w a n i o m t o w s t y d b y l , b o m ó w i l i , że

M n i e t o się n a p r a w d ę p o d o b a t o m a l o w a n i e . T o t y l k o d l a

n a Z a l i p i u t o p s i e b u d y m a l u j ą . A t e r a z , DO się n o r m a l n i e ,

otoczenia

nawet

G d y b y t a k było, że każdy d o m jest p o m a l o w a n y , t o b y n i e

z

zaszczytem

patrzą i chwalą.
Na

maluje. To

przychodzą

wycieczki,

(21)

p o c z ą t k u t o się ś m i e l i , t o m y się w s t y d z i l i n a p o l u

robić k w i a t k ó w , t o m y u c i e k a l i j a k jechała j a k a ś f u r m a n k a ,

jestem

wrażliwy

robiło t a k i e g o wrażenia.
W

Zalipiu nikt

n a t o , że

się l u d z i e

śmieją.

(19)

j u ż t e r a z n i e ś m i e j e się z m a l a r e k , n a w e t i c h

z d a n i e m są b a r d z i e j

szanowane.

31

I

U . 17. „ О , k r a k o w i a k i , p a w i e , t o już b a r d z i e j l u d o w e , t o b y m p o w i e s i ł a " . M a k a t k a , 75 X 100 c m , w y k . M a r i a W o j t y t o , Z a l i p i e ; i l . 18.
M a k a t k a h a f t o w a n a n a płótnie, w y m . 72 X 60 c m , w y k . R o z a l i a Z a r ó d , K ł y ż , g m . O t w i n ó w ; i l . 19. „ W Z a l i p i u jest t a k a t r a d y c j a , że
k w i a t y i k w i a t y . . . " , M a k a t k a , w y k . J a n Szlosek, Zalipie, 1981

is

'Щр^^Шт mmmmmm

32

Фё- Щ

Jul;

klóraś

к..bielu

odznaczenie

«e

gdzieś pojedzie
rozmowa.
Teraz

u m i e malować, to m a zupełnie

w s i . Liczą, się b a r d z i e j z n i m i . A

i p o w i , że z Z a l i p i a , t o już zupełnie

poważają.

wszystkie

malarki

są s z a n o w a n e

i

zapra­
szanują

(12)

bardziej

pokłoni,

powi

niemowa

była.

się n a w e t

uznawane

są t e k o b i e t y , c o m a l u j ą . J a k

dzień

dobry,

a

w

przody

przyjmować

zwaozaj

dawania

Makatki,

coś s w o j e j
talerze,

roboty.

obrusy —

osobom

nie

raczej

twórczość

ludzi

o c h a r a k t e r z e t w ó r c z o ś c i , j e j r o l a c o r a z m n i e j się l i c z y , a o c e n ą
się j u r o r z y k o n k u r s ó w ,

komisje

cepeliowskie.
Dla

malarek

w

Zalipiu

wyrocznią

jest

l u b odrzuca

właśnie
nowe

komisja

propozycje,

d e c y d u j e co j e s t l u d o w e a co n i e i j a k n a l e ż y m a l o w a ć .
Komisja

zawsze

namawia,

żeby wieś Z a l i p i e
białych

jasne

rosła w

(jaskrawe)

kwiatów

żeby

malować

od

dworca,

kwiatach. Najbardziej
kolory. Kiedyś

namalowanych,

to

i m się

miałam

pani

dużo

Komornicka

powiedziała, że za mało jest czerwonego. (16)
t o lepiej

zaczyna

kupny.

K i e d y ś m a l o w a ł a m t a k i e d r o b n e k w i a t k i , b o m i się n a j ­

wchodzić,

b a r d z i e j podobało, ale k o m i s j a n a k o n k u r s i e powiedziała,

(13)

że

to p r e z e n t y

dobre, ale d l a

to

wygląda

j a k tapeta,, t a k j a k b y m t o odbijała

od

czegoś... o d t e g o c z a s u już t a k n i e robię. (19)
P o k o n k u r s i e n a m tłumaczą j a k m a m y malować n p . n i e
tak j a k Agnieszka

pre­

eoś k u p i ć . ( 1 )

coś z r o b i o n e g o

towo,

przez siebie, ale n i e

każdemu można. J a k któraś p o t r a f i s a m a malować t o już

Nie
dużo

nie trzeba

dawać

swojej

roboty, takie

to lepiej

do

(2)

Raohmaciej

ale t a k l u d o w o .

m ó w i ą n a m co m a m y
od

pola.

