Leiris i Nerval / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 2007 t.61 z.3-4
Dublin Core
Tytuł
Leiris i Nerval / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 2007 t.61 z.3-4
Temat
Leiris, Michel (1901-1990)
Opis
Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 2007 t.61 z.3-4 ; s.268-269
Twórca
Baranowska, Małgorzata
Wydawca
Instytut Sztuki PAN
Data
2007
Prawa
Licencja PIA
Relacja
oai:cyfrowaetnografia.pl:publication:6454
Format
application/pdf
Język
pol
Typ
czas.
Identyfikator
oai:cyfrowaetnografia.pl:6027
PDF Text
Text
MAŁGORZATA
BARANOWSKA
Leiris i Nerval
D
ziś, po doświadczeniach surrealizmu, Nerval
często staje się bliższy XX wiekowi niż roman
tyzmowi, zwłaszcza stosunkowo „trzeźwemu”
romantyzmowi francuskiemu. Sądy o Nervalu, jak
zwykle o literaturze i pisarzach, podlegają oddziaływa
niu różnych metod, mód i szkół. W każdym razie
Apollinaire, a za nim surrealiści, wprowadzili Nervala
w wiek XX.
Jako osobowość fantomiczna Nerval pojawia się
często w twórczości Michela Leirisa. W Wieku męskim
pisze: „Chciałem najpierw zagrać rolę Rolli, potem
Hamleta, dzisiaj - Gerarda de Nerval. Jaką jutro? Co
dzień wdziewałem maski nie licujące z parszywą gębą
mieszczucha, którym jestem, moich bohaterów zaś na
śladowałem w tym, co najłatwiejsze”.1 Leiris podaje, że
zdania te pochodzą z dziennika z 1924 roku (nie ma
powodu mu nie wierzyć), ale włącza je do książki, któ
ra wyszła po raz pierwszy w roku 1938. Nerval nie od
stępuje Leirisa, lecz raczej przesuwa się od czasu do
czasu w krajobrazie jego doznań. W roku 1925 Leiris
wiąże się bezpośrednio z grupą surrealistyczną, w któ
rej oddziaływanie Nervala jest dość silne. Nie można
się już teraz dokładnie dowiedzieć, na skutek jakich
lektur, rozmyślań i rozmów czy z jakiego innego powo
du pojawia się Nerval we śnie Leirisa opowiedzianym
w „La révolution surréaliste” w roku 1926. Widzi
w tym śnie plac, na którym wznosi się statua gipsowa,
oraz kogoś podobnego do widma Nervala, które uka
zało mu się kiedyś w jego własnym pokoju.2 W ten
sposób Nerval jakby odgrywa w wyobraźni Leirisa ro
lę, o której niewątpliwie za życia marzył, właśnie staje
się snem. W dodatku zresztą w opisanym śnie wystę
puje w roli podwójnej, znajdujemy tu sen w śnie.
Nerval pojawia się cytowany przez Leirisa zarówno
w Wieku męskim,3 jak nawet w postaci motta do omó
wienia hermetycznego traktatu XVI-wiecznego astro
loga i geografa angielskiego, zatytułowanego Monas
Hieroglyphica.4 Dla Leirisa właściwie cała tajemna ga
ma możliwości człowieka przejawiła się w osobowości
i dziele Nervala. Przy czym dzieło i osobowość należa
łoby tu traktować jako tak dalece posuniętą jedność,
że w Wieku męskim znajdujemy następującą myśl:
268
„długo pragnąłem rozpłynąć się w świadomym i zamie
rzonym obłędzie (takim, w jaki popadł - jak mi się
zdawało - Gerard de Nerval)”.5
Prawdziwy życiorys Nervala i jego życiorys z wybo
ru jest najlepszym przykładem postawy, o której moż
na z całą pewnością powiedzieć: postawa romantyczna
(oczywiście mając na uwadze ten rodzaj romantyzmu,
jaki pociągał surrealistów, ale pamiętając, że nawet
w odczuciu potocznym tak by się tę postawę określi
ło). Zarówno wyzwanie losu, wybór sztuki, samotność,
brak domu, nieustająca wędrówka, poświęcanie się
naukom tajemnym, jak i współżycie z grupą bywającą
w salonach, organizowanie publiczności na premierze
Hernaniego Wiktora Hugo, nawet jego choroba nobi
litowana przez romantyzm, wszystko to naznaczone
było tzw. duchem czasu czy duchem epoki.6 Piętno in
ności stawało się w tym czasie modą, i żeby ta moda
mogła powstać, potrzeba było wielu niemożliwych do
przeniknięcia, samotnych wyobraźni. Oczywiście, sło
wa „wyobraźnia” użyłam tu w sensie psychologicznym,
ale dla potrzeb moich rozważań o wyobraźni istotny
jest przede wszystkim stosunek artysty do wyobraźni.
