Chałupa z wyżką w Myślenickiem/ Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1966 t.20 z.2

Chałupa z wyżką w Myślenickiem/ Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1966 t.20 z.2

Myślenickie

chałupy

chałupa z wyżką

Polska Sztuka Ludowa 1966 t.20 z.2; s.113-118

Cieśla-Reinfussowa, Zofia

Instytut Sztuki PAN

1966

oai:cyfrowaetnografia.pl:publication:4920

application/pdf

pol.

oai:cyfrowaetnografia.pl:4559

Zofia

C

H

CieŚla-Reinfussowa

A

Ł

U

P

A

z

W

Y

Ż

K

Ą

W czasie b a d a ń inwentaryzacyjnych, prowadzonych
w sierpniu 196p r. z ramienia Muzeum Regionalnego
P T T - K w M y ś l e n i c a c h przez e k i p ę złożoną z p r a c o w n i k ó w
Muzeum Etnograficznego w K r a k o w i e i Pracowni Bada­
nia Sztuki Ludowej I n s t y t u t u Sztuki P A N pod k i e r u n ­
k i e m prof. dr. Romana Reinfussa, odkryta została nie­
spodziewanie we w s i B o g d a n ó w k a (pow. Myślenice) cha­
ł u p a z k o m o r ą umieszczoną na strychu, u k r y t ą pod da­
chem, czyli z tzw. w gwarze miejscowej — w y ż k ą . Cha­
ł u p a ta, niestety nie datowana, budowana była, j a k w y ­
nika 7. informacji udzielonych przez obecnego w ł a ś c i c i e ­
la
W ł a d y s ł a w a Czopka około 1800 r Fundatorem jej

W

M

Y

Ś

L

r
S

B

E

N

-

i

C

p

K

I

E

M

p

st

był pradziadek Walentego Knapa (zmarłego w 1950 r.
w w i e k u l a t 90) z a m o ż n y gospodarz p o s i a d a j ą c y w ó w ­
czas 2 ć w i a r c i z n y " z 80-morgowej niegdyś r o l i
C h a ł u p a n a k r y ł a w s p ó l n y m dachem z częścią gospo­
darczą, jednotraktowa ( i l . la) s k ł a d a się zasadniczo
z 3 części, o d w ó c h pomieszczeniach k a ż d a : 1) mieszkal­
nej, złożonej z izby i „ p i e k a r n i " , 2) sieni przelotowej,
dobudowanej do piekarni i stajni z w e j ś c i e m przez sień
oraz 3) boiska z w r o t a m i w j a z d o w y m i i s ą s i e k u , p o ł ą ­
czonego z boiskiem za p o ś r e d n i c t w e m szerokiego okna
w y c i ę t e g o w d z i a ł o w e j ścianie zrobionej z belek.
K a ż d y z poszczególnych członów b u d y n k u ma od­
dzielną dla siebie p ł a t e w i p o d w a l i n ę . Plan budynku
u z u p e ł n i a przystawiona przy n a r o ż n i k u p ó ł n o c n o - w s c h o d ­
n i m „ k u c a " i wozownia o ś c i a n a c h z desek na kon­
strukcji ramowej, nakryte dachem s p ł y w a j ą c y m a ż do
ziemi.
Dom zbudowany jest z grubych bali j o d ł o w y c h w i ą ­
zanych na tzw. rybi ogon. Część mieszkalna różni się
od gospodarczej t y m , że bale u ż y t e w jej ś c i a n a c h są
sciosane siekierą do kantu, podczas gdy reszta b u d y n k u
ma bale jedynie okorowane. Szpary między belkami u t ­
kane były niegdyś d o k ł a d n i e mchem, a n a s t ę p n i e oble­
pione g l i n ą ; dziś w i d a ć j u ż liczne, często nie u z u p e ł n i a ­
ne ubytki. Ponadto część mieszkalna jest bielona, przez
co odbija się j a s n ą p l a m ą od reszty budynku - sza­
rej, spatynowanej latami części gospodarczej (ił. 2).
D r z w i w e j ś c i o w e do sieni ,tak od p o ł u d n i a , j a k od
Północy, zawieszone są na biegunach ( i l . 4). Tafle drzwio­
we s p o r z ą d z o n e są z grubych desek osadzonych na d w u
masywnych s p ą g a c h , do k t ó r y c h przybite są b u k o w y m i
k o ł k a m i , w y s t a j ą c y m i na z e w n ą t r z na długość ok. 8 cm.
Trzy okna (jedno od piekarni, dwa od izby) skierowane
są w s t r o n ę p o ł u d n i o w ą . Są one p o w i ę k s z o n e i przero­
bione j u ż za p a m i ę c i obecnego właściciela. Pierwotnie
były one m a ł e „na 4 szybki", ujęte w w ą s k ą r a m ę ,
w p r a w i o n ą wprost w o t w ó r w y c i ę t y w belkach zrębu.
R a m ę oblepiono dookoła g l i n ą dla uszczelnienia. Okien
tych nie otwierano nigdy. Obecnie okna s ą do otwiera­
nia, dwukwaterowe, po 3 szybki w k a ż d e j kwaterze.
Ze w z g l ę d u na n i e r ó w n o ś ć gruntu podwaliny leżą
w części gospodarczej (aż po d r z w i do sieni) wprost na
ubitej ziemi, z a ś część mieszkalna ma w z d ł u ż ściany
frontowej p o d m u r ó w k ę z kamienia. Znajduje się w niej
wejście do piwnicy, mieszczącej się pod izbą.
Piekarnia, k t ó r a do dnia dzisiejszego jest jeszcze k u r ­
na ( i l . 3), m a p o w a ł ę ułożoną z dyli (połówek belek), leżą­
cych n a . t n & a r z a c h b i e g n ą c y c h r ó w n o l e g l e do ściany

