Problem plastyki amatorskiej/ Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1967 t.21 z.1
Dublin Core
Tytuł
Problem plastyki amatorskiej/ Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1967 t.21 z.1
Temat
sztuka nieprofesjonalna
sztuka naiwna
plastyka amatorska
Opis
Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1967 t.21 z.1; s.3-32
Twórca
Jackowski, Aleksander
Data
1967
Relacja
oai:cyfrowaetnografia.pl:publication:4943
Format
application/pdf
Język
pol.
Identyfikator
oai:cyfrowaetnografia.pl:4582
PDF Text
Text
П. 1. Jan Pilarski,
Aleksander
Złocisty
61. pł., 44,5 X 60 cm. Stargard
karp,
P L A S T Y K I
„ A m a t o r : lubiący r z e c z l u b p r z e d m i o t
Linde. I wszystko
wydawało
jakowy"
Pisarz,
pisał
się j a s n e , zrozumiałe. Dziś
A M A T O R S K I E J
poeta
uczy
odczuć i m o t y w ó w
pojęciem, spostrzegamy,
łości
ani jednoznaczne.
że wcale
n i e jest już o n o jasne
I n n a jest b o w i e m
treść i b a r w a
tego
czy
jest
redakcja,
ce.
jej
jako
przykład
tradycjonalny,
literaturę.
wtórny,
nieudolny,
O
świetny,
pisarzu
głąby,
początkujący.
mówi
nowatorski,
Mówi
się —
parającego
się p i s a n i e m , n i e d o d r u k u , a d l a t z w . w ł a s n e j
a
więc
niezawodowe
Granicę
amatorem
a pisarzem
zawodowym
kacji,
w
konsekwencji
a
dalszej
przyjem
między
wytycza
fakt
rowi
która
dyplom
taką
sztat,
Wiemy
torską, chociaż w y r ó ż n i a
j e wyraźna
przynależność d o
ś r o d o w i s k a w s i , k r ą g p o d j ę t e j t e m a t y k i ( w dużej
autobiograficzny)
pisarze
ludowi
i
i
realistyczna
metoda
i c h apostołowie
określenia a m a t o r . Z a p e w n e
mierze
twórcza.
nigdy
Ale
i
nawet
złożony
oceniony r ę
Lite
auto
dla architekta
czy k o m p o z y t o r a
konsekwencji
realizacja
odsetek
Wśród
jest
przyjęcie do
i c h dzieł.
większej
wiedzy
amatorów,
war
uprawiających
oczywiste.
się n a j t r u d n i e j s z y
dziedzinami.
Jeśli
są n i e p r z e c i ę t n i e
ustawiają
sobie
dziedzinę
Naprawiają
święcenie
i
najpierw
K w a l i f i k a c y j n a Związku
s t u d i a n a d nią — b y w a , ż e dochodzą
rezultatów.
n i e używają
ta kwalifikacja nie wydaje
granicy
w poczet członków, daje
— są hobbyści, z a j m u j ą c y
prawidłowo
ama
dojrza
magicznej
zespół f a c h o w c ó w
twórczego,
tę dziedzinę. T o
te cechy,
z twórczością
przez
t y m mniejszy
mi
zazwyczaj
własnych
się w y d r u k o w a ć
t r u d n i e j s z y i wymagający
stwa jest pisarstwo zwane l u d o w y m . Nosi ono b o w i e m
które wiążemy
zdecydowała
uczelni, a w dalszej
stowarzyszenia
amator-
obcowanie
sankcję l i t e r a t a .
Sankcją
publi
l
publikacja. O
ratów, która przyjmując
Im
do
d l a niego
i pozytywnie
takim
przynależność
Z w i ą z k u L i t e r a t ó w P o l s k i c h . N a j b l i ż s z e pojęciu
jest
analizy
postępowania. Ś w i a d e c t w e m
k o p i s , a później K o m i s j a
g r a f o m a n . N i g d y — a m a t o r . A jeśli j u ż o k r e ś l e n i e t a k i e
padnie, t o n a oznaczenie człowieka z r z a d k a
życia, zdolność
się j e s t , c z y n i e j e s t l i t e r a t e m d e c y d u j ą :
pojęcia w l i t e r a t u r z e , i n n a w m u z y c e , t e a t r z e c z y p l a s t y
się — o r y g i n a l n y ,
się s a m . Szkołą
z książką, o b s e r w a c j a
j e d n a k , g d y s p o t y k a m y się w r ó ż n y c h k o n t e k s t a c h z t y m
ności,
1965.
Jackowski
P R O B L E M Y
Weźmy
Szczeciński,
błąd
się o d początku
kompozytorów
życia,
do z n a k o m i t y c h
jakim
umiłowanej
„amatorami"
zdolni,
zainteresowań
było
niepo-
dziedzinie.
byli
np. Borodin
O r f f . A l e , r z e c z p r o s t a , śmieszne b y ł o b y
nazywać i c h
się w d z i e d z i n i e twórczości l i t e r a c k i e j pożądana. Z a k r e ś l a
amatorami.
krąg, z k t ó r e g o
i c h p r y w a t n e u m i ł o w a n i e stało się treścią i c h życia.
