Poglądy Zalipianek na sztukę / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1983 t.37 z.1-2
Dublin Core
Tytuł
Poglądy Zalipianek na sztukę / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1983 t.37 z.1-2
Opis
Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1983 t.37 z.1-2, s.19-38
Twórca
Jackowska, Aleksandra
Wydawca
Instytut Sztuki PAN
Data
1983
Relacja
oai:cyfrowaetnografia.pl:publication:3350
Format
application/pdf
Język
pol.
Identyfikator
oai:cyfrowaetnografia.pl:3139
PDF Text
Text
Aleksandra Jackowska
POGLĄDY ZALIPIANEK NA SZTUKĘ )
l
„ M a l o w a n i e to d l a m n i e największa przyjemność, n a j l e p s z e l e k a r s t w o .
M n i e choćby i karę d a l i , to i t a k b y m coś
ubazgraia"
Stefania
Łączyńska
z Zalipia
Z i l i p i o położono jest
w pjhiooaoj
k o l o r e m . A p ó ź n i e j t u j u ż z a c z ę l i i k o l o r o w o m a l o w a ć . (2)
części w o j . t a r n o w s k i e g o ,
v
w w i d i a c h Wisły i D u n a j c a , n a t z w . Powiślu Dąbrowskim. W po.
Dawniej
wszechnoj
białe giergony.
ś w i a d o m o ś c i m a l o w a n i e d o m ó w k o j a r z y się z Z a l i p i o m .
I c h o c i a ż t a k ż e w i n n y c h r e g i o n a c h z d o b i się d o m y
malowidłami,
t o n a t y m t e r e n i e s p o t y k a się s z c z e g ó l n i e r o z w i n i ę t e
dekoracji
malarskiej
nętrznych.
Po
zarówno
ścian
wewnętrznych
przyciesie,
a na t y m
(9)
już zabielało i robiło t a k i e g o
zew
kwiateezka,
to
ptaszeczka,
żabeczki. D a w n i e j m a l o w a l i s a d z a m i , a j a k chcieli czerwo
nego tośmy sobie utłukły cegły. A później t o znów Ż y d k i
2
I
się n a c z a r n o
N a j p r z ó d m a l o w a ł o się s a d z a m i n a c z e l u ś c i u , t o się z a w s z e
przykłady
jak i
malowało
wojnie
światowej
nasilające
się p r o c e s y
się h a n d l e m z a j m o w a l i , b o z u p e ł n i e i n n y u s t r ó j ż y c i a b y ł . . .
urbanizacji
w s i o d b i ł y się t a k ż e n a P o w i ś l u D ą b r o w s k i m . M a l o w a n o
c h o c i a ż w c i ą ż j e s z c z e z w y c z a j t e n u t r z y m y w a ł się dość
Oni
mniej,
przynosili
farby,
co
się
mlekiem
rozrabiało.
M a m a m n i e uczyła... O n a zupełnie inaczej
szeroko.
(15)
malowała, t a k
D o p i e r o w czasie o s t a t n i e j w o j n y nastąpiły z d e c y d o w a n e z m i a n y
j a k d a w n i e j , t z n . t a k i e p r o s t e , dłuższe, a l b o t a k i e w kółku
n a gorsze i b y ć może t r a d y c j a
kwiatki... Potem
całkowicie, g d y b y
zainteresowania
nych
nie opieka
Zalipiem
i miłośników
malowanych
domów
zanikłaby
ze s t r o n y w ł a d z , i n s t y t u c j i
ludowej
sztuki.
Po
pierwszych
b u k i e t y się r o b i . K o l o r y t e ż b y y > a l > n i e t a k i e j a k t o r ,z,
kultural
b o się r o b i ł o f a r b ą w p r o s z k u , a n i c p l a k a t o w ą . S a m o m y ś m y
ków Państwowego I n s t y t u t u B a d a n i a S z t u k i L u d o w e j i M u z e u m
Etnograficznego
w
Krakowie,
w
rok
później
kańców
Zalipia,
najlepszych
umiejących
zdobić
swe
zorganizowano
wszystkich
domy
ł
robiły pędzelki.
badaniach
p o n e t r a e y j n y c h , p r o w a d z o n y c h w 1946 i 1947 r . przez p r a c o w n i
k o n k u r s , którego zadaniom była a k t y w i z a c j a
i
miesz
wyróżnienie
m a l a r e k . K o n k u r s odegrał poważną rolę w
Dawniejsze
z P o w i ś l a (a z w ł a s z c z a z Z a l i p i a ) z y s k u j ą o g ó l n o k r a j o w ą
sławę,
twór
czości. Już w niedługim czasie p o k o n k u r s i e w s a m y m
nia „mniej
w
innych
wsiach
koło
wypowiedziach
jest
współczesnemu.
malarek
powtarzają
się
określe
nieformiste":
t o przeważnie
t y c h kółek.
To
duże i k o l o r o w e .
(7)
Dawniej
takie
kółka
nie były
były mniej
rysowali.
takie
ukształtowane
Gwiazdka
bukiety jak
teraz,
te gałązki, a n a tej
gałązce było t a k i e kółko, serduszko t a k i e n i e f o r m i s t e . (21)
Zalipiu
powiślańskich.
przeciwstawiane
ukształtowane,
Dawniej
Dawniej
l i c z b a p o l i c h r o m o w a n y c h d o m ó w wzrosła z 30 d o 120. P o d o b n e
zaobserwowano
malowanie
wykonania. W
podtrzy
k t ó r a z k o l e i stała się k o l e j n y m b o d ź c e m r o z w o j u l u d o w e j
(1)
T o c o s t a r e , d a w n e , k o j a r z y się z p r o s t o t ą w z o r u , n i e u d o l n o ś c i ą
m a n i u ginącej już t r a d y c j i . P o c z ą w s z y o d togo czasu m a l o w a n k i
zjawisko
t o j u ż się u l e p s z a ł o . T e r a z t a k i e piękn<-
dowody
n a d m a l a r k a m i i liczno
malowali
więcej
cane p o całej ścianie.
3
pojedyncze
kwiaty,
porozrzu
(19)
D a w n i e j m a l o w a ł o się p r o s t o : k o l o , d z i u r k a w t e m i t o b y ł
Malowanki
tradycję.
tego regionu
Odkrył je w
Malowanki
ludowe
mają
swoją
już
1905 r. Władysław
w Powiślu
blisko
100-letnią
Hiekel. W
który
Dąbrowskim,
kwiatek.
artykule
Mama
opublikował
powałę,
talerze."
kredens,
okna,
okiennice,
kaflowiec,
a
j a k teraz.
rzadkie,
proste
(24)
patyki
takie
nawet
prostszo
cinnemu.
wzory,
zygzaki
t a k b y m p o w i e d z i a ł a , że p o
dzie
(6)
4
Dziś
Z a t e m doskonało w i d o c z n a jest o p o z y c j a
w
Zdipiu nikt
natomiast przekazywana
nie
pamięta
Hickla,
zachowała
się
z pokolenia n a pokolenie wiedza o t y m ,
m a l o w a n k i , prosto i stylizowano,
nane
po
dziecinnemu".
j a k m a l o w a ł o się d a w n i e j . S t o s o w a n o w ó w c z a s n a t u r a l n e b a r w n i k i
niewprawnie
i malowano
sformułowania
znają
dobieranych
kwiaty
Jeszcze d a w n i e j , t o więcej m a l o w a l i t a k i e p a c k i i
r z e , już t o w p r o s t n a ścianie p r z y o z d a b i a j ą c co t y l k o j e s t w i z b i e ,
więc
nie było
takie
i o g i m y . A t e r a z , t o j u ż się i n n e k w i a t y m a l u j e . (9)
w 1905 r. w „ L u d z i e " pisał: „ D z i e w c z ę t a malują już t o n a p a p i e
a
Kolorów
malowała
najczęściej
jeszcze
dziś n i k t
nawet
prawie
tylko dwoma
sposoby
k o l o r a m i . Starsze
robienia
już z n i c h n i e
farb
malarki
i pędzelków,
choć
korzysta.
N a s a m y m p o c z ą t k u m a l o w a n i a t o jeszcze n i e było t a k i c h
kolorów, t y l k o m a l o w a l i w a p n e m
bielonym
rom.
domio
malowali
jakieś
na sadzy albo
zygzaki
Alo
oprócz
komponowania
większych
całości.
cze, a p o t e m
na
coraz
większe
pierwszymi,
się
te
dłuższe
same
łodygi).
technicznych
w
tu
nieumiejętność
także
o
N a początku malowałam t a k i e mniejsze
kolo
t o m a l o w a l i t a k , ż e b r a ł o się z p o ł a t a k i e j
(z c e g ł y ) i t y m m a l o w a l i . N a
malowaniu
kwiaty,
i grubsze.
pojedyn
(4)
J a k e m d o szkoły ehodziła t o m sobie w d o m u piec
żółtej
wała
wapnem,
czeluściu o d
takie
pieca
okrągłe
wzory,
n a czeluściu,
białym
w
bardzo
takie
tiulipany.
brzydkie. J a k pierwszy
„packi"
czarno.
D o m j a k b y ł o b i e l o n y t o się s t r o i ł o w z y g z a k i , t e ż j e d n y m
to było,
wymalo
to to
było
r a z się m a l u j e , t o
takie
zrobić,
o g o n ó w , a n i k o l o r ó w p o z a d a w a ć . T e r a z t o j u ż ł a d n i e sił
k w i a t k i wycienio wane,
t o się m a l o w a ł o
Nieładnie
p r o s t e ł o d y g i się s t a w i a , p ą c z k ó w n i e p o t r a f i ł a m
(4)
Dawniej
umiejętności
z
M a l o w a ł a m p o j e d y n c z e k w i a t y , a p ó ź n i e j już b u k i e t y . (1)
m a l o w a l i z kolei białym
liście.
bywają
Powtarzają
pojedynczo,
chodzi
g l i n k i , t o t y m się b i e l i ł o , b o n i e b y ł o w a p n a . F a r b y s o b i e
utarły
kwiaty,
kwiatów,
(1)
Dawniej
pracami.
poszczególnych
na po
innym
braku
Dawne
„wyko
Utożsamiano
wykonanymi
(prosto
dawno — nowe.
u w a ż a się o b e c n i e z a
W
czasach
Hickla
na
w y kraszone.
Powiślu
(12)
Dąbrowskim
przy
malowaniu
p o s ł u g i w a n o się t a k ż e s t e m p l a m i , w y c i n a n o j o n o ż e m w ś w i e ż y m
buraku
pastewnym
l u b z i e m n i a k u , a farbę
nanoszono
palcom
29
I
b o o d s z a b l o n u się n i e d a . J a k e m t a k n a p r ę ż o n a d o m a l o
w a n i a i si
położę, t o t a k obmyślam, żeby jeden k w i a t n i e
b y ł p o d o b n y d o d r u g i e g o , żeby mieć inaczej niż koleżanka.
(12)
Inne malarki
twierdzą, że n i e posługują
robią żadnych
się s z a b l o n a m i , że n i e
szkiców.
N i c z e g o n i e r o b i ę na. p a p i e r z e .
J t , k wchodzę do
pobielo
nego m i e s z k a n i a i m a m malować, t o dopiero w t e d y zaczy
nam
sobie
myśleć.
(9)
S z k i c ó w n i e r o b i ę . T o się r o b i p r o s t o o d r ę k i ... ( 1 1 )
W
o g ó l e n i e r o b i ę ż a d n y c h s z k i c ó w . Ja., g d y s i a d a m
malowania, to dopiero
to
jeszcze
Jak
potrzeba
oo będzie
nie w i e m
mam
farby
obmyślam. G d y r o z m b i a m
gotowe,
to
malowane.
już
mogę
do
farbę,
(13)
malować.
m i żadnych szablonów, a n i wycinków,
Nie
o d ręki
m a l u j ę . A k w i a t y m i się ś n i ł y n i e r a z , t a k i e ł a d n e , ż y w e .
A l e t a k , ż e b y j a j e r o b i ł a t o n i e , b o j a j o r o b i ę ze
swojej
w y o b r a ź n i , a n i e t a k i e j a k i e o n e są n a p o l u . ( 1 7 )
Zdzisław
Szewczyk
przytacza
zabawno
zdarzenie:
„postacie
l u d z k i e n i e są ł a t w e d o w y k o n a n i a d l a m a l a r e k , k t ó r y c h
wprawiona
Kosmiak
żyła
jest
z
do
braku
własne
motywów
roślinnych.
jakiegokolwiek
dziecko
Dlatego
wzorca
(do
do a r k u s z a i odrysowała
Felicja
odbicia)
przyło
kontury.
Ponie
waż niemowlę miało podwinięte n o g i n a m a l o w a n y
wyglądał j a k b y tańczył
zbójnickiego."
W i e l e u w a g i m a l a r k i poświęcają
gdy obserwuje
„krakowiak"
5
d o b i e r a n i u kolorów,
Janina K r u k
n p . mówi
„Ja
własne
t o t a k pasuję k o l o r y ,
ż e z a w s z e m i się w i d z i , ż e r ó ż z n i e b i e s k i m n a j b a r d z i e j
a
czerwony
choć
się j e p r z y p r a c y m a się w r a ż e n i e , ż e w y b ó r n a
s t ę p u j e a u t o m a t y c z n i e . A j e d n a , k ka,żda z n i c h m a s w o j e
preferencje.
ręka
też
z różowym."
D l a Stefanii Łączyńskicj
odbija,
zaś:
„Nie
z a p o m i n a j k i t o piękny k w i a t u s z e k jest, t o j a go wszędzie b y m
I I . 1. „ D a w n i e j m a l o w a ł o się n a c z a r n o p r z y c i c s i c , a, n a t y m
biało
giergony".
Obora
Marii
Misterki z
Samocic,
1981
chciała w ł ą c z y ć , b o t o k o c h a n y k w i a t u s z e k , a l e o n już n i e daje
takiego u r o k u , j a k t e n niebieski kolor, j a k d a j m y n a t o różowy,
czerwony, czy n a w e t żółty —
bo t o zazdrość miało
lub
też
przez
zamoczenie
w
niej
wzornika. Stempelki
do w y k o n y w a n i a odcisków, wzorów g e o m e t r y c z n y c h
w ó w roślinnych. Często u ż y w a n o i c h d o o d b i j a n i a
kwiatków i listków, do których
i inne elementy.
„patrony"
Stosowano
czyli
Wykonywano
szablony
je
z
papieru
U b
moty
pojedynczych
później
łodygi
też, w celu ułatwienia sobie
pracy,
z
domalowT/wano
służyły
wyciętymi
pakowego,
konturami
kartonu
lub
C o d o j e d n e g o Z a l i p i a n k i są z g o d n e —
k a c h p o w i n n y być żywe, jaskrawe. W
i
chyba
wej,
dlatego
niechętnie
Lubią
malarki, mimo
i rzadko
(Komisja),
żoby
Szablony
żeby
okresie
międzywojennym
p a t r o n y n a użytek
w ykorzystywa.no
T
zatracić
malowano
wrażenie
do
mniej
bezpośrednio
przez
nie.
pomalowane
wg
dawnych
już t e r a z t a k n i e l u b i m y , l u b i m y n a k o l o r o w o . (11)
wojnie
t o ładne, żywo
k o l o r y mają
i nic
są n i e d o b r o , słabo k o l o r y są. W
tych
(14)
zdolniejszo
malarki
pomysłowych
sąsiadek.
z a g r a n i c z n y c h t a k i ładny jest różowy, n i e b i e s k i , b i s k u p i ,
ołówkiem,
t a k ładnie odbijają. U nas n i e m a różowego, t r z e b a mieszać
zaznaczania
posługiwania
było
tektury.
T e r a z t o są t e m p e r y ,
W
Komisji konkurso
wracają.
wzorów i jeszcze, żeby było t y l k o d w o m a k o l o r a m i . M y t o
pełzną.
wykonywały
malowan
wzorów.
zostały w p r o w a d z o n e
światowej.
kolory w
d a w n y c h tego n i e było
postulatów
do nich
R o z a l i a S k o w r o n z Z a l i p i a twierdziła, że „ f o r e m k i z w y k r ą c k a m i "
przez zakonnice zaraz po pierwszej
choć m y d a w n i e j gardziły ż ó ł t y m ,
oznaczać."
się
wzorów"
patronom,
Zalipianki z
bądź
To polskie farby
u ż
biały
mieszanymi
i b o r d o , a l e t o już n i e t o . (4)
Drogie
są
te
farby,
ale
najlepsze
to
zagraniczne.
(2)
m a d a r k i , któro zachowały
tra
u c z u c i a m i wspominają szablony. Mówią o nich raczej n i . c h e m i o :
N a początku znaczyłam sobie d z i u r k i w papierze, żel.у t o
wszystko
r a z e m b y ł o r ó w n e . J a k m i się u p r z y k r z y ł o t o k
robić, t o maczałam palce w f a r b i e i t a k e m wkładała w to
dziurki.
(12)
Dawniej
to
jeszcze
formy
się
robiło,
takie
punkty
na
papierze, żeby o n miał układ równy, a k w i a t e k , j a k k t o
sobie
ułożył.
(21)
I
używanie
Tallens).
farb
Obecnie
najlepszych
najmodniejsze
b a r d z i e j się „ o d b i j a j ą "
i
zagraniczne,
firm
zagranicznych
są f a r b y
(Rownoy,
f l u o r i soci o y j n o .
t y m lepsze. A i pędzle muszą b y ć
najlepiej
z
borsuczego
Z a l i p i a n k i lubią z a t e m j i s k r a w e k o l o r y , t a k i e j a k i c h
do
swych
malowanek.
Pyfali.m czy takie
kolory
z głowy.
być ono w c i e m n y c h , s p o k o j n y c h k o l o r a c h . Większość
ustrzygę
używają
równi ż
bardziej
(18)
podobają
Tm
dobro
włosia.
n a k w i a t y i o d m a l o w y w a ć , a p o t e m t o już s a m e m u t a k .
W c h o d z ę do p o k o j u i już będę m a l o w a ć , t o sobie
naj
i m się n a u b r a n i a , o k r . z a l o s i ę , ż e p o w i n n y
malarek
d e k l a r o w a ł a , żc n a s u k i e n k i i płaszcze n a j o d p o w i e d n i * j s z y
brąz,
i
t a k i c h u b r a ń o d p o w i e d z i a ł y , ż e n i e w i e l e l u b w c a l e , co w i ę c e j
powycinam
górą.
sobie
A
dziurki,
kwiatki
t a k , żeby
m i pasek
równo
t o już t r z e b a malować o d ręki.
prawie
beż,
kolor
wszystkie
popielaty.
ubrane
Jednak
były
zapytano,
jaskrawo.
czy
mają
jest
t a k i p a p i e r , ułożę sobie j a k i k w i a t e k , w j a k i e j odległości
szedł
20
patrzeć
się n a P o w i ś l u
sposób m a l o w a n i a , z a r ó w n o jeśli c h o d z i o m o t y w y j o k
i t e c h n i k i , t o r e s z t a poszła z b i e g i e m c z a s u — m a r z e n n n . k ; żdoj
jest
W s z y s t k o o d ręki maluję bez żadnych szablonów. W glow io
się o b m y ś l a . . . T o t y l k o n a p o c z ą t k u t r z e b a b y ł o
choć zdarzają
dycyjny
dużo
—
Ja
najbardziej
lubię
taki
różowy
biskupi,
najjaśniejsze
Mojo
i n f o r m a t o r k i zdają
ich upodobaniach
się n i e z a u w a ż a ć r ó ż n i c , k t ó r e
k o l o r y . N a j j a ś n i e j s z e , z n a c z y się j a s k r a w e , o s t r e j a k m ó w i ą .
w
N a u b r a n i e bardziej smutniejsze, poważniejsze. N a s u k n i e ,
między s w y m i obecnymi
t o n i e l u b i ę o s t r e g o . J a k j u ż się c z ł o w i e k n a p a t r z y n a t e
Jak
Kraków
estetycznych.
Mówią
a dawnymi
więc
o
zaszły
różnicach
malowidłami.
n a s objął t o m y s t a r a l i się, ż e b y b y ł o j a k
k w i a t y , t o wolę n a u b r a n i e brąz, p o p i e l a t y ( i n f o r m a t o r k a
najładniej.
ubrana n a czerwono).
Już m y zmieniły t o m a l o w a n i e , b a r d z i e j n a podobieństwo
(5)
R ó ż o w y m lubię malować... N a u b r a n i e d l a m n i e lubię beżo
kwiatów.
w y , choć m i n i e p a s u j e . W
bardziej
o d c i e n i u brązowe —
lubię. ( I n f o r m a t o r k a m a n a sobio
kę).
Ja
jaskrawo
te k o l o r y
zieloną
Jest
kolory
jasno,
t a k i e różowe, żółte, zielone.
A
dawniej
prosto.
takio
były
kółeczka,
ząbki,
ulepszone
to, a dawniej
to wszystkie
kwiaty
u b r a n i o , t o w i e l g a różnica — t o najładniejsze czarne. T a k
nie nachylało j a k teraz.
T e r a z l e p i e j m a l u j ę , t e r a z k w i a t k i są b a r d z i e j
(8)
wano, ozdobniejszo,
—
takich
najwięcej
w
Dawniej
moich
zupełnie
(12)
a dawniej prosto były.
inaczej
było. Teraz
więcej
k o l o r y są i t a k i e p i ę k n e b u k i e t y m a l u j e s i ę . (2)
starsza j e s t e m . C z y m a m dużo t a k i c h ubrań ? N i e , nie m a m ,
Dziś każdy lepiej wzoruje,
ale
farb.
Z
kolorów
(9)
najbardziej
lubię
czerwony...
a
na
Toraz
kolorze).
nione.
(10)
dobierane
bardziej z myślą, z k o l o r a m i
(5)
Dawniej
ubranie
b r ą z o w y . ( I n f o r m a t o r k a m a t y l k o jedną sukienkę w t y m
wycienio-
(16)
k w i a t a c h . N a u b r a n i e lubię c i e m n o k o l o r y : brąz, b o już
t a k i ładny.
były
p r o s t e , d o g ó r y , n i e b y ł y t a k i e r o z g a ł ę z i o n e . N i c się t a k
Na
b y m c h c i a ł a się u b i e r a ć , a l e n i e m a m w o a l e d u ż o c z a r n y c h .
Biało, różowe, niebieskie
takie
(26)
T e r a z m a l u j e się b a r d z i e j a r t j ^ s t y c z n i e , b a r d z i e j d o k ł a d n i e .
bluz-
(7)
lubię
(17)
to
mniej
te kolory
się
cieniowało,
ładniejsze
i
prostsze
malowanie
było.
jest
(10)
uszlachet
(8)
N i e b i e s k i k o l o r lubię, najżywszy czerwony, zielony i żółty.
A
na ubranie wszystko
robiłabym
w brąz, bardzo
lubię
Z
przytoczonych
wypowiedzi
nieodparcie
brąz. ( I n f o r m a t o r k a u b r a n a w czerwoną bluzkę, a n a t o
m a l a r k i są p r z e ś w i a d c z o n e , iż d a w n i e j
zielony
malować,
f a r t u c h ) . (12)
dopiero
obecnie
i c h praco
wynika
wniosek,
po prostu nie
są
że
potrafiły
„artystyczne"
i
oczy
K o l o r y lubię s p o k o j n i e j s z o : pomarańcza, róż, t o już t r o c h u
wiście ładniejsze. C h a r a k t e r y s t y c z n e j e s t , że p r z e z a r t y z m r o z u
z a j a s k r a w e . R o b i ę t o , b o t o się l u d z i o m p o d o b a . A l e t a k i e
mie
blado różowe i niebieskie wolę. G d y b y to t y l k o d l a m n i e
„bardziej n a podobieństwo
samej
teraz
było, t o b y m słabsze k o l o r y dawała. N a
lubię
taka kawa
z mlekiem,
brąz, c i e m n a
się b a r d z o
dokładne
wycieniowanie
i ozdobne
malowanie
występuje
określenie
kwiatów".
ubranie
zieleń.
( I n f o r m a t o r k a u b r a n a jest w j a s k r a w o żółty sweter).
(21)
W
wypowiedziaoh
Zalipianek
często
„ d a w n i e j " . M a o n o parę znaczeń. R a z c h o d z i o odległą przeszłość,
Z d a n i e m Z a l i p i a n e k w okresie p o w o j e n n y m m a l o w a n k i zmieniły
o początki m a l o w a n e k
się b a r d z o
m a t e k czy babek. I n n y m razem „ d a w n i e j " oznacza przed
i t o z p a r u p o w o d ó w . Są t o : w p r o w a d z e n i e
nowych
n a Powiślu, o c z y m
słyszały o d
swoich
wojną
farb; zmiana kolorystyki;rozbudowanie kompozycji kwiatowyoh;
l u b b e z p o ś r e d n i o p o w o j n i e . W t e d y b o w i e m z m i e n i ł a się s y t u a c j a
zmiana
w Z a l i p i u . Z e z w y k ł y c h m a l a r e k w i e j s k i c h s t a ł y się o n e a r t y s t
techniki
Przyczyniło
(szablony,
się
do
pędzle).
tego
także
zainterosowanie
Zalipiem,
a w z w i ą z k u z t y m c h ę ć p o k a z a n i a się o d j a k n a j l e p s z e j
strony.
kami.