II. 1. Chałupa z wyżką. Bogdanówka
nr 31, pow.
Myśle­
nice, a) plan domu, b) przekrój
podłużny,
c)
przekrój
poprzeczny przez „piekarnię",
d) wkładanie desek p o w a ł y
„na
zakład".
113

2

frontowej. Szpary między dylami utkane są mchem,
od strony strychu oblepione g r u b ą w a r s t w ą gliny. Mniej
więcej p o ś r o d k u p o w a ł y znajduje się p r o s t o k ą t n y o t w ó r
(tzw. woźnica) do odprowadzania dymu, zatkany deską
ze z w i s a j ą c y m kijem, s ł u ż ą c y m do otwierania.
Powala w izbic, znajdująca się na poziomie ok. 0,3 m
niższym niż w piekarni, położona jest „ n a z a k ł a d " ( i l .
Id), to znaczy, że na d w ó c h deskach, umieszczonych r ó w ­
nolegle do siebie w odległości kilkunastocentymetrowej,
leży trzecia, która n a k r y w a p o w s t a ł ą w ten sposób szpa­
rę. Deski p o w a ł y spoczywają na 3 tragarzach, podtrzy­
mywanych od dołu poprzecznie umieszczonym „ostromem" (siestrzanem). W sieni p o w a ł a znajduje się jedy­
nie w części północnej ( i l . 4). Są to luźno położone deski.
Podłogę z a r ó w n o w sieni, jak w piekarni, stanowi
ubita glina. tzw. klepisko ( i l . 3, 4),, jedynie w izbie znaj­
duje się podłoga z grubych i szerokich desek j o d ł o ­
wych, ułożonych na poziomie ok. 35 cm w y ż s z y m .
Sensacyjnym odkryciem w opisywanej t u c h a ł u p i e
jest doskonale zachowana „ w y ż k a " - komora o ś c i a n a c h
z grubych o k r ą g l a k ó w , w i ą z a n y c h na węgieł, mieszczą­
ca się na strychu nad izbą. Nachylone k u środkowi
ściany boczne wyżki m a j ą k o n s t m k c j ę p o d o b n ą do slegowej, p o w a ł ę zaś t w o r z ą dyle z w r ó c o n e obłymi strona­
mi do góry ( i l . Ic). Wejście do wyżki prowadzi z sieni,
z k t ó r e j wchodzi się po drabinie na strych i idzie po po­
wale piekarni ( i l . I b ) .
C h a ł u p ę nakrywa wysoki dach gontowy ( i l . 5) z a k o ń ­
czony nad częścią gospodarczą j a k czterospadowy, ma­
114