Lubią,

tak, bukiety,

m a l o w a ć , ale chcą ż e b y

żeby

bydo

pomalowane

bo o n a p o t r a f i , t o b y j e j już n i e zadowoliło. (23)

A n a j w i ę c e j t o j u ż się z a c z ę ł o

swojej

r o b o t y daje

się t y l k o t y m , c o t o

niają n o i k t ó r z y n i e malują s a m i . Najczęściej

doce­

miastowym

(4)

jest

głównie d l a o d b i o r c y

miejskiego.

k o n k u r s y , bo tego żądali. W
pomalowała

w

komorze.

o d wewnątrz
dawnym

Tam

sobie

malować

mieszkaniu
rzuciła

d r u g i e , b o n i e w o l n o robić t a k i e j t a p e t y . Z a karę, b o n i o
wolno

P r o f . R e i n f u s s j a k p r z y c h o d z i oel t e g o z a c z y n a

W

i

można

obserwować

ciekawą

sytuację.

Istniejąca m o d a i k o n i u n k t u r a n a t a m t e j s z e m a l o w a n k i s p r a w i a ,
że m a l a r k i
tradycji,

dbają

a nowe

o „ludowość
wzory

—

współistnieją

z

robić t a k . (8)

odczyt,

że

mówi,

żeby

malować

więcej

ocenianie

od pola.

T r e l a więcej m a l u j e w kołach, zębiastc, w z o r z y s t e .

(3)
Ona

dawnej

m a t o w z o r y co o n i w y m a g a j ą : , t a k i e s t a r o d a w n e , j a k n a

ludowym

h a f t a c h . O n i chcą ż e b y b y ł o r o b i o n e n i e t a k p l a s t y c z n i e ,

Z a l i p i a " , n i e zarzucają

miejskie

na

powie­

d z i a ł a , ż e c h o c i a ż się n a l e ż y p i e r w s z o m i e j s c e t o d o s t a n i e

ne z własnym środowiskiem, a p r z y j m o w a n i a wzorów m i e j s k i c h .
natomiast

na

córka

kwiatki

podobało, a K o m i s j a

N a w s i o d d a w n a r y s u j e się t e n d e n c j a o d r z u c a n i a t e g o , c o z w i ą z a ­
Zalipiu

kolo­

(11)

ś c i a n ę . N a m t o się b a r e l z o

zakończenie w a r t o zwórcić uwagę, że s z t u k a p r o d u k o w a n a
Z a l i p i u przeznaczona

było

według

d a w n y c h w z o r ó w i jeszcze, żeby było t y l k o d w o m a
rami.

ludziom.

Ludowo,

(21)

D l a m a l a r k i t o b y n i e pasowało dać m a l o w a n y c h rzeczy,
Prezenty

w Kuziach, nie t a k tape-

Ludowo?

deseń górą, a n i e t a p e t o w o .

jej

miasta.

Z a l i p i e m . N i e jest t o już twórczość zaspokajająca j e d y n i e p o t r z e b y

T

dla

z r o b i ą . J a k k t o ś u m i e m a l o w a ć , t o m u się t a k i e g o
P r z e w a ż n i e się d a j e

w

powiedziano,

l u d z i z m i a s t a a l b o d l a t a k i c h w e w s i co s o b i e s a m i n i e
zentu nie daje. Trzeba

Na

ale

prezentów.

to t y l k o takie. Teraz nawet

ż e się d a j e

t o , j a k już

podobają

się k o m u ś ze. w s i m a d a ć p r e z e n t

Dawniej

przeszedł,

(17)

malującym z r o b i o n y c h przez siebie
Jak

jest

konkursowa. Ona to przyjmuje

j u ż j a k i ś t a k i m ł o d y p a c h o ł e k i d z i e , t o j u ż się t r o s z e c z k ę