W okresie kiedy mieszkał z kilkoma innymi nieco
cygańskimi artystami, Nerval zakupił sobie podobno
okazałe łoże, obok którego się układał na spoczynek.
Poeta twierdził - w łóżku tym sypia „moja wyobraź
nia”. Sam pomysł wydaje się dzisiaj pomysłem przed
miotu surrealistycznego, rozumianego jako „przedmiot
przeznaczony do funkcjonowania symbolicznego”.
Świadkowie tego czynu byli może przygotowani do
przyjęcia metafory w poezji, ale nie śniło im się, że
można metaforyzować życie. Zapewne po raz pierwszy
spotkali „przedmiot niepokojący i problematyczny”,
jak by go nazwał Breton.
Nervala otaczała znacznie większa ilość zaskakują
cych przedmiotów i wydarzeń, bo też więcej niż inni
dostrzegał. Dla nas istotny jest może nie tyle sam fe
nomen tego wielkiego poety i wielkiej osobowości,
chociaż tworzy on ważny rozdział historii poezji euro
pejskiej, ile to, jak poeta swoją osobowość, a właściwie
swój życiorys kreuje w porządku tym samym, co sztu
kę. Nerval prawie dokładnie wypełnia wszystkie po
stulaty surrealistów, które oczywiście zostały ukształ
towane między innymi pod jego wpływem.
*
Fragment z książki Surrealna wyobraźnia i poezja, W ar
szawa 1984, s. 98-100
Przypisy
1
2
3
4
Leiris M. Wiek męski, przeł. T. i J. Błońscy, Warszawa
1972, s. 129
Leiris M. Rêves, „La révolution surréaliste” nr 7/1926, s. 8
Leiris cytuje za Nervalem z Les Illuminés Cazotte'a.
Wydaje mi się bowiem, że dla Nervala - podobnie jak
i dla adeptów „nauk tajemnych” - alchemia znajduje
Małgorzata Baranowska • LEIRIS I NERVAL
swe narzędzie w czytaniu. „Alfabet magiczny, tajemniczy
hieroglif docierają do nas niepełne i sfałszowane bądź
przez upływ czasu, bądź przez tych, którzy są zaintereso
wani w naszej ignorancji; odnajdźmy zagubioną literę
lub zatarty znak, ułóżmy na nowo gamę dysonansów
i w ten sposób nabierzmy siły w świecie duchów” (Leiris
M. La monade hieroglyphique de John Dee, traduit du la
tin par Grillot de Givry, „La révolution surréaliste” nr 910/1927, s. 61). Por. także zdanie Bretona: „Być może
życie wymaga rozszyfrowania jak kryptogram” (Breton
A. Nadja, Paris 1964, s. 133). Najbardziej inspirujące
5
6
omówienie synkretyzmu religijno-filozoficzno-alchemicznego Nervala zawiera książka Richter J. Gérard de
Nerval et les doctrines ésotériques, Paris 1947. Tu m.in.
znajduje się wiele informacji o zainteresowaniach N e
rvala doktryną i sektą Towiańskiego. Pozwala ona za
uważyć podobieństwo między wyobraźniami Nervala
i mistycznego Słowackiego.