j ą c y zaś nad częścią m i e s z k a l n ą pionowy naczółek, prze­
chodzący d o ł e m w szeroki okap o p a d a j ą c y k u ziemi.
Konstrukcja dachu jest krokwiowa, z t y m że od k r o k w i
spoczywających na platwj. ułożonej na pionie ściany,
biegną „ p r z y p u ś n i c e " (dodatkowe k r ó t k i e krokiewki),
w s p i e r a j ą c e się dolnymi k o ń c a m i na poziomej belce, le­
żącej na wypuszczonych o ok. 85 cm przed z r ą b k o ń ­
cach tragarzy ( i l . Ic).
We w n ę t r z u c h a ł u p y najbardziej i n t e r e s u j ą c a jest
piekarnia ( i l . 3), która bez zmian z a c h o w a ł a po dzień
dzisiejszy swój p r y m i t y w n y charakter. Jak wspomniano
poprzednio, piekarnia jest jeszcze kurna, w z w i ą z k u
z czym pod poczerniałą od sadzy powałą, w z d ł u ż obu
ścian wejściowych b i e g n ą masywne półki do suszenia
drewna, tzw. palenie (każda pólka s k ł a d a się z d w ó c h
belek wpuszczonych w ściany). Oparta k o ń c a m i na
przeciwległych poloniach wisi trzecia p ó ł k a z d w ó c h ł u ­
kowato w y g i ę t y c h d r ą g ó w , na której r ó w n i e ż u k ł a d a się
drewno do suszenia ( i l . 3).
Piec, s k ł a d a j ą c y się z szerokiej podstawy, na której
spoczywa obszerny gliniany blok z czeluścią do piecze­
nia chleba, zbudowany przy ścianie p ó ł n o c n e j , ma w y l o t
i znajdującą się przed wylotem polepę z w r ó c o n ą do pie­
karni. C a ł a zaś reszta pieca umieszczona jest w sąsied­
niej izbie, do k t ó r e j wchodzi się przez niskie d r z w i
o w y m i a r a c h 80 x 130 cm. N a d w y l o t e m czeluści pieca
w piekarni osadzony jest ł u k o w a t y daszek ( i l . 3), plecio­
ny z chrustu i grubo polepiony gliną dla ochrony przed
iskrami unoszącymi się w czasie gotowania na nalepie.

Chałupa
z wyżką.
Bog­
danówka
nr 31, pow.
M y ś l e n i c e : I I . 2. Widok
od pld.-zach. II. 3. Wy­
lot pieca
kurnego
w
„piekarni".
11. 4. Drzwi
na biegunach
wiodące
do sieni.