Zaczyna

wsi,

z m i a s t a . A w s y t u a c j i , g d y u p o d o b a n i a g r u p y przestają decydować
walorów a r t y s t y c z n y c h zajmują

t o już

Nawet

inna

(4)

szane. Jest t a k o rozwinięta t a s z t u k a , że b a r d z o
i

inne

j a k się

ale n a l u d o w o , t a k j a k n i o i s t n i e j e . (23)

I I . 2 0 . „ C o t o zo ś w i ę t y . T o a n i l a l k a , a n i o b r a z . . . D o t a k i e g o
się m o d l i ć ? S k ą d ! " Matka
Boska,
obraz w y k . M a r i a K i w i o r ,
Zalipie

Zalipianki

znakomicie

się

orientują

czego

wymaga

Komisja,

c o b ę d z i e się p o d o b a ł o , a c o n i e .
Wiadomo
polega.

najlepiej

c o się b ę d z i e p o d o b a ć , a l e n i e n a t y m s z t u k a

(3)

chce K o m i s j a .

(11)

w y p a d k i , że

o t o c z e n i u są w y s o k o

może t u być

pokazywana

zdaniem

m i a s t a się ś w i e t n i e

j a k najwięcej

malować
na

o d poła.

ułożenie

(12)

kwiatów,

żeby

to

W

n a zewnątrz,

dają.

A

(10)

jeśli s u f i t jest g ł a d k i , t o p u n k t y

spa­

(3)

Szlosek

Adela

brzydko

według

mnie

malowała,

bo

nie

b y ł o k o ń c a , a n i p o c z ą t k u k w i a t k a , a K o m i s j i t o się p o d o ­
b a ł o , że t o w p r z y r o d z i e t a k i e g o n i e m a i z a w s z e
miejsce
powyżej

dostawała.

przytoczonych

poglądów

Zalipianek

p r a c y z chęcią, opowiadają
nieniu. Poznajemy

pierwsze

(8)
wypowiedzi
na temat

w y l a n i a się
sztuki.

interesujący

Mówią

o

swojej

o p r o b l e m a c h , kłopotach, o n a t c h ­

icli stosunek do twórczości swojej

i innych.

W a r t o w t y m m i e j s c u zwrócić uwagę n a k i l k a s p r a w , które
wynikają

ze z g r o m a d z o n y c h

zostały

walentny

zaakcentowane

m a t e r i a ł ó w , a któro m o ż e n i e dość
w

tekście:

stosunek do rzeczy całkiem

to

zbyt

ekstrawaganckie,

malarki

obcych.

mają

Zawsze

natomiast

do

nadaje.

Z a l i p i u istnieje

duża

rozbieżność

między

ambi­
szukają

t y m co

( w dużej

się

mierze

w y n i k a t o z t e g o , że d a w n e „ l u d o w e " Z a l i p i e u d a ł o się z a c h o w a ć
w sposób

O n i n a p r z y k ł a d zaliczają coś t a k i e g o , żeby b y ł o n a s u f i ­
tach malowane.

Zalipie

l u d z i o m n a p r a w d ę p o d o b a , a c z y m się o t a c z a j ą

żeby było t a k widoczne

że c h a t a m a l o w a n a .

na

jako

w domu. Ich

było
że o n

j e s t p o d c z y m ś a l b o koło czegoś. (13)
się t o p o d o b a ,

i m przeze

s t r o j u . J e d n e b y ł y z g o r s z o n e , i n n y m p o d o b a ł a się, c h o c i a ż

żeby

Im

swoim

m n i e f o t o g r a f i a g i p s o w e j f i g u r k i M a r y l i n M o n r o e w dość s k ą p y m

były jedne i te same k w i a t k i , żeby były n a suficie. Mówią,
patrzą

przedmioty

oceniano, ale właśnie n a zasadzie nowości,

m i e s z k a n k i Z a l i p i a n i c postawiłyby tego u siebie

w jakimś s t y l u , żeby t e n k w i a t e k miał znaczenie,

ostro

się j e d n a k

A l e p r z e w a ż n i e chcą, ż e b y w s z y s t k o b y ł o ś w i e ż e , ż e b y n i e

Najwięcej

obraz

Zdarzają

odmienności. Przykładem

T r z e b a t a k zrobić, żeby były coraz t o nowe w z o r y , t a k j a k

Z

czują.

które zupełnie odbiegają o d t e g o co Z a l i p i a n k i widują w

sztuczny).