Pojęcia
nach,
każdy
„amator"
chciałby
n i e stosuje
wyjść.
się w
j a k a r c h i t e k t u r a czy twórczość
takich
( p o m i j a m t u o c z y w i ś c i e układanie p i o s e n e k
utworów
czy łatwych
rozrywkowych). T a k architektura, j a k i twór
czość m u z y c z n a ,
lonego,
dziedzi
kompozytorska
wymagają
skodyfikowanego
l e t n i c h studiów,
bowiem
opanowania
warsztatu zawodowego,
Byli
Rzemiosło
to właściwie
kompozytora
kretne, sprawdzalne
powiedzieć:
partytury
okreś
tywicznego
wielo
Ale
ja
autodydakci, przy
czy
i widoczne.
też b y m t o
czy p r e c y z y j n i e
architekta
Mało
zrobił.
jest
kon
k t o może
chyba
Już s a m w i d o k
wykreślonego
rzutu
b u d z i szacunek i poczucie własnej
napisanie wiersza
czy n o w e l i , podobnie
lowanie obrazu, wydaje
czym
perspek
niewiedzy.
j a k nama
się już znacznie p r o s t s z e . D o -
II.
2. Jan Jakubowski,
strzegą się b o w i e m
matykę
aktu
Straszna
kara
często n i e istotną
twórczego,
trudności. W y d a j e
ale
się w t e d y ,
Boża,
i złożoną
zewnętrzną
że w y s t a r c z y
ortografii
i składni, a b y móc pisać w i e r s z e
wystarczy
umieć mieszać f a r b y , g r u n t o w a ć
sować płótno, a b y sądzić, że się u m i e
I
jeszcze
letanctwo
i
groźne,
jedno.
w
Amatorstwo,
architekturze
natomiast
w
a
akwarela,
proble
warstewkę
znać
zasady
czy
nowele,
czy w e r n i k
malować.
ściśle
miałoby
l i t e r a t u r z e czy
dy
kich
ny
szkoda
więc
zespołach
poprzez
pow.
Jarosław,
1926.
uczestników.
że r e a l i z u j e
„wychowania
Nic
amatorów
przez
się
—
dziwnego,
budzą
że
te
w
że
kultural
właśnie
największe
ta
sztukę",
formy
zainteresowanie
kultury.
Twórczość
nie
powiedzieć,
idea
w s p ó l n e zajęcia p o d w y ż s z a się p o z i o m
działaczy
oczywiste
plastyce
Chłopiec,
ze świadomością s p r a w d z e n i a się w k o n t a k c i e z p u b l i c z
nością. M o ż n a
działań
mówiąc
skutki
49 X 71 cm.
papier,
jest
zaś t a k a , j a k m a l o w a n i e , r z e ź b i e n i e , p i s a
w
zasadzie
indywidualna,
nosi
charakter
j e s t n a ogół n i e z a u w a ż a l n a . G d y w a l i się d o m , p o w o ł u j e
osobisty, czasem w r ę c z i n t y m n y . A u t o r , śpiewak, m u z y k
się k o m i s j ę , w i n n e g o
wy
przekazuje
roz
umiejętności. P i s a r z
stawiane
woju
stawia przed
p u b l i c z n i e n i e są
kultury
sąd. Z ł e o b r a z y
zapewne
społeczeństwa,
ale
obojętne
dla
nic pewnego
na t e n
niejszym
czyjś
świat
wyobraźni
przy
pomocy
czy m a l a r z w y r a ż a w
s t o p n i u siebie
swojej
znacznie
samego. Toteż możliwość
t e m a t n i e u m i e m y powiedzieć, szkoda jest niemalże n i e
wu
wymierna,
niż w p r z y p a d k u zespołów o d t w ó r c z y c h . C h o c i a ż b y
trudna
do
stwierdzenia.
M ó w i ą c o twórczości a m a t o r s k i e j m a m y
równo
zespoły
teatralne,
muzyczne,
plastyków. A więc z jednej
n a myśli z a
taneczne,
strony dziedziny
twórcze i u p r a w i a n e zespołowo, z d r u g i e j —
indywidualną.
Cechą
ich
Są
kolektywny
tralne
to s p r a w y
charakterystyczną
pracują
różne
c h a r a k t e r . Zespoły
wspólnie,
n i e d o t e j czynności. W
zdobywają
od
siebie.
kierowane
przygotowane
wyższe
czy
wiająca w z a j e m n y
rzeźbiących,
ujawnia
się, n i e u c z e s t n i c z y
tea
tem
przez
dojrzewają,
praca
jest
rysujących
przecież
często
w
nie
zawsze
zdolną
czy
najmniej
malujących
gestem
o d życia,
znieść
świa
pielęgnowaną
zetknięcie
z
rzeczy
wistością.