Niespodziewane odkrycie c h a ł u p y z w y ż k ą na tere­
n i ą gdzie trudno było przewidzieć jej w y s t ę p o w a n i e ,
s p o w o d o w a ł o , że cały zespół badawczy specjalnie nasta­
wił się na zbieranie informacji o tego typu c h a ł u p a c h .
Okazało się, że tradycja c h a ł u p z w y ż k ą na terenie po­
ł u d n i o w e j części powiatu myślenickiego znana jest w
niektórych wsiach nawet stosunkowo m ł o d y m ludziom.
Poza B o g d a n ó w k a , gdzie j a k wiemy w y ż k ę znaleziono
w stanie nic naruszonym, resztki częściowo wyburzonych
wyżek, w z g l ę d n i e c h a ł u p gdzie w y ż k ę z l i k w i d o w a l i do­
piero obecni właściciele, zanotowano w : Węglówce, Sko­
mielne! Białej i Skawic, a ż y w a tradycja w y ż e k zachnwnla się v v Skomielnej Czarnej Lubniu T o k a m i oraz
Kasince należącej już do powiatu limanowskiego
Według zebranych informacji podstawowym celem
w y ż e k było magazynowanie zboża, mięsa i innych pro­
d u k t ó w w pomieszczeniu bezpiecznym od złodziei. W y ­
s t ę p o w a ł y one w c h a ł u p a c h n a l e ż ą c y c h do gospodarstw
zamożnych,
liczących
pierwotnie 30-40 m ó r g
pola
i więcej.
Z w y j ą t k i e m p r z y k ł a d u z B o g d a n ó w k i , gdzie j a k wie­
my część mieszkalna i gospodarcza zlokalizowane były
pod j e d n y m dachem, były to z reguły zagrody wielobudynkowe, w k t ó r y c h w y s t ę p o w a ł osobno dom mieszkal­
ny i osobno budynki gospodarcze, niekiedy zredukowa­
ne do jednego, o b e j m u j ą c e g o wszystkie pomieszczenia
gospodarcze pod w s p ó l n y m dachem,
Gdy p o r ó w n a m y plany d o m ó w , w k t ó r y c h do niedaw­
na z n a j d o w a ł y się w y ż k i , okazuje się, że (podobnie j a k
115

II.

5. Chałupa

z wyżką.

Bogdanówka

nr 31, pow. Myślenice.

na Orawie) nie są one z w i ą z a n e z j a k i m ś jednym ściśle
o k r e ś l o n y m typem w e w n ę t r z n e g o podziału budynku. Nie
r ó ż n i ą się też od i n n y c h pod w z g l ę d e m
konstrukcji.
Z reguły są to c h a ł u p y jednotraklowe, dwuizbowe, ma­
j ą c e po jednej stronie w amfiladzie tzw. p i e k a r n i ę , a za
nią d r u g ą izbę. o k r e ś l a n ą jako „świetnica". Ze względu
na różnice p o z i o m ó w pował kurnej piekarni i świetnie;/
w y ż k a zlokalizowana była zawsze nad tą d r u g ą ( i l . Ib).
Jeżeli miejsce ś w i d n i c y z a j m o w a ł a komora, w ó w c z a s
m i a ł a ona r ó w n i e ż p o w a l ę położoną niżej niż piekarnia,
co d a w a ł o możliwość umieszczenia
nad n i ą wyżki.
W pierwszym wypadku w e j ś c i e na górę wiodło z sieni
po drabinie w d r u g i m zaś bezpośrednio z komory gdzie
wychodziło się albo po drabinie albo gdy b r a k ł o na nią
miejsca po k o ł k a c h wbitych w szpary
w
z n a j d o w a ł y się sasi&ki na zboże i ićct"dl^ti
d o 2£i\vi CS-ZlIII i a z ip G,SÓ"VV* m i^si W Ć I
Przedstawione tu m a t e r i a ł y dotyczące c h a ł u p z w y ż ­
ką na terenie powiatu myślenickiego n a s u w a j ą pytanie
s k ą d ta forma budownictwa znalazła się tutaj i w j a k i m
stosunku pozostaje do podobnych c h a ł u p w y s t ę p u j ą c y c h
na innych terenach. Z dotychczasowych m a t e r i a ł ó w p u ­
blikowanych wiadomo, że klasycznym obszarem w y s t ę ­
powania tego rodzaju c h a ł u p jest Orawa, s k ą d ten t y p
budownictwa miał przedostać się do najbliszych wsi oko­
licznych . Nowsze badania budownictwa drewnianego,
prowadzone przez Muzeum T a t r z a ń s k i e w Zakopanem
w związku z projektowanym w przyszłości muzeum skan­
senowskim, w y k a z a ł y że w budownictwie p o d h a l a ń s k i m
c h a ł u p y z w y ż k ą jakkolwiek niezbyt liczne, w y s t ę p u j ą
od T a t r (Witów Brzegi) po Gorce (Łopuszna) .
j

1

2

116

Widok

od

płd.-wsch.