Większość
domach

malarek,

zwłaszcza

t w i e r d z i , że m u r o w a n e

mieszkających

w i l l e n i e pasują

n i e p r a k t y c z n e , że n i e c h c i a ł y b y

takiej,

w

starych

d o w s i , że t o

bo wówczas

musiałyby

zrezygnować, a w każdym razie ograniczyć m a l o w a n i e „ o d p o l a " .
A

k w i a t y są d l a n i c h w s z y s t k i m . T y m c z a s e m

fotografie

z

różnymi

typami

domów,

g d y pokazać

wnętrz

im

mieszkalnych,

o z d ó b , i p o p r o s i ć a b y p o k a z a ł y c o i m się p o d o b a , o k a z u j e s i o , że
t o co deklarują j a k o n a j a t r a k c y j n i e j s z e
nie jest. A

n a codzień, woale

murowane domy

(suterena, parter, piętro), ozdobione

s z k i e ł k a m i , m o z a i k a m i , z dużą ilością m a l o w a n y c h
powyginanych w „esy floresy",
stoły

zwane

dywany.
doki",

tym

więc p o d o b a j ą i m się, t a k j a k i n n y m m i e s z k a ń c o m ,

Na

ławami,

dużo

ścianach

przywieszone

meble

głębokie

chętnie

n a w y s o k i połysk, n i s k i e
fotele,

widziałyby

na metalowych

tłuczonymi
balustradek

wersalki,

puszysto

sentymentalno

k r a t a c h p n ą c o się

„wi­
zielone

w p o k a z y w a n y c h f o t o g r a f i a c h t e g o c o z n a j ą , d o c z e g o są p r z y z w y ­

rośliny, f o t o g r a f i e r o d z i n n e . W k r e d e n s a c h , za rżniętymi s z y b a m i

c z a j o n e . P o d o b a i m się z a z w y c z a j t o c o p o d o b n e d o i c h p r a c , c o

stawiałyby

34

ozdobno

serwisy,

kryształy,'

kolorowo

pocztówki,

jurmaio/ne

każdej"

rodzinie

ktoś t a m był , , n a w y c i e c z c e " , j a k nazywają k i l k u l e t n i e

zubawki. Z

Лик.ryki

(a p r a w i e

w

zarobko­

kudne,

w e w y j a z d y ) p r z y w o z i się w e l u r o w e m a k a t k i z l w a m i , p a w i a m i ,
z

orientalnymi widokami,

i

Matki

Boskiej,

podświetlane

plastikowe

,,tybetówki". Ambicją

lalki

figurki

i przede

Pana

Jezusa

wszystkim

chustki

ryczne.

innej.

gospodynie

posiadają

do

50-ciu

„odżywczych"
wzory,

kolorów. Najmodniejsze

przetykane

najbardziej

teraz

złotą nitką; p o p r z e d n i o ,

podobały

się k w i a t o w e

za
Oto

Nowoczesne

tych

1 9 7 9 г., p r z y p

niektóre,

nie

j e ś l i się n i o m a r o d z i n y

kupują

mieszkańców:

i siedzieć, a g d z i e t o n a w s i p o d o b n e .

najbardziej
ładnie

m a wskazać
podoba

dom w

W

(21)

mówi:)

otynkowany,

U

Zalipiu,

który

Do

za

i ma

obraz

to

wszystko

można

są n i e m o d n e . N a p o d ł o g ę p e r s ­

m i się z a b y t k o w e ,

Matki

W

wzorzysto

Boskiej.