Leiris M. Wiek męski, s. 162
Por. Bizet R. La double vie de G. de Nerval, Paris 1928;
Raymond J. Nerval par lui-meme, Paris 1954; Béguin
A. Gérard de Nerval, Paris 1945
Michel Leiris, portret piórkiem André Massona.
BARANOWSKA
Leiris i Nerval
D
ziś, po doświadczeniach surrealizmu, Nerval
często staje się bliższy XX wiekowi niż roman
tyzmowi, zwłaszcza stosunkowo „trzeźwemu”
romantyzmowi francuskiemu. Sądy o Nervalu, jak
zwykle o literaturze i pisarzach, podlegają oddziaływa
niu różnych metod, mód i szkół. W każdym razie
Apollinaire, a za nim surrealiści, wprowadzili Nervala
w wiek XX.
Jako osobowość fantomiczna Nerval pojawia się
często w twórczości Michela Leirisa. W Wieku męskim
pisze: „Chciałem najpierw zagrać rolę Rolli, potem
Hamleta, dzisiaj - Gerarda de Nerval. Jaką jutro? Co
dzień wdziewałem maski nie licujące z parszywą gębą
mieszczucha, którym jestem, moich bohaterów zaś na
śladowałem w tym, co najłatwiejsze”.1 Leiris podaje, że
zdania te pochodzą z dziennika z 1924 roku (nie ma
powodu mu nie wierzyć), ale włącza je do książki, któ
ra wyszła po raz pierwszy w roku 1938. Nerval nie od
stępuje Leirisa, lecz raczej przesuwa się od czasu do
czasu w krajobrazie jego doznań. W roku 1925 Leiris
wiąże się bezpośrednio z grupą surrealistyczną, w któ
rej oddziaływanie Nervala jest dość silne. Nie można
się już teraz dokładnie dowiedzieć, na skutek jakich
lektur, rozmyślań i rozmów czy z jakiego innego powo
du pojawia się Nerval we śnie Leirisa opowiedzianym
w „La révolution surréaliste” w roku 1926. Widzi
w tym śnie plac, na którym wznosi się statua gipsowa,
oraz kogoś podobnego do widma Nervala, które uka
zało mu się kiedyś w jego własnym pokoju.2 W ten
sposób Nerval jakby odgrywa w wyobraźni Leirisa ro
lę, o której niewątpliwie za życia marzył, właśnie staje
się snem. W dodatku zresztą w opisanym śnie wystę
puje w roli podwójnej, znajdujemy tu sen w śnie.
Nerval pojawia się cytowany przez Leirisa zarówno
w Wieku męskim,3 jak nawet w postaci motta do omó
wienia hermetycznego traktatu XVI-wiecznego astro
loga i geografa angielskiego, zatytułowanego Monas
Hieroglyphica.4 Dla Leirisa właściwie cała tajemna ga
ma możliwości człowieka przejawiła się w osobowości
i dziele Nervala. Przy czym dzieło i osobowość należa
łoby tu traktować jako tak dalece posuniętą jedność,
że w Wieku męskim znajdujemy następującą myśl:
268
„długo pragnąłem rozpłynąć się w świadomym i zamie
rzonym obłędzie (takim, w jaki popadł - jak mi się
zdawało - Gerard de Nerval)”.5
Prawdziwy życiorys Nervala i jego życiorys z wybo
ru jest najlepszym przykładem postawy, o której moż
na z całą pewnością powiedzieć: postawa romantyczna
(oczywiście mając na uwadze ten rodzaj romantyzmu,
jaki pociągał surrealistów, ale pamiętając, że nawet
w odczuciu potocznym tak by się tę postawę określi
ło). Zarówno wyzwanie losu, wybór sztuki, samotność,
brak domu, nieustająca wędrówka, poświęcanie się
naukom tajemnym, jak i współżycie z grupą bywającą
w salonach, organizowanie publiczności na premierze
Hernaniego Wiktora Hugo, nawet jego choroba nobi
litowana przez romantyzm, wszystko to naznaczone
było tzw. duchem czasu czy duchem epoki.6 Piętno in
ności stawało się w tym czasie modą, i żeby ta moda
mogła powstać, potrzeba było wielu niemożliwych do
przeniknięcia, samotnych wyobraźni. Oczywiście, sło
wa „wyobraźnia” użyłam tu w sensie psychologicznym,
ale dla potrzeb moich rozważań o wyobraźni istotny
jest przede wszystkim stosunek artysty do wyobraźni.