Jeżeli teraz wszystkie w i a d o m o ś c i posiadane o cha­
ł u p a c h z w y ż k ą uwidocznimy na mapie ( i l . 7), to okaże
się, że obszar w y s t ę p o w a n i a w y ż k i obejmuje r o z l e g ł e te­
reny Podhala i Nowotarszczyzny, Orawy i jej najbliż­
szego przedpola (Raba
W y ż n a , Spytkowice, Sidzina),
s k ą d w ą s k i m przesmykiem (Skawa, Skomielna Biała)
przechodzi na teren powiatu myślenickiego. N i e znaczy
to jednaik, że zasięg wyżki uwidoczniony na mapie zgod­
ny jest z d a w n y m stanem faktycznym, Bardziej prawdo­
podobne jest, że p r z y c z y n ą b i a ł y c h p l a m w i d n i e j ą c y c h
między S i d z i n ą a Skomielna C z a r n ą czy między Łopusz­
n ą a K a s i n k ą jest po prostu brak odpowiednich b a d a ń .
Obecnie
w y r a ź n i e zarysowało się zagadnienie w y ż k i
w Gorcach i Beskidzie Wyspowym wolno sądzić że no­
wo badania szybko poszerzą stan naszych w i a d o m o ś c i
Na terenie znanego dziś zasięgu c h a ł u p z w y ż k ą w y ­
stępują dwa zasadnicze typy, a mianowicie: c h a ł u p a
z w y ż k ą i w i o d ą c y m do niej gankiem ( „ p r z e d w y s c e m " ) ,
n i e w ą t p l i w i e charakterystycznym dla lego rodzaju b u ­
downictwa orawskiego oraz drugi t y p - z w y ż k ą cał­
kowicie u k r y t ą pod dachem (i s t ą d tak ł a t w ą do przeo­
czenia), do k t ó r e j wejście wiedzie ze strychu w z g l ę d n i e
z komory przez o t w ó r w powale. Ten drugi sposób roz­
w i ą z a n i a wejścia jest szczególnie rozpowszechniony na
Podhalu {Poronin K o n i ó w k a k. Podczerwonego, W r ó b lówka, W i t ó w Brzegi, Białka, Dzianisz, Maruszyna, Ł o ­
puszna Czarny Dunajec (stara c h a ł u p a z 1711 r . ) W y ­
s t ę p o w a ł on jednak r ó w n i e ż w Skomielnej Białej, w s i
położonej na p o ł u d n i o w y c h k r a ń c a c h powiatu m y ś l e n i c ­
kiego Analogie do wejścia wiodącego do w y ż k i prz^z
strych znajdujemy natomiast w centrum O r a w y w^ Pod—
4

wiJku, w c h a ł u p i e z 1819 r., k t ó r a podobnie j a k na Pod­
halu i w M y ś l e n i e k i e m nie ma ganku - przedwysca.
Obecnie gdy znamy podstawowe typy c h a ł u p z w y ż k ą
i ich zasięgi n a s u w a j ą s i ę d w a pytania: czy c h a ł u p a
z w y ż k ą i przed w y scem jest zjawiskiem p i e r w o t n y m
i miejscowym, k t ó r e r o z c h o d z ą c się w k i e r u n k u wschod­
n i m (Podhale) i p ó ł n o c n y m (Myślenickie) uległo częścio­
wej redukcji przez u t r a t ę efektownego przedwysca? Czy
odwrotnie — w y ż k a jako komora strychowa przyszła na
Podhale i O r a w ę z północy i t u dopiero w dolinie g ó r n e j
Orawy u z y s k a ł a s w ą n a j w s p a n i a l s z ą o p r a w ę architekto­
niczną, z y s k u j ą c przedwysce?

u.
nią komora, nad drzwiami do sieni „ s e r n i k " do suszey^
nia serów, zaopatrzony w d r z w i na biegunie z w r z e c i ą - \ ° C
dzami i skoblami, zaś nad i z d e b k ą „ w y s k a " ... „jesce
nie dobudowana" .
0