nowym

wiejską

nowe segmenty,

ale

małżeństwa

dywany

i

ozdobne

(20)

domu

postawię

nowych

dla wycieczek...
domów

miasta. Ławy

jej

kalwaryjskie

meble,

i fotele

daje

żeby

zdobić

(5)

się t a k i e s a m e

meble

j a k do

t o j u ż d l a d e k o r a c j i , w i e ś ż e b y się

w i e l e n i o r ó ż n i ł a o d m i a s t a , t o se t a k r o b i m y . C o m a m y
b y ć j a k n a w s i . (18)

ładne,

(12)

bo praktyczne,

jasne

j e d n y m m i e s z k a n i u zostaną stare m e b l e ,

izbę

Szkutnika, bo z wierzchu

lusterkami ozdobiony

k o l o r o w o , żelazne b r a m y .

się

mieszkać
modne

d o p o k o j u , k r e d e n s p r z y ścianie, b o m n i e j m i e j s c a z a j m u j e .

nadziać

d r e w n i a n o , b o n a wieś n a j p r a k t y c z n i e j s z e . ( A

chwilę, g d y

jest

ładniejsze c i e m n e n a połysk, t a p c z a n d o s y p i a l n i , wersalkę

D o m w i e j s k i m i się p o d o b a , ze d w a , t r z y p o k o j e , m a l o w a n y .
Bramy

trzeba

Ściany gładkie l u b t a p e t a , można powiesić j e d e n

niejsze.

r

na nogi

podobają

T y l e o b r a z ó w p o d s u f i t e m , t o się j u ż n i e w i e s z a , t o d a w ­

p i ę t r o , w s z y s c y idą d o s u t e r y n y . N a c o d z i e n n y u ż y t e k n a
t y l k o kapcie

połysk,

w e r s a l k i . Co

m a t jasny. Lubię

pejzaże.

W i l l e n a w i e ś n i o p a s u j ą , b o s t a r z y l u d z i e n i e w ejdą n a
w i e ś w i l l a się n i e n a d a j e ,

się

(28)

podobają

mały
wypowiedzi

Mnie

l u d o w e t o n i e . P o ł y s k się j u ż k o ń c z y , m ł o d e

red.).

charakterystyczne

wysoki

ławy,

segmenty,

a n a to folia.
Meble

k u p u j e się j e n a j a r m a r k a c h p ł a c ą c p o 7 0 0 z ł o t y c h

sztukę (w

...

k i d y w a n z P e w e x u . T e r a z t a k a m o d a , że p a r k i e t , d y w a n ,

temu

Polskie

na

fotele,

pochować. Ciemne,

tureckie

ze t r z y l a t a

„frendzlówki".

dorównują t y m amerykańskim, dlatego
w Ameryce,

są t e w

kobiety

ptaki, w i d o k i i krajobrazy histo­

o d r a z u n a wieś. (18)

tybe-

tówek, oczywiście amerykańskich, b o te polskie n i e mają

ciemne

nowocześnie,

każdej k o b i e t y jest mieć j a k największą

Zamożniejsze

obnażono

(27)

Segmenty

ilość t a k i c h c h u s t e k b y w k a ż d ą n i e d z i e l ę p o k a z a ć się w k o ś o i e l o
w

takie

jelenie rogi, wypchane

Powracając

jednak

do

wypowiedzi

Zalipianek

na temat

ich

Ładny d o m t a k i , żeby z wierzchu wytrynkować w m a r m u r -

t w ó r c z o ś c i , w y d a w a ć b y się m o g ł o , ż e w s w e j p r a c y c e n i ą

kowy

w y ż e j f a n t a z j ę i w y o b r a ź n i ę , ż o k w i a t y i m m n i e j są r e a l i s t y c z n e ,

tle
W

wzór, k o l o r o w y

trójkąty,

pas d z i e l i piętra, albo n a j a s n y m

a n a rogach

jakieś o z d o b y .

(6)

tym

d z i s i e j s z y m czasie d o m m u r o w a n y . T u jest t a k i e u z n a ­

bardziej

bardziej

artystyczne.

ze s w y c h

Podkreślają,

że n a t c h n i e n i e

snów niż otaczających

naj­

czerpią

je u k w i e c o n y c h

pól.

n i e , żeby była s u t e r y n a , p a r t e r i pierwsze piętro. J a b y m

Zwracają również uwagę n a f o r m a l n y a s p e k t twórczości i utożsa­

chciał t y n k o z d o b n y :

miają nastanie s z t u k i l u d o w e j z z a r z u c e n i e m szablonów. W

zależy j a k i k o l o r m o d n y .