Zainteresowano
się
nimi,
„zaliczono"
do
sztuki
ludo
wej.
I I . 2. „ D a w n i e j b y ł y u m i e j u f o r m o w a n o t o gałązki, a n a t e j gałązce było t a k i e kółko, serduszko t a k i e n i e f o r m i s t e " . M a l o w a n k a , 43 X 30
c m , ze z b i o r u H i c k l a , w y k . H e l e n a B o r u s o w a z Z a l i p i a ; i l . 3 . „ D a w n i e j m a l o w a ł o się p r o s t o : k ó ł k o , d z i u r k a w t o m i t o b y l k w i a t e k . "
M a l o w a n k a , 43 x 33 c m , w y k . Z o f i a K a c z ó w k a w l a t a c h t r z y d z i e s t y c h
21
1
dająca
a
forma
nawet
zdobnictwa
ostatnio
Przed
konkursami
przyozdobienia,
konkursami
żeby
po I I wojnie
zaczęła
ludzie
mniej
to każdy
ładniej,
światowej nie
zanikła,
ożywiać.
a j a k weszły
dają,
było
się
tak
malowali,
raczej
dła
k o n k u r s y , że coś za
patrzy,
więcej
żeby
była
kwiatów,
tymi
nagroda,
urozmaicone
p o d w ó r k o , z t e g o p o w o d u j e s t dużo ładniej. (13)
K o n k u r s p r z y c i ą g a , b o t o c o r o k u , k t o ś się t y m i n t e r e s u j e .
J a k k o n k u r s u n i e m a , n i k t się, t y m n i e i n t e r e s u j e , t o j u ż
t a k słabnie.
(5)
G d y b y n i e było konkursów z pewnością t y l e b y n i e m a l o
w a ł o k o b i e t , a zwłaszcza n i e o d ś w i e ż a ł y b y co r o k u . M a
larki,
które
przystępują
do
konkursu
muszą
co
roku
zdzierać farbę, bielić i o d n o w a malować. U m n i e
ze
3 — 4 l a t a , ale one muszą, b o K o m i s j a
we.
patrzy
postoi
na no
(8)
... G d y b y
n i e k o n k u r s y , t o n i e o d m a l o w a ł a b y m co r o k u ,
b o b y m i się w i d z i a ł o , że t e n k w i a t e k m o ż e z o s t a ć , t a m t e n .
A t e r a z t y l k o n a k o n k u r s się m a l u j e . ( 1 2 )
Gdyby
n i e było konkursów, t o b y m malowała, ale t y l k o
w j e d n y m m i e s z k a n i u d l a swojej
tak
dużo n i e malowała
gdyby
(...)
te k o n k u r s y nie były
z
b y m powiedziała,
wynagrodzeniem,
s z t u k a w ogóle b y n i e istniała.
S a m e k o n k u r s y , j a k zwracają
przyjemności. Już b y m
nawet
to
że
ta
(13)
n a t o uwagę informatorzy,
mają
j e d n a k przede w s z y s t k i m oharakter prestiżowy. Korzyści m a t e r i a l
n e są z n i c h n i e w i e l k i e l u b w r ę c z
Odnowienie
I I . 4 . M a l o w a n k a ze z b i o r u H i o k l a , 4 3 x 33 c m
i malowanie
żadne.
kosztuje
7.000
z l t a k , że
jeśli
się n a w e t d o s t a n i e p i e r w s z ą n a g r o d ę ( 2 . 0 0 0 z l ) t o t o ż a d e n
zarobek.
Żeby
Jedynie
odnowić
dla satysfakcji.
(23)
t o znaczy pobielić,odmalować
t o t r z e b a m n i e j więcej 500 zł a n a g r o d y
jedną
wynoszą
izbę,
2.000zł
(1)
J a k się d o b r z e w y m a l u j e t o się d o s t a n i e p i e r w s z ą n a g r o d ę ,
to dadzą
2.000 zł, a p r z y g o t o w a n i e
do konkursu
więcej
zabiera, bo trzeba d w a razy wybielić i pomalować, a f a r b y
M a l o w a ł a m p r a w i e o d dziecka,, t y l e że d o s z t u k i
nie należałam.
Dawniej
matowano
Z
od formy,
ale k i e d y
nastała
l u d o w a , t o już zaczęto malować o d ręki.
Jesteśmy
zarejestrowane
w
Krakowie,
sztuka
(25)
Lublinie
i
tam
w y m i , że r o b i m y d l a C e p e l i i .
sztuka
ludowa
w
świecie
jest
i popierana. I państwo t o popiera. I dlatego
uznawana
rozwija
się
wiejskich.
Ona to wszystko
fussem
założyli
przewodniczącą
to
zł)
i
zdecydowanie
malarek
tj.
artystów
założyła. O b y d w o j e
wszystko
do
kupy
po
z
Rein-
wojnie.
(12)
Jeszcze p r z e d wojną Z a l i p i a n k i przystrajały i z b y , malowały d l a
siebie, d l a najbliższego otoczenia.
przewyższają
Prawie
w każdym d o m u była
mają
wysokie
rolnicze.
(do
Malowanie
s t a ł o się z a t e m r z e c z ą opła,calną, n a w e t j e ś l i k o r z y ś c i m a t e r i a l n e
w w i e k u p r z e d e m e r y t a l n y m n i c są z b y t d u ż e , a p o d s t e . w ą u t r z y
tury
stanowią
główny
czynnik podtrzymywania,
z
roku
n a r o k liczbę
uczestników
1 9 7 7 r . b r a ł o u d z i a ł 57 o s ó b , 1 9 7 8 —
emery
a nawet
w o j u t e j twórczości. W e d ł u g n i c h t e m u też należy
wzrastającą
t a k a s z t u k a u n a s . (10)
była
badań w y n i k a , że i s t o t n e z n a c z e n i e
e m e r y t u r y d l a t w ó r c ó w l u d o w y c h , k t ó r e są b a r d z o
m a n i a pozostaje n a d a l r o l n i c t w o . Z d a n i e m informatorów
(1)
całym
Curyłowa
(11)
przeprowadzonych
8.000
m a m y l e g i t y m a c j e , że jesteśmy i c h p r a c o w n i k a m i państwo
Teraz
są d r o g i e .
ludowej
(2)
roz
przypisywać
konkursu.
6 1 , 1979 —
(W
66). Przystę
p u j ą d o k o n k u r s u m a l a r k i , k t ó r e d o p i e r o n a u c z y ł y się m a l o w a ć ,
bądź
t a k i e , które potrafiły
malować
udziału w k o n k u r s a c h , traktując
dla
wdasnych
potrzeb
i
wcześniej, lecz n i e
twórczość malarską
brały
ubocznie,
przyjemności.
która potrafiła malować. P o d p a t r y w a ł y swe
matki,
Teraz
s i o s t r y i s a m e z a c z y n a ł y malowa,ó, b ę d ą c jeszcze m a ł y m i
dziew
wyższe niż rolnicze. J a k w p r o w a d z i l i te r e n t y , t o
nawet
kilka
nawet
dziewczyna,
czynkami.
w
Spośród
24 m o i c h
rozmówczyń
większość
zaczynała
Malowałam prawie
od dziecka.
o d przedszkola.
nie malowały.
t e r e n t y , b o są o
do malowania. Przedtem
wiele
(10)
J e s z c z e n a t e r e n t y t o d u ż o k o b i e t z m o b i l i z o w a ł o się d o
(2)
malowania.
(3)
Maluję o d małego dziecka.
pociągają
k o b i e t przystąpiło
d l a siebie
dzieciństwie.
Maluję
t o dużo k o b i e t
J a k t o powstało, t o m a l a r k i
dostają
renty,
t o k a ż d y c h c e n a starość dostać parę g r o s z y . T a k p r z y b y ł o
(1С)
S p o t y k a ł a m co p r a w d a k o b i e t y któro m ó w i ł y , że d o p i e r o w d o j r z a
m a l a r e k przez te r e n t y .
ł y m w i e k u w z i ę ł y się z a p ę d z e l , a l e są t o w y p a d k i r z a d k i e ,
To
zda
malowanie
t o się
pieniądze
biorą,
t o r z y m a związek z względami
t o i s a m e z a c z ę ł y m a l o w a ć . . . T e r e n t y są w y s o k i e .
Jedno
to
dużo
jest
takich,
co
renty, bo t o ich t a k podnieca,
Gdyby
zaczęły
że
malować
na
te
n a co ktoś m a brać,
6 0 0 0 zł dostają, i n n e 8 0 0 0 zł. T o p i e n i ą d z o dostają, a r o l n i
c z e r e n t y są b a r d z o s k r o m n e . ( 6 )
a o n e n i e , t o się w p i s u j ą d o k o n k u r s ó w , m ł o d e c z y s t a
Co s m y k a l k a , t o s m y k a l k a , ale teraz p e w n o
re.
niądze,
(16)
nio konkursy i imie
formy
e m e r y t u r y dla, t w ó r c ó w l u d o w y c h )
opieki
Zalipie
państwa
(nagrody,
zapewne nie byłoby
t y m . , c z y m jest d z i s i a j . N a j p i e r w k o n k u r s y sprawiły, że t a p o d u p a -
22
że t a k i e
r e n t . J a k się
kobiety
Teraz
n a starsze,
tylko tych
r z a j ą c e się p r z e w a ż n i e d o p i e r o o s t a t n i o , c o j a k t w i e r d z ą i n f o r m a
komercyjnymi.
pochapily
(4)
trzyma
bo
to
wszystko
w y m a l u j e , t o zapłacą.
To
jest
płatne
g r a dużą
na
rołę.
to o te pie
starość.
To
Teraz
lepsze
niż
zamiłowanie, niż w s z y s t k o . P a n i w i e j a k i e t o zamiłowanie
za d a r m o ? N o p e w n e że j e s t , ale n i e za duże. (24)
Z a l i p i a n k i podkreślają j e d n a k , że s z t u k a m a l o w a n i a jest j a k b y
Malowanie to wymaga
w r o d z o n a . M a l u j e co p r a w d a d u ż o k o b i e t , a l e k a ż d a s a m a d o s z ł a
M n i e w s z y s t k o j e d n o gdzie maluję, ozy jest ktoś czy n i e .
drogą
N i e p o t r z e b u j ę ż a d n e g o s k u p i e n i a . (9)
długicli treningów
matek
j a k nakładać
do obecnych
efektów.
k o l o r y , j a k i e stosować
Uczyły
farby,
ale
się
od
bogato
Malowanie
nie
jedynie
wymaga
czasu.(11)
żadnego
skupienia. Siada
k o m p o z y c j o k w i e t n e są i c h własną. za,sługą. T r z e b a m i e ć d o t e g o
i maluje k w i a t k i . N i c m i nie przeszkadza.
t a l e n t i zamiłowanie —
Najlepiej
mówią.
M a m a m n i e n i e uczyła, t y l k o m o ż e t a chęć stąd
poszła.
J a k j e s t m a l o w a n i e , t o j u ż w s z y s t k o o d k ł a d a się i m a l u j e .
(3)
(2)
O d n i k o g o się n i e u c z y ł a m m a l o w a ć , t y l k o t a k s a m a
od
wrodzone...
(4)
Z
taki
samouk
j a k wściekli.
początku m a l o w a ł a m naśladując
czywiście
można
ze
To malowanie to wrodzone
się
s i o s t r y , j a k dobierać
da, kiedy
znajdą
również,
a może
przede
chwilę
wolnego
czasu
są j u ż z a k o ń c z o n e .
—
trzeba
a teraz
j a k są k o n k u r s y , t o j u ż
zamówień,
domu
czasu
na
do
konkursu
malowanie
jest
malarki
zawsze
M a l u j ą w i ę c w k a ż d e j w o l n e j c h w i l i , f a r b y są z a w s z e
mają
za
też
mało.
rozłożono
choć
czasem
i i n n o zwierzęta
n i e są
Ja
je po p r o s t u
o d niczego
odrobione,
widzę.
—
tylko takie z
głowy.
(1)
(2)
(3)
malujewa
co
są p o d o b n e
czasem
do
takich
łące i o g r o d z i e , ale c z a s e m się w y m a l u j e t a k i e g o
na
kwiatka
co d o n i c z e g o p o d o b n y n i e j e s t , a l e ł a d n y . (15)
ale
5. M a l a r s t w o M a r i i M i s t o r k i z S a m e c i c
Zalipianki
uważają,
że
ich
m a l o w a n k i są
zupełnie
inne.
K a ż d a wieś — i c h z d a n i e m — m a r ó ż n y s t y l , n a w e t każda m a l a r k a
m a sweSj i n d y w i d u a l n y s p o s ó b m a l o w a n i a t a k , ż e b e z t r u d u
jak
czekają.
II.
ptaki
W i n n y c h w s i a c h n a P o w i ś l u D ą b r o w s k i m t e ż m a l u j e się k w i a t y ,
w s z y s t k o rzucać i robić n a k o n k m ' s . (1)
przygotowaniom
ale
Kwiaty
kieeły b y ł
malowankach,
gadami.
wy.
wszystkim,gospodyniami,
wtedy
w
krakowiaków,
N i e p r z y g l ą d a m się k w i a t o m n a p o l u , t o b y ł y m o j e z g ł o
Malarki
D a w n i e j t o b y ł o w y g o d n i e z t y m , że się m a l o w a ł o
przeważają
parę
n a w e t c z y b y m się c o d o p a t r z y ł a .
m a j ą własno g o s p o d a r s t w a i o b o w i ą z k i z t y m z w i ą z a n e .
czas,
kwiaty
spotkać
N i g t l y n i e patrzę n a żywo k w i a t y k i e d y maluję, n i e w i e m
j e s t . (21)
najchętniej zimą, g d y p r a c o p o l o w e
są b o w i e m
(2)
K w i a t y t o potrafię m a l o w a ć , chociaż n i e patrzę n a ż y w e ,
(15)
k o l o r y , j a k ułożyć, ale k a ż d y m a swój a k c e n t m a l o w a n i a .
kiedy
nie wymaga.
Z a l i p i e znane jest j a k o wieś tonąca w m a l o w a n y c h k w i a t a c h . I rze
zwane
J a się n i g d z i e n i e u c z y ł a m m a l o w a ć . J e s t e m s a m o u k
siebie,
to
N i e m a m z m ę c z e n i a z m a l o w a n i a . T o się s a m o m a l u j e . ( 1 8 )
n a s n i k t się n i e u c z y . K a , ż d y j a k o ś t o l u b i , c z u j e .
t r z e b a mieć t o zamiłowanie i d r y g .
i
sku
się n a u c z y ć , b o t o t a k a s z t u k a z a m i ł o w a n i a , , t r o c h ę n a w e t ,
siebie, t a k gdzieś z g ł o w y . . . B o t o jest t a k i e
szereg
uspokoję
wielkiego
pienia
U
Poza
Takiego
O n a zupełnie inaczej malowała. J a n i e w i e m c z y t o można
wrodzone.
Malują
m i się m a l u j e w i e c z o r e m , k i e d y s o b i e
głowę i n i k t m i nie przeszkadza.
się
(7)
twierdzą
—
można, p o z n a ć k t o m a l o w a ł
b l i s k i e jest w c h a r a k t e r z e d a w n i e j s z y m
dane
—
kwiaty.
wzorom
23
I
c y c h z różnych regionów, j a k o zalipiańskie wybierały t e , które
w
charakterze
najbardziej
przypominają
powiślańskie,
n i k i e m decydującym zarówno w malowance
jak i w
jest m o t y w k w i a t o w y , n a t o m i a s t w wycinance
ażur. T a k więc
do
zalipiańskieh
zaliczały
dochodzi
również
włocławskie, malowidła k u j a w s k i e . P o d o b n i e
czyn
wycinance
jeszcze
malowanki
z haftem —
prawie
z a w s z e , g d y t y l k o p o j a w i ł y się k w i a t y , h a f t b y ł k l a s y f i k o w a n y
jako
zalipiański
nawet
choć
zdarzają
się w y p a d k i , że m a l a r k a
poprawmie podać region z którego p o c h o d z i
W ś r ó d różnych f o t o g r a f i i , któro pokazywałam
z n a j d o w a ł się d y w a n W a n d y
Przez
wszystkie
Były
przekonano
określić przez
malarki
został
zresztą,
kogo
Tyszko
że
jest
zalipiankom
z w o j . lubelskiego
on
bardzo
z
wysoko
( i l . 13).
oceniony.
Z a l i p i a , ale n i e
został w y k o n a n y .
umie
wyrób.
potrafiły
G d y dowiedziały
się, ż e
n i e j e s t o n z a l i p s k i , aż z n i e d o w i e r z a n i e m oglądały co j e s t n a p i
sane n a o d w r o c i u zdjęcia. M ó w i ł y o n i m :
Bardzo
ładno, j a k i e c i e k a w e !
raźnie.
(3)
Ładnie
ułożone, g r u b o , dobrze
Ładnie
malowane,
grubo
kwiatki
artystycznie,
ciekawy.
A
I I . 6. , . A d a w n i e j
bardziej
proste".
bo
roku,
gdy
To
tak wy
się o d z n a c z a j ą .
jeszcze ładniej
i pączki.
ułożone,
niż
jest
t a k zawijane,
(18)
na Zalipiu.
malowane
układ
Same
już
tych
trochę
listków
też
(21)
Maria Cldastawa
kurczo! Trzeba
t a k i e b y ł y kółeczka, ząbki, t a k i e
„Zęby",
45x39
cm, z kolekcji
H i c k l a , 1905
Ładnie
z zachwytem
krzyknęła:
„O
jakie
piękne,
wziąć n a wzór. Te m a k i t a k i e piękno są". A
byłam
u
niej
powtórnie,
na
n i e m a l wierną kopię d y w a n u T y s z k o w e j
ścianach
po
zobaczyłam
( i l . 14). Zapytała
mnie
c z y m a m j e s z c z e t a m t ą f o t o g r a f i ę , b o c h c i a ł a się j e s z c z e p r z y j
rzeć. N i e była z a d o w o l o n a
z porównania, niedokładnie zapamię
tała, j a k mówiła, i d l a t e g o
dywanu.
Miała
Malarkom
jeszcze
musiała p o s w o j e m u rozwiązać
raz
sprawiało
trudność
nie t y l k o
rozpoznanie
d a n y w y r ó b p o c h o d z i z Z a l i p i a c z y skądinąd, ale przede
M o ż n a p o z n a ć , k t ó r o z a l i p i a ń s k i e , b o t o są k w i a t y t a k i e
k i m u s t a l e n i e a u t o r s t w a . B a r d z o często c z y n i ł y t o błędnie, a n i e
z d a r z y ł o się, b y m a l a r k a rozpoznała swą własną p r a c ę , z a w s z e
niu
czerwonych
dużo.
Patrzące
—
znaczy
t a k i e b a r d z i e j słoneczne
giergony,
duże,
zagęszcze
Kuziańskie
panie,
ze
Świebodzina,
z
Samocic
to
i n n y s p o s ó b m a l o w a n i a . K w i a t k i są i n n e i k o l o r y
dobierane.
(21)
Malowanie
zalipiańskie
różni
się
trochę
od
(23)
mają
bardziej
się
wzorują
na
sobie.
kwiaty
odróżniają
takich
się b a r d z o .
dużo m a l o w a n e ,
U
Curyłowej
Tu
inny
nakrasowane
U
t o też
Kosiarówki
Dawniej
inaksze,
malują
K a ż d a z m a l a r e k zalipiańskieh m a swój s t y l , każdą b y m
My
poznała.
Mnie
(11)
w
różnią.
Żeby
zalipiański
kwiatek.
N a i n n y c h obrazach, t o te k w i a t y p o d o b n e , ale mają
to
inaczej
ż e n a s z e m a l o w a n k i i z i n n y c h w s i się r ó ż n i ą .
poznam
dywanowo
(23)
(7)
się
jost
bardziej
układamy.
bardziej
wianek.
j a k n a materiałach
Dawniej
podoba
takie
ułożenie
w
malarki.
bukiet lub
(5)
było ładnie t o m u s i b y ć widać początek i
k w i a t k a , a n i e ż e b y się w s z y s t k o
już
ułożone.
t a k malowały
Bogato,
M a l a r e k , t o miały t a k i e małe d r o b n o k w i a t k i . T o
o b r a z k u , t a k j a k b y miało b y ć o d b i t e n a jakąś
widać,
W
Są
tego,
różnice
malowała
nawet
z
kwiatek
w
że
Domu
Kochankowa
Malarek.
To
z
Podlipia
całkiem
był
Z a l i p i u malują
ono w różnych
Powiślu.
malujemy
religijnych,
sama
z
inny. W
mówiła, j a k m y ją
wami
nie zgodzę,
bo
k o l o r a c h też
się r ó ż n i ł .
c h c i e l i wziąć n a doseń, że
j a całkiem
inaczej
maluję.
Ona
pokazywałam
i m fotografie
malowanek
występują
bukiety, szlaki
i kola.
Słowo
„obraz"
tematyka
zarazerwowane
świecka
zawarta
jest
jost
dla
przedstawień
w
„widokach",
które w Z a l i p i u n i e zyskały sobie jeszcze p r a w a b y t u , a reszta i c h
(5)
prac
z Powiśla. G d y
i wycinanek
wieńce,
całym
materię,
(3)
k w i a t y , c h o ć p r z y z n a ć t r z e b a , że
kompozycjach:
na
się
p r a k t y c e wcale Z a l i p i a n k c m n i e jest łatwo rozpoznać, które
m a l o w a n k i c z y w y c i n a n k i są z Z a l i p i a , a n a w e t
bogate
„ W i d o k ó w " a n i o b r a z ó w o t e m a t y c e r e l i g i j n e j n i e m a l u j e się n a
i n n y k w i a t e k o d naszycłi. B y ł y w s z y s t k i e j e d n a k i e , a m y
każdy
jak dywan,
bazgreczki t a k i e i każdy b u k i e t sobie.
że już n i o z a l i p s k i o , w y c i n a n k i też i n n e , i n n e l i s t k i , i n n y
(3)
zakomponowane
koniec
z l e w a ł o . (8)
i n n y s t y l . T o z K u z i a i K o s i a r ó w k i , co m a l o w a ł y w D o m u
s t y l i ułożenie mają.
to
n o już z a dużo t e g o , a j a lubię
z u m i a r e m bo j a k jedno jest n a d r u g i m t o nie m a wyglądu.
(7)
Zawsze
t a k , że aż za b a r d z o .
już m i n i e o d p o w i a d a ,
na
Curyłowej
się
(21)
t a k ładnie,
m i się p o d o b a ł o t o j e j m a l o w a n i e , a l e t e r a z
n i e j s z e , j a k b y się ś m i a ł y d o w s z y s t k i c h . ( 1 2 )
Dużo
było
C u r y ł o w e j z a w s z e m i się p o d o b a ł o , k w i a t y i d ą t a k j a k
a l e m n i e się p o d o b a .
mamy
długich o g o n a c h i p ą c z k i dają t a k i e dużo. Z K ł y ż a
pewno,
t a k i e ciężkie.
wszystko
całości
malarki.
(5)
t o p r z e w a ż n i e d u ż o o k r ą g ł y c h k w i a t ó w . N a s z e są n a j ł a d
A
to
upodobań
u m n i e — gęsto. N i e k t ó r z y l u d z i e m ó w i ą , że t a k i e naćkano,
Kuzio
Z
Za
ułożone.
(10)
je cieniujemy. A
symetria, r y t m i k a . Rozwiązanie
zależy j e d n a k o d indywidualnycłi
widzi,
T e n a s z e k w i a t y o d r ó ż n i a j ą się o d i n n y c h , k o l o r y
inaksze, inaczej
się b y b y ł a z a c h o w a n a
malowania
t u może więcej jedon o d drugiego
ją komuś i n n e m u .
M a l a r k i zwracają dużą u w a g ę n a k o m p o z y c j ę całości. Starają
inaczej
w i n n y c h w s i a c h , możo t o k o l o r y inaozcj dobierają,
układ mają. A
przypisywała
no całkiem i n n e .
Ł a d n e , a l e się o d r a z u o d z n a c z a j ą o d z a l i p i a ń s k i e h .
24
czy
wszyst
patrzące,
wyraźne. A z K ł y ż a t o n p . malują b a r d z i e j w
W
boki
spróbować.
pochodzą
to
malowanki.
Widoki
О.
nie
podobają
кгако-л i a k i , p a w i e ,
powiesiła.
(18)
m i się... t o już n i o jest
t o już
bardziej
ludowe,
ludowe.
to b y m
Nic
znaczy
to jednak,
w ogóle
się n i e p o d o b a j ą . W
tego
zwłaszcza
—
ich. Uważają,
W
w
że w s z y s t k i m
malarkom
„widoki"
Z a l i p i u nie m a n a nie m o d y , wobec
tradycyjnych
że „ w i d o k i " b a r d z i e j
domach
—
n i e wiesza
się
pasują d o m i a s t a .
limo
malarki
zazwyczaj
nie
malują
obrazów
religijnych,
tłumacząc
to
t r u d n o ś c i a m i t e c h n i c z n y m i , b ą d ź t y m , że w Z a l i p i u
j e s t t a k a t r a d y c j a , że m a l u j e się k w i a t y .