Mniejsza
jest więc możliwość oddziaływania
mego i zorganizowanego
świado
na amatorów-plastyków.
się d o k r ę g u uczestników o g n i s k
Zdecydowana
tury
czy
nych,
muzycznych,
big-bitowych
4
—
tanecznych,
pracuje
a
w
zespołach t e a t r a l
czasem
wspólnie, z myślą
nawet
i
w
o widowni,
czy
Twór
samoobrony,
tycznie ogranicza
amatorów
nie
żadnych w y s t a w a c h
nad u t w o r e m sprzyja rozszerzeniu h o r y z o n t u k u l t u r y i t d .
większość
dla
umożli
ośmieszenia, k r y t y k i .
i n t y m n y m i odizolowanym
fikcją,
mniejsza
k o n t a k t i porozumienie. Co
polowa
czość
o wiele
i s t n i e j e płaszczyzna,
k o n k u r s a c h . M o ż e się boją
profesjonal
kwalifikacje,
i n d y w i d u a l n y c h jest
t e g o , że n i e z a w s z e n a w e t
jest
odtwórczych
t o k u p r a c y zespoły
coraz
też
od
twórczość
muzyczne
zazwyczaj
j e d n o s t k i m n i e j czy b a r d z i e j
uczestnicy
dość
dziedzin
jak
raczej
na twórców
sil
wpły
plastycznej
Nie
znaczy
społecznie
kul
klubów.
t o j e d n a k , że t e n r o d z a j
mniej
Prak
potrzebny.
Przeciwnie,
twórczości
jest
on
jest
może
n a w e t b a r d z i e j w a ż n y , g d y spojrzeć n a p r o b l e m
z punktu
widzenia
twórczość
„intymna"
na
i
znalezienie
okrutnym
czuciu,
że
pozwala
w
jest
niejako
przez
sam
fakt
dzieje
funkcji
wypowiadania
estetycznych
aktu
taka
ale
tworzenia
nie
jest
się
oddzia
się
w
innym
wy
w
znaczy
dwoistość
w i d z i e ć i rozumieć.
Społeczna
niezaprzeczalna
pożyteczna
t o , że
dla
dla
automatycznie
rozwoju
jed
społecz
twórczość
kulturowego
środo
Dobrze,
czynnego
gdy
człowiek
stary,
horyzontu, a
życia, m a l u j e .
Obojętnie
publicznie,
w
ramach
wystaw.
twórczością plastyczną p o l e g a
uprawia,
i
Warto
też
Trudność
opieki
samowiedzy,
uprawianie
o
sztuki
tyle
nad
m . i n . w ł a ś n i e n a t y m , że
nieraz
i
a n i jednostce,
a n i społeczeństwu.
sobie,
słowa
czy
że o i l e w
muzycznych
autokrytycyzm
wykonawcy
uczy
do
3. Maria
niej,
twórczości
Lenczewska.,
widzieć
np.
je
zespołach
rośnie
zbliża
uprawianie
ll.
się
społeczeństwa
uprzytomnić
żywego
dobrej
wręcz
innych
wymagające
prze
samemu
konwencji
bardziej
szcze
gółowego omówienia, w t y m m i e j s c u chodzi m i j e d y n i e
0
pokazanie
różnic,
jakie
istnieją
w
ramach
ruchu
a m a t o r s k i e g o m i ę d z y n p . twórczością plastyczną a z e s p o
t e a t r a l n y m i l u b pieśni
specyfiki
amatorskiej
n y c h z nią
czy
twórczości
tańca,
o
zarysowanie
plastycznej
i
związa
problemów.
POJĘCIE: AMATOR
W 1854 r . w Słowniku
„Amator,
lubiący
rzecz
języka
(a
po
więc
i
słu
malarskiej
Pogrzeb
wiejski,
Linde
polskiego
l u b przedmiot
zwolennik,
—
miłośnik)
odnotuje
i
„Zajmujący
się
występujący
z dziwną
tach nie dla
nagrody".
Pojęcia
i
żyją
1 treść. A m a t o r ,
dyletant",
pretensją
„biorący
zmienia
s t u l e c i a , był c z ł o w i e k i e m z a j m u j ą c y m
zarobku,
nie
dostatecznego
dla nagrody,
a
po
do
się
także
czegoś",
ich
w
regazakres
końcu u b .
się sztuką n i e d l a
dyletancku
czyli
bez
przygotowania.
Dziś, g d y p a d a w s z t u c e określenie a m a t o r ,
m y p r z e z to człowieka, zajmującego
twórczości
obcho
a
udział w
t a k j a k to dostrzegano
Pół
(lubownik,
d r u g i e , nas t u
sztuką,
umierają,
podaje:
jakowy...".
w i e k u później K a r ł o w i c z o b o k t e g o z n a c z e n i a
oraz n a przykładzie wioślarza:
rozwiązywać
teatralnych,
na walory
nieraz
odrzucenia
bywa
pokazuje
sprzeczne
t a k , a b y n i e szkodzić
do
co i j a k . A l e
interesy
i
skłaniając
r o z w i ą z a ń . Są t o s p r a w y
„człowiek
obrazy
oczu
c i w n i e — z a w ę ż a go t y l k o d o r a m t e g o , co się
burtę
o p i e k a t a m u s i mieć z a w s z e n a u w a d z e
jednostki
Nie
poza
wyrzucony
źle, g d y słabe c z y w r ę c z n i e d o b r e
chać),
otwierać
rozszerza
dzące
wiska.
ziom
nie musi
sztuki.
kształtowa
społeczeństwa. T ę
jest
bynajmniej
łami
dzieje
nostki, dla jej prawidłowego f u n k c j o n o w a n i a w
ności,
to
pożyteczna, a n i e r a z i k o n i e c z n a d l a
trzeba koniecznie
wartość
się
programem
s a m e g o t w ó r c y m o ż e pełnić r o l ę ujemną
n i u poglądów
twardym
i ich postawy.