Zasięg folwarcznych b u d y n k ó w z w y ż k a m i nie ogra­
niczał s i ę w X V I I I w . w y ł ą c z n i e do góralskiej, p o ł u d ­
niowej części Myślenickiego. Z n a z w ą t ą spotykamy s i ę
r ó w n i e ż w opisie d w o r u w e wsi L i p i e l u b Mstowie, spo­
r z ą d z o n y m w 1585 r. (a w i ę c w czasie kiedy Orawa za­
ledwie się kolonizowała). B y ł to jak na owe czasy budy­
nek wcale okazały, s k ł a d a j ą c y s i ę z sieni, w i e l k i e j „ b i a ­
łej izby", przylegającej do niej „ k o m n a t y " , komory i k o ­
O d p o w i e d ź na te pytania b y ł a b y jeszcze przedwczes­
m ó r k i . Z komory było w y j ś c i e „ n a g ó r ę " . Była t e ż
na. Bardziej prawdopodobna wydaje m i s i ę druga z d w u
„wyszka z osobna od [strony] w r ó t na podwórzu"...
w y s u n i ę t y c h możliwości. P r z e m a w i a ł y b y za n i ą bowiem
„około n i trzy ganki"
„ w niej okienek m a ł y c h p i ę ć "
niezwykle i n t e r e s u j ą c e w z m i a n k i z połowy X V I I w., m ó ­ ...„drzwi na zawiasach" . O i l e d w i e poprzednie w z m i a n ­
w i ą c e o w y ż k a c h w budynkach folwarcznych i to le­
k i były zupełnie jasne w swej t r e ś c i , o tyle ostatnia
żących na terenie powiatu myślenickiego (Skomielna
skutkiem zbvt n i e d o k ł a d n e g o opisu jest trudna do w y ­
Czarna) !ub w jego najbliższym s ą s i e d z t w i e (Łętownią).
j a ś n i e n i a Nie wiemy czy chodzi t u o pomieszczenie
Pierwsza z nich wynotowana jest z Inwentarza
podda­
magazynowe j a k to m i a ł o miejsce w Skomielnej i Ł ę t o w ­
nych i zabudowań
folwarcznych
dóbr wsi Tokarnia,
W le­
ni czy o n i e o p a ł a n ą i z d e b k ę - s t r a ż n i c ę na co w s k a z y w a ł o ­
ciutka, Skomielna
i polowy miasteczka
Jordanów,
spo­
by pięć okienek i biegnące z trzech stron ganki
rządzonego w 1643 r gdzie przy opisie budynku f o l ­
W k a ż d y m razie oba wspomniane przekazy ź r ó d ł o w e
warcznego w Skomielnej (Czarnej) s k ł a d a j ą c e g o s i ę z sie­
w s k a z u j ą , ż e jeśli nie w c z e ś n i e j , to na pewno w wieku
ni piekarni i komory znajduje się wzmianka o wysce"
X V I I w budownictwie folwarcznym na p o ł u d n i e od
z drzwiami na biegunach i z w r z e c i ą d z e m oraz skobla­
Myślenic w y s t ę p o w a ł y wyżki magazynowe, k t ó r e p r a w ­
mi
Druga wzmianka o w y ż c e r ó w n i e ż o d n o s z ą c a s i ę
dopodobnie p r z e d o s t a ł y s i ę do budownictwa bogatych
do budynku folwarcznego zresztą jeszcze nie w y k o ń c z o ­
nego pochodzi z Ł ę t o w n i (pow Sucha) Budynek ten
chłopów i rozpowszechniły na terenach Góralszczyzny,
micjl plcin nieco bardziej rozbudowćiny niż w Skomielne]
gdzie ze względu na brak bezpieczeństwa, spowodowa­
(ten. os ta tn. i nie różnił się od jplanu ubogiej c h a ł u p y
nego bliskością granicy i p e n e t r a c j ą z b ó j n i k ó w , tego r o ­
chłopskiej) W ŁjCtow iii prócz, sieni ^ 2 ko11^0raini i pie
dzaju zabezpieczenie od k r a d z i e ż y z n a j d o w a ł o pełne uza­
karnie w y s t ę p u j e izdebka { ś ^ w i e t n i c a " i
izba
a "a
sadnienie.
7

5

T

11

11. 6. Chałupa

z wyżką

i „przedwyscem",

71

Jabłonka

na Orawie

(obecnie

skansen

w Zubrzycy

Górnej).