M a t k i B o s k i e j n i e m a l o w a ł a m , b o m i się z d a j e , ż e b y m i się
W mieście t y l e aniołów n i e wieszają. W o l ą b a r d z i e j świeckie
n i e udało. (10)
różne „ w i d o k i " , a n a w s i pasują d o k o n k r e t n y c h p o m i e s z
Obrazów r e l i g i j n y c h nie malowałam. T u jest t a k i e upodo
czeń. „ W i d o k i " t o b y m powiesiła w p o k o j u d o p r z y j m o w a
banie
n i a gości.
a do kwiatów t o już jest w p r a w a .
(5)
s a m y m Z a l i p i u t y l k o Stefania Łączyńska próbowała
się s p o d k w i a t o w e g o
wyrwać
piętna.
malowałam j a k byłam
m a l a . A n i o ł y koronę trzymały, j a k o b r a z wędrował, t o też
nad obrazem
M a t k i B o s k i e j aniołów umieszczałam. J a t o
się d z i w i ę , że t a k t e k w i a t y
doceniają.
obrazach.
To
już
trudniejsze,
to raz d w a rzuci, a obraz
t o jakoś wyglądało.
Malowałam
dłużej
zeszło,
bo
nie myślałam
kwiatka
człowiek
t o już t r z e b a pomyśleć,
żeby
(26)
kwiaty. Nigdy
nie malowałam
obrazów-reli
g i j n y c h . W Z a l i p i u j e s t t a k a t r a d y c j a , że k w i a t y i k w i a t y .
m a l o w a ć , b o n a w e t j a k u s n ę i s p a p r a m , t o d a się n a p r a w i ć ,
Jakoś m n i e n i e ciągnęło d o t a k i e g o m a l o w a n i a . N i e t o , że
narysuje
u w a ż a m , że t a k i e m a l o w a n i e b y ł o b y gorsze, ale n i e próbo
A
dajmy
na to,
to
już
(13)
lży
się l i s t e k i się z a g o i .
Kwiaty
toby
Obrazów n i e maluję, n i e próbowałam. N o
o
A n i o ł ó w i M a t k ę Boską najwięcej
do kwiatów, a taki. obraz
gdybym
z r o b i ł a t e g o k l a p s a n a a n i o ł k u , t o j u ż n i e d a się n a p r a w i ć .
wałam.
Ja,
J a wolę k w i a t y , k o g u t k a , p a w i a czasem. Obrazów t o na wot
żebym
t a k prawdę
wstydzę t y c h aniołków
powiedziała,
i Matki
to
j a się
straśnio
B o s k i e j , co s a m a
malo
nie
(3)
myślałam,
żeby
malować.
Kwiatek
to
kwiatek.
(5)
w a ł a m , choć dużo m i za n i e zapłacili, j a k w i d z ę dziś t a k
Obrazów n i e malowałam. N i g d y m i n a myśl n i c przyszło,
pięknie
żeby malować
malowane
doceniają
obrazy.
Ja
znów
wiem,
ręczną robotę, ale j a b a r d z o
że
inni
podziwiam
to
takie
m a l o w a n i e p r z e z artystów- i t e k w d a t k i z p l a s t i k u .
Najbardziej
znana z m a l o w a n i a obrazów jest R o z a l i a
-Dzięciolowska, która zaczęła m a l o w a ć będąc młodą
podoba,
Barańskadziewczyną
taki
obraz.
(7)
O b r a z ó w r e l i g i j n y c h n i e m a l o w a ł a m , n i e t o , ż e m i się n i e
ale
kwiatki
szybciej
i t u jest
taka
tradycja.
(U)
M a l a r k i p y t a n e o t o , c z y chciałyby mieć i czy w ogóle
podobałby
w Z a l i p i u . P ó ź n i e j , około 1935 r . g d y wyszła z a mąż i przeniosła
i m się o b r a z n a m a l o w a n y p r z e z s i e b i e l u b i n n ą l u d o w ą
się d o L u b i c z k a , n a p a r ę l a t z a r z u c i ł a
odpowiadały:
malowanie.
W L u b i c z k u Dzięciołowska-Barańska m a l u j e o b r a z y święte,
Ja
t o n a w e t o b r a z y j e j zostały u z n a n o przez kurię biskupią,
Samemu
mają n a w e t wartość historyczną. A j e d e n obraz zdaje
się
j a k już w y m a l u j e t o już w p r a w i o n y w t e postacie, j a k m y
jest
bo
w t e n k w i a t e k . N i e m a takiego wyglądu t a k i obraz namalo
malo
T a k i o b r a z j a k b y m s o b i e w y m a l o w a ł a t o m i się w i d z i , ż e
w Muzeum
w
Tarnowie.
niezły, j a k n a takiego
Przedtem
mieszkała
wała t e o b r a z y .
(1)
Nawet
m i się p o d o b a ,
twórcę ludowego.
tutaj
(10)
Barańska... O n a ładnie
wiem,
wany
który
to
może
przez siebie.
byłby
ładniejszy,
n i e wjrgląda
swój,
ozy
malarkę
t a k ładnie,
bo
kupny?
malarz
(6)
w a r t n i e j s z y j e s t , b o j a s o b i e s a m a p o t a f i ę . (7)
I I . 8. „ C o r y ł o w a b y ł a przewodniczącą m a l a r e k . . . O b y d w o j e z R e i n i u s s e m założyli t o w s z y s t k o d o k u p y p o w o j n i e . " I I . 9. „ J a k weszły
k o n k u r s y . . . , t o k a ż d y p a t r z y ż e b y była n a g r o d a , ż e b y b y ł o ładniej, t a k więcej k w i a t ó w , u r o z m a i c o n e p o d w ó r k o . . . " Z a l i p i e , z a g r o d a
S t e f a n i i Łączyńskicj, 1970
J a k m o g ł a b y m s o b i e k u p i e o b r a z , t o n a w e t b y m chciała,
Przedwojenne
ładniejsze, lepiej
odrobione,
b o m i się p o d o b a .
a t e r a z więcej p r o s t e , zniekształcone t w a r z e .
Dawniejsze
(1)
M n i e się z d a j e , że d o t a k i e g o o d r o b i o n e g o n i e m o ż n a b y się
Wśród
modlić.
przedstawień
Nie
zastanawiałam
taki
kupny
kupuje
i
się j a k i
obraz
m a większą
czy m a l o w a n y , ale zdaje
obraz
świętego, albo
Matki
m i s i ę , ż e j a k się
Boskiej, no to
poświęcony, t o jest podciągnięty
człowiek s a m w y m a l u j e —
wartość,
d o łask. A
jest
j a k sobie
J a k miałabym wybierać między g o t o w y m
zdjęć,
a takim
któro
Matki
pokazywałam
Boskiej.
m a l a r k o m było
Fotografie
były
kilkanaście
t a k dobrane,
żo
z n a l a z ł y się t a m s t a r e o b r a z y , w s p ó ł c z e s n e — t a k i e j a k k u p u j e się
obecnie, z b o g a t y m
r a m a m i i o z d o b i o n o k w i a t a m i oraz zupełnie
s k r o m n e , a także j e d o n obraz n a m a l o w a n y przez Rozalię Barań
ską. M a l a r k i m i a ł y się w y p o w i e d z i e ć
podoba
t o już n i e . (10)
były
rzeczy p r z e t r z y m y w a ć i balsamować. (18)
N i e d a się t a k o d r o b i ć o b r a z u M a t k i B o s k i e j j a k k u p n y .
(8)
obrazy
malo
o f o t o g r a f i a c h , c o i m się
a co n i e .
Zalipianki
największą
uwagę przykładają
do
naturalizmu.
w a n y m , t o w o l a ł a b y m t a k i p l a s t y c z n y , n o c h y b a , że t e n
Postacie
przedstawione
w i e j s k i b y ł b y d o b r z e o d r o b i o n y , a l e t o t r z e b a dużo r o b o t y .
W
o b r a z i e j a k i e k o l w i e k s k r ó t y są n i e d o p u s z c z a l n e .
(U)
ważniejszym e l e m e n t e m jest t w a r z , która p o w i n n a b y ć szczególnie
J a k b y się w y m a l o w a ł o t a k i o b r a z s a m e m u , t o d o b r z e
by
b y ł o , a l e k u p n y t o j e s t j a k ż y w y , b o p l a s t y k i t o się p r z e c i e ż
takim
obrazie
starannie w y k o n a n a , a cały obraz
powinny
być
jak
żywe.
Naj
t y m b a r d z i e j się p o d o b a
im
bliższy jest f o t o g r a f i i .
Te
u c z y l i , a m y b y t a k n i e w y m a l o w a l i . (12)
J a g d y b y m miała wybrać między k u p n y m a t a k i m
na
wszystkie
pogodniejszej
malo
twarze
t a k i e s u r o w e , s z u k a m jakiejś n a j -
(14)
w a n y m p r z e z m a l a r k ę t o m n i e się z d a j e , ż e b y m w o l a ł a t a k i
T a ładna, najweselsza, i młodziutka (19)
rzeczywisty,
Ten
b o m i się w i d z i , ż e j a k się t a k i p o ś w i ę c i t o
się m o ż n a d o n i e g o m o d l i ć , a d o t a k i e g o t o j u ż n i e . ( 1 6 )
Ta
jost piękny,
ładnie
odrobiony
(5)
jest piękna t a k a w y p r a c o w a n a i m a dużo o z d ó b . (18)
M a l a r k i , choć same n i e p r ó b o w a ł y m a l o w a ć t a k i c h obrazów mają
T a jest ładna, t a k a w y r a ź n a i t w a r z m a czystą, j a k f o t o
swoje
grafia.
wyobrażenie o i c h w y k o n a n i u .
Kupny
obraz
t o j u ż j e s t ze w s z y s t k i m , z o z d o b ą
przecież i n n y p a p i e r , i n n e f a r b y . A m y n i c m a m y
olejnych
farbów,
a n i takiego
Obraz
była
młoda.
R o z a l i i Barańskiej
I
t u taka
zdecydowanie
męska.
(25)
się n i e p o d o b a ł .
twarz
(Ma
T o t r z e b a mieć d o b r z e ułożone w głowie, j a k malować, j a k
l a r k i n i o w i e d z i a ł y , ż e z o s t a ł p r z e z n i ą w y k o n a n y ) . P o d o b a ł a się
co
ułożyć,
gdzie
natomiast, b o r d i u r a k w i a t o w a .
To
trzeba
mieć
jakiego
talent.
świętego,
Na
Na
obrazie
twarz
ma
czy
przy
świętym.
(17)
T e n t o t a k w y g l ą d a , j a k b y ze s n o p k a c o ś b y ł o
Obraz m u s i być olejno m a l o w a n y .
r
czywistości
takich
p a p i e r u . (16)
(12)
N a t y m obrazie M a t k a B o s k a jest s t a r a , a przecież w rze
i jest
być
starannie
obrazie t w a r z m u s i być wyraźniejsza.
wycięte.
(23)
(22)
wykonana,.
(17)
(20)
Nio
wygląda
n a Matkę Boską, n i e pasuje n a obraz.
c h y b a jakieś n i e p r a w d z i w e .
(16)
To
U . 1 2 . „ M o ż n a p o z n a ć k t ó r o z a l i p i a ń s k i e , b o t o są k w i a t y t a k i e p a t r z ą c e — z n a c z y d u ż e , w y r a ź n e . " M a k a t k a n a p a p i e r z e
7 0 x 1 0 0 c m , w y k . Franciszka Mosio, Zalipie
11. 1 5 . „ U C u r y l o w c j t o w s z y s t k o b y ł o t a k ł a d n i e , d y w o n o w o
T a d z i e w c z y n a n i b y M a t k a B o s k a , ale w ogóle
niepodobna'
ułożone." Izba Felicji
Curylowej
W ś r ó d f o t o g r a f i i , które pokazywałam
znalazła
się s e r i a z
róż
a n i młoda, a n i s t a r a . T o dzieciątko j a k wyciosane z drew
nymi
na. Niepoważny.
r z e ź b y i i n n e f i g u r k i a także różno i n n e d r o b i a z g i , które s t a w i a
(5)
Co t o z a święty. T o n i e jest a n i l a l k a , a n i o b r a z .
musi
być
naturalna.
Do
takiego
się
modlić?
decyduje
zatem
wizerunek M a t k i
zdjęcia
mają
znaczenie drugorzędne. N i e m n i e j j e d n a k — n i e j a k o oddzielnie
—
wysoko
o c e n i a n a , clioć s a m o b r a z się z u p e ł n i e n i e p o d o b a ł .
podoba
ładne.
m i się t a M a t k a
Boska,
ale
makatki,
w i e d z i e ć co i m się p o d o b a , a co n i e , a w m i a r ę m o ż n o ś c i u ł o ż y ć
się, ż e „ o b u d o w a " o b r a z u , a w i ę c r a m a i o z d o b y k w i a t o w e
Nie
one w i d o k i ,
się w d o m a c h w c e l a c h d e k o r a c y j n y c h . M a l a r k i m i a ł y się w y p o
Okazało
o c e n i a j ą i t e e l e m e n t y . Z d a r z a ł o się w i ę c , ż e r a m a b y ł a
Przedstawiały
skąd!
A
Boskiej.
wnętrza.
Święta
W s z y s t k i e b y jeszcze obleciały, ale t a t o n i e . (18)
O wyborze
ozdobami
przy
1
Przedmioty
ładniejsze.
(21)
do najbrzydszego.
Zaobserwowałam
prawidłowości:
o c h a r a k t e r z e r e l i g i j n y m w y b i e r a n e są j a k o
Jeśli
zdarzy
się
n a przykład,
że
makirce
naj
bardziej
p o d o b a się „ w i d o c z e k " n i ż A n i o ł S t r ó ż , w ó w c z a s o t y m o s t a t n i m
stara
obramowanie
o d najładniejszego
t y m kilka
się
powiedzieć
choć
parę
słów
„szlachetny
jest
Anioł
Stróż, p i l n u j e d z i e c i " ( 7 ) , b y w t e n z b y t z d e c y d o w a n y sposób n i e
odrzucić
go
n a dalsze
miejsce.
Bywały
w y p a d k i , że
malarka
mówiła:
R a m ę można upiększyć, t o n i e p r o b l e m . (10)
T a k j a k w o b r a z a c h t a k i w rzeźbach m a l a r k i cenią sobie p r z e d e
Nie
w s z y s t k i m w k ł a d p r a c y , staranność w y k o n a n i a , wierność
T e n o b r a z , t o b y m jeszcze powiesiła, b o jest święty. (18)
m o w i . Oglądając różne f o t o g r a f i e
Ten
P a n Jezus
rzeźb
realiz
podkreślały:
na krzyżu, t o bardzo
pracochłonne,
2
to
t r z e b a u m i e ć t a k d o b r z e zrobić. (21)
Ta
figura
ładna,
widać
że
dużo
roboty
(18)
T a r z e ź b a t o już n i e , t o n i e w i a d o m o co t o j e s t . (22)
Brzydkie
30
te postacie, t a k i e niekształtne.
(12)
na
ostatnie miejsce,
bo t o obraz.
(21)
P r e f e r o w a n i e w y r o b ó w zalipiańskich l u b p o d o b n y c h w c h a r a k
Sierak.
T e n m i się p o d o b a , b o z a l i p s k i . ( 1 2 )
M o ż e b y ć , b o z a l i p s k i . (20)
T a m a l o w a n k a ładna, b o z a l i p s k a . (11)
T o j e s t p r a c o c h ł o n n e , ł a d n i e z r o b i o n e , a l e u n a s się n i e
Te
stawia.
w
(8)
kłaść
t e r z e . „ Z a w s z e człowiek ciągnie d o s w o j e g o t r y b u " j a k t o okreś
liła M a r i a
włożono.
chcę
kwiatki,
pawie
to
podobają
s t y l u z a l i p s k i m . (21)
m i się, b o t a k i e
trochę
11. 1 0 . , , T o już
dawniejszo,
t r i o obrazów
'Го c h y b a z a l i p s k i o , t o n a j p i e r w t r z e b a p o ł o ż y ć . (4)
.'!
Zwracanie
u w a g i n a panującą
'Го j u ż
dawniejszo,
tyle
obrazów
t o się j u ż n i e
Teraz
Jak
Indy
(18)
o . l n o n l i się
zostało
konkursy. Był
ogólnokrajową
ludowego
na
i
(5)
powiedziane
sytuacja
Zolipia
z m i a n i e . Zostało ono otoczono
to moment
sławę,
która
malować,
tradycji.
przełomowy.
stalą
się
malarstwa. Zalipianki,
musiały
ohydnie.
Mężczyźni
nio chcieli
J a k n a s t a w a l i k o n k u r s y , t o n i e c h c i e l i c h ł o p y się z g o d z i ć
d l a p o d t r z y m a n i a podupadającej
kryjomu
znane
początku
to
mitrężonio
jeżdżają
rozwoju
po
dać k o b i e t o m m a l o w a ć , b o m ó w i l i , że t a k m i t r ę ż ą n a d t y m .
m ' . l u j o się z u p i d c ino.e.
państwa
wano
Z
ostatnio wszyscy
wczośaiej
kwiatki
wieńce
T o d a w n i e j się m a l o w a ł o t a k i e d r o b n i u t k i e k w i a t y , t e r a z
już
co robić, i n o
(12)
wiesza.
n i o m a m o d y n a t o o b r a z y , t o w u o w s k i e t a k i e . (2)
w o j n i e uległa z a s a d n i c z e j
wiesza'
się ś-7iioli i m ó w i l i : n i o m a c i c
malujecie.
T c b u ' c b c i k i t a k i e n a c i a p a n o . O b r a z y z n i ż y ć , dać
pod obrazami.
bo
modę.
t o się j u ż n i o
któro
jest.
zagraniczne
obśmiewali.
Teraz
bo widzą, że
przy
i doceniają
A
teraz
t o . (13)
wyśmiewali.
to wszystko
dobrze
t o jeszcze
pyskowali
na to
malowanie,
że
to
n i e p o t r z e b n e , że t o w s t y d . P ó ź n i e j , j a k z o b a c z y l i , że t o
niemal
się p o d o b a , ż e w y c i e c z k i z a g r a n i c z n e
się
doceniane.
się
(9)
Dawniej
bodźcom
dotąd
wycieczki
M ó w i l i , że się w y g l u p i e w a .
Malowa.'iki zdo-
b y się n i e o ś m i e s z a ć , s t a ł y
Nawet
D a w n i e j j a k m y m a l o w a l i t o t u s ą s i a d y się
po
opieką
Zorganizo
kolejnym
czasu.
j u ż są z a d o w o l e n i ,
przyjeżdżają,
o g l ą d a ć , t o j u ż z m ą d r z e l i i się p o d o b a .
Mechanizm
wyśmiewania
się z n a k o m i c i e
żeby
(1)
wytłumaczył
(również
J a k nastały k o n k u r s y t o m y po k r y j o m u m a l o w a l i n a p o l u ,
lekceważący taką twórczość) mąż jednej z m a l a r e k
żeby
w K u z i a c h ( w s i graniczącej z Z a l i p i e m , gdzie malują t y l k o d w i e
nikt
nas nio widział,
b o się p o d ś m i e w a l i ,
że
my
t a k i e s t a j n i o , p i w n i c o , s t u d n i e m a l u j e m y . J a k się w y c h o
mieszkający
kobiety):
dziło n a p o l e z m a l o w a n i o m t o w s t y d b y l , b o m ó w i l i , że
M n i e t o się n a p r a w d ę p o d o b a t o m a l o w a n i e . T o t y l k o d l a
n a Z a l i p i u t o p s i e b u d y m a l u j ą . A t e r a z , DO się n o r m a l n i e ,
otoczenia
nawet
G d y b y t a k było, że każdy d o m jest p o m a l o w a n y , t o b y n i e
z
zaszczytem
patrzą i chwalą.
Na
maluje. To
przychodzą
wycieczki,
(21)
p o c z ą t k u t o się ś m i e l i , t o m y się w s t y d z i l i n a p o l u
robić k w i a t k ó w , t o m y u c i e k a l i j a k jechała j a k a ś f u r m a n k a ,
jestem
wrażliwy
robiło t a k i e g o wrażenia.
W
Zalipiu nikt
n a t o , że
się l u d z i e
śmieją.
(19)
j u ż t e r a z n i e ś m i e j e się z m a l a r e k , n a w e t i c h
z d a n i e m są b a r d z i e j
szanowane.
31
I
U . 17. „ О , k r a k o w i a k i , p a w i e , t o już b a r d z i e j l u d o w e , t o b y m p o w i e s i ł a " . M a k a t k a , 75 X 100 c m , w y k . M a r i a W o j t y t o , Z a l i p i e ; i l . 18.
M a k a t k a h a f t o w a n a n a płótnie, w y m . 72 X 60 c m , w y k . R o z a l i a Z a r ó d , K ł y ż , g m . O t w i n ó w ; i l . 19. „ W Z a l i p i u jest t a k a t r a d y c j a , że
k w i a t y i k w i a t y . . . " , M a k a t k a , w y k . J a n Szlosek, Zalipie, 1981
is
'Щр^^Шт mmmmmm
32
Фё- Щ
Jul;
klóraś
к..bielu
odznaczenie
«e
gdzieś pojedzie
rozmowa.
Teraz
u m i e malować, to m a zupełnie
w s i . Liczą, się b a r d z i e j z n i m i . A
i p o w i , że z Z a l i p i a , t o już zupełnie
poważają.
wszystkie
malarki
są s z a n o w a n e
i
zapra
szanują
(12)
bardziej
pokłoni,
powi
niemowa
była.
się n a w e t
uznawane
są t e k o b i e t y , c o m a l u j ą . J a k
dzień
dobry,
a
w
przody
przyjmować
zwaozaj
dawania
Makatki,
coś s w o j e j
talerze,
roboty.
obrusy —
osobom
nie
raczej
twórczość
ludzi
o c h a r a k t e r z e t w ó r c z o ś c i , j e j r o l a c o r a z m n i e j się l i c z y , a o c e n ą
się j u r o r z y k o n k u r s ó w ,
komisje
cepeliowskie.
Dla
malarek
w
Zalipiu
wyrocznią
jest
l u b odrzuca
właśnie
nowe
komisja
propozycje,
d e c y d u j e co j e s t l u d o w e a co n i e i j a k n a l e ż y m a l o w a ć .
Komisja
zawsze
namawia,
żeby wieś Z a l i p i e
białych
jasne
rosła w
(jaskrawe)
kwiatów
żeby
malować
od
dworca,
kwiatach. Najbardziej
kolory. Kiedyś
namalowanych,
to
i m się
miałam
pani
dużo
Komornicka
powiedziała, że za mało jest czerwonego. (16)
t o lepiej
zaczyna
kupny.
K i e d y ś m a l o w a ł a m t a k i e d r o b n e k w i a t k i , b o m i się n a j
wchodzić,
b a r d z i e j podobało, ale k o m i s j a n a k o n k u r s i e powiedziała,
(13)
że
to p r e z e n t y
dobre, ale d l a
to
wygląda
j a k tapeta,, t a k j a k b y m t o odbijała
od
czegoś... o d t e g o c z a s u już t a k n i e robię. (19)
P o k o n k u r s i e n a m tłumaczą j a k m a m y malować n p . n i e
tak j a k Agnieszka
pre
eoś k u p i ć . ( 1 )
coś z r o b i o n e g o
towo,
przez siebie, ale n i e
każdemu można. J a k któraś p o t r a f i s a m a malować t o już
Nie
dużo
nie trzeba
dawać
swojej
roboty, takie
to lepiej
do
(2)
Raohmaciej
ale t a k l u d o w o .
m ó w i ą n a m co m a m y
od
pola.
Lubią,
tak, bukiety,
m a l o w a ć , ale chcą ż e b y
żeby
bydo
pomalowane
bo o n a p o t r a f i , t o b y j e j już n i e zadowoliło. (23)
A n a j w i ę c e j t o j u ż się z a c z ę ł o
swojej
r o b o t y daje
się t y l k o t y m , c o t o
niają n o i k t ó r z y n i e malują s a m i . Najczęściej
doce
miastowym
(4)
jest
głównie d l a o d b i o r c y
miejskiego.
k o n k u r s y , bo tego żądali. W
pomalowała
w
komorze.
o d wewnątrz
dawnym
Tam
sobie
malować
mieszkaniu
rzuciła
d r u g i e , b o n i e w o l n o robić t a k i e j t a p e t y . Z a karę, b o n i o
wolno
P r o f . R e i n f u s s j a k p r z y c h o d z i oel t e g o z a c z y n a
W
i
można
obserwować
ciekawą
sytuację.
Istniejąca m o d a i k o n i u n k t u r a n a t a m t e j s z e m a l o w a n k i s p r a w i a ,
że m a l a r k i
tradycji,
dbają
a nowe
o „ludowość
wzory
—
współistnieją
z
robić t a k . (8)
odczyt,
że
mówi,
żeby
malować
więcej
ocenianie
od pola.
T r e l a więcej m a l u j e w kołach, zębiastc, w z o r z y s t e .