„indywidualna"
miarze. Niezwykle
regenerację,
frustracjom, po
Ale
zorganizowanym
ływania na twórców
na
życiu, często
niepotrzebnym.
szerzej,
społeczeństwa;
bowiem
j e d n o s t k i , zapobiega
plastyce, a poza
Twórczość
psychicznej
swego miejsca
dla
się
wszystko
w
higieny
bezinteresownie,
tecznego
przygotowania.
szerokie
i n i e o s t r e , że
61. p i . , 49 X 70 cm.
Jest
się jakąś
niezawodowo
to przy
dopuszcza
Bielsko-Biała,
i
rozumie
dziedziną
bez
dosta
t y m pojęcie
różne
zjawiska
tak
i po
1961.
5
*
П. 4. Seweryn
Odrzywolski,
Pejzaż
z bukietem
kwiatów,
ol. płyta pilśń., 60,5 X 60,5 c m .
Krasnystaw,
1964. II. 5. Euge
niusz
Bąk, Huta
cynku
Szo
pienice,
tempera,
papier,
37 X 53 cm. Szopienice,
1962.
stawy.
Wspólnym
nalność".
Tak
i c h m i a n o w n i k i e m jest
więc
pojęcie
poprzez przeciwstawienie
Opozycja
wana
od
twórczości
„nieprofesjo-
konstytuuje
artystów-plastyków
wyższe
uczelnie
ność do Z w i ą z k u
w
a
sankcjonuje
Polskich Artystów
kraju
niezależnie
przynależ
Plastyków.
A l e n i e należy utożsamiać ze sobą p o j ę ć :
nieprofesjo
n a l n y i a m a t o r s k i . P i e r w s z e j e s t b o w i e m szersze i m o ż n a
w
i
n i m wyróżnić
amatorską,
jak
Twórczość dzieci jest oczywiście „amatorska" w
sen
ludową
zarówno
czy t w ó r c z o ś ć
twórczość
dzieci.
sie
nieprofesjonalizmu,
braku
czy
właściwej
ale
zupełnie
ciągać
termin,
wtedy,
gdy
spoistej
amatorską,
w
trwałych
sztukę
ludową,
ma
go
stanowi
zespół
a b y i n a nią
coś
na
znaczyć,
określenie
to
roz
tylko
tylko
uznać
ona indywidualną
ścisłego
oparcia
ani
w
za
manifestacją,
tradycji,
ani
i upodobaniach środowiska .
Tak
2
z rozważań
bezimienną
o amatorstwie
właśnie
w
fachowego
— Brak
ambicji
Otrzymujemy
że
W
amatora
t y l e że p r z e k a z y w a n ą
wiedzę,
zarobkowo,
lub dla praktycznej
Kogo więc n a z w i e m y
jest
potrzeby.
amatorem?
Przeglądając
6
pracy.
idealny
model
amatora.
Niestety,
sztukę
wanie
staje
ów
idealny
również
model
przyjmiemy
jego
przeciwieństwo,
duży
obszar
na marginesie
się
dlań
różne
mamy
zakłóconym.
treścią
pośredni.
Rodzą
uprawiać
pracy
zawodowej
życia
—
a
za
pojęcie
i
malo
zarazem
brak
m u f a c h o w e g o i pełnego p r z y g o t o w a n i a i n i e m a a m b i c j i
zawodowych
—
powstaną
n i m ambicje,
w
czy
jest
jeszcze
to
amatorem?
czy
już
A
jeśli
przestaje
być
amatorem?
W
praktyce, jak wiemy,
po
decyduje
c a c h , można b y b o w i e m n i e j e d n e g o
styka
często
kwalifikacjach widocznych
uznać
w
„stempel".
samych
pra
patentowanego
pla
za a m a t o r a , a z k o l e i z d u m i e w a ć
skonałością w a r s z t a t u i świadomością
się
artystyczną
do
wielu
amatorów.
Granica
twórczości
bowiem
twórcy,
spojrzenie
kryteria,
to
którymi
Twórczość
w
między
jedną
j e s t dość p ł y n n a
ale
i
od
zmienia
się
drugą
naszego
na
się,
jak
tak
kategorią
nie t y l k o od w o l i
nią
spojrzenia.
zmieniają
się
posługujemy.
amatorów
k t ó r y m mieszczą
a
i zależy
jest
więc
rozległym
się r ó ż n e p o s t a w y
obszarem,
twórcze
a m b i c j e . A trudność d e f i n i c j i w y n i k a n i e z b r a k u
w y p o w i e d z i n a t e n t e m a t , w y n o t o w u j ę najczęściej i p o
3
obejmie
swoją
z pokolenia w pokolenie, z rodzi
c ó w n a d z i e c i , n o i z t e j też r a c j i , że w y k o n y w a n e
od
Dyletantyzm.
się zresztą p y t a n i a . C z y jeśli t w ó r c a p r z e s t a j e
A
się o n o o ściśle s p r e c y z o w a n ą
czasie w o l n y m
b i e g u n , a za d r u g i
samego
opiera
W
to:
właściwych
zawodowych.
więc
p r a k t y c e jeśli
jeden
niczającą p o l e działania j e d n o s t k i . W y ł ą c z y m y
ponieważ
p l a s t y k a - a m a t o r a . Są
przygotowania.
do c z y n i e n i a z m o d e l e m
realizującą mądrość pokoleń, mądrość ś r o d o w i s k a i o g r a
rzemiosło,
cechy
życie n i e zawsze jest t a k łaskawe i przeważnie
tradycyjną
t y m sensie,
zawodowych.