Dawniej

taki

ż ó ł t y b y l n i e d o pomyślenia, a t e r a z właśnie s t a l o w y , ż ó ł t y

s w o i s t y sposób interpretują sugestię K o m i s j i dążącej d o u t r w a l e n i a

i

zalipiańskioj t r a d y c j i z d o b n i c t w a i \ i c h r o n i e n i a j e j p r z e d z a l e w e m

pomarańcz,

bielizny.

Meble

w

pasy.

I

żeby

to powinny

był

być

balkon

składane

do
z

suszenia

kawałków.

Dziś m o d a n a c i e m n e , n a w y s o k i połysk. Przydałoby

się

j a r m a r c z n y c h w z o r ó w . T a k oceniają swojo
chodzi

o ocenę

i n n y c h przedmiotów

własno prace , a g d y

wówczas

4

zwracają

uwagę

b i u r k o , żeby d o k u m e n t y zamknąć i niskie ławy i k o m o d y

głównie n a d w i e s p r a w y : n a wierność o d t w o r z e n i a

j a k w C i k a g o , ale o z d o b y t a m wieszają p o ścianach

i wkład p r a c y . I m p r z e d m i o t jest bliższy rzeczywistości i widać,

II.

2 1 . „Szlachetny

pas­

jest Anioł Stróż, p i l n u j e

rzeczywistości

dzieci."

35

I

I I . 2 2 . „ M ó w i ą żoby j a k najwięcej malować o d p o l a . " Z a g r o d a S t . Łączyńskiej, 1 9 7 7 ; I I . 2 3 . „ D a w n i e j m a l o w a l i więcej
k w i a t y , p o r o z r z u c a n e p o całej ś c i a n i e . " O b o r a F e l i c j i C u r y ł o , 1952

36

pojedyncze

że w j e g o w y k o n a n i e

włożono dużo wysiłku, t y m lepiej

został

„odrobiony".
D l a n i c h s z t u k a t o coś „ u c z o n e g o " , coś co uzyskały
tację l u d z i z m i a s t a . W
wyśmiewane

przez

współmieszkańców,

ocenę b e z s p r z e c z n y c h ,
wszystkim

bardzo

dobrą

„ w y ż s z y c h " a u t o r y t e t ó w j a k i m są

przetle

dla nich Komisje

przyjeżdżający

do

Zalipia

profesorowie)

Można

dzenie, że g d y b y n i c z a i n t e r e s o w a n i e
N a w e t prace babek oceniane

zyskało

(zwłaszcza

turyści.

mieszkańców Z a l i p i a tamtejszo

bez

cieniowania.

też

twier­

z zewnątrz t o w m n i e m a n i u

malowanie nio byłoby

są z

czy

zaryzykować

pewnym

Poelkreślają

„sztuką".

lekceważeniom

z b y t prosto w y k o n a n e , bez r o z b u d o w a n y c h
wych,

akcep­

icłi p r z y p a d k u o k a z a ł o s i ę , że t o c o b y ł o

kompozycji

różnicę

jako

kwiato-

między

pracami

ba.bek. m a t e k i w ł a s n y m i , j a k b y chciały przekreślić swą tradycję,
l e c z ś w i a d o m i e c z y t e ż n i c , t k w i ą \v k r ę g u t e g o c o

nazywamy

r

sztukę Z i l i p i a . Chętnie przyjmują

sugestie

jury, bardzo

ważna

jest d l a n i c h o p i n i a z zewnątrz, lecz w s z y s t k o m a swoje granice
żadna
Nikt

nie wyrzeknie

się

zamiłowania

do

bogatej

skali

n i e słucha K o m i s j i g d y t a r a d z i m a l o w a ć j a k d a w n i e j

w d w u b a r w n e j t o n a c j i . I c h twórczość — t a k z m i e n n a —
j e d n a k o d b l i s k o w i e k u zawsze tą samą sztuką

—

barw.
—

pozostaje

Zalipia.