(3)
Ona
dawnej
m a t o w z o r y co o n i w y m a g a j ą : , t a k i e s t a r o d a w n e , j a k n a
ludowym
h a f t a c h . O n i chcą ż e b y b y ł o r o b i o n e n i e t a k p l a s t y c z n i e ,
Z a l i p i a " , n i e zarzucają
miejskie
na
powie
d z i a ł a , ż e c h o c i a ż się n a l e ż y p i e r w s z o m i e j s c e t o d o s t a n i e
ne z własnym środowiskiem, a p r z y j m o w a n i a wzorów m i e j s k i c h .
natomiast
na
córka
kwiatki
podobało, a K o m i s j a
N a w s i o d d a w n a r y s u j e się t e n d e n c j a o d r z u c a n i a t e g o , c o z w i ą z a
Zalipiu
kolo
(11)
ś c i a n ę . N a m t o się b a r e l z o
zakończenie w a r t o zwórcić uwagę, że s z t u k a p r o d u k o w a n a
Z a l i p i u przeznaczona
było
według
d a w n y c h w z o r ó w i jeszcze, żeby było t y l k o d w o m a
rami.
ludziom.
Ludowo,
(21)
D l a m a l a r k i t o b y n i e pasowało dać m a l o w a n y c h rzeczy,
Prezenty
w Kuziach, nie t a k tape-
Ludowo?
deseń górą, a n i e t a p e t o w o .
jej
miasta.
Z a l i p i e m . N i e jest t o już twórczość zaspokajająca j e d y n i e p o t r z e b y
T
dla
z r o b i ą . J a k k t o ś u m i e m a l o w a ć , t o m u się t a k i e g o
P r z e w a ż n i e się d a j e
w
powiedziano,
l u d z i z m i a s t a a l b o d l a t a k i c h w e w s i co s o b i e s a m i n i e
zentu nie daje. Trzeba
Na
ale
prezentów.
to t y l k o takie. Teraz nawet
ż e się d a j e
t o , j a k już
podobają
się k o m u ś ze. w s i m a d a ć p r e z e n t
Dawniej
przeszedł,
(17)
malującym z r o b i o n y c h przez siebie
Jak
jest
konkursowa. Ona to przyjmuje
j u ż j a k i ś t a k i m ł o d y p a c h o ł e k i d z i e , t o j u ż się t r o s z e c z k ę
Zaczyna
wsi,
z m i a s t a . A w s y t u a c j i , g d y u p o d o b a n i a g r u p y przestają decydować
walorów a r t y s t y c z n y c h zajmują
t o już
Nawet
inna
(4)
szane. Jest t a k o rozwinięta t a s z t u k a , że b a r d z o
i
inne
j a k się
ale n a l u d o w o , t a k j a k n i o i s t n i e j e . (23)
I I . 2 0 . „ C o t o zo ś w i ę t y . T o a n i l a l k a , a n i o b r a z . . . D o t a k i e g o
się m o d l i ć ? S k ą d ! " Matka
Boska,
obraz w y k . M a r i a K i w i o r ,
Zalipie
Zalipianki
znakomicie
się
orientują
czego
wymaga
Komisja,
c o b ę d z i e się p o d o b a ł o , a c o n i e .
Wiadomo
polega.
najlepiej
c o się b ę d z i e p o d o b a ć , a l e n i e n a t y m s z t u k a
(3)
chce K o m i s j a .
(11)
w y p a d k i , że
o t o c z e n i u są w y s o k o
może t u być
pokazywana
zdaniem
m i a s t a się ś w i e t n i e
j a k najwięcej
malować
na
o d poła.
ułożenie
(12)
kwiatów,
żeby
to
W
n a zewnątrz,
dają.
A
(10)
jeśli s u f i t jest g ł a d k i , t o p u n k t y
spa
(3)
Szlosek
Adela
brzydko
według
mnie
malowała,
bo
nie
b y ł o k o ń c a , a n i p o c z ą t k u k w i a t k a , a K o m i s j i t o się p o d o
b a ł o , że t o w p r z y r o d z i e t a k i e g o n i e m a i z a w s z e
miejsce
powyżej
dostawała.
przytoczonych
poglądów
Zalipianek
p r a c y z chęcią, opowiadają
nieniu. Poznajemy
pierwsze
(8)
wypowiedzi
na temat
w y l a n i a się
sztuki.
interesujący
Mówią
o
swojej
o p r o b l e m a c h , kłopotach, o n a t c h
icli stosunek do twórczości swojej
i innych.
W a r t o w t y m m i e j s c u zwrócić uwagę n a k i l k a s p r a w , które
wynikają
ze z g r o m a d z o n y c h
zostały
walentny
zaakcentowane
m a t e r i a ł ó w , a któro m o ż e n i e dość
w
tekście:
stosunek do rzeczy całkiem
to
zbyt
ekstrawaganckie,
malarki
obcych.
mają
Zawsze
natomiast
do
nadaje.
Z a l i p i u istnieje
duża
rozbieżność
między
ambi
szukają
t y m co
( w dużej
się
mierze
w y n i k a t o z t e g o , że d a w n e „ l u d o w e " Z a l i p i e u d a ł o się z a c h o w a ć
w sposób
O n i n a p r z y k ł a d zaliczają coś t a k i e g o , żeby b y ł o n a s u f i
tach malowane.
Zalipie
l u d z i o m n a p r a w d ę p o d o b a , a c z y m się o t a c z a j ą
żeby było t a k widoczne
że c h a t a m a l o w a n a .
na
jako
w domu. Ich
było
że o n
j e s t p o d c z y m ś a l b o koło czegoś. (13)
się t o p o d o b a ,
i m przeze
s t r o j u . J e d n e b y ł y z g o r s z o n e , i n n y m p o d o b a ł a się, c h o c i a ż
żeby
Im
swoim
m n i e f o t o g r a f i a g i p s o w e j f i g u r k i M a r y l i n M o n r o e w dość s k ą p y m
były jedne i te same k w i a t k i , żeby były n a suficie. Mówią,
patrzą
przedmioty
oceniano, ale właśnie n a zasadzie nowości,
m i e s z k a n k i Z a l i p i a n i c postawiłyby tego u siebie
w jakimś s t y l u , żeby t e n k w i a t e k miał znaczenie,
ostro
się j e d n a k
A l e p r z e w a ż n i e chcą, ż e b y w s z y s t k o b y ł o ś w i e ż e , ż e b y n i e
Najwięcej
obraz
Zdarzają
odmienności. Przykładem
T r z e b a t a k zrobić, żeby były coraz t o nowe w z o r y , t a k j a k
Z
czują.
które zupełnie odbiegają o d t e g o co Z a l i p i a n k i widują w
sztuczny).
Większość
domach
malarek,
zwłaszcza
t w i e r d z i , że m u r o w a n e
mieszkających
w i l l e n i e pasują
n i e p r a k t y c z n e , że n i e c h c i a ł y b y
takiej,
w
starych
d o w s i , że t o
bo wówczas
musiałyby
zrezygnować, a w każdym razie ograniczyć m a l o w a n i e „ o d p o l a " .
A
k w i a t y są d l a n i c h w s z y s t k i m . T y m c z a s e m
fotografie
z
różnymi
typami
domów,
g d y pokazać
wnętrz
im
mieszkalnych,
o z d ó b , i p o p r o s i ć a b y p o k a z a ł y c o i m się p o d o b a , o k a z u j e s i o , że
t o co deklarują j a k o n a j a t r a k c y j n i e j s z e
nie jest. A
n a codzień, woale
murowane domy
(suterena, parter, piętro), ozdobione
s z k i e ł k a m i , m o z a i k a m i , z dużą ilością m a l o w a n y c h
powyginanych w „esy floresy",
stoły
zwane
dywany.
doki",
tym
więc p o d o b a j ą i m się, t a k j a k i n n y m m i e s z k a ń c o m ,
Na
ławami,
dużo
ścianach
przywieszone
meble
głębokie
chętnie
n a w y s o k i połysk, n i s k i e
fotele,
widziałyby
na metalowych
tłuczonymi
balustradek
wersalki,
puszysto
sentymentalno
k r a t a c h p n ą c o się
„wi
zielone
w p o k a z y w a n y c h f o t o g r a f i a c h t e g o c o z n a j ą , d o c z e g o są p r z y z w y
rośliny, f o t o g r a f i e r o d z i n n e . W k r e d e n s a c h , za rżniętymi s z y b a m i
c z a j o n e . P o d o b a i m się z a z w y c z a j t o c o p o d o b n e d o i c h p r a c , c o
stawiałyby
34
ozdobno
serwisy,
kryształy,'
kolorowo
pocztówki,
jurmaio/ne
każdej"
rodzinie
ktoś t a m był , , n a w y c i e c z c e " , j a k nazywają k i l k u l e t n i e
zubawki. Z
Лик.ryki
(a p r a w i e
w
zarobko
kudne,
w e w y j a z d y ) p r z y w o z i się w e l u r o w e m a k a t k i z l w a m i , p a w i a m i ,
z
orientalnymi widokami,
i
Matki
Boskiej,
podświetlane
plastikowe
,,tybetówki". Ambicją
lalki
figurki
i przede
Pana
Jezusa
wszystkim
chustki
ryczne.
innej.
gospodynie
posiadają
do
50-ciu
„odżywczych"
wzory,
kolorów. Najmodniejsze
przetykane
najbardziej
teraz
złotą nitką; p o p r z e d n i o ,
podobały
się k w i a t o w e
za
Oto
Nowoczesne
tych
1 9 7 9 г., p r z y p
niektóre,
nie
j e ś l i się n i o m a r o d z i n y
kupują
mieszkańców:
i siedzieć, a g d z i e t o n a w s i p o d o b n e .
najbardziej
ładnie
m a wskazać
podoba
dom w
W
(21)
mówi:)
otynkowany,
U
Zalipiu,
który
Do
za
i ma
obraz
to
wszystko
można
są n i e m o d n e . N a p o d ł o g ę p e r s
m i się z a b y t k o w e ,
Matki
W
wzorzysto
Boskiej.
nowym
wiejską
nowe segmenty,
ale
małżeństwa
dywany
i
ozdobne
(20)
domu
postawię
nowych
dla wycieczek...
domów
miasta. Ławy
jej
kalwaryjskie
meble,
i fotele
daje
żeby
zdobić
(5)
się t a k i e s a m e
meble
j a k do
t o j u ż d l a d e k o r a c j i , w i e ś ż e b y się
w i e l e n i o r ó ż n i ł a o d m i a s t a , t o se t a k r o b i m y . C o m a m y
b y ć j a k n a w s i . (18)
ładne,
(12)
bo praktyczne,
jasne
j e d n y m m i e s z k a n i u zostaną stare m e b l e ,
izbę
Szkutnika, bo z wierzchu
lusterkami ozdobiony
k o l o r o w o , żelazne b r a m y .
się
mieszkać
modne
d o p o k o j u , k r e d e n s p r z y ścianie, b o m n i e j m i e j s c a z a j m u j e .
nadziać
d r e w n i a n o , b o n a wieś n a j p r a k t y c z n i e j s z e . ( A
chwilę, g d y
jest
ładniejsze c i e m n e n a połysk, t a p c z a n d o s y p i a l n i , wersalkę
D o m w i e j s k i m i się p o d o b a , ze d w a , t r z y p o k o j e , m a l o w a n y .
Bramy
trzeba
Ściany gładkie l u b t a p e t a , można powiesić j e d e n
niejsze.
r
na nogi
podobają
T y l e o b r a z ó w p o d s u f i t e m , t o się j u ż n i e w i e s z a , t o d a w
p i ę t r o , w s z y s c y idą d o s u t e r y n y . N a c o d z i e n n y u ż y t e k n a
t y l k o kapcie
połysk,
w e r s a l k i . Co
m a t jasny. Lubię
pejzaże.
W i l l e n a w i e ś n i o p a s u j ą , b o s t a r z y l u d z i e n i e w ejdą n a
w i e ś w i l l a się n i e n a d a j e ,
się
(28)
podobają
mały
wypowiedzi
Mnie
l u d o w e t o n i e . P o ł y s k się j u ż k o ń c z y , m ł o d e
red.).
charakterystyczne
wysoki
ławy,
segmenty,
a n a to folia.
Meble
k u p u j e się j e n a j a r m a r k a c h p ł a c ą c p o 7 0 0 z ł o t y c h
sztukę (w
...
k i d y w a n z P e w e x u . T e r a z t a k a m o d a , że p a r k i e t , d y w a n ,
temu
Polskie
na
fotele,
pochować. Ciemne,
tureckie
ze t r z y l a t a
„frendzlówki".
dorównują t y m amerykańskim, dlatego
w Ameryce,
są t e w
kobiety
ptaki, w i d o k i i krajobrazy histo
o d r a z u n a wieś. (18)
tybe-
tówek, oczywiście amerykańskich, b o te polskie n i e mają
ciemne
nowocześnie,
każdej k o b i e t y jest mieć j a k największą
Zamożniejsze
obnażono
(27)
Segmenty
ilość t a k i c h c h u s t e k b y w k a ż d ą n i e d z i e l ę p o k a z a ć się w k o ś o i e l o
w
takie
jelenie rogi, wypchane
Powracając
jednak
do
wypowiedzi
Zalipianek
na temat
ich
Ładny d o m t a k i , żeby z wierzchu wytrynkować w m a r m u r -
t w ó r c z o ś c i , w y d a w a ć b y się m o g ł o , ż e w s w e j p r a c y c e n i ą
kowy
w y ż e j f a n t a z j ę i w y o b r a ź n i ę , ż o k w i a t y i m m n i e j są r e a l i s t y c z n e ,
tle
W
wzór, k o l o r o w y
trójkąty,
pas d z i e l i piętra, albo n a j a s n y m
a n a rogach
jakieś o z d o b y .
(6)
tym
d z i s i e j s z y m czasie d o m m u r o w a n y . T u jest t a k i e u z n a
bardziej
bardziej
artystyczne.
ze s w y c h
Podkreślają,
że n a t c h n i e n i e
snów niż otaczających
naj
czerpią
je u k w i e c o n y c h
pól.
n i e , żeby była s u t e r y n a , p a r t e r i pierwsze piętro. J a b y m
Zwracają również uwagę n a f o r m a l n y a s p e k t twórczości i utożsa
chciał t y n k o z d o b n y :
miają nastanie s z t u k i l u d o w e j z z a r z u c e n i e m szablonów. W
zależy j a k i k o l o r m o d n y .
Dawniej
taki
ż ó ł t y b y l n i e d o pomyślenia, a t e r a z właśnie s t a l o w y , ż ó ł t y
s w o i s t y sposób interpretują sugestię K o m i s j i dążącej d o u t r w a l e n i a
i
zalipiańskioj t r a d y c j i z d o b n i c t w a i \ i c h r o n i e n i a j e j p r z e d z a l e w e m
pomarańcz,
bielizny.
Meble
w
pasy.
I
żeby
to powinny
był
być
balkon
składane
do
z
suszenia
kawałków.
Dziś m o d a n a c i e m n e , n a w y s o k i połysk. Przydałoby
się
j a r m a r c z n y c h w z o r ó w . T a k oceniają swojo
chodzi
o ocenę
i n n y c h przedmiotów
własno prace , a g d y
wówczas
4
zwracają
uwagę
b i u r k o , żeby d o k u m e n t y zamknąć i niskie ławy i k o m o d y
głównie n a d w i e s p r a w y : n a wierność o d t w o r z e n i a
j a k w C i k a g o , ale o z d o b y t a m wieszają p o ścianach
i wkład p r a c y . I m p r z e d m i o t jest bliższy rzeczywistości i widać,
II.
2 1 . „Szlachetny
pas
jest Anioł Stróż, p i l n u j e
rzeczywistości
dzieci."
35
I
I I . 2 2 . „ M ó w i ą żoby j a k najwięcej malować o d p o l a . " Z a g r o d a S t . Łączyńskiej, 1 9 7 7 ; I I . 2 3 . „ D a w n i e j m a l o w a l i więcej
k w i a t y , p o r o z r z u c a n e p o całej ś c i a n i e . " O b o r a F e l i c j i C u r y ł o , 1952
36
pojedyncze
że w j e g o w y k o n a n i e
włożono dużo wysiłku, t y m lepiej
został
„odrobiony".
D l a n i c h s z t u k a t o coś „ u c z o n e g o " , coś co uzyskały
tację l u d z i z m i a s t a . W
wyśmiewane
przez
współmieszkańców,
ocenę b e z s p r z e c z n y c h ,
wszystkim
bardzo
dobrą
„ w y ż s z y c h " a u t o r y t e t ó w j a k i m są
przetle
dla nich Komisje
przyjeżdżający
do
Zalipia
profesorowie)
Można
dzenie, że g d y b y n i c z a i n t e r e s o w a n i e
N a w e t prace babek oceniane
zyskało
(zwłaszcza
turyści.
mieszkańców Z a l i p i a tamtejszo
bez
cieniowania.
też
twier
z zewnątrz t o w m n i e m a n i u
malowanie nio byłoby
są z
czy
zaryzykować
pewnym
Poelkreślają
„sztuką".
lekceważeniom
z b y t prosto w y k o n a n e , bez r o z b u d o w a n y c h
wych,
akcep
icłi p r z y p a d k u o k a z a ł o s i ę , że t o c o b y ł o
kompozycji
różnicę
jako
kwiato-
między
pracami
ba.bek. m a t e k i w ł a s n y m i , j a k b y chciały przekreślić swą tradycję,
l e c z ś w i a d o m i e c z y t e ż n i c , t k w i ą \v k r ę g u t e g o c o
nazywamy
r
sztukę Z i l i p i a . Chętnie przyjmują
sugestie
jury, bardzo
ważna
jest d l a n i c h o p i n i a z zewnątrz, lecz w s z y s t k o m a swoje granice
żadna
Nikt
nie wyrzeknie
się
zamiłowania
do
bogatej
skali
n i e słucha K o m i s j i g d y t a r a d z i m a l o w a ć j a k d a w n i e j
w d w u b a r w n e j t o n a c j i . I c h twórczość — t a k z m i e n n a —
j e d n a k o d b l i s k o w i e k u zawsze tą samą sztuką
—
barw.
—
pozostaje
Zalipia.
P R Z Y P I S Y
Artykuł t e n powstał n a marginesie pracy magisterskiej
p t . Sztuka
Zalipia
napisanej p o d kierunkiem prof. W i t o l d a
Dynowskiego w Katedrze Etnografii Uniwersytetu Warszawskie
go. B a d a n i a w terenie, z których pochodzą w y p o w i e d z i i n f o r m a
torów prowadziłam w latach 1 9 8 0 — 1 9 8 1 . N u m e r y w nawiasach
p o c y t a t a c h odsyłają d o z a m i o s z c z o n e j n a końcu l i s t y i n f o r m a
t o r ó w . P r z y t o c z o n y c h zostało może n a z b y t w i e l e
wypowiedzi
lecz chodziło o u k a z a n i e powtarzalności sformułowań i poglą
dów.
1
7j w a ż n i e j s z y c h p u b l i k a c j i d o t y c z ą c y c h Z a l i p i a w y m i e n i ć
n a l e ż y : Z - C i e ś l a - R e i n f u s s o w a , Wystawa
sztuki ludowej
w Dąbro
wie, k'. Tarnowa,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 4 , 1 9 5 0 n r 7 — 1 2 , s. 1 5 1 —
1 5 5 ; W . H i e k e l , Malowanki
ludowe
w Powiślu
Dąbrowskim,
„ L u d " t . 1 2 , 1 9 0 6 , s. 1 1 3 — 1 2 1 ; A . J a c k o w s k i ,
Malowanki,
makatki,
ekrany,
współczesne malarstwo
ludowe
i jego
pogranicza,
oz. I I , „ P o ł . S z t . L u d . " R . 3 1 , 1 9 7 7 n r 3 , s. 1 4 7 — 1 6 7 ; T . K o m o r n i c k a - R o ś c i s z e w s k a , Konkurs
,.Malowana
chata"
na
Powiślu
Dąbrowskim,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 3 1 , 1 9 7 7 n r 2 , s. 9 5 — 1 0 7 ;
T e j ż e , Malowane
domy
na Powiślu
Dąbrowskim.
Przewodnik
po
zagrodzie
Felicji
Curylowej
w Zalipiu
(tytuł n a okładce):
Zalipie,
T a r n ó w 1 9 8 0 , ss. 4 7 ; K . P i e t k i e w i c z , Les
,,malov;anki"
du Powiśle
Dąbrowskie,
Zeszyty Etnograficzne Muzeum K u l t u r y
i S z t u k i L u d o w e j w W a r s z a w i e , t . 1 , 1 9 6 0 , s. 5 5 — 7 3 ; R s s ( R .
Reinfuss),
Felicja
Curylowa
(1903—1974).
Wspomnienie
po
śmiertne,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 2 8 , 1 9 7 4 n r 4 , s. 2 5 2 — 2 5 3 . T e n ż e ,
Wystawa
twórczości
malarek
wiejskich
Powiśla
Dąbrowskiego
w Muzeum
w Tarnowie,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 9 , 1 9 5 5 n r 1 , s. 6 3 —
6 4 ; Z . S z e w c z y k , Konkurs
na malowanki
dąbrowskie,
„ P o l . Szt.
L u d . " R . 2 , 1 9 4 8 n r 1 1 — 1 2 , s. 4 2 — 4 6 , T e n ż e , Zdobnictwo
wnętrz
na terenie
Powiśla
Dąbrowskiego
(odpis z b r u d n o p i s u sprawo
z d a n i a po wstępnych b a d a n i a c h n a Powiślu Dąbrowskim w
1958 i ' , p r z e s i a n e g o i l o M i n i s t r a K u l t u r y i S z t u k i p r z e d z o r g a n i z o
w a n i e m p i e i w s z e g o k i n k u r s u ) , ss. 1 2 , m a s z y n ę p i s
2
Z . S z e w c z y k , Konkurs...,
s. 4 5
W o s t a t n i c h l a t a c h z samego Z a l i p i a do konkursów przystępuje
średnio p o n a d 30 osób, z czego 2 m ę ż c z y z n . L i c z b a malujących
n i e p o k r y w a s i ę z l i c z b ą m a l o w a n y c h d o m ó w , z e l a r z a s i ę be>wiem
że w j e d n y m d o m u m i e s z k a parę osób m a l u j ą c y c h l u b . że z d o
b i o n y d o m n i e został zgłoszony d o k o n k u r s u . N i e m n i e j l i c z b a
t a d a j e o g ó l n e p o j ę c i e e> n a s i l e n i u t w ó i c z o ś c i n a t y m t e r e n i e .
D l a porównania podaję, że w 1978 r . w Z a l i p i u w 204 dermach
miesz.ka.lo 7 6 8 o s ó b .
3
C z y t a j ą c r o p o r t a ż e o Z a l i p i u u l e g a m y s u g e s t i i t y t u ł ó w : Zalipie
—
malowana
wieś,
W Zalipiu
kwiaty
nie więdną,
Zalipie
tonie
iv kwiatach,
Bajecznie
kolorowa
wieś, t y m c z a s e m geły p r z e j e c h a ł a m
t a m p o razj p i e r w s z y b y ł a m z a s k o c z o n a t y m , ż e m o ż n a iść d ł u g o
p r z e z w i e ś n i e z o b a c z y w s z y żadnego malenvanego elorou. (Choć
n a ł o ż y p a m i ę t a ć , ż e są o n e r o z r z u c o n e n a o b s z a r z e o k . 7 0 0 h a ) .
" W . Hickel, op. cit.
4
5
Z . S z e w c z y k , Zdobnictwo
wnętrz...,
s. 8
I I . 2 4 . . . D n i c l i r ; b ż - b y b y ł o r o b i o n e ' n i c t a k p l a s l y e z a i e , a.lo n a
ludowo, t a k j a k nie istnieje." D o m Felicji Kosiniak, Zalipie,
1967. I I . 25. D r z w i sieni, m a i . Z o f i a K a c z ó w k e , Z a l i p i e , 1967
37
T
Wykaz
informatorów
Bochenek,
Zalipie
14. F e l i c j a K u r p a s k a , Z a l i p i e
2. J a n i n a B o d u e h ,
Zalipie
15. S t e f a n i a
1. Z o f i a
3. W a n d a
Boduch,
4. K a z i m i e r a
Zalipie
Łaczyńska,
16. F e l i c j a M o s i o ,
Borek,
Zalipie
17. M a r i a O w c a ,
Zalipie
5. M a r i a C h l a s t a w a ,
Zalipie
18. Z o f i a
Zalipie
6. D a n u t a D y m o n ,
7. Z o f i a
Dymon,
8. R o z a l i a
9. F e l i c j a
10. Z o f i a
Zalipie
Zalipie
Gil, Zalipie
Janeczek,
Janeczek,
Niwki
Zalipie
11. Janina Jurek, Zalipie
12. Z o f i a
Kaczówka,
13. J a n i n a K r u k ,
II.
Zalipie
Zalipie
26. M a l o w a n k i , w y m . 3 3 x 4 0
Owca,
19. A g n i e s z k a
Rachmaciej,
20. B e n e d y k t
Ruta,
21. Maria Sierak,
Kuzio
Zalipie
Zalipie
22. Stanisława S z k u t n i k , Z a l i p i e
23. Stanisława S t a l i c a ,
24. R o z a l i a T r e l a ,
Zalipie
Niwki
25. M a r i a W n ę k , N i w k i
26. M a r i a W o j t y t o ,
w y k . R o z a l i a Barańska-Dzięciolowska.
1 9 2 6 - 3 5 r.
Zalipie
Kolekcja
F o t . : A . B a r t o s z , i l . 2 2 ; S . D e p t u s z e w s k i , i l . 7 ; L . P u d ł o w s k i , i l . 1, 5 , 1 4 ; J . Świderski, i l . Z—4,
38
Zalipie
Zalipie
T.