— Brak
względnie
można
podkreślane
— Uprawianie sztuki na marginesie innych,
Sądząc
wówczas
jest
zasadach
wyłączymy
ponieważ
komercyjnych
twórców.
ludową
znajdującą
więc
jeśli
pozostawimy
kiedy
ambicji
nie ma powodu,
który
kategorii
Twórczość
nie
wiedzy,
odrębny,
wszechnie
zajęć
zdecydo
naszym
artystyczne,
dyplomu ich profesjonalizm
się
zawodowej.
t a k a i s t n i e j e n a s k u t e k t e g o , że
większość
ukończyła
„amator"
i
różne
dosta
tecznego rozeznania, a z c h a r a k t e r u samej m a t e r i i , która
jest mało k o n k r e t n a i n a d e r
różnorodna.
Patrząc z p e r s p e k t y w y dzisiejszej
-profesjonalista,
nej
granicy
dostrzec
można
podziału. J a s n e
na relację:
zacieranie
są s y t u a c j e
amator-
się
wyraź
krańcowe,
ale
ograniczoną.
częściej
słyszy
są
Dzieje
twierdza
na skutek przemian, j a k i e
chodzą w e w s p ó ł c z e s n e j
zachodzących
rozwój
we
w
Co się z m i e n i ł o
cone
zostały
ludzi
uczelni
w
formuła
Przede w s z y s t k i m
reguły.
odrzu
Rozszerzyła
właściwie
znaczy
zuje,
n i m staną
Sztuka
lizmu.
Akademie
l a t podstawę
malarskich
nowe spojrzenie.
i -zachęcają
kształtowania
Siłą a r t y s t y s t a j e
Profesjonalizm
będzie
i
tu
nych
że
pozycji.
Autodydaktą
był
Granica
odwaga
o
wybitnych
malarzy
spoza
uczelnia
Cezanne,
Van
kolei
się
na k o n s e k w e n t n y m
tylko
wycinka,
t w ó r c z a zasadza
b a d a n i u i pogłębianiu
jednego
Akade
niezbędna, dziś n i e z a w s z e
j e s t k o n i e c z n a . C o r a z częściej k o n c e p c j a
problemu.
Można,
sztuce,
jakiegoś
realizując
do
względną
stycznym,
Ośrodkach,
mniej
cząstkową,
wystaw
wiedzy,
n a drugą
środków
dobrej
nurcie
itd. —
kontaktu
niż
dawniej
z
roku
Obserwujemy
łat
stronę.
informacji,
reprodukcji,
wszystko
ze
to
łat
filmu
sprzyja
Dodaj
środowiskiem
na
ma
profesjona
opatrzeniu, rozeznaniu.
Ogniskach, Domach
pla
rok, konsultacje
w
Twórczości.
więc nieraz zadziwiające k a r i e r y l u d z i ,
k t ó r z y startując z p o z y c j i
amatorów, szybko
twórcami, o wyraźnie
i c h do Z P A P
s t a w a l i się
zarysowanym
profilu.
było n a t u r a l n y m i j a k b y
urzę
d o w y m tego p o t w i e r d z e n i e m . M a m t u n a m y ś l i chociażby
inż.
Beksińskiego
wych,
razu
który
został
Z
z
Sanockich
od m o m e n t u
uznany
twórcę.
wiedzą
masowych
liczniejszym
profesjonalisty
dysponować
dziś
z jednej
łatwość
ani
Można
więc
literatury,
obfitość
zdobyciu pewnej
p e w i e n t y p twórczości, n i e być a n i d o b r y m r y s o w n i k i e m ,
kolorystą.
jest
rozwój
dostępu
Przyjęcie
dawniej
ta
swym
granice
Z
d e r . D o s z t u k i d o c h o d z i się dziś n i e t y l k o p r z e z
wiedzy,
znacznym
podważa
wość
dojrzałymi
Suma
w
się
twórcza,
Renoir,
współczesna
„inności" i sama
G o g h c z y M i c h a ł o w s k i . A r c h i t e k t a m i są M a x B i l l i C a l mię.
wie
którym
propozycje,
my
wielu
powietrzem,
kładzie
się n i e bezpośrednio
startowało
lat kilka
wiejsze przechodzenie
t r a c i s w ó j d a w n y sens. N i e o d r z e c z y
współczesnych
za
ich
wizji.
przypomnieć,
rzeźbiarzy
stu
się
do
wręcz
nacisk
tradycja, ale inwencja
własnej
nowej
w y r a ź n a , szerszy stał się n a t o m i a s t pas g r a n i c z n y ,
w
dziś n a t e c h n i k ę w y p o w i e d z i , i s t o t n e są n o w e
m u przekazana
wymagające
ramach
nie wychowują
Mniejszy
dziedziny
koncepcjami
oddychamy.
wiele
przezwyciężania.
techniką, p r z e m y s ł e m ,
Po
Żywe
dzy. Ż y w e są p r o b l e m y , k t ó r e się j e s z c z e b a d a i a n a l i
przez
ale
z życiem,
urbanistycznymi i t d . Dziedziny
diów.