W okresie kiedy mieszkał z kilkoma innymi nieco
cygańskimi artystami, Nerval zakupił sobie podobno
okazałe łoże, obok którego się układał na spoczynek.
Poeta twierdził - w łóżku tym sypia „moja wyobraź
nia”. Sam pomysł wydaje się dzisiaj pomysłem przed
miotu surrealistycznego, rozumianego jako „przedmiot
przeznaczony do funkcjonowania symbolicznego”.
Świadkowie tego czynu byli może przygotowani do
przyjęcia metafory w poezji, ale nie śniło im się, że
można metaforyzować życie. Zapewne po raz pierwszy
spotkali „przedmiot niepokojący i problematyczny”,
jak by go nazwał Breton.
Nervala otaczała znacznie większa ilość zaskakują
cych przedmiotów i wydarzeń, bo też więcej niż inni
dostrzegał. Dla nas istotny jest może nie tyle sam fe
nomen tego wielkiego poety i wielkiej osobowości,
chociaż tworzy on ważny rozdział historii poezji euro
pejskiej, ile to, jak poeta swoją osobowość, a właściwie
swój życiorys kreuje w porządku tym samym, co sztu
kę. Nerval prawie dokładnie wypełnia wszystkie po
stulaty surrealistów, które oczywiście zostały ukształ
towane między innymi pod jego wpływem.
*
Fragment z książki Surrealna wyobraźnia i poezja, W ar
szawa 1984, s. 98-100
Przypisy
1
2
3
4
Leiris M. Wiek męski, przeł. T. i J. Błońscy, Warszawa
1972, s. 129
Leiris M. Rêves, „La révolution surréaliste” nr 7/1926, s. 8
Leiris cytuje za Nervalem z Les Illuminés Cazotte'a.
Wydaje mi się bowiem, że dla Nervala - podobnie jak
i dla adeptów „nauk tajemnych” - alchemia znajduje
Małgorzata Baranowska • LEIRIS I NERVAL
swe narzędzie w czytaniu. „Alfabet magiczny, tajemniczy
hieroglif docierają do nas niepełne i sfałszowane bądź
przez upływ czasu, bądź przez tych, którzy są zaintereso
wani w naszej ignorancji; odnajdźmy zagubioną literę
lub zatarty znak, ułóżmy na nowo gamę dysonansów
i w ten sposób nabierzmy siły w świecie duchów” (Leiris
M. La monade hieroglyphique de John Dee, traduit du la
tin par Grillot de Givry, „La révolution surréaliste” nr 910/1927, s. 61). Por. także zdanie Bretona: „Być może
życie wymaga rozszyfrowania jak kryptogram” (Breton
A. Nadja, Paris 1964, s. 133). Najbardziej inspirujące
5
6
omówienie synkretyzmu religijno-filozoficzno-alchemicznego Nervala zawiera książka Richter J. Gérard de
Nerval et les doctrines ésotériques, Paris 1947. Tu m.in.
znajduje się wiele informacji o zainteresowaniach N e
rvala doktryną i sektą Towiańskiego. Pozwala ona za
uważyć podobieństwo między wyobraźniami Nervala
i mistycznego Słowackiego.
Leiris M. Wiek męski, s. 162
Por. Bizet R. La double vie de G. de Nerval, Paris 1928;
Raymond J. Nerval par lui-meme, Paris 1954; Béguin
A. Gérard de Nerval, Paris 1945
Michel Leiris, portret piórkiem André Massona.
Kolekcja
Cytat
Baranowska, Małgorzata, “Leiris i Nerval / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 2007 t.61 z.3-4,” Cyfrowa Etnografia, Dostęp 30 czerwca 2022, https://cyfrowaetnografia.pl/items/show/10063.