Seweryna,
C, 9 — 1 3 , 1 J - - 2 1 ,
POGLĄDY ZALIPIANEK NA SZTUKĘ )
l
„ M a l o w a n i e to d l a m n i e największa przyjemność, n a j l e p s z e l e k a r s t w o .
M n i e choćby i karę d a l i , to i t a k b y m coś
ubazgraia"
Stefania
Łączyńska
z Zalipia
Z i l i p i o położono jest
w pjhiooaoj
k o l o r e m . A p ó ź n i e j t u j u ż z a c z ę l i i k o l o r o w o m a l o w a ć . (2)
części w o j . t a r n o w s k i e g o ,
v
w w i d i a c h Wisły i D u n a j c a , n a t z w . Powiślu Dąbrowskim. W po.
Dawniej
wszechnoj
białe giergony.
ś w i a d o m o ś c i m a l o w a n i e d o m ó w k o j a r z y się z Z a l i p i o m .
I c h o c i a ż t a k ż e w i n n y c h r e g i o n a c h z d o b i się d o m y
malowidłami,
t o n a t y m t e r e n i e s p o t y k a się s z c z e g ó l n i e r o z w i n i ę t e
dekoracji
malarskiej
nętrznych.
Po
zarówno
ścian
wewnętrznych
przyciesie,
a na t y m
(9)
już zabielało i robiło t a k i e g o
zew
kwiateezka,
to
ptaszeczka,
żabeczki. D a w n i e j m a l o w a l i s a d z a m i , a j a k chcieli czerwo
nego tośmy sobie utłukły cegły. A później t o znów Ż y d k i
2
I
się n a c z a r n o
N a j p r z ó d m a l o w a ł o się s a d z a m i n a c z e l u ś c i u , t o się z a w s z e
przykłady
jak i
malowało
wojnie
światowej
nasilające
się p r o c e s y
się h a n d l e m z a j m o w a l i , b o z u p e ł n i e i n n y u s t r ó j ż y c i a b y ł . . .
urbanizacji
w s i o d b i ł y się t a k ż e n a P o w i ś l u D ą b r o w s k i m . M a l o w a n o
c h o c i a ż w c i ą ż j e s z c z e z w y c z a j t e n u t r z y m y w a ł się dość
Oni
mniej,
przynosili
farby,
co
się
mlekiem
rozrabiało.
M a m a m n i e uczyła... O n a zupełnie inaczej
szeroko.
(15)
malowała, t a k
D o p i e r o w czasie o s t a t n i e j w o j n y nastąpiły z d e c y d o w a n e z m i a n y
j a k d a w n i e j , t z n . t a k i e p r o s t e , dłuższe, a l b o t a k i e w kółku
n a gorsze i b y ć może t r a d y c j a
kwiatki... Potem
całkowicie, g d y b y
zainteresowania
nych
nie opieka
Zalipiem
i miłośników
malowanych
domów
zanikłaby
ze s t r o n y w ł a d z , i n s t y t u c j i
ludowej
sztuki.
Po
pierwszych
b u k i e t y się r o b i . K o l o r y t e ż b y y > a l > n i e t a k i e j a k t o r ,z,
kultural
b o się r o b i ł o f a r b ą w p r o s z k u , a n i c p l a k a t o w ą . S a m o m y ś m y
ków Państwowego I n s t y t u t u B a d a n i a S z t u k i L u d o w e j i M u z e u m
Etnograficznego
w
Krakowie,
w
rok
później
kańców
Zalipia,
najlepszych
umiejących
zdobić
swe
zorganizowano
wszystkich
domy
ł
robiły pędzelki.
badaniach
p o n e t r a e y j n y c h , p r o w a d z o n y c h w 1946 i 1947 r . przez p r a c o w n i
k o n k u r s , którego zadaniom była a k t y w i z a c j a
i
miesz
wyróżnienie
m a l a r e k . K o n k u r s odegrał poważną rolę w
Dawniejsze
z P o w i ś l a (a z w ł a s z c z a z Z a l i p i a ) z y s k u j ą o g ó l n o k r a j o w ą
sławę,
twór
czości. Już w niedługim czasie p o k o n k u r s i e w s a m y m
nia „mniej
w
innych
wsiach
koło
wypowiedziach
jest
współczesnemu.
malarek
powtarzają
się
określe
nieformiste":
t o przeważnie
t y c h kółek.
To
duże i k o l o r o w e .
(7)
Dawniej
takie
kółka
nie były
były mniej
rysowali.
takie
ukształtowane
Gwiazdka
bukiety jak
teraz,
te gałązki, a n a tej
gałązce było t a k i e kółko, serduszko t a k i e n i e f o r m i s t e . (21)
Zalipiu
powiślańskich.
przeciwstawiane
ukształtowane,
Dawniej
Dawniej
l i c z b a p o l i c h r o m o w a n y c h d o m ó w wzrosła z 30 d o 120. P o d o b n e
zaobserwowano
malowanie
wykonania. W
podtrzy
k t ó r a z k o l e i stała się k o l e j n y m b o d ź c e m r o z w o j u l u d o w e j
(1)
T o c o s t a r e , d a w n e , k o j a r z y się z p r o s t o t ą w z o r u , n i e u d o l n o ś c i ą
m a n i u ginącej już t r a d y c j i . P o c z ą w s z y o d togo czasu m a l o w a n k i
zjawisko
t o j u ż się u l e p s z a ł o . T e r a z t a k i e piękn<-
dowody
n a d m a l a r k a m i i liczno
malowali
więcej
cane p o całej ścianie.
3
pojedyncze
kwiaty,
porozrzu
(19)
D a w n i e j m a l o w a ł o się p r o s t o : k o l o , d z i u r k a w t e m i t o b y ł
Malowanki
tradycję.
tego regionu
Odkrył je w
Malowanki
ludowe
mają
swoją
już
1905 r. Władysław
w Powiślu
blisko
100-letnią
Hiekel. W
który
Dąbrowskim,
kwiatek.
artykule
Mama
opublikował
powałę,
talerze."
kredens,
okna,
okiennice,
kaflowiec,
a
j a k teraz.
rzadkie,
proste
(24)
patyki
takie
nawet
prostszo
cinnemu.
wzory,
zygzaki
t a k b y m p o w i e d z i a ł a , że p o
dzie
(6)
4
Dziś
Z a t e m doskonało w i d o c z n a jest o p o z y c j a
w
Zdipiu nikt
natomiast przekazywana
nie
pamięta
Hickla,
zachowała
się
z pokolenia n a pokolenie wiedza o t y m ,
m a l o w a n k i , prosto i stylizowano,
nane
po
dziecinnemu".
j a k m a l o w a ł o się d a w n i e j . S t o s o w a n o w ó w c z a s n a t u r a l n e b a r w n i k i
niewprawnie
i malowano
sformułowania
znają
dobieranych
kwiaty
Jeszcze d a w n i e j , t o więcej m a l o w a l i t a k i e p a c k i i
r z e , już t o w p r o s t n a ścianie p r z y o z d a b i a j ą c co t y l k o j e s t w i z b i e ,
więc
nie było
takie
i o g i m y . A t e r a z , t o j u ż się i n n e k w i a t y m a l u j e . (9)
w 1905 r. w „ L u d z i e " pisał: „ D z i e w c z ę t a malują już t o n a p a p i e
a
Kolorów
malowała
najczęściej
jeszcze
dziś n i k t
nawet
prawie
tylko dwoma
sposoby
k o l o r a m i . Starsze
robienia
już z n i c h n i e
farb
malarki
i pędzelków,
choć
korzysta.
N a s a m y m p o c z ą t k u m a l o w a n i a t o jeszcze n i e było t a k i c h
kolorów, t y l k o m a l o w a l i w a p n e m
bielonym
rom.
domio
malowali
jakieś
na sadzy albo
zygzaki
Alo
oprócz
komponowania
większych
całości.
cze, a p o t e m
na
coraz
większe
pierwszymi,
się
te
dłuższe
same
łodygi).
technicznych
w
tu
nieumiejętność
także
o
N a początku malowałam t a k i e mniejsze
kolo
t o m a l o w a l i t a k , ż e b r a ł o się z p o ł a t a k i e j
(z c e g ł y ) i t y m m a l o w a l i . N a
malowaniu
kwiaty,
i grubsze.
pojedyn
(4)
J a k e m d o szkoły ehodziła t o m sobie w d o m u piec
żółtej
wała
wapnem,
czeluściu o d
takie
pieca
okrągłe
wzory,
n a czeluściu,
białym
w
bardzo
takie
tiulipany.
brzydkie. J a k pierwszy
„packi"
czarno.
D o m j a k b y ł o b i e l o n y t o się s t r o i ł o w z y g z a k i , t e ż j e d n y m
to było,
wymalo
to to
było
r a z się m a l u j e , t o
takie
zrobić,
o g o n ó w , a n i k o l o r ó w p o z a d a w a ć . T e r a z t o j u ż ł a d n i e sił
k w i a t k i wycienio wane,
t o się m a l o w a ł o
Nieładnie
p r o s t e ł o d y g i się s t a w i a , p ą c z k ó w n i e p o t r a f i ł a m
(4)
Dawniej
umiejętności
z
M a l o w a ł a m p o j e d y n c z e k w i a t y , a p ó ź n i e j już b u k i e t y . (1)
m a l o w a l i z kolei białym
liście.
bywają
Powtarzają
pojedynczo,
chodzi
g l i n k i , t o t y m się b i e l i ł o , b o n i e b y ł o w a p n a . F a r b y s o b i e
utarły
kwiaty,
kwiatów,
(1)
Dawniej
pracami.
poszczególnych
na po
innym
braku
Dawne
„wyko
Utożsamiano
wykonanymi
(prosto
dawno — nowe.
u w a ż a się o b e c n i e z a
W
czasach
Hickla
na
w y kraszone.
Powiślu
(12)
Dąbrowskim
przy
malowaniu
p o s ł u g i w a n o się t a k ż e s t e m p l a m i , w y c i n a n o j o n o ż e m w ś w i e ż y m
buraku
pastewnym
l u b z i e m n i a k u , a farbę
nanoszono
palcom
29
I
b o o d s z a b l o n u się n i e d a . J a k e m t a k n a p r ę ż o n a d o m a l o
w a n i a i si
położę, t o t a k obmyślam, żeby jeden k w i a t n i e
b y ł p o d o b n y d o d r u g i e g o , żeby mieć inaczej niż koleżanka.
(12)
Inne malarki
twierdzą, że n i e posługują
robią żadnych
się s z a b l o n a m i , że n i e
szkiców.
N i c z e g o n i e r o b i ę na. p a p i e r z e .
J t , k wchodzę do
pobielo
nego m i e s z k a n i a i m a m malować, t o dopiero w t e d y zaczy
nam
sobie
myśleć.
(9)
S z k i c ó w n i e r o b i ę . T o się r o b i p r o s t o o d r ę k i ... ( 1 1 )
W
o g ó l e n i e r o b i ę ż a d n y c h s z k i c ó w . Ja., g d y s i a d a m
malowania, to dopiero
to
jeszcze
Jak
potrzeba
oo będzie
nie w i e m
mam
farby
obmyślam. G d y r o z m b i a m
gotowe,
to
malowane.
już
mogę
do
farbę,
(13)
malować.
m i żadnych szablonów, a n i wycinków,
Nie
o d ręki
m a l u j ę . A k w i a t y m i się ś n i ł y n i e r a z , t a k i e ł a d n e , ż y w e .
A l e t a k , ż e b y j a j e r o b i ł a t o n i e , b o j a j o r o b i ę ze
swojej
w y o b r a ź n i , a n i e t a k i e j a k i e o n e są n a p o l u . ( 1 7 )
Zdzisław
Szewczyk
przytacza
zabawno
zdarzenie:
„postacie
l u d z k i e n i e są ł a t w e d o w y k o n a n i a d l a m a l a r e k , k t ó r y c h
wprawiona
Kosmiak
żyła
jest
z
do
braku
własne
motywów
roślinnych.
jakiegokolwiek
dziecko
Dlatego
wzorca
(do
do a r k u s z a i odrysowała
Felicja
odbicia)
przyło
kontury.
Ponie
waż niemowlę miało podwinięte n o g i n a m a l o w a n y
wyglądał j a k b y tańczył
zbójnickiego."
W i e l e u w a g i m a l a r k i poświęcają
gdy obserwuje
„krakowiak"
5
d o b i e r a n i u kolorów,
Janina K r u k
n p . mówi
„Ja
własne
t o t a k pasuję k o l o r y ,
ż e z a w s z e m i się w i d z i , ż e r ó ż z n i e b i e s k i m n a j b a r d z i e j
a
czerwony
choć
się j e p r z y p r a c y m a się w r a ż e n i e , ż e w y b ó r n a
s t ę p u j e a u t o m a t y c z n i e . A j e d n a , k ka,żda z n i c h m a s w o j e
preferencje.
ręka
też
z różowym."
D l a Stefanii Łączyńskicj
odbija,
zaś:
„Nie
z a p o m i n a j k i t o piękny k w i a t u s z e k jest, t o j a go wszędzie b y m
I I . 1. „ D a w n i e j m a l o w a ł o się n a c z a r n o p r z y c i c s i c , a, n a t y m
biało
giergony".
Obora
Marii
Misterki z
Samocic,
1981
chciała w ł ą c z y ć , b o t o k o c h a n y k w i a t u s z e k , a l e o n już n i e daje
takiego u r o k u , j a k t e n niebieski kolor, j a k d a j m y n a t o różowy,
czerwony, czy n a w e t żółty —
bo t o zazdrość miało
lub
też
przez
zamoczenie
w
niej
wzornika. Stempelki
do w y k o n y w a n i a odcisków, wzorów g e o m e t r y c z n y c h
w ó w roślinnych. Często u ż y w a n o i c h d o o d b i j a n i a
kwiatków i listków, do których
i inne elementy.
„patrony"
Stosowano
czyli
Wykonywano
szablony
je
z
papieru
U b
moty
pojedynczych
później
łodygi
też, w celu ułatwienia sobie
pracy,
z
domalowT/wano
służyły
wyciętymi
pakowego,
konturami
kartonu
lub
C o d o j e d n e g o Z a l i p i a n k i są z g o d n e —
k a c h p o w i n n y być żywe, jaskrawe. W
i
chyba
wej,
dlatego
niechętnie
Lubią
malarki, mimo
i rzadko
(Komisja),
żoby
Szablony
żeby
okresie
międzywojennym
p a t r o n y n a użytek
w ykorzystywa.no
T
zatracić
malowano
wrażenie
do
mniej
bezpośrednio
przez
nie.
pomalowane
wg
dawnych
już t e r a z t a k n i e l u b i m y , l u b i m y n a k o l o r o w o . (11)
wojnie
t o ładne, żywo
k o l o r y mają
i nic
są n i e d o b r o , słabo k o l o r y są. W
tych
(14)
zdolniejszo
malarki
pomysłowych
sąsiadek.
z a g r a n i c z n y c h t a k i ładny jest różowy, n i e b i e s k i , b i s k u p i ,
ołówkiem,
t a k ładnie odbijają. U nas n i e m a różowego, t r z e b a mieszać
zaznaczania
posługiwania
było
tektury.
T e r a z t o są t e m p e r y ,
W
Komisji konkurso
wracają.
wzorów i jeszcze, żeby było t y l k o d w o m a k o l o r a m i . M y t o
pełzną.
wykonywały
malowan
wzorów.
zostały w p r o w a d z o n e
światowej.
kolory w
d a w n y c h tego n i e było
postulatów
do nich
R o z a l i a S k o w r o n z Z a l i p i a twierdziła, że „ f o r e m k i z w y k r ą c k a m i "
przez zakonnice zaraz po pierwszej
choć m y d a w n i e j gardziły ż ó ł t y m ,
oznaczać."
się
wzorów"
patronom,
Zalipianki z
bądź
To polskie farby
u ż
biały
mieszanymi
i b o r d o , a l e t o już n i e t o . (4)
Drogie
są
te
farby,
ale
najlepsze
to
zagraniczne.
(2)
m a d a r k i , któro zachowały
tra
u c z u c i a m i wspominają szablony. Mówią o nich raczej n i . c h e m i o :
N a początku znaczyłam sobie d z i u r k i w papierze, żel.у t o
wszystko
r a z e m b y ł o r ó w n e . J a k m i się u p r z y k r z y ł o t o k
robić, t o maczałam palce w f a r b i e i t a k e m wkładała w to
dziurki.
(12)
Dawniej
to
jeszcze
formy
się
robiło,
takie
punkty
na
papierze, żeby o n miał układ równy, a k w i a t e k , j a k k t o
sobie
ułożył.
(21)
I
używanie
Tallens).
farb
Obecnie
najlepszych
najmodniejsze
b a r d z i e j się „ o d b i j a j ą "
i
zagraniczne,
firm
zagranicznych
są f a r b y
(Rownoy,
f l u o r i soci o y j n o .
t y m lepsze. A i pędzle muszą b y ć
najlepiej
z
borsuczego
Z a l i p i a n k i lubią z a t e m j i s k r a w e k o l o r y , t a k i e j a k i c h
do
swych
malowanek.
Pyfali.m czy takie
kolory
z głowy.
być ono w c i e m n y c h , s p o k o j n y c h k o l o r a c h . Większość
ustrzygę
używają
równi ż
bardziej
(18)
podobają
Tm
dobro
włosia.
n a k w i a t y i o d m a l o w y w a ć , a p o t e m t o już s a m e m u t a k .
W c h o d z ę do p o k o j u i już będę m a l o w a ć , t o sobie
naj
i m się n a u b r a n i a , o k r . z a l o s i ę , ż e p o w i n n y
malarek
d e k l a r o w a ł a , żc n a s u k i e n k i i płaszcze n a j o d p o w i e d n i * j s z y
brąz,
i
t a k i c h u b r a ń o d p o w i e d z i a ł y , ż e n i e w i e l e l u b w c a l e , co w i ę c e j
powycinam
górą.
sobie
A
dziurki,
kwiatki
t a k , żeby
m i pasek
równo
t o już t r z e b a malować o d ręki.
prawie
beż,
kolor
wszystkie
popielaty.
ubrane
Jednak
były
zapytano,
jaskrawo.
czy
mają
jest
t a k i p a p i e r , ułożę sobie j a k i k w i a t e k , w j a k i e j odległości
szedł
20
patrzeć
się n a P o w i ś l u
sposób m a l o w a n i a , z a r ó w n o jeśli c h o d z i o m o t y w y j o k
i t e c h n i k i , t o r e s z t a poszła z b i e g i e m c z a s u — m a r z e n n n . k ; żdoj
jest
W s z y s t k o o d ręki maluję bez żadnych szablonów. W glow io
się o b m y ś l a . . . T o t y l k o n a p o c z ą t k u t r z e b a b y ł o
choć zdarzają
dycyjny
dużo
—
Ja
najbardziej
lubię
taki
różowy
biskupi,
najjaśniejsze
Mojo
i n f o r m a t o r k i zdają
ich upodobaniach
się n i e z a u w a ż a ć r ó ż n i c , k t ó r e
k o l o r y . N a j j a ś n i e j s z e , z n a c z y się j a s k r a w e , o s t r e j a k m ó w i ą .
w
N a u b r a n i e bardziej smutniejsze, poważniejsze. N a s u k n i e ,
między s w y m i obecnymi
t o n i e l u b i ę o s t r e g o . J a k j u ż się c z ł o w i e k n a p a t r z y n a t e
Jak
Kraków
estetycznych.
Mówią
a dawnymi
więc
o
zaszły
różnicach
malowidłami.
n a s objął t o m y s t a r a l i się, ż e b y b y ł o j a k
k w i a t y , t o wolę n a u b r a n i e brąz, p o p i e l a t y ( i n f o r m a t o r k a
najładniej.
ubrana n a czerwono).
Już m y zmieniły t o m a l o w a n i e , b a r d z i e j n a podobieństwo
(5)
R ó ż o w y m lubię malować... N a u b r a n i e d l a m n i e lubię beżo
kwiatów.
w y , choć m i n i e p a s u j e . W
bardziej
o d c i e n i u brązowe —
lubię. ( I n f o r m a t o r k a m a n a sobio
kę).
Ja
jaskrawo
te k o l o r y
zieloną
Jest
kolory
jasno,
t a k i e różowe, żółte, zielone.
A
dawniej
prosto.
takio
były
kółeczka,
ząbki,
ulepszone
to, a dawniej
to wszystkie
kwiaty
u b r a n i o , t o w i e l g a różnica — t o najładniejsze czarne. T a k
nie nachylało j a k teraz.
T e r a z l e p i e j m a l u j ę , t e r a z k w i a t k i są b a r d z i e j
(8)
wano, ozdobniejszo,
—
takich
najwięcej
w
Dawniej
moich
zupełnie
(12)
a dawniej prosto były.
inaczej
było. Teraz
więcej
k o l o r y są i t a k i e p i ę k n e b u k i e t y m a l u j e s i ę . (2)
starsza j e s t e m . C z y m a m dużo t a k i c h ubrań ? N i e , nie m a m ,
Dziś każdy lepiej wzoruje,
ale
farb.
Z
kolorów
(9)
najbardziej
lubię
czerwony...
a
na
Toraz
kolorze).
nione.
(10)
dobierane
bardziej z myślą, z k o l o r a m i
(5)
Dawniej
ubranie
b r ą z o w y . ( I n f o r m a t o r k a m a t y l k o jedną sukienkę w t y m
wycienio-
(16)
k w i a t a c h . N a u b r a n i e lubię c i e m n o k o l o r y : brąz, b o już
t a k i ładny.
były
p r o s t e , d o g ó r y , n i e b y ł y t a k i e r o z g a ł ę z i o n e . N i c się t a k
Na
b y m c h c i a ł a się u b i e r a ć , a l e n i e m a m w o a l e d u ż o c z a r n y c h .
Biało, różowe, niebieskie
takie
(26)
T e r a z m a l u j e się b a r d z i e j a r t j ^ s t y c z n i e , b a r d z i e j d o k ł a d n i e .
bluz-
(7)
lubię
(17)
to
mniej
te kolory
się
cieniowało,
ładniejsze
i
prostsze
malowanie
było.
jest
(10)
uszlachet
(8)
N i e b i e s k i k o l o r lubię, najżywszy czerwony, zielony i żółty.
A
na ubranie wszystko
robiłabym
w brąz, bardzo
lubię
Z
przytoczonych
wypowiedzi
nieodparcie
brąz. ( I n f o r m a t o r k a u b r a n a w czerwoną bluzkę, a n a t o
m a l a r k i są p r z e ś w i a d c z o n e , iż d a w n i e j
zielony
malować,
f a r t u c h ) . (12)
dopiero
obecnie
i c h praco
wynika
wniosek,
po prostu nie
są
że
potrafiły
„artystyczne"
i
oczy
K o l o r y lubię s p o k o j n i e j s z o : pomarańcza, róż, t o już t r o c h u
wiście ładniejsze. C h a r a k t e r y s t y c z n e j e s t , że p r z e z a r t y z m r o z u
z a j a s k r a w e . R o b i ę t o , b o t o się l u d z i o m p o d o b a . A l e t a k i e
mie
blado różowe i niebieskie wolę. G d y b y to t y l k o d l a m n i e
„bardziej n a podobieństwo
samej
teraz
było, t o b y m słabsze k o l o r y dawała. N a
lubię
taka kawa
z mlekiem,
brąz, c i e m n a
się b a r d z o
dokładne
wycieniowanie
i ozdobne
malowanie
występuje
określenie
kwiatów".
ubranie
zieleń.
( I n f o r m a t o r k a u b r a n a jest w j a s k r a w o żółty sweter).
(21)
W
wypowiedziaoh
Zalipianek
często
„ d a w n i e j " . M a o n o parę znaczeń. R a z c h o d z i o odległą przeszłość,
Z d a n i e m Z a l i p i a n e k w okresie p o w o j e n n y m m a l o w a n k i zmieniły
o początki m a l o w a n e k
się b a r d z o
m a t e k czy babek. I n n y m razem „ d a w n i e j " oznacza przed
i t o z p a r u p o w o d ó w . Są t o : w p r o w a d z e n i e
nowych
n a Powiślu, o c z y m
słyszały o d
swoich
wojną
farb; zmiana kolorystyki;rozbudowanie kompozycji kwiatowyoh;
l u b b e z p o ś r e d n i o p o w o j n i e . W t e d y b o w i e m z m i e n i ł a się s y t u a c j a
zmiana
w Z a l i p i u . Z e z w y k ł y c h m a l a r e k w i e j s k i c h s t a ł y się o n e a r t y s t
techniki
Przyczyniło
(szablony,
się
do
pędzle).
tego
także
zainterosowanie
Zalipiem,
a w z w i ą z k u z t y m c h ę ć p o k a z a n i a się o d j a k n a j l e p s z e j
strony.
kami.
Zainteresowano
się
nimi,
„zaliczono"
do
sztuki
ludo
wej.