P R Z Y P I S Y
Artykuł t e n powstał n a marginesie pracy magisterskiej
p t . Sztuka
Zalipia
napisanej p o d kierunkiem prof. W i t o l d a
Dynowskiego w Katedrze Etnografii Uniwersytetu Warszawskie­
go. B a d a n i a w terenie, z których pochodzą w y p o w i e d z i i n f o r m a ­
torów prowadziłam w latach 1 9 8 0 — 1 9 8 1 . N u m e r y w nawiasach
p o c y t a t a c h odsyłają d o z a m i o s z c z o n e j n a końcu l i s t y i n f o r m a ­
t o r ó w . P r z y t o c z o n y c h zostało może n a z b y t w i e l e
wypowiedzi
lecz chodziło o u k a z a n i e powtarzalności sformułowań i poglą­
dów.
1

7j w a ż n i e j s z y c h p u b l i k a c j i d o t y c z ą c y c h Z a l i p i a w y m i e n i ć
n a l e ż y : Z - C i e ś l a - R e i n f u s s o w a , Wystawa
sztuki ludowej
w Dąbro­
wie, k'. Tarnowa,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 4 , 1 9 5 0 n r 7 — 1 2 , s. 1 5 1 —
1 5 5 ; W . H i e k e l , Malowanki
ludowe
w Powiślu
Dąbrowskim,
„ L u d " t . 1 2 , 1 9 0 6 , s. 1 1 3 — 1 2 1 ; A . J a c k o w s k i ,
Malowanki,
makatki,
ekrany,
współczesne malarstwo
ludowe
i jego
pogranicza,
oz. I I , „ P o ł . S z t . L u d . " R . 3 1 , 1 9 7 7 n r 3 , s. 1 4 7 — 1 6 7 ; T . K o m o r n i c k a - R o ś c i s z e w s k a , Konkurs
,.Malowana
chata"
na
Powiślu
Dąbrowskim,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 3 1 , 1 9 7 7 n r 2 , s. 9 5 — 1 0 7 ;
T e j ż e , Malowane
domy
na Powiślu
Dąbrowskim.
Przewodnik
po
zagrodzie
Felicji
Curylowej
w Zalipiu
(tytuł n a okładce):
Zalipie,
T a r n ó w 1 9 8 0 , ss. 4 7 ; K . P i e t k i e w i c z , Les
,,malov;anki"
du Powiśle
Dąbrowskie,
Zeszyty Etnograficzne Muzeum K u l t u r y
i S z t u k i L u d o w e j w W a r s z a w i e , t . 1 , 1 9 6 0 , s. 5 5 — 7 3 ; R s s ( R .
Reinfuss),
Felicja
Curylowa
(1903—1974).
Wspomnienie
po­
śmiertne,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 2 8 , 1 9 7 4 n r 4 , s. 2 5 2 — 2 5 3 . T e n ż e ,
Wystawa
twórczości
malarek
wiejskich
Powiśla
Dąbrowskiego
w Muzeum
w Tarnowie,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 9 , 1 9 5 5 n r 1 , s. 6 3 —
6 4 ; Z . S z e w c z y k , Konkurs
na malowanki
dąbrowskie,
„ P o l . Szt.
L u d . " R . 2 , 1 9 4 8 n r 1 1 — 1 2 , s. 4 2 — 4 6 , T e n ż e , Zdobnictwo
wnętrz
na terenie
Powiśla
Dąbrowskiego
(odpis z b r u d n o p i s u sprawo­
z d a n i a po wstępnych b a d a n i a c h n a Powiślu Dąbrowskim w
1958 i ' , p r z e s i a n e g o i l o M i n i s t r a K u l t u r y i S z t u k i p r z e d z o r g a n i z o ­
w a n i e m p i e i w s z e g o k i n k u r s u ) , ss. 1 2 , m a s z y n ę p i s
2