łamania,
dorocznych.
tradycyjnego
akademickie
konwencji,
Akademie
pozbawionych
dziś c o r a z m n i e j . Stracił s w ó j w a l o r r y s u n e k , s t a n o w i ą c y
panujących
pokazów
że
na
Coraz
tradycyjne.
związane
r e a l i z m u , która
tylko
obserwacja
wydziały
i t w ó r c z e są w A k a d e m i a c h p r z e d e w s z y s t k i m
ambicje
nie
zwłaszcza
ułatwiających
plastycznej.
dziesiątków
a
nawet
eksperymentów.
j a k i na skutek zmian
sztuce?
sztywne,
się z n a c z n i e
do zdobycia,
i
się, i t o z u s t p l a s t y k ó w ,
przestarzałe,
to
łatwiejszą
studiów
kulturze,
sztuce,
współczesnej
artystyczny
wykształcenia
za
więc
własnych
w t y m w ł a ś n i e rzecz, że są o n e dziś r z a d s z e niż d a w n i e j .
się t a k z a r ó w n o
A
drodze
pozycji
za
swej
Zakładów
pierwszej
poważnego
autodydakty,
startowali znani
a
i
wręcz
więc
dziś
Samochodo
wystawy
amatora,
graficy
od
wybitnego
—
nie
Leszek
7
6
1
II. 6. Bernard
Ratajski,
Z albumu
dziadka,
ol. płyta pilśń., 60 X 51 cm.
Szczecin,
1965. II. 7. Jan Nowak,
Kobieta,
linoryt,
34 X 27,5 cm. Katowice,
1963. II. 8. Józeja
Nowak,
Wspólna
lektura,
lakier
na reliejie
z masy
papierowej,
24 X 33,5 cm.
Ząbkowice
SI., 1965.
Rózga
i H e n r y k Płóciennik. W s z y s c y
o n i mają
rozległą
w i e d z ę , pełną
zdolność s a m o k o n t r o l i . O c z y w i ś c i e
tu
jeszcze
wymienić
co
najmniej
kilka
można
nazwisk.
zawodowców
poprzez k u l t y w o w a n i e własnej,
niczonej,
acz p i ę k n e j
umiejący
wytworzyć
konsekwentny
rzały
w
pewne
(il.
ten
—
dojrzałości
doj
( i l . 32). N i e d ł u g o
( i l . 19),
za
Michałowska
Mickiewiczowa,
Zegadło.
amatorów-plastyków
dwa
nazwiska
ludzi,
do
których
dojrzałość m a l a r s k a czy g r a f i c z n a k a ż e zapomnieć o t y m ,
że są t o t y l k o a m a t o r z y
( n p . P e r z — i l . 50, M y ś l i c k i
Ale
to
jedna
strona
fascynacji
profesjonalnych.
zagadnienia.
formułą
Pomijam
sztuki
t u już
Druga
„naiwnej"
—
to
artystów
programowo
„naiw
n e " m a l a r s t w o M a r i i A n t o , wspomnę t y l k o o w y b i t n y c h
twórcach, t a k i c h j a k L e n i c a , H . T o m a s z e w s k i ,
ski,
Krawczyk,
czy
Szajdzińska-Krawczykowa,
z rzeźbiarzy —
Istniejąca w
penetrację
tłumaczy,
Hasior.
sztuce s y t u a c j a ułatwia więc
sztuki
profesjonalnej
dlaczego
właśnie
w
i
ze
źródeł
artystycznych
nawet
klimacie
podniet,
interesujące
bicje
artystyczne
daleko
się
zgłaszając
jednym
własne,
propozycje.
których
pozostawiają
II. 11. Koman
Bazyli
Albiczuk,
też
za
sobą
am
skrom
i
pragnie
Włodzimierz
u amatora
uzupełnić
pojęcia
amatora,
Hodys
budzą
swe
się
wykształ
trzeba
będzie
powołać
-zawodowców",
taką w ą s k ą
staniemy
t r u d n e g o do rozwiązania. T w o r z ą c
do
„malarzy
życia
wobec
że
taki
model
nowe
amatora
Pytać
amatora,
kategorie
z pretensjami"
czy też n i e - a m a t o r a ?
kon
problemu
„pół-
itd. Nie
dzo też w i d z ę , j a k w p r a k t y c e k w a l i f i k o w a ć
bar
kogoś
o skryte
jako
ambicje?
Sądzę, że l e p i e j już pozostać p r z y s z e r o k i m pojęciu, t y m
b a r d z i e j ze j a k d a l e j będę usiłował w y k a z a ć , w
t a k i e j ^szerokiej
definicji
mieszczą
się
ramach
zjawiska
bardzo
różnorodne.
Trudno
i
też
dyskwalifikować
chęć
a m b i c j e , k t ó r e rodzą się p r z e w a ż n i e
czy
bardziej
celowość
itd.
—
to
n a jakiejś
podstawie.
Jeśli
oczywiste
jest,
że
pobudzamy
się
mniej
uznajemy
wystaw
tym
samym
amatora.
Model,
raczej
uzasadnionej
doskonalenia
opieki nad amatorami, organizowania
ambicje
jaki
zaprezentowałem
sytuacji
1947 r . Dziś
nastąpiły
jaka
wydaje
bowiem
— uległa
istniała
się
n a wstępie,
odpowiada
u n a s gdzieś
przestarzały.