I I . 2. „ D a w n i e j b y ł y u m i e j u f o r m o w a n o t o gałązki, a n a t e j gałązce było t a k i e kółko, serduszko t a k i e n i e f o r m i s t e " . M a l o w a n k a , 43 X 30
c m , ze z b i o r u H i c k l a , w y k . H e l e n a B o r u s o w a z Z a l i p i a ; i l . 3 . „ D a w n i e j m a l o w a ł o się p r o s t o : k ó ł k o , d z i u r k a w t o m i t o b y l k w i a t e k . "
M a l o w a n k a , 43 x 33 c m , w y k . Z o f i a K a c z ó w k a w l a t a c h t r z y d z i e s t y c h
21
1
dająca
a
forma
nawet
zdobnictwa
ostatnio
Przed
konkursami
przyozdobienia,
konkursami
żeby
po I I wojnie
zaczęła
ludzie
mniej
to każdy
ładniej,
światowej nie
zanikła,
ożywiać.
a j a k weszły
dają,
było
się
tak
malowali,
raczej
dła
k o n k u r s y , że coś za
patrzy,
więcej
żeby
była
kwiatów,
tymi
nagroda,
urozmaicone
p o d w ó r k o , z t e g o p o w o d u j e s t dużo ładniej. (13)
K o n k u r s p r z y c i ą g a , b o t o c o r o k u , k t o ś się t y m i n t e r e s u j e .
J a k k o n k u r s u n i e m a , n i k t się, t y m n i e i n t e r e s u j e , t o j u ż
t a k słabnie.
(5)
G d y b y n i e było konkursów z pewnością t y l e b y n i e m a l o
w a ł o k o b i e t , a zwłaszcza n i e o d ś w i e ż a ł y b y co r o k u . M a
larki,
które
przystępują
do
konkursu
muszą
co
roku
zdzierać farbę, bielić i o d n o w a malować. U m n i e
ze
3 — 4 l a t a , ale one muszą, b o K o m i s j a
we.
patrzy
postoi
na no
(8)
... G d y b y
n i e k o n k u r s y , t o n i e o d m a l o w a ł a b y m co r o k u ,
b o b y m i się w i d z i a ł o , że t e n k w i a t e k m o ż e z o s t a ć , t a m t e n .
A t e r a z t y l k o n a k o n k u r s się m a l u j e . ( 1 2 )
Gdyby
n i e było konkursów, t o b y m malowała, ale t y l k o
w j e d n y m m i e s z k a n i u d l a swojej
tak
dużo n i e malowała
gdyby
(...)
te k o n k u r s y nie były
z
b y m powiedziała,
wynagrodzeniem,
s z t u k a w ogóle b y n i e istniała.
S a m e k o n k u r s y , j a k zwracają
przyjemności. Już b y m
nawet
to
że
ta
(13)
n a t o uwagę informatorzy,
mają
j e d n a k przede w s z y s t k i m oharakter prestiżowy. Korzyści m a t e r i a l
n e są z n i c h n i e w i e l k i e l u b w r ę c z
Odnowienie
I I . 4 . M a l o w a n k a ze z b i o r u H i o k l a , 4 3 x 33 c m
i malowanie
żadne.
kosztuje
7.000
z l t a k , że
jeśli
się n a w e t d o s t a n i e p i e r w s z ą n a g r o d ę ( 2 . 0 0 0 z l ) t o t o ż a d e n
zarobek.
Żeby
Jedynie
odnowić
dla satysfakcji.
(23)
t o znaczy pobielić,odmalować
t o t r z e b a m n i e j więcej 500 zł a n a g r o d y
jedną
wynoszą
izbę,
2.000zł
(1)
J a k się d o b r z e w y m a l u j e t o się d o s t a n i e p i e r w s z ą n a g r o d ę ,
to dadzą
2.000 zł, a p r z y g o t o w a n i e
do konkursu
więcej
zabiera, bo trzeba d w a razy wybielić i pomalować, a f a r b y
M a l o w a ł a m p r a w i e o d dziecka,, t y l e że d o s z t u k i
nie należałam.
Dawniej
matowano
Z
od formy,
ale k i e d y
nastała
l u d o w a , t o już zaczęto malować o d ręki.
Jesteśmy
zarejestrowane
w
Krakowie,
sztuka
(25)
Lublinie
i
tam
w y m i , że r o b i m y d l a C e p e l i i .
sztuka
ludowa
w
świecie
jest
i popierana. I państwo t o popiera. I dlatego
uznawana
rozwija
się
wiejskich.
Ona to wszystko
fussem
założyli
przewodniczącą
to
zł)
i
zdecydowanie
malarek
tj.
artystów
założyła. O b y d w o j e
wszystko
do
kupy
po
z
Rein-
wojnie.
(12)
Jeszcze p r z e d wojną Z a l i p i a n k i przystrajały i z b y , malowały d l a
siebie, d l a najbliższego otoczenia.
przewyższają
Prawie
w każdym d o m u była
mają
wysokie
rolnicze.
(do
Malowanie
s t a ł o się z a t e m r z e c z ą opła,calną, n a w e t j e ś l i k o r z y ś c i m a t e r i a l n e
w w i e k u p r z e d e m e r y t a l n y m n i c są z b y t d u ż e , a p o d s t e . w ą u t r z y
tury
stanowią
główny
czynnik podtrzymywania,
z
roku
n a r o k liczbę
uczestników
1 9 7 7 r . b r a ł o u d z i a ł 57 o s ó b , 1 9 7 8 —
emery
a nawet
w o j u t e j twórczości. W e d ł u g n i c h t e m u też należy
wzrastającą
t a k a s z t u k a u n a s . (10)
była
badań w y n i k a , że i s t o t n e z n a c z e n i e
e m e r y t u r y d l a t w ó r c ó w l u d o w y c h , k t ó r e są b a r d z o
m a n i a pozostaje n a d a l r o l n i c t w o . Z d a n i e m informatorów
(1)
całym
Curyłowa
(11)
przeprowadzonych
8.000
m a m y l e g i t y m a c j e , że jesteśmy i c h p r a c o w n i k a m i państwo
Teraz
są d r o g i e .
ludowej
(2)
roz
przypisywać
konkursu.
6 1 , 1979 —
(W
66). Przystę
p u j ą d o k o n k u r s u m a l a r k i , k t ó r e d o p i e r o n a u c z y ł y się m a l o w a ć ,
bądź
t a k i e , które potrafiły
malować
udziału w k o n k u r s a c h , traktując
dla
wdasnych
potrzeb
i
wcześniej, lecz n i e
twórczość malarską
brały
ubocznie,
przyjemności.
która potrafiła malować. P o d p a t r y w a ł y swe
matki,
Teraz
s i o s t r y i s a m e z a c z y n a ł y malowa,ó, b ę d ą c jeszcze m a ł y m i
dziew
wyższe niż rolnicze. J a k w p r o w a d z i l i te r e n t y , t o
nawet
kilka
nawet
dziewczyna,
czynkami.
w
Spośród
24 m o i c h
rozmówczyń
większość
zaczynała
Malowałam prawie
od dziecka.
o d przedszkola.
nie malowały.
t e r e n t y , b o są o
do malowania. Przedtem
wiele
(10)
J e s z c z e n a t e r e n t y t o d u ż o k o b i e t z m o b i l i z o w a ł o się d o
(2)
malowania.
(3)
Maluję o d małego dziecka.
pociągają
k o b i e t przystąpiło
d l a siebie
dzieciństwie.
Maluję
t o dużo k o b i e t
J a k t o powstało, t o m a l a r k i
dostają
renty,
t o k a ż d y c h c e n a starość dostać parę g r o s z y . T a k p r z y b y ł o
(1С)
S p o t y k a ł a m co p r a w d a k o b i e t y któro m ó w i ł y , że d o p i e r o w d o j r z a
m a l a r e k przez te r e n t y .
ł y m w i e k u w z i ę ł y się z a p ę d z e l , a l e są t o w y p a d k i r z a d k i e ,
To
zda
malowanie
t o się
pieniądze
biorą,
t o r z y m a związek z względami
t o i s a m e z a c z ę ł y m a l o w a ć . . . T e r e n t y są w y s o k i e .
Jedno
to
dużo
jest
takich,
co
renty, bo t o ich t a k podnieca,
Gdyby
zaczęły
że
malować
na
te
n a co ktoś m a brać,
6 0 0 0 zł dostają, i n n e 8 0 0 0 zł. T o p i e n i ą d z o dostają, a r o l n i
c z e r e n t y są b a r d z o s k r o m n e . ( 6 )
a o n e n i e , t o się w p i s u j ą d o k o n k u r s ó w , m ł o d e c z y s t a
Co s m y k a l k a , t o s m y k a l k a , ale teraz p e w n o
re.
niądze,
(16)
nio konkursy i imie
formy
e m e r y t u r y dla, t w ó r c ó w l u d o w y c h )
opieki
Zalipie
państwa
(nagrody,
zapewne nie byłoby
t y m . , c z y m jest d z i s i a j . N a j p i e r w k o n k u r s y sprawiły, że t a p o d u p a -
22
że t a k i e
r e n t . J a k się
kobiety
Teraz
n a starsze,
tylko tych
r z a j ą c e się p r z e w a ż n i e d o p i e r o o s t a t n i o , c o j a k t w i e r d z ą i n f o r m a
komercyjnymi.
pochapily
(4)
trzyma
bo
to
wszystko
w y m a l u j e , t o zapłacą.
To
jest
płatne
g r a dużą
na
rołę.
to o te pie
starość.
To
Teraz
lepsze
niż
zamiłowanie, niż w s z y s t k o . P a n i w i e j a k i e t o zamiłowanie
za d a r m o ? N o p e w n e że j e s t , ale n i e za duże. (24)
Z a l i p i a n k i podkreślają j e d n a k , że s z t u k a m a l o w a n i a jest j a k b y
Malowanie to wymaga
w r o d z o n a . M a l u j e co p r a w d a d u ż o k o b i e t , a l e k a ż d a s a m a d o s z ł a
M n i e w s z y s t k o j e d n o gdzie maluję, ozy jest ktoś czy n i e .
drogą
N i e p o t r z e b u j ę ż a d n e g o s k u p i e n i a . (9)
długicli treningów
matek
j a k nakładać
do obecnych
efektów.
k o l o r y , j a k i e stosować
Uczyły
farby,
ale
się
od
bogato
Malowanie
nie
jedynie
wymaga
czasu.(11)
żadnego
skupienia. Siada
k o m p o z y c j o k w i e t n e są i c h własną. za,sługą. T r z e b a m i e ć d o t e g o
i maluje k w i a t k i . N i c m i nie przeszkadza.
t a l e n t i zamiłowanie —
Najlepiej
mówią.
M a m a m n i e n i e uczyła, t y l k o m o ż e t a chęć stąd
poszła.
J a k j e s t m a l o w a n i e , t o j u ż w s z y s t k o o d k ł a d a się i m a l u j e .
(3)
(2)
O d n i k o g o się n i e u c z y ł a m m a l o w a ć , t y l k o t a k s a m a
od
wrodzone...
(4)
Z
taki
samouk
j a k wściekli.
początku m a l o w a ł a m naśladując
czywiście
można
ze
To malowanie to wrodzone
się
s i o s t r y , j a k dobierać
da, kiedy
znajdą
również,
a może
przede
chwilę
wolnego
czasu
są j u ż z a k o ń c z o n e .
—
trzeba
a teraz
j a k są k o n k u r s y , t o j u ż
zamówień,
domu
czasu
na
do
konkursu
malowanie
jest
malarki
zawsze
M a l u j ą w i ę c w k a ż d e j w o l n e j c h w i l i , f a r b y są z a w s z e
mają
za
też
mało.
rozłożono
choć
czasem
i i n n o zwierzęta
n i e są
Ja
je po p r o s t u
o d niczego
odrobione,
widzę.
—
tylko takie z
głowy.
(1)
(2)
(3)
malujewa
co
są p o d o b n e
czasem
do
takich
łące i o g r o d z i e , ale c z a s e m się w y m a l u j e t a k i e g o
na
kwiatka
co d o n i c z e g o p o d o b n y n i e j e s t , a l e ł a d n y . (15)
ale
5. M a l a r s t w o M a r i i M i s t o r k i z S a m e c i c
Zalipianki
uważają,
że
ich
m a l o w a n k i są
zupełnie
inne.
K a ż d a wieś — i c h z d a n i e m — m a r ó ż n y s t y l , n a w e t każda m a l a r k a
m a sweSj i n d y w i d u a l n y s p o s ó b m a l o w a n i a t a k , ż e b e z t r u d u
jak
czekają.
II.
ptaki
W i n n y c h w s i a c h n a P o w i ś l u D ą b r o w s k i m t e ż m a l u j e się k w i a t y ,
w s z y s t k o rzucać i robić n a k o n k m ' s . (1)
przygotowaniom
ale
Kwiaty
kieeły b y ł
malowankach,
gadami.
wy.
wszystkim,gospodyniami,
wtedy
w
krakowiaków,
N i e p r z y g l ą d a m się k w i a t o m n a p o l u , t o b y ł y m o j e z g ł o
Malarki
D a w n i e j t o b y ł o w y g o d n i e z t y m , że się m a l o w a ł o
przeważają
parę
n a w e t c z y b y m się c o d o p a t r z y ł a .
m a j ą własno g o s p o d a r s t w a i o b o w i ą z k i z t y m z w i ą z a n e .
czas,
kwiaty
spotkać
N i g t l y n i e patrzę n a żywo k w i a t y k i e d y maluję, n i e w i e m
j e s t . (21)
najchętniej zimą, g d y p r a c o p o l o w e
są b o w i e m
(2)
K w i a t y t o potrafię m a l o w a ć , chociaż n i e patrzę n a ż y w e ,
(15)
k o l o r y , j a k ułożyć, ale k a ż d y m a swój a k c e n t m a l o w a n i a .
kiedy
nie wymaga.
Z a l i p i e znane jest j a k o wieś tonąca w m a l o w a n y c h k w i a t a c h . I rze
zwane
J a się n i g d z i e n i e u c z y ł a m m a l o w a ć . J e s t e m s a m o u k
siebie,
to
N i e m a m z m ę c z e n i a z m a l o w a n i a . T o się s a m o m a l u j e . ( 1 8 )
n a s n i k t się n i e u c z y . K a , ż d y j a k o ś t o l u b i , c z u j e .
t r z e b a mieć t o zamiłowanie i d r y g .
i
sku
się n a u c z y ć , b o t o t a k a s z t u k a z a m i ł o w a n i a , , t r o c h ę n a w e t ,
siebie, t a k gdzieś z g ł o w y . . . B o t o jest t a k i e
szereg
uspokoję
wielkiego
pienia
U
Poza
Takiego
O n a zupełnie inaczej malowała. J a n i e w i e m c z y t o można
wrodzone.
Malują
m i się m a l u j e w i e c z o r e m , k i e d y s o b i e
głowę i n i k t m i nie przeszkadza.
się
(7)
twierdzą
—
można, p o z n a ć k t o m a l o w a ł
b l i s k i e jest w c h a r a k t e r z e d a w n i e j s z y m
dane
—
kwiaty.
wzorom
23
I
c y c h z różnych regionów, j a k o zalipiańskie wybierały t e , które
w
charakterze
najbardziej
przypominają
powiślańskie,
n i k i e m decydującym zarówno w malowance
jak i w
jest m o t y w k w i a t o w y , n a t o m i a s t w wycinance
ażur. T a k więc
do
zalipiańskieh
zaliczały
dochodzi
również
włocławskie, malowidła k u j a w s k i e . P o d o b n i e
czyn
wycinance
jeszcze
malowanki
z haftem —
prawie
z a w s z e , g d y t y l k o p o j a w i ł y się k w i a t y , h a f t b y ł k l a s y f i k o w a n y
jako
zalipiański
nawet
choć
zdarzają
się w y p a d k i , że m a l a r k a
poprawmie podać region z którego p o c h o d z i
W ś r ó d różnych f o t o g r a f i i , któro pokazywałam
z n a j d o w a ł się d y w a n W a n d y
Przez
wszystkie
Były
przekonano
określić przez
malarki
został
zresztą,
kogo
Tyszko
że
jest
zalipiankom
z w o j . lubelskiego
on
bardzo
z
wysoko
( i l . 13).
oceniony.
Z a l i p i a , ale n i e
został w y k o n a n y .
umie
wyrób.
potrafiły
G d y dowiedziały
się, ż e
n i e j e s t o n z a l i p s k i , aż z n i e d o w i e r z a n i e m oglądały co j e s t n a p i
sane n a o d w r o c i u zdjęcia. M ó w i ł y o n i m :
Bardzo
ładno, j a k i e c i e k a w e !
raźnie.
(3)
Ładnie
ułożone, g r u b o , dobrze
Ładnie
malowane,
grubo
kwiatki
artystycznie,
ciekawy.
A
I I . 6. , . A d a w n i e j
bardziej
proste".
bo
roku,
gdy
To
tak wy
się o d z n a c z a j ą .
jeszcze ładniej
i pączki.
ułożone,
niż
jest
t a k zawijane,
(18)
na Zalipiu.
malowane
układ
Same
już
tych
trochę
listków
też
(21)
Maria Cldastawa
kurczo! Trzeba
t a k i e b y ł y kółeczka, ząbki, t a k i e
„Zęby",
45x39
cm, z kolekcji
H i c k l a , 1905
Ładnie
z zachwytem
krzyknęła:
„O
jakie
piękne,
wziąć n a wzór. Te m a k i t a k i e piękno są". A
byłam
u
niej
powtórnie,
na
n i e m a l wierną kopię d y w a n u T y s z k o w e j
ścianach
po
zobaczyłam
( i l . 14). Zapytała
mnie
c z y m a m j e s z c z e t a m t ą f o t o g r a f i ę , b o c h c i a ł a się j e s z c z e p r z y j
rzeć. N i e była z a d o w o l o n a
z porównania, niedokładnie zapamię
tała, j a k mówiła, i d l a t e g o
dywanu.
Miała
Malarkom
jeszcze
musiała p o s w o j e m u rozwiązać
raz
sprawiało
trudność
nie t y l k o
rozpoznanie
d a n y w y r ó b p o c h o d z i z Z a l i p i a c z y skądinąd, ale przede
M o ż n a p o z n a ć , k t ó r o z a l i p i a ń s k i e , b o t o są k w i a t y t a k i e
k i m u s t a l e n i e a u t o r s t w a . B a r d z o często c z y n i ł y t o błędnie, a n i e
z d a r z y ł o się, b y m a l a r k a rozpoznała swą własną p r a c ę , z a w s z e
niu
czerwonych
dużo.
Patrzące
—
znaczy
t a k i e b a r d z i e j słoneczne
giergony,
duże,
zagęszcze
Kuziańskie
panie,
ze
Świebodzina,
z
Samocic
to
i n n y s p o s ó b m a l o w a n i a . K w i a t k i są i n n e i k o l o r y
dobierane.
(21)
Malowanie
zalipiańskie
różni
się
trochę
od
(23)
mają
bardziej
się
wzorują
na
sobie.
kwiaty
odróżniają
takich
się b a r d z o .
dużo m a l o w a n e ,
U
Curyłowej
Tu
inny
nakrasowane
U
t o też
Kosiarówki
Dawniej
inaksze,
malują
K a ż d a z m a l a r e k zalipiańskieh m a swój s t y l , każdą b y m
My
poznała.
Mnie
(11)
w
różnią.
Żeby
zalipiański
kwiatek.
N a i n n y c h obrazach, t o te k w i a t y p o d o b n e , ale mają
to
inaczej
ż e n a s z e m a l o w a n k i i z i n n y c h w s i się r ó ż n i ą .
poznam
dywanowo
(23)
(7)
się
jost
bardziej
układamy.
bardziej
wianek.
j a k n a materiałach
Dawniej
podoba
takie
ułożenie
w
malarki.
bukiet lub
(5)
było ładnie t o m u s i b y ć widać początek i
k w i a t k a , a n i e ż e b y się w s z y s t k o
już
ułożone.
t a k malowały
Bogato,
M a l a r e k , t o miały t a k i e małe d r o b n o k w i a t k i . T o
o b r a z k u , t a k j a k b y miało b y ć o d b i t e n a jakąś
widać,
W
Są
tego,
różnice
malowała
nawet
z
kwiatek
w
że
Domu
Kochankowa
Malarek.
To
z
Podlipia
całkiem
był
Z a l i p i u malują
ono w różnych
Powiślu.
malujemy
religijnych,
sama
z
inny. W
mówiła, j a k m y ją
wami
nie zgodzę,
bo
k o l o r a c h też
się r ó ż n i ł .
c h c i e l i wziąć n a doseń, że
j a całkiem
inaczej
maluję.
Ona
pokazywałam
i m fotografie
malowanek
występują
bukiety, szlaki
i kola.
Słowo
„obraz"
tematyka
zarazerwowane
świecka
zawarta
jest
jost
dla
przedstawień
w
„widokach",
które w Z a l i p i u n i e zyskały sobie jeszcze p r a w a b y t u , a reszta i c h
(5)
prac
z Powiśla. G d y
i wycinanek
wieńce,
całym
materię,
(3)
k w i a t y , c h o ć p r z y z n a ć t r z e b a , że
kompozycjach:
na
się
p r a k t y c e wcale Z a l i p i a n k c m n i e jest łatwo rozpoznać, które
m a l o w a n k i c z y w y c i n a n k i są z Z a l i p i a , a n a w e t
bogate
„ W i d o k ó w " a n i o b r a z ó w o t e m a t y c e r e l i g i j n e j n i e m a l u j e się n a
i n n y k w i a t e k o d naszycłi. B y ł y w s z y s t k i e j e d n a k i e , a m y
każdy
jak dywan,
bazgreczki t a k i e i każdy b u k i e t sobie.
że już n i o z a l i p s k i o , w y c i n a n k i też i n n e , i n n e l i s t k i , i n n y
(3)
zakomponowane
koniec
z l e w a ł o . (8)
i n n y s t y l . T o z K u z i a i K o s i a r ó w k i , co m a l o w a ł y w D o m u
s t y l i ułożenie mają.
to
n o już z a dużo t e g o , a j a lubię
z u m i a r e m bo j a k jedno jest n a d r u g i m t o nie m a wyglądu.
(7)
Zawsze
t a k , że aż za b a r d z o .
już m i n i e o d p o w i a d a ,
na
Curyłowej
się
(21)
t a k ładnie,
m i się p o d o b a ł o t o j e j m a l o w a n i e , a l e t e r a z
n i e j s z e , j a k b y się ś m i a ł y d o w s z y s t k i c h . ( 1 2 )
Dużo
było
C u r y ł o w e j z a w s z e m i się p o d o b a ł o , k w i a t y i d ą t a k j a k
a l e m n i e się p o d o b a .
mamy
długich o g o n a c h i p ą c z k i dają t a k i e dużo. Z K ł y ż a
pewno,
t a k i e ciężkie.
wszystko
całości
malarki.
(5)
t o p r z e w a ż n i e d u ż o o k r ą g ł y c h k w i a t ó w . N a s z e są n a j ł a d
A
to
upodobań
u m n i e — gęsto. N i e k t ó r z y l u d z i e m ó w i ą , że t a k i e naćkano,
Kuzio
Z
Za
ułożone.
(10)
je cieniujemy. A
symetria, r y t m i k a . Rozwiązanie
zależy j e d n a k o d indywidualnycłi
widzi,
T e n a s z e k w i a t y o d r ó ż n i a j ą się o d i n n y c h , k o l o r y
inaksze, inaczej
się b y b y ł a z a c h o w a n a
malowania
t u może więcej jedon o d drugiego
ją komuś i n n e m u .
M a l a r k i zwracają dużą u w a g ę n a k o m p o z y c j ę całości. Starają
inaczej
w i n n y c h w s i a c h , możo t o k o l o r y inaozcj dobierają,
układ mają. A
przypisywała
no całkiem i n n e .
Ł a d n e , a l e się o d r a z u o d z n a c z a j ą o d z a l i p i a ń s k i e h .
24
czy
wszyst
patrzące,
wyraźne. A z K ł y ż a t o n p . malują b a r d z i e j w
W
boki
spróbować.
pochodzą
to
malowanki.
Widoki
О.
nie
podobają
кгако-л i a k i , p a w i e ,
powiesiła.
(18)
m i się... t o już n i o jest
t o już
bardziej
ludowe,
ludowe.
to b y m
Nic
znaczy
to jednak,
w ogóle
się n i e p o d o b a j ą . W
tego
zwłaszcza
—
ich. Uważają,
W
w
że w s z y s t k i m
malarkom
„widoki"
Z a l i p i u nie m a n a nie m o d y , wobec
tradycyjnych
że „ w i d o k i " b a r d z i e j
domach
—
n i e wiesza
się
pasują d o m i a s t a .
limo
malarki
zazwyczaj
nie
malują
obrazów
religijnych,
tłumacząc
to
t r u d n o ś c i a m i t e c h n i c z n y m i , b ą d ź t y m , że w Z a l i p i u
j e s t t a k a t r a d y c j a , że m a l u j e się k w i a t y .
M a t k i B o s k i e j n i e m a l o w a ł a m , b o m i się z d a j e , ż e b y m i się
W mieście t y l e aniołów n i e wieszają. W o l ą b a r d z i e j świeckie
n i e udało. (10)
różne „ w i d o k i " , a n a w s i pasują d o k o n k r e t n y c h p o m i e s z
Obrazów r e l i g i j n y c h nie malowałam. T u jest t a k i e upodo
czeń. „ W i d o k i " t o b y m powiesiła w p o k o j u d o p r z y j m o w a
banie
n i a gości.
a do kwiatów t o już jest w p r a w a .