117

ł A ł

r

Miejscowości 1. Lipie, 2. Węglówka, 3. Kasinka, 4. Lubień,
5. Tokarnia, 6. Bogdanówka, 7. Skomielna Czarna, 8. Łęto­
wnią, 9. Skomielna Biała, 10. Skawa, 11. Baba Wyżna, 12.
Spytkowice, 13. Sidzina, 14. Zubrzyca Górna, 15. Zubrzyca Dol­
na, 1S. Lipnica Mata, 17. Lipnica Wielka, 18. Podwilk, 19.
Orawka, 20. rodsarnic, 21. Ilarkabuz, 22. Podszkle, 23. Ja­
błonka, 24, Piekielnik, 25. Chyże. 26. Zaiucznc, 2?. Czarny Du­
najec,' 28.' Podczerwone, 29. Wróblówka, 30. Maruszyna, 31. Ło­
puszna, 32. Białka, 33. Witów, 34. Dzianisz, 35. Poronin, 3B.
Brzegi.

Legenda: I - chałupy z wyżką i „przedwyscem" do dziś
istniejące, I I — chałupy z wyżką i „przedwyseem" znane
z tradycji, I I I — chałupy z wyżka bez „przcclwysca" z -wej­
ściem od ściany frontowej, wysteoujace do dziś, IV — chałupy
z zachowaną do dziś wyżką z wejściem z komory lub sieni.
V — chałupy, w których wyżka z wejściem z komory lub
sieni 7i«tala zlikwidowana za pamięci ich obecnych mie­
szkańców, VI — chałupy bez „przedwysca" z wyżką mają­
cą wejście z komory lub sieni, znane z miejscowej trady­
cji, VII — budynek folwarczny z wyżką z X V I I w.. VIII "—
granica Państwa, IX — granice Orawy i Spiszą.

o
e

SUCHfi
o

s
O
© O
e
s

3

3
7U

-72
<D

LlflFWOHFi
o

O
3

O

v .
3^

3D
3 2

1

5 P / S ^

i
I

C H R Ł U P R

t

NtJŻHR

i
3 5
. 3 3
3 5

®

- ///

o

- v/

—

/x

;

y

N

f

PRZYPISY
1

R. Reinfuss, Orawski
dom z wyżką, „ P o l Szt, L u d . "
R. I V . 1950, nr 1-2, s. 36 i nast,
Na t y m miejscu p r a g n ę serdecznie p o d z i ę k o w a ć mgr
Wandzie Jostowej, kustoszowi Muzeum T a t r z a ń s k i e g o
w Zakopanem, k t ó r a była ł a s k a w a udostępnić mi znaj­
dujące się tam m a t e r i a ł y inwentaryzacyjne.
Badania prowadzone ostatnio, już po oddaniu arty­
kułu do druku, p o t w i e r d z i ł y te przypuszczenia. W y ż k ę
stwierdzono w k i l k u wsiach a Spiszu (wg m a t e r i a ł ó w
2

3

n

Fot.: J. Swiderski.

Mapę opracowała

i rysowała

-

Katedry Etnografii Słowian UJ), w Ochotnicy, pow.
N. T a r g (inf. mgr Z. Szewczyka), w Ł o s t ó w c e i Koninie,
pow. Limanowa (badania Instytutu Sztuki P A N ) .
J. Kantor, Czarny
Dunajec,
„Mat. Antr. A r c h .
i Etn.", T. I X , 1907, s. 77.
Inwentarz
dóbr ziemskich
województwa
krakow­
skiego. 1576-1700, Warszawa 1956, s. 56.
T a m ż e , s. 49.
T T a m ż e , s. 37.
4

s

8

autorka.
U. 1 - ze szkiców

terenowych

przerysowała

M.

Czarnecka.