W
od
1945 —
międzyczasie
takie fakty, jak:
zmianie
świadomość
estetyczna
b a n i a r ó ż n y c h g r u p społecznych ( m . i n . w
i
upodo
świadomości
ogółu k o n w e n c j a r e a l i s t y c z n a przestała być j e d y n ą i d o
minującą),
— twórczość
o ludziach
rozbudzone
ambicje
gdy
O b a w i a m się j e d n a k , że p r z y j m u j ą c
wytworzonym
staje
Spotkać m n i e t u m o ż e z a r z u t , że m ó w i ę
szczególnie u t a l e n t o w a n y c h , w
wzajemną
amatorskiej. To
p r z e z sztukę współczesną, a m a t o r s t w o
niekiedy
Mianow
Panasowie
miłośnika.
z chwilą
4
cepcję
—
i l . 3 1 , S c i b i o r — i l . 52).
sprawa
t w i e r d z i , że
c e n i e — s t a j e się czymś w r o d z a j u z a w o d o w c a , t y l e
złego.
—
Piprekowa
( i l . 51), H e n r y k
z wystaw
jedno-
inni
sposób
przekroczą
( i l . 35), S u r o w i a k
niemal
w
i
ogra
malowania,
Płonkowa,
( i l . 16), D a s z e w s k a
można
naiwni
swego
realizowany
( i l . 53, 54), S t y k o w a
każdej
strzec
Tzw.
klimat
Przykłady
próg
14), R z ą b
Śliwiński
Na
poetyce,
malarsko.
( i l . 15), R a d k e
formuły.
odrębny
bezinteresownego
zawodowe
Są też i a m a t o r z y , k t ó r z y d o s z l i i dochodzą d o s z e r e
gów
ność
wręcz
dzielają
ki
amatorów
została
otoczona
opieką,
j e j p o p a r c i a r ó ż n e i n s t y t u c j e , zwłaszcza
u-
Związ
Zawodowe,
Buczyński,
Chopin,
ol. karton,
44,5 X 58 cm. Opole,
1965. II. 12.
Ogród, ol. pł., 59,5 X 48 cm. Dąbrowica
Mała, pow. Biała Podl., 1965.
12
10
— stworzono
lepiej
czy
sieć
gorzej
— istnieje
ognisk
masowy
•— t w ó r c z o ś ć
ruch
amatorska
pokazywana
w
telewizji,
•— m o d a
w
pewnych
czeństwa
na
Ociepka,
malunki
— klimat
chwytne
z
wystaw
omawiana
jest
i
naiwnych
stanowi
n a świadomość
strony
i
strony
podważył
przypływ
plastyków
prasę,
naszego
społe
(świątki,
który
opartej
amatorów,
świadomości
z r e p r o d u k c j i , oglądania
wrażliwość
malarstwo,
telewizja,
ale
i
o
trudno u spowodował
dla
z
zrozu
drugiej
amatorów
szerokiego
wystaw,
zaś
autorytet
korzystania
znacznie
więcej.
warunki
warunki
dawniej
konwencji
i
Już
uprawiania
bodźce,
amatorstwo
że
plastyczne
realistycznych,
gdzie
poprawni,
spo
ambicje
wy
(!!)
dziś c o r a z
s t a j e się w c o r a z
ważnym, a nawet
rzad
większym
równanie siebie
własnej
nawet
twórcę.
jak
Jeśli
egzystowało
w
sprawdzalny
był
są
częściej b y w a
pracy,
zawodowcom.
pozostaje
a niekiedy
Amatorzy,
—
zajęciem
sukcesy,
budzą
z idealnego
Chyba
ambicje,
I nie o to chodzi
modelu
niewiele,
po
chęć
czy
zaprezento
choć p r a w d ą
że a m a t o r t o miłośnik. T y l e że z c o r a z w i ę k s z y m i
wyliczyć
j a k inne
więc
po
nie
z i n n y m i — często w i o d ą c k u z b y t p o
ocenom
dorównania,
ale
być s y n o n i m e m a m a -
treścią życia. W y s t a w y ,
film,
można
konwencjonalni,
t o r s t w a . Twórczość z k o l e i coraz
ilustrowane,
amatorsko,
na
wzo
pozycja
społeczeństwa
dyletanccy. D y l e t a n t y z m przestaje
Cóż
pokazują,
sztuki
są
w a n e g o n a wstępie?
jest,
ambic
pretensjami.
to ludzie
z różnych
pod w p ł y w e m różnych p o t r z e b
środowisk,
tworzący
i bodźców. Z d o l n i i n i e
inne
z d o l n i , m a ł o i dużo w i e d z ą c y , w y k s z t a ł c e n i i
więc
Z
analfabeci.
a m b i c j a m i i bez.
cieniu
Cóż
war
Myślę,
sztat, względnie jasne k r y t e r i a oceny, zauważalny i bez
12
wiedzieć,
jami,
działające
i
ma
p r y m i t y w u jest
sza. F a c h o w e p r z y g o t o w a n i e
tylko
faktorów
te jednak
czystość
częściej
sztukę
nie
na
scenografia.