(5)
s a m y m Z a l i p i u t y l k o Stefania Łączyńska próbowała
się s p o d k w i a t o w e g o
wyrwać
piętna.
malowałam j a k byłam
m a l a . A n i o ł y koronę trzymały, j a k o b r a z wędrował, t o też
nad obrazem
M a t k i B o s k i e j aniołów umieszczałam. J a t o
się d z i w i ę , że t a k t e k w i a t y
doceniają.
obrazach.
To
już
trudniejsze,
to raz d w a rzuci, a obraz
t o jakoś wyglądało.
Malowałam
dłużej
zeszło,
bo
nie myślałam
kwiatka
człowiek
t o już t r z e b a pomyśleć,
żeby
(26)
kwiaty. Nigdy
nie malowałam
obrazów-reli
g i j n y c h . W Z a l i p i u j e s t t a k a t r a d y c j a , że k w i a t y i k w i a t y .
m a l o w a ć , b o n a w e t j a k u s n ę i s p a p r a m , t o d a się n a p r a w i ć ,
Jakoś m n i e n i e ciągnęło d o t a k i e g o m a l o w a n i a . N i e t o , że
narysuje
u w a ż a m , że t a k i e m a l o w a n i e b y ł o b y gorsze, ale n i e próbo
A
dajmy
na to,
to
już
(13)
lży
się l i s t e k i się z a g o i .
Kwiaty
toby
Obrazów n i e maluję, n i e próbowałam. N o
o
A n i o ł ó w i M a t k ę Boską najwięcej
do kwiatów, a taki. obraz
gdybym
z r o b i ł a t e g o k l a p s a n a a n i o ł k u , t o j u ż n i e d a się n a p r a w i ć .
wałam.
Ja,
J a wolę k w i a t y , k o g u t k a , p a w i a czasem. Obrazów t o na wot
żebym
t a k prawdę
wstydzę t y c h aniołków
powiedziała,
i Matki
to
j a się
straśnio
B o s k i e j , co s a m a
malo
nie
(3)
myślałam,
żeby
malować.
Kwiatek
to
kwiatek.
(5)
w a ł a m , choć dużo m i za n i e zapłacili, j a k w i d z ę dziś t a k
Obrazów n i e malowałam. N i g d y m i n a myśl n i c przyszło,
pięknie
żeby malować
malowane
doceniają
obrazy.
Ja
znów
wiem,
ręczną robotę, ale j a b a r d z o
że
inni
podziwiam
to
takie
m a l o w a n i e p r z e z artystów- i t e k w d a t k i z p l a s t i k u .
Najbardziej
znana z m a l o w a n i a obrazów jest R o z a l i a
-Dzięciolowska, która zaczęła m a l o w a ć będąc młodą
podoba,
Barańskadziewczyną
taki
obraz.
(7)
O b r a z ó w r e l i g i j n y c h n i e m a l o w a ł a m , n i e t o , ż e m i się n i e
ale
kwiatki
szybciej
i t u jest
taka
tradycja.
(U)
M a l a r k i p y t a n e o t o , c z y chciałyby mieć i czy w ogóle
podobałby
w Z a l i p i u . P ó ź n i e j , około 1935 r . g d y wyszła z a mąż i przeniosła
i m się o b r a z n a m a l o w a n y p r z e z s i e b i e l u b i n n ą l u d o w ą
się d o L u b i c z k a , n a p a r ę l a t z a r z u c i ł a
odpowiadały:
malowanie.
W L u b i c z k u Dzięciołowska-Barańska m a l u j e o b r a z y święte,
Ja
t o n a w e t o b r a z y j e j zostały u z n a n o przez kurię biskupią,
Samemu
mają n a w e t wartość historyczną. A j e d e n obraz zdaje
się
j a k już w y m a l u j e t o już w p r a w i o n y w t e postacie, j a k m y
jest
bo
w t e n k w i a t e k . N i e m a takiego wyglądu t a k i obraz namalo
malo
T a k i o b r a z j a k b y m s o b i e w y m a l o w a ł a t o m i się w i d z i , ż e
w Muzeum
w
Tarnowie.
niezły, j a k n a takiego
Przedtem
mieszkała
wała t e o b r a z y .
(1)
Nawet
m i się p o d o b a ,
twórcę ludowego.
tutaj
(10)
Barańska... O n a ładnie
wiem,
wany
który
to
może
przez siebie.
byłby
ładniejszy,
n i e wjrgląda
swój,
ozy
malarkę
t a k ładnie,
bo
kupny?
malarz
(6)
w a r t n i e j s z y j e s t , b o j a s o b i e s a m a p o t a f i ę . (7)
I I . 8. „ C o r y ł o w a b y ł a przewodniczącą m a l a r e k . . . O b y d w o j e z R e i n i u s s e m założyli t o w s z y s t k o d o k u p y p o w o j n i e . " I I . 9. „ J a k weszły
k o n k u r s y . . . , t o k a ż d y p a t r z y ż e b y była n a g r o d a , ż e b y b y ł o ładniej, t a k więcej k w i a t ó w , u r o z m a i c o n e p o d w ó r k o . . . " Z a l i p i e , z a g r o d a
S t e f a n i i Łączyńskicj, 1970
J a k m o g ł a b y m s o b i e k u p i e o b r a z , t o n a w e t b y m chciała,
Przedwojenne
ładniejsze, lepiej
odrobione,
b o m i się p o d o b a .
a t e r a z więcej p r o s t e , zniekształcone t w a r z e .
Dawniejsze
(1)
M n i e się z d a j e , że d o t a k i e g o o d r o b i o n e g o n i e m o ż n a b y się
Wśród
modlić.
przedstawień
Nie
zastanawiałam
taki
kupny
kupuje
i
się j a k i
obraz
m a większą
czy m a l o w a n y , ale zdaje
obraz
świętego, albo
Matki
m i s i ę , ż e j a k się
Boskiej, no to
poświęcony, t o jest podciągnięty
człowiek s a m w y m a l u j e —
wartość,
d o łask. A
jest
j a k sobie
J a k miałabym wybierać między g o t o w y m
zdjęć,
a takim
któro
Matki
pokazywałam
Boskiej.
m a l a r k o m było
Fotografie
były
kilkanaście
t a k dobrane,
żo
z n a l a z ł y się t a m s t a r e o b r a z y , w s p ó ł c z e s n e — t a k i e j a k k u p u j e się
obecnie, z b o g a t y m
r a m a m i i o z d o b i o n o k w i a t a m i oraz zupełnie
s k r o m n e , a także j e d o n obraz n a m a l o w a n y przez Rozalię Barań
ską. M a l a r k i m i a ł y się w y p o w i e d z i e ć
podoba
t o już n i e . (10)
były
rzeczy p r z e t r z y m y w a ć i balsamować. (18)
N i e d a się t a k o d r o b i ć o b r a z u M a t k i B o s k i e j j a k k u p n y .
(8)
obrazy
malo
o f o t o g r a f i a c h , c o i m się
a co n i e .
Zalipianki
największą
uwagę przykładają
do
naturalizmu.
w a n y m , t o w o l a ł a b y m t a k i p l a s t y c z n y , n o c h y b a , że t e n
Postacie
przedstawione
w i e j s k i b y ł b y d o b r z e o d r o b i o n y , a l e t o t r z e b a dużo r o b o t y .
W
o b r a z i e j a k i e k o l w i e k s k r ó t y są n i e d o p u s z c z a l n e .
(U)
ważniejszym e l e m e n t e m jest t w a r z , która p o w i n n a b y ć szczególnie
J a k b y się w y m a l o w a ł o t a k i o b r a z s a m e m u , t o d o b r z e
by
b y ł o , a l e k u p n y t o j e s t j a k ż y w y , b o p l a s t y k i t o się p r z e c i e ż
takim
obrazie
starannie w y k o n a n a , a cały obraz
powinny
być
jak
żywe.
Naj
t y m b a r d z i e j się p o d o b a
im
bliższy jest f o t o g r a f i i .
Te
u c z y l i , a m y b y t a k n i e w y m a l o w a l i . (12)
J a g d y b y m miała wybrać między k u p n y m a t a k i m
na
wszystkie
pogodniejszej
malo
twarze
t a k i e s u r o w e , s z u k a m jakiejś n a j -
(14)
w a n y m p r z e z m a l a r k ę t o m n i e się z d a j e , ż e b y m w o l a ł a t a k i
T a ładna, najweselsza, i młodziutka (19)
rzeczywisty,
Ten
b o m i się w i d z i , ż e j a k się t a k i p o ś w i ę c i t o
się m o ż n a d o n i e g o m o d l i ć , a d o t a k i e g o t o j u ż n i e . ( 1 6 )
Ta
jost piękny,
ładnie
odrobiony
(5)
jest piękna t a k a w y p r a c o w a n a i m a dużo o z d ó b . (18)
M a l a r k i , choć same n i e p r ó b o w a ł y m a l o w a ć t a k i c h obrazów mają
T a jest ładna, t a k a w y r a ź n a i t w a r z m a czystą, j a k f o t o
swoje
grafia.
wyobrażenie o i c h w y k o n a n i u .
Kupny
obraz
t o j u ż j e s t ze w s z y s t k i m , z o z d o b ą
przecież i n n y p a p i e r , i n n e f a r b y . A m y n i c m a m y
olejnych
farbów,
a n i takiego
Obraz
była
młoda.
R o z a l i i Barańskiej
I
t u taka
zdecydowanie
męska.
(25)
się n i e p o d o b a ł .
twarz
(Ma
T o t r z e b a mieć d o b r z e ułożone w głowie, j a k malować, j a k
l a r k i n i o w i e d z i a ł y , ż e z o s t a ł p r z e z n i ą w y k o n a n y ) . P o d o b a ł a się
co
ułożyć,
gdzie
natomiast, b o r d i u r a k w i a t o w a .
To
trzeba
mieć
jakiego
talent.
świętego,
Na
Na
obrazie
twarz
ma
czy
przy
świętym.
(17)
T e n t o t a k w y g l ą d a , j a k b y ze s n o p k a c o ś b y ł o
Obraz m u s i być olejno m a l o w a n y .
r
czywistości
takich
p a p i e r u . (16)
(12)
N a t y m obrazie M a t k a B o s k a jest s t a r a , a przecież w rze
i jest
być
starannie
obrazie t w a r z m u s i być wyraźniejsza.
wycięte.
(23)
(22)
wykonana,.
(17)
(20)
Nio
wygląda
n a Matkę Boską, n i e pasuje n a obraz.
c h y b a jakieś n i e p r a w d z i w e .
(16)
To
U . 1 2 . „ M o ż n a p o z n a ć k t ó r o z a l i p i a ń s k i e , b o t o są k w i a t y t a k i e p a t r z ą c e — z n a c z y d u ż e , w y r a ź n e . " M a k a t k a n a p a p i e r z e
7 0 x 1 0 0 c m , w y k . Franciszka Mosio, Zalipie
11. 1 5 . „ U C u r y l o w c j t o w s z y s t k o b y ł o t a k ł a d n i e , d y w o n o w o
T a d z i e w c z y n a n i b y M a t k a B o s k a , ale w ogóle
niepodobna'
ułożone." Izba Felicji
Curylowej
W ś r ó d f o t o g r a f i i , które pokazywałam
znalazła
się s e r i a z
róż
a n i młoda, a n i s t a r a . T o dzieciątko j a k wyciosane z drew
nymi
na. Niepoważny.
r z e ź b y i i n n e f i g u r k i a także różno i n n e d r o b i a z g i , które s t a w i a
(5)
Co t o z a święty. T o n i e jest a n i l a l k a , a n i o b r a z .
musi
być
naturalna.
Do
takiego
się
modlić?
decyduje
zatem
wizerunek M a t k i
zdjęcia
mają
znaczenie drugorzędne. N i e m n i e j j e d n a k — n i e j a k o oddzielnie
—
wysoko
o c e n i a n a , clioć s a m o b r a z się z u p e ł n i e n i e p o d o b a ł .
podoba
ładne.
m i się t a M a t k a
Boska,
ale
makatki,
w i e d z i e ć co i m się p o d o b a , a co n i e , a w m i a r ę m o ż n o ś c i u ł o ż y ć
się, ż e „ o b u d o w a " o b r a z u , a w i ę c r a m a i o z d o b y k w i a t o w e
Nie
one w i d o k i ,
się w d o m a c h w c e l a c h d e k o r a c y j n y c h . M a l a r k i m i a ł y się w y p o
Okazało
o c e n i a j ą i t e e l e m e n t y . Z d a r z a ł o się w i ę c , ż e r a m a b y ł a
Przedstawiały
skąd!
A
Boskiej.
wnętrza.
Święta
W s z y s t k i e b y jeszcze obleciały, ale t a t o n i e . (18)
O wyborze
ozdobami
przy
1
Przedmioty
ładniejsze.
(21)
do najbrzydszego.
Zaobserwowałam
prawidłowości:
o c h a r a k t e r z e r e l i g i j n y m w y b i e r a n e są j a k o
Jeśli
zdarzy
się
n a przykład,
że
makirce
naj
bardziej
p o d o b a się „ w i d o c z e k " n i ż A n i o ł S t r ó ż , w ó w c z a s o t y m o s t a t n i m
stara
obramowanie
o d najładniejszego
t y m kilka
się
powiedzieć
choć
parę
słów
„szlachetny
jest
Anioł
Stróż, p i l n u j e d z i e c i " ( 7 ) , b y w t e n z b y t z d e c y d o w a n y sposób n i e
odrzucić
go
n a dalsze
miejsce.
Bywały
w y p a d k i , że
malarka
mówiła:
R a m ę można upiększyć, t o n i e p r o b l e m . (10)
T a k j a k w o b r a z a c h t a k i w rzeźbach m a l a r k i cenią sobie p r z e d e
Nie
w s z y s t k i m w k ł a d p r a c y , staranność w y k o n a n i a , wierność
T e n o b r a z , t o b y m jeszcze powiesiła, b o jest święty. (18)
m o w i . Oglądając różne f o t o g r a f i e
Ten
P a n Jezus
rzeźb
realiz
podkreślały:
na krzyżu, t o bardzo
pracochłonne,
2
to
t r z e b a u m i e ć t a k d o b r z e zrobić. (21)
Ta
figura
ładna,
widać
że
dużo
roboty
(18)
T a r z e ź b a t o już n i e , t o n i e w i a d o m o co t o j e s t . (22)
Brzydkie
30
te postacie, t a k i e niekształtne.
(12)
na
ostatnie miejsce,
bo t o obraz.
(21)
P r e f e r o w a n i e w y r o b ó w zalipiańskich l u b p o d o b n y c h w c h a r a k
Sierak.
T e n m i się p o d o b a , b o z a l i p s k i . ( 1 2 )
M o ż e b y ć , b o z a l i p s k i . (20)
T a m a l o w a n k a ładna, b o z a l i p s k a . (11)
T o j e s t p r a c o c h ł o n n e , ł a d n i e z r o b i o n e , a l e u n a s się n i e
Te
stawia.
w
(8)
kłaść
t e r z e . „ Z a w s z e człowiek ciągnie d o s w o j e g o t r y b u " j a k t o okreś
liła M a r i a
włożono.
chcę
kwiatki,
pawie
to
podobają
s t y l u z a l i p s k i m . (21)
m i się, b o t a k i e
trochę
11. 1 0 . , , T o już
dawniejszo,
t r i o obrazów
'Го c h y b a z a l i p s k i o , t o n a j p i e r w t r z e b a p o ł o ż y ć . (4)
.'!
Zwracanie
u w a g i n a panującą
'Го j u ż
dawniejszo,
tyle
obrazów
t o się j u ż n i e
Teraz
Jak
Indy
(18)
o . l n o n l i się
zostało
konkursy. Był
ogólnokrajową
ludowego
na
i
(5)
powiedziane
sytuacja
Zolipia
z m i a n i e . Zostało ono otoczono
to moment
sławę,
która
malować,
tradycji.
przełomowy.
stalą
się
malarstwa. Zalipianki,
musiały
ohydnie.
Mężczyźni
nio chcieli
J a k n a s t a w a l i k o n k u r s y , t o n i e c h c i e l i c h ł o p y się z g o d z i ć
d l a p o d t r z y m a n i a podupadającej
kryjomu
znane
początku
to
mitrężonio
jeżdżają
rozwoju
po
dać k o b i e t o m m a l o w a ć , b o m ó w i l i , że t a k m i t r ę ż ą n a d t y m .
m ' . l u j o się z u p i d c ino.e.
państwa
wano
Z
ostatnio wszyscy
wczośaiej
kwiatki
wieńce
T o d a w n i e j się m a l o w a ł o t a k i e d r o b n i u t k i e k w i a t y , t e r a z
już
co robić, i n o
(12)
wiesza.
n i o m a m o d y n a t o o b r a z y , t o w u o w s k i e t a k i e . (2)
w o j n i e uległa z a s a d n i c z e j
wiesza'
się ś-7iioli i m ó w i l i : n i o m a c i c
malujecie.
T c b u ' c b c i k i t a k i e n a c i a p a n o . O b r a z y z n i ż y ć , dać
pod obrazami.
bo
modę.
t o się j u ż n i o
któro
jest.
zagraniczne
obśmiewali.
Teraz
bo widzą, że
przy
i doceniają
A
teraz
t o . (13)
wyśmiewali.
to wszystko
dobrze
t o jeszcze
pyskowali
na to
malowanie,
że
to
n i e p o t r z e b n e , że t o w s t y d . P ó ź n i e j , j a k z o b a c z y l i , że t o
niemal
się p o d o b a , ż e w y c i e c z k i z a g r a n i c z n e
się
doceniane.
się
(9)
Dawniej
bodźcom
dotąd
wycieczki
M ó w i l i , że się w y g l u p i e w a .
Malowa.'iki zdo-
b y się n i e o ś m i e s z a ć , s t a ł y
Nawet
D a w n i e j j a k m y m a l o w a l i t o t u s ą s i a d y się
po
opieką
Zorganizo
kolejnym
czasu.
j u ż są z a d o w o l e n i ,
przyjeżdżają,
o g l ą d a ć , t o j u ż z m ą d r z e l i i się p o d o b a .
Mechanizm
wyśmiewania
się z n a k o m i c i e
żeby
(1)
wytłumaczył
(również
J a k nastały k o n k u r s y t o m y po k r y j o m u m a l o w a l i n a p o l u ,
lekceważący taką twórczość) mąż jednej z m a l a r e k
żeby
w K u z i a c h ( w s i graniczącej z Z a l i p i e m , gdzie malują t y l k o d w i e
nikt
nas nio widział,
b o się p o d ś m i e w a l i ,
że
my
t a k i e s t a j n i o , p i w n i c o , s t u d n i e m a l u j e m y . J a k się w y c h o
mieszkający
kobiety):
dziło n a p o l e z m a l o w a n i o m t o w s t y d b y l , b o m ó w i l i , że
M n i e t o się n a p r a w d ę p o d o b a t o m a l o w a n i e . T o t y l k o d l a
n a Z a l i p i u t o p s i e b u d y m a l u j ą . A t e r a z , DO się n o r m a l n i e ,
otoczenia
nawet
G d y b y t a k było, że każdy d o m jest p o m a l o w a n y , t o b y n i e
z
zaszczytem
patrzą i chwalą.
Na
maluje. To
przychodzą
wycieczki,
(21)
p o c z ą t k u t o się ś m i e l i , t o m y się w s t y d z i l i n a p o l u
robić k w i a t k ó w , t o m y u c i e k a l i j a k jechała j a k a ś f u r m a n k a ,
jestem
wrażliwy
robiło t a k i e g o wrażenia.
W
Zalipiu nikt
n a t o , że
się l u d z i e
śmieją.
(19)
j u ż t e r a z n i e ś m i e j e się z m a l a r e k , n a w e t i c h
z d a n i e m są b a r d z i e j
szanowane.
31
I
U . 17. „ О , k r a k o w i a k i , p a w i e , t o już b a r d z i e j l u d o w e , t o b y m p o w i e s i ł a " . M a k a t k a , 75 X 100 c m , w y k . M a r i a W o j t y t o , Z a l i p i e ; i l . 18.
M a k a t k a h a f t o w a n a n a płótnie, w y m . 72 X 60 c m , w y k . R o z a l i a Z a r ó d , K ł y ż , g m . O t w i n ó w ; i l . 19. „ W Z a l i p i u jest t a k a t r a d y c j a , że
k w i a t y i k w i a t y . . . " , M a k a t k a , w y k . J a n Szlosek, Zalipie, 1981
is
'Щр^^Шт mmmmmm
32
Фё- Щ
Jul;
klóraś
к..bielu
odznaczenie
«e
gdzieś pojedzie
rozmowa.
Teraz
u m i e malować, to m a zupełnie
w s i . Liczą, się b a r d z i e j z n i m i . A
i p o w i , że z Z a l i p i a , t o już zupełnie
poważają.
wszystkie
malarki
są s z a n o w a n e
i
zapra
szanują
(12)
bardziej
pokłoni,
powi
niemowa
była.
się n a w e t
uznawane
są t e k o b i e t y , c o m a l u j ą . J a k
dzień
dobry,
a
w
przody
przyjmować
zwaozaj
dawania
Makatki,
coś s w o j e j
talerze,
roboty.
obrusy —
osobom
nie
raczej
twórczość
ludzi
o c h a r a k t e r z e t w ó r c z o ś c i , j e j r o l a c o r a z m n i e j się l i c z y , a o c e n ą
się j u r o r z y k o n k u r s ó w ,
komisje
cepeliowskie.
Dla
malarek
w
Zalipiu
wyrocznią
jest
l u b odrzuca
właśnie
nowe
komisja
propozycje,
d e c y d u j e co j e s t l u d o w e a co n i e i j a k n a l e ż y m a l o w a ć .
Komisja
zawsze
namawia,
żeby wieś Z a l i p i e
białych
jasne
rosła w
(jaskrawe)
kwiatów
żeby
malować
od
dworca,
kwiatach. Najbardziej
kolory. Kiedyś
namalowanych,
to
i m się
miałam
pani
dużo
Komornicka
powiedziała, że za mało jest czerwonego. (16)
t o lepiej
zaczyna
kupny.
K i e d y ś m a l o w a ł a m t a k i e d r o b n e k w i a t k i , b o m i się n a j
wchodzić,
b a r d z i e j podobało, ale k o m i s j a n a k o n k u r s i e powiedziała,
(13)
że
to p r e z e n t y
dobre, ale d l a
to
wygląda
j a k tapeta,, t a k j a k b y m t o odbijała
od
czegoś... o d t e g o c z a s u już t a k n i e robię. (19)
P o k o n k u r s i e n a m tłumaczą j a k m a m y malować n p . n i e
tak j a k Agnieszka
pre
eoś k u p i ć . ( 1 )
coś z r o b i o n e g o
towo,
przez siebie, ale n i e
każdemu można. J a k któraś p o t r a f i s a m a malować t o już
Nie
dużo
nie trzeba
dawać
swojej
roboty, takie
to lepiej
do
(2)
Raohmaciej
ale t a k l u d o w o .
m ó w i ą n a m co m a m y
od
pola.
Lubią,
tak, bukiety,
m a l o w a ć , ale chcą ż e b y
żeby
bydo
pomalowane
bo o n a p o t r a f i , t o b y j e j już n i e zadowoliło. (23)
A n a j w i ę c e j t o j u ż się z a c z ę ł o
swojej
r o b o t y daje
się t y l k o t y m , c o t o
niają n o i k t ó r z y n i e malują s a m i . Najczęściej
doce
miastowym
(4)
jest
głównie d l a o d b i o r c y
miejskiego.
k o n k u r s y , bo tego żądali. W
pomalowała
w
komorze.
o d wewnątrz
dawnym
Tam
sobie
malować
mieszkaniu
rzuciła
d r u g i e , b o n i e w o l n o robić t a k i e j t a p e t y . Z a karę, b o n i o
wolno
P r o f . R e i n f u s s j a k p r z y c h o d z i oel t e g o z a c z y n a
W
i
można
obserwować
ciekawą
sytuację.
Istniejąca m o d a i k o n i u n k t u r a n a t a m t e j s z e m a l o w a n k i s p r a w i a ,
że m a l a r k i
tradycji,
dbają
a nowe
o „ludowość
wzory
—
współistnieją
z
robić t a k . (8)
odczyt,
że
mówi,
żeby
malować
więcej
ocenianie
od pola.
T r e l a więcej m a l u j e w kołach, zębiastc, w z o r z y s t e .
(3)
Ona
dawnej
m a t o w z o r y co o n i w y m a g a j ą : , t a k i e s t a r o d a w n e , j a k n a
ludowym
h a f t a c h . O n i chcą ż e b y b y ł o r o b i o n e n i e t a k p l a s t y c z n i e ,
Z a l i p i a " , n i e zarzucają
miejskie
na
powie
d z i a ł a , ż e c h o c i a ż się n a l e ż y p i e r w s z o m i e j s c e t o d o s t a n i e
ne z własnym środowiskiem, a p r z y j m o w a n i a wzorów m i e j s k i c h .
natomiast
na
córka
kwiatki
podobało, a K o m i s j a
N a w s i o d d a w n a r y s u j e się t e n d e n c j a o d r z u c a n i a t e g o , c o z w i ą z a
Zalipiu
kolo
(11)
ś c i a n ę . N a m t o się b a r e l z o
zakończenie w a r t o zwórcić uwagę, że s z t u k a p r o d u k o w a n a
Z a l i p i u przeznaczona
było
według
d a w n y c h w z o r ó w i jeszcze, żeby było t y l k o d w o m a
rami.
ludziom.