Z . S z e w c z y k , Konkurs...,
s. 4 5
W o s t a t n i c h l a t a c h z samego Z a l i p i a do konkursów przystępuje
średnio p o n a d 30 osób, z czego 2 m ę ż c z y z n . L i c z b a malujących
n i e p o k r y w a s i ę z l i c z b ą m a l o w a n y c h d o m ó w , z e l a r z a s i ę be>wiem
że w j e d n y m d o m u m i e s z k a parę osób m a l u j ą c y c h l u b . że z d o ­
b i o n y d o m n i e został zgłoszony d o k o n k u r s u . N i e m n i e j l i c z b a
t a d a j e o g ó l n e p o j ę c i e e> n a s i l e n i u t w ó i c z o ś c i n a t y m t e r e n i e .
D l a porównania podaję, że w 1978 r . w Z a l i p i u w 204 dermach
miesz.ka.lo 7 6 8 o s ó b .
3

C z y t a j ą c r o p o r t a ż e o Z a l i p i u u l e g a m y s u g e s t i i t y t u ł ó w : Zalipie
—
malowana
wieś,
W Zalipiu
kwiaty
nie więdną,
Zalipie
tonie
iv kwiatach,
Bajecznie
kolorowa
wieś, t y m c z a s e m geły p r z e j e c h a ł a m
t a m p o razj p i e r w s z y b y ł a m z a s k o c z o n a t y m , ż e m o ż n a iść d ł u g o
p r z e z w i e ś n i e z o b a c z y w s z y żadnego malenvanego elorou. (Choć
n a ł o ż y p a m i ę t a ć , ż e są o n e r o z r z u c o n e n a o b s z a r z e o k . 7 0 0 h a ) .
" W . Hickel, op. cit.
4

5

Z . S z e w c z y k , Zdobnictwo

wnętrz...,

s. 8

I I . 2 4 . . . D n i c l i r ; b ż - b y b y ł o r o b i o n e ' n i c t a k p l a s l y e z a i e , a.lo n a
ludowo, t a k j a k nie istnieje." D o m Felicji Kosiniak, Zalipie,
1967. I I . 25. D r z w i sieni, m a i . Z o f i a K a c z ó w k e , Z a l i p i e , 1967

37

T

Wykaz

informatorów

Bochenek,

Zalipie

14. F e l i c j a K u r p a s k a , Z a l i p i e

2. J a n i n a B o d u e h ,

Zalipie

15. S t e f a n i a

1. Z o f i a

3. W a n d a

Boduch,

4. K a z i m i e r a

Zalipie

Łaczyńska,

16. F e l i c j a M o s i o ,

Borek,

Zalipie

17. M a r i a O w c a ,

Zalipie

5. M a r i a C h l a s t a w a ,

Zalipie

18. Z o f i a

Zalipie

6. D a n u t a D y m o n ,
7. Z o f i a

Dymon,

8. R o z a l i a
9. F e l i c j a
10. Z o f i a

Zalipie

Zalipie

Gil, Zalipie
Janeczek,

Janeczek,

Niwki

Zalipie

11. Janina Jurek, Zalipie
12. Z o f i a

Kaczówka,

13. J a n i n a K r u k ,

II.

Zalipie

Zalipie

26. M a l o w a n k i , w y m . 3 3 x 4 0

Owca,

19. A g n i e s z k a

Rachmaciej,

20. B e n e d y k t

Ruta,

21. Maria Sierak,

Kuzio

Zalipie

Zalipie

22. Stanisława S z k u t n i k , Z a l i p i e
23. Stanisława S t a l i c a ,
24. R o z a l i a T r e l a ,

Zalipie

Niwki

25. M a r i a W n ę k , N i w k i
26. M a r i a W o j t y t o ,

w y k . R o z a l i a Barańska-Dzięciolowska.
1 9 2 6 - 3 5 r.

Zalipie

Kolekcja

F o t . : A . B a r t o s z , i l . 2 2 ; S . D e p t u s z e w s k i , i l . 7 ; L . P u d ł o w s k i , i l . 1, 5 , 1 4 ; J . Świderski, i l . Z—4,

38

Zalipie

Zalipie

T.

Seweryna,

C, 9 — 1 3 , 1 J - - 2 1 ,