Ludowo,
(21)
D l a m a l a r k i t o b y n i e pasowało dać m a l o w a n y c h rzeczy,
Prezenty
w Kuziach, nie t a k tape-
Ludowo?
deseń górą, a n i e t a p e t o w o .
jej
miasta.
Z a l i p i e m . N i e jest t o już twórczość zaspokajająca j e d y n i e p o t r z e b y
T
dla
z r o b i ą . J a k k t o ś u m i e m a l o w a ć , t o m u się t a k i e g o
P r z e w a ż n i e się d a j e
w
powiedziano,
l u d z i z m i a s t a a l b o d l a t a k i c h w e w s i co s o b i e s a m i n i e
zentu nie daje. Trzeba
Na
ale
prezentów.
to t y l k o takie. Teraz nawet
ż e się d a j e
t o , j a k już
podobają
się k o m u ś ze. w s i m a d a ć p r e z e n t
Dawniej
przeszedł,
(17)
malującym z r o b i o n y c h przez siebie
Jak
jest
konkursowa. Ona to przyjmuje
j u ż j a k i ś t a k i m ł o d y p a c h o ł e k i d z i e , t o j u ż się t r o s z e c z k ę
Zaczyna
wsi,
z m i a s t a . A w s y t u a c j i , g d y u p o d o b a n i a g r u p y przestają decydować
walorów a r t y s t y c z n y c h zajmują
t o już
Nawet
inna
(4)
szane. Jest t a k o rozwinięta t a s z t u k a , że b a r d z o
i
inne
j a k się
ale n a l u d o w o , t a k j a k n i o i s t n i e j e . (23)
I I . 2 0 . „ C o t o zo ś w i ę t y . T o a n i l a l k a , a n i o b r a z . . . D o t a k i e g o
się m o d l i ć ? S k ą d ! " Matka
Boska,
obraz w y k . M a r i a K i w i o r ,
Zalipie
Zalipianki
znakomicie
się
orientują
czego
wymaga
Komisja,
c o b ę d z i e się p o d o b a ł o , a c o n i e .
Wiadomo
polega.
najlepiej
c o się b ę d z i e p o d o b a ć , a l e n i e n a t y m s z t u k a
(3)
chce K o m i s j a .
(11)
w y p a d k i , że
o t o c z e n i u są w y s o k o
może t u być
pokazywana
zdaniem
m i a s t a się ś w i e t n i e
j a k najwięcej
malować
na
o d poła.
ułożenie
(12)
kwiatów,
żeby
to
W
n a zewnątrz,
dają.
A
(10)
jeśli s u f i t jest g ł a d k i , t o p u n k t y
spa
(3)
Szlosek
Adela
brzydko
według
mnie
malowała,
bo
nie
b y ł o k o ń c a , a n i p o c z ą t k u k w i a t k a , a K o m i s j i t o się p o d o
b a ł o , że t o w p r z y r o d z i e t a k i e g o n i e m a i z a w s z e
miejsce
powyżej
dostawała.
przytoczonych
poglądów
Zalipianek
p r a c y z chęcią, opowiadają
nieniu. Poznajemy
pierwsze
(8)
wypowiedzi
na temat
w y l a n i a się
sztuki.
interesujący
Mówią
o
swojej
o p r o b l e m a c h , kłopotach, o n a t c h
icli stosunek do twórczości swojej
i innych.
W a r t o w t y m m i e j s c u zwrócić uwagę n a k i l k a s p r a w , które
wynikają
ze z g r o m a d z o n y c h
zostały
walentny
zaakcentowane
m a t e r i a ł ó w , a któro m o ż e n i e dość
w
tekście:
stosunek do rzeczy całkiem
to
zbyt
ekstrawaganckie,
malarki
obcych.
mają
Zawsze
natomiast
do
nadaje.
Z a l i p i u istnieje
duża
rozbieżność
między
ambi
szukają
t y m co
( w dużej
się
mierze
w y n i k a t o z t e g o , że d a w n e „ l u d o w e " Z a l i p i e u d a ł o się z a c h o w a ć
w sposób
O n i n a p r z y k ł a d zaliczają coś t a k i e g o , żeby b y ł o n a s u f i
tach malowane.
Zalipie
l u d z i o m n a p r a w d ę p o d o b a , a c z y m się o t a c z a j ą
żeby było t a k widoczne
że c h a t a m a l o w a n a .
na
jako
w domu. Ich
było
że o n
j e s t p o d c z y m ś a l b o koło czegoś. (13)
się t o p o d o b a ,
i m przeze
s t r o j u . J e d n e b y ł y z g o r s z o n e , i n n y m p o d o b a ł a się, c h o c i a ż
żeby
Im
swoim
m n i e f o t o g r a f i a g i p s o w e j f i g u r k i M a r y l i n M o n r o e w dość s k ą p y m
były jedne i te same k w i a t k i , żeby były n a suficie. Mówią,
patrzą
przedmioty
oceniano, ale właśnie n a zasadzie nowości,
m i e s z k a n k i Z a l i p i a n i c postawiłyby tego u siebie
w jakimś s t y l u , żeby t e n k w i a t e k miał znaczenie,
ostro
się j e d n a k
A l e p r z e w a ż n i e chcą, ż e b y w s z y s t k o b y ł o ś w i e ż e , ż e b y n i e
Najwięcej
obraz
Zdarzają
odmienności. Przykładem
T r z e b a t a k zrobić, żeby były coraz t o nowe w z o r y , t a k j a k
Z
czują.
które zupełnie odbiegają o d t e g o co Z a l i p i a n k i widują w
sztuczny).
Większość
domach
malarek,
zwłaszcza
t w i e r d z i , że m u r o w a n e
mieszkających
w i l l e n i e pasują
n i e p r a k t y c z n e , że n i e c h c i a ł y b y
takiej,
w
starych
d o w s i , że t o
bo wówczas
musiałyby
zrezygnować, a w każdym razie ograniczyć m a l o w a n i e „ o d p o l a " .
A
k w i a t y są d l a n i c h w s z y s t k i m . T y m c z a s e m
fotografie
z
różnymi
typami
domów,
g d y pokazać
wnętrz
im
mieszkalnych,
o z d ó b , i p o p r o s i ć a b y p o k a z a ł y c o i m się p o d o b a , o k a z u j e s i o , że
t o co deklarują j a k o n a j a t r a k c y j n i e j s z e
nie jest. A
n a codzień, woale
murowane domy
(suterena, parter, piętro), ozdobione
s z k i e ł k a m i , m o z a i k a m i , z dużą ilością m a l o w a n y c h
powyginanych w „esy floresy",
stoły
zwane
dywany.
doki",
tym
więc p o d o b a j ą i m się, t a k j a k i n n y m m i e s z k a ń c o m ,
Na
ławami,
dużo
ścianach
przywieszone
meble
głębokie
chętnie
n a w y s o k i połysk, n i s k i e
fotele,
widziałyby
na metalowych
tłuczonymi
balustradek
wersalki,
puszysto
sentymentalno
k r a t a c h p n ą c o się
„wi
zielone
w p o k a z y w a n y c h f o t o g r a f i a c h t e g o c o z n a j ą , d o c z e g o są p r z y z w y
rośliny, f o t o g r a f i e r o d z i n n e . W k r e d e n s a c h , za rżniętymi s z y b a m i
c z a j o n e . P o d o b a i m się z a z w y c z a j t o c o p o d o b n e d o i c h p r a c , c o
stawiałyby
34
ozdobno
serwisy,
kryształy,'
kolorowo
pocztówki,
jurmaio/ne
każdej"
rodzinie
ktoś t a m był , , n a w y c i e c z c e " , j a k nazywają k i l k u l e t n i e
zubawki. Z
Лик.ryki
(a p r a w i e
w
zarobko
kudne,
w e w y j a z d y ) p r z y w o z i się w e l u r o w e m a k a t k i z l w a m i , p a w i a m i ,
z
orientalnymi widokami,
i
Matki
Boskiej,
podświetlane
plastikowe
,,tybetówki". Ambicją
lalki
figurki
i przede
Pana
Jezusa
wszystkim
chustki
ryczne.
innej.
gospodynie
posiadają
do
50-ciu
„odżywczych"
wzory,
kolorów. Najmodniejsze
przetykane
najbardziej
teraz
złotą nitką; p o p r z e d n i o ,
podobały
się k w i a t o w e
za
Oto
Nowoczesne
tych
1 9 7 9 г., p r z y p
niektóre,
nie
j e ś l i się n i o m a r o d z i n y
kupują
mieszkańców:
i siedzieć, a g d z i e t o n a w s i p o d o b n e .
najbardziej
ładnie
m a wskazać
podoba
dom w
W
(21)
mówi:)
otynkowany,
U
Zalipiu,
który
Do
za
i ma
obraz
to
wszystko
można
są n i e m o d n e . N a p o d ł o g ę p e r s
m i się z a b y t k o w e ,
Matki
W
wzorzysto
Boskiej.
nowym
wiejską
nowe segmenty,
ale
małżeństwa
dywany
i
ozdobne
(20)
domu
postawię
nowych
dla wycieczek...
domów
miasta. Ławy
jej
kalwaryjskie
meble,
i fotele
daje
żeby
zdobić
(5)
się t a k i e s a m e
meble
j a k do
t o j u ż d l a d e k o r a c j i , w i e ś ż e b y się
w i e l e n i o r ó ż n i ł a o d m i a s t a , t o se t a k r o b i m y . C o m a m y
b y ć j a k n a w s i . (18)
ładne,
(12)
bo praktyczne,
jasne
j e d n y m m i e s z k a n i u zostaną stare m e b l e ,
izbę
Szkutnika, bo z wierzchu
lusterkami ozdobiony
k o l o r o w o , żelazne b r a m y .
się
mieszkać
modne
d o p o k o j u , k r e d e n s p r z y ścianie, b o m n i e j m i e j s c a z a j m u j e .
nadziać
d r e w n i a n o , b o n a wieś n a j p r a k t y c z n i e j s z e . ( A
chwilę, g d y
jest
ładniejsze c i e m n e n a połysk, t a p c z a n d o s y p i a l n i , wersalkę
D o m w i e j s k i m i się p o d o b a , ze d w a , t r z y p o k o j e , m a l o w a n y .
Bramy
trzeba
Ściany gładkie l u b t a p e t a , można powiesić j e d e n
niejsze.
r
na nogi
podobają
T y l e o b r a z ó w p o d s u f i t e m , t o się j u ż n i e w i e s z a , t o d a w
p i ę t r o , w s z y s c y idą d o s u t e r y n y . N a c o d z i e n n y u ż y t e k n a
t y l k o kapcie
połysk,
w e r s a l k i . Co
m a t jasny. Lubię
pejzaże.
W i l l e n a w i e ś n i o p a s u j ą , b o s t a r z y l u d z i e n i e w ejdą n a
w i e ś w i l l a się n i e n a d a j e ,
się
(28)
podobają
mały
wypowiedzi
Mnie
l u d o w e t o n i e . P o ł y s k się j u ż k o ń c z y , m ł o d e
red.).
charakterystyczne
wysoki
ławy,
segmenty,
a n a to folia.
Meble
k u p u j e się j e n a j a r m a r k a c h p ł a c ą c p o 7 0 0 z ł o t y c h
sztukę (w
...
k i d y w a n z P e w e x u . T e r a z t a k a m o d a , że p a r k i e t , d y w a n ,
temu
Polskie
na
fotele,
pochować. Ciemne,
tureckie
ze t r z y l a t a
„frendzlówki".
dorównują t y m amerykańskim, dlatego
w Ameryce,
są t e w
kobiety
ptaki, w i d o k i i krajobrazy histo
o d r a z u n a wieś. (18)
tybe-
tówek, oczywiście amerykańskich, b o te polskie n i e mają
ciemne
nowocześnie,
każdej k o b i e t y jest mieć j a k największą
Zamożniejsze
obnażono
(27)
Segmenty
ilość t a k i c h c h u s t e k b y w k a ż d ą n i e d z i e l ę p o k a z a ć się w k o ś o i e l o
w
takie
jelenie rogi, wypchane
Powracając
jednak
do
wypowiedzi
Zalipianek
na temat
ich
Ładny d o m t a k i , żeby z wierzchu wytrynkować w m a r m u r -
t w ó r c z o ś c i , w y d a w a ć b y się m o g ł o , ż e w s w e j p r a c y c e n i ą
kowy
w y ż e j f a n t a z j ę i w y o b r a ź n i ę , ż o k w i a t y i m m n i e j są r e a l i s t y c z n e ,
tle
W
wzór, k o l o r o w y
trójkąty,
pas d z i e l i piętra, albo n a j a s n y m
a n a rogach
jakieś o z d o b y .
(6)
tym
d z i s i e j s z y m czasie d o m m u r o w a n y . T u jest t a k i e u z n a
bardziej
bardziej
artystyczne.
ze s w y c h
Podkreślają,
że n a t c h n i e n i e
snów niż otaczających
naj
czerpią
je u k w i e c o n y c h
pól.
n i e , żeby była s u t e r y n a , p a r t e r i pierwsze piętro. J a b y m
Zwracają również uwagę n a f o r m a l n y a s p e k t twórczości i utożsa
chciał t y n k o z d o b n y :
miają nastanie s z t u k i l u d o w e j z z a r z u c e n i e m szablonów. W
zależy j a k i k o l o r m o d n y .
Dawniej
taki
ż ó ł t y b y l n i e d o pomyślenia, a t e r a z właśnie s t a l o w y , ż ó ł t y
s w o i s t y sposób interpretują sugestię K o m i s j i dążącej d o u t r w a l e n i a
i
zalipiańskioj t r a d y c j i z d o b n i c t w a i \ i c h r o n i e n i a j e j p r z e d z a l e w e m
pomarańcz,
bielizny.
Meble
w
pasy.
I
żeby
to powinny
był
być
balkon
składane
do
z
suszenia
kawałków.
Dziś m o d a n a c i e m n e , n a w y s o k i połysk. Przydałoby
się
j a r m a r c z n y c h w z o r ó w . T a k oceniają swojo
chodzi
o ocenę
i n n y c h przedmiotów
własno prace , a g d y
wówczas
4
zwracają
uwagę
b i u r k o , żeby d o k u m e n t y zamknąć i niskie ławy i k o m o d y
głównie n a d w i e s p r a w y : n a wierność o d t w o r z e n i a
j a k w C i k a g o , ale o z d o b y t a m wieszają p o ścianach
i wkład p r a c y . I m p r z e d m i o t jest bliższy rzeczywistości i widać,
II.
2 1 . „Szlachetny
pas
jest Anioł Stróż, p i l n u j e
rzeczywistości
dzieci."
35
I
I I . 2 2 . „ M ó w i ą żoby j a k najwięcej malować o d p o l a . " Z a g r o d a S t . Łączyńskiej, 1 9 7 7 ; I I . 2 3 . „ D a w n i e j m a l o w a l i więcej
k w i a t y , p o r o z r z u c a n e p o całej ś c i a n i e . " O b o r a F e l i c j i C u r y ł o , 1952
36
pojedyncze
że w j e g o w y k o n a n i e
włożono dużo wysiłku, t y m lepiej
został
„odrobiony".
D l a n i c h s z t u k a t o coś „ u c z o n e g o " , coś co uzyskały
tację l u d z i z m i a s t a . W
wyśmiewane
przez
współmieszkańców,
ocenę b e z s p r z e c z n y c h ,
wszystkim
bardzo
dobrą
„ w y ż s z y c h " a u t o r y t e t ó w j a k i m są
przetle
dla nich Komisje
przyjeżdżający
do
Zalipia
profesorowie)
Można
dzenie, że g d y b y n i c z a i n t e r e s o w a n i e
N a w e t prace babek oceniane
zyskało
(zwłaszcza
turyści.
mieszkańców Z a l i p i a tamtejszo
bez
cieniowania.
też
twier
z zewnątrz t o w m n i e m a n i u
malowanie nio byłoby
są z
czy
zaryzykować
pewnym
Poelkreślają
„sztuką".
lekceważeniom
z b y t prosto w y k o n a n e , bez r o z b u d o w a n y c h
wych,
akcep
icłi p r z y p a d k u o k a z a ł o s i ę , że t o c o b y ł o
kompozycji
różnicę
jako
kwiato-
między
pracami
ba.bek. m a t e k i w ł a s n y m i , j a k b y chciały przekreślić swą tradycję,
l e c z ś w i a d o m i e c z y t e ż n i c , t k w i ą \v k r ę g u t e g o c o
nazywamy
r
sztukę Z i l i p i a . Chętnie przyjmują
sugestie
jury, bardzo
ważna
jest d l a n i c h o p i n i a z zewnątrz, lecz w s z y s t k o m a swoje granice
żadna
Nikt
nie wyrzeknie
się
zamiłowania
do
bogatej
skali
n i e słucha K o m i s j i g d y t a r a d z i m a l o w a ć j a k d a w n i e j
w d w u b a r w n e j t o n a c j i . I c h twórczość — t a k z m i e n n a —
j e d n a k o d b l i s k o w i e k u zawsze tą samą sztuką
—
barw.
—
pozostaje
Zalipia.
P R Z Y P I S Y
Artykuł t e n powstał n a marginesie pracy magisterskiej
p t . Sztuka
Zalipia
napisanej p o d kierunkiem prof. W i t o l d a
Dynowskiego w Katedrze Etnografii Uniwersytetu Warszawskie
go. B a d a n i a w terenie, z których pochodzą w y p o w i e d z i i n f o r m a
torów prowadziłam w latach 1 9 8 0 — 1 9 8 1 . N u m e r y w nawiasach
p o c y t a t a c h odsyłają d o z a m i o s z c z o n e j n a końcu l i s t y i n f o r m a
t o r ó w . P r z y t o c z o n y c h zostało może n a z b y t w i e l e
wypowiedzi
lecz chodziło o u k a z a n i e powtarzalności sformułowań i poglą
dów.
1
7j w a ż n i e j s z y c h p u b l i k a c j i d o t y c z ą c y c h Z a l i p i a w y m i e n i ć
n a l e ż y : Z - C i e ś l a - R e i n f u s s o w a , Wystawa
sztuki ludowej
w Dąbro
wie, k'. Tarnowa,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 4 , 1 9 5 0 n r 7 — 1 2 , s. 1 5 1 —
1 5 5 ; W . H i e k e l , Malowanki
ludowe
w Powiślu
Dąbrowskim,
„ L u d " t . 1 2 , 1 9 0 6 , s. 1 1 3 — 1 2 1 ; A . J a c k o w s k i ,
Malowanki,
makatki,
ekrany,
współczesne malarstwo
ludowe
i jego
pogranicza,
oz. I I , „ P o ł . S z t . L u d . " R . 3 1 , 1 9 7 7 n r 3 , s. 1 4 7 — 1 6 7 ; T . K o m o r n i c k a - R o ś c i s z e w s k a , Konkurs
,.Malowana
chata"
na
Powiślu
Dąbrowskim,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 3 1 , 1 9 7 7 n r 2 , s. 9 5 — 1 0 7 ;
T e j ż e , Malowane
domy
na Powiślu
Dąbrowskim.
Przewodnik
po
zagrodzie
Felicji
Curylowej
w Zalipiu
(tytuł n a okładce):
Zalipie,
T a r n ó w 1 9 8 0 , ss. 4 7 ; K . P i e t k i e w i c z , Les
,,malov;anki"
du Powiśle
Dąbrowskie,
Zeszyty Etnograficzne Muzeum K u l t u r y
i S z t u k i L u d o w e j w W a r s z a w i e , t . 1 , 1 9 6 0 , s. 5 5 — 7 3 ; R s s ( R .
Reinfuss),
Felicja
Curylowa
(1903—1974).
Wspomnienie
po
śmiertne,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 2 8 , 1 9 7 4 n r 4 , s. 2 5 2 — 2 5 3 . T e n ż e ,
Wystawa
twórczości
malarek
wiejskich
Powiśla
Dąbrowskiego
w Muzeum
w Tarnowie,
„ P o l . S z t . L u d . " R . 9 , 1 9 5 5 n r 1 , s. 6 3 —
6 4 ; Z . S z e w c z y k , Konkurs
na malowanki
dąbrowskie,
„ P o l . Szt.
L u d . " R . 2 , 1 9 4 8 n r 1 1 — 1 2 , s. 4 2 — 4 6 , T e n ż e , Zdobnictwo
wnętrz
na terenie
Powiśla
Dąbrowskiego
(odpis z b r u d n o p i s u sprawo
z d a n i a po wstępnych b a d a n i a c h n a Powiślu Dąbrowskim w
1958 i ' , p r z e s i a n e g o i l o M i n i s t r a K u l t u r y i S z t u k i p r z e d z o r g a n i z o
w a n i e m p i e i w s z e g o k i n k u r s u ) , ss. 1 2 , m a s z y n ę p i s
2
Z . S z e w c z y k , Konkurs...,
s. 4 5
W o s t a t n i c h l a t a c h z samego Z a l i p i a do konkursów przystępuje
średnio p o n a d 30 osób, z czego 2 m ę ż c z y z n . L i c z b a malujących
n i e p o k r y w a s i ę z l i c z b ą m a l o w a n y c h d o m ó w , z e l a r z a s i ę be>wiem
że w j e d n y m d o m u m i e s z k a parę osób m a l u j ą c y c h l u b . że z d o
b i o n y d o m n i e został zgłoszony d o k o n k u r s u . N i e m n i e j l i c z b a
t a d a j e o g ó l n e p o j ę c i e e> n a s i l e n i u t w ó i c z o ś c i n a t y m t e r e n i e .
D l a porównania podaję, że w 1978 r . w Z a l i p i u w 204 dermach
miesz.ka.lo 7 6 8 o s ó b .
3
C z y t a j ą c r o p o r t a ż e o Z a l i p i u u l e g a m y s u g e s t i i t y t u ł ó w : Zalipie
—
malowana
wieś,
W Zalipiu
kwiaty
nie więdną,
Zalipie
tonie
iv kwiatach,
Bajecznie
kolorowa
wieś, t y m c z a s e m geły p r z e j e c h a ł a m
t a m p o razj p i e r w s z y b y ł a m z a s k o c z o n a t y m , ż e m o ż n a iść d ł u g o
p r z e z w i e ś n i e z o b a c z y w s z y żadnego malenvanego elorou. (Choć
n a ł o ż y p a m i ę t a ć , ż e są o n e r o z r z u c o n e n a o b s z a r z e o k . 7 0 0 h a ) .
" W . Hickel, op. cit.
4
5
Z . S z e w c z y k , Zdobnictwo
wnętrz...,
s. 8
I I . 2 4 . . . D n i c l i r ; b ż - b y b y ł o r o b i o n e ' n i c t a k p l a s l y e z a i e , a.lo n a
ludowo, t a k j a k nie istnieje." D o m Felicji Kosiniak, Zalipie,
1967. I I . 25. D r z w i sieni, m a i . Z o f i a K a c z ó w k e , Z a l i p i e , 1967
37
T
Wykaz
informatorów
Bochenek,
Zalipie
14. F e l i c j a K u r p a s k a , Z a l i p i e
2. J a n i n a B o d u e h ,
Zalipie
15. S t e f a n i a
1. Z o f i a
3. W a n d a
Boduch,
4. K a z i m i e r a
Zalipie
Łaczyńska,
16. F e l i c j a M o s i o ,
Borek,
Zalipie
17. M a r i a O w c a ,
Zalipie
5. M a r i a C h l a s t a w a ,
Zalipie
18. Z o f i a
Zalipie
6. D a n u t a D y m o n ,
7. Z o f i a
Dymon,
8. R o z a l i a
9. F e l i c j a
10. Z o f i a
Zalipie
Zalipie
Gil, Zalipie
Janeczek,
Janeczek,
Niwki
Zalipie
11. Janina Jurek, Zalipie
12. Z o f i a
Kaczówka,
13. J a n i n a K r u k ,
II.
Zalipie
Zalipie
26. M a l o w a n k i , w y m . 3 3 x 4 0
Owca,
19. A g n i e s z k a
Rachmaciej,
20. B e n e d y k t
Ruta,
21. Maria Sierak,
Kuzio
Zalipie
Zalipie
22. Stanisława S z k u t n i k , Z a l i p i e
23. Stanisława S t a l i c a ,
24. R o z a l i a T r e l a ,
Zalipie
Niwki
25. M a r i a W n ę k , N i w k i
26. M a r i a W o j t y t o ,
w y k . R o z a l i a Barańska-Dzięciolowska.
1 9 2 6 - 3 5 r.
Zalipie
Kolekcja
F o t . : A . B a r t o s z , i l . 2 2 ; S . D e p t u s z e w s k i , i l . 7 ; L . P u d ł o w s k i , i l . 1, 5 , 1 4 ; J . Świderski, i l . Z—4,
38
Zalipie
Zalipie
T.
Seweryna,
C, 9 — 1 3 , 1 J - - 2 1 ,
Kolekcja
Cytat
Jackowska, Aleksandra, “Poglądy Zalipianek na sztukę / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1983 t.37 z.1-2,” Cyfrowa Etnografia, Dostęp 1 lipca 2022, https://cyfrowaetnografia.pl/items/show/5969.