Oczywiście t a k i c h n o w y c h
swoją
zakłóce
różnorodnych
Zmieniła
coraz
t o źle, czy d o b r z e . T a k j e s t .
kształtuje
pisma
przez
Dziewicza
wpływ.
który
uległy z m i a n i e ,
bodźców,
spot
uczęszczania
estetyczną
fotografia,
plakat,
amatora,
chowywania
z p l a s t y k a m i , na odczyty i t d . ,
— nową
wywierających
chlebnym
a m a t o r m a możność
te relacje
się s u m a
s t o p n i u udziałem a m a t o r ó w . O w i e l u z n i c h można
amatorów,
uczonych,
— twórca
zwiększyła
rów,
Nikifor,
fakt,
zainteresowania
sztuki
w
niu,
przez
również
nowoczesnej,
tradycyjnej
s p o r n y d y s t a n s dzielący d o b r e rzemiosło o d d y l e t a n c t w a ,
to obecnie w s z y s t k i e
amatorów,
k r y t e r i a , a często p u s t e j i n u d n e j
jednej
dziś
plastycznych,
amatorów,
środowiskach
dzieci)
sztuki
miałej
kania
zespołów
łeczna
prymitywy
musiał w p ł y n ą ć
i
dokształcających
więc
że
świadomości
stanowi
przede
cechę
wszystkim
artystycznej,
wspólną
brak
zdolności
im
wszystkim?
samowiedzy,
samokontroli.
brak
Po
drugie
—
nieprzekroczenie
progu
tej
człowiek m ó w i sobie — j e s t e m przede
decyzji,
kiedy
wszystkim
mala
rzem i t y l k o to jest dla m n i e ważne.
Przekroczenie
i
dodajmy
—
tego
progu,
uzdolnień, j e s t
przy
braku
sprawą
świadomości
smutną,
k i e m s z c z e g ó l n y m i n a szczęście r z a d k i m .
progu
przy
pewnej
świadomości
przypad
Przekroczenie
artystycznej
posiadanie jakiegoś zasobu w i e d z y ,
zakłada
obojętnie j a k
zdoby
t e j — w o g n i s k u , p r z e z świadomą p r a c ę n a d sobą,
lizę
wybitnych
taki
n i e będzie miał o f i c j a l n e g o
leżenia
wym
dzieł
i t d . Wówczas,
do Związku
artystą.
Moment
Bez
Plastyków
nawet
gdy
patentu w
—
będzie
postaci n a
on
prawdzi
przymiotników.
własnej
decyzji,
stwierdzenia,
że
się
t y l k o chce, a l e że się j e s t artystą, j e s t o c z y w i ś c i e
trudnym
do
analizy
z
zewnątrz.
bardzo
istotny. Świadczy
sztuce
we
z
własnym
przeświadczeniem
cechą
Ale
o funkcji,
życiu.
o
z chęcią p r z e k a z a n i a
Oczywiście
Wiąże
celowości
wydaje
zasób w i e d z y .
szeroką, p r z y g o t o w u j e
amatora
jest
nie
czymś
mi
się
jaką p r z e z n a c z a
się
się
też
działania
zazwyczaj
społecznego,
czegoś i n n y m l u d z i o m .
wyróżniającą
amatora-autodydakU;
od a b s o l w e n t a w y ż s z e j u c z e l n i p l a s t y c z n e j
niczony
ana
twórca
Uczelnia
w
j e s t też
zasadzie daje
d o działań r ó ż n o r o d n y c h ,
wycinkowa,
ograniczona.
Czasem
ogra
wiedzę
wiedza
wystar
czająca d l a r e a l i z a c j i j e g o zamierzeń, a l e p r z e w a ż n i e r a
żąco mała,
gdy
podejmuje
nowe,
dotąd
n i e znane
mu
zadanie.
16
15'
ŚRODOWISKA
Zacznijmy
o d środowisk. P u n k t e m o d n i e s i e n i a
będzie
t u istniejący m o d e l k u l t u r y , w c i ą ż ż y w a jeszcze t r a d y c j a
l u b j e j r e l i k t y . A więc wieś — środowiska z a w o d o w e —
peryferie miejskie — miasto.
Wieś.
Twórczość
pewnego
rodzaju
amatorska
się t a m , g d z i e d a w n e ,
nieprzydatne,
niezdolne
W
tradycyjne
niezdolne
zaspokoić
a przynajmniej
na w s i rozwija
kontynuacja sztuki
wyrazić
młodego
przeszłości, w
formy
nowe
zmienionych
upodobań
jako
Pojawia
stają
treści
i średniego
okresie
się
ludowej.
się j u t
i
tematy,
środowiska,
pokolenia.
wszechwładnego
panowania
k a n o n u sztuki l u d o w e j , t r u d n o mówić o nurcie a m a t o r
s k i m . W y k r a c z a n i e poza g r a n i c e i zasady
nosiło
niem
W
charakter
rozwoju
okresie
ćwierćwiecze
i n d y w i d u a l n y , choć
kulturalnego i znanymi
przejściowym,
do którego
międzywojenne
(a w
sztuki ludowej,
ograniczony
sobie
zaliczyć
niektórych
i l a t a po I I w o j n i e ) , można obserwować
je
tematyki, powtarza
zgodnie
z
tradycją
istniejące
charakterystycz
ludowego
schematy,
stylu.
przed n o w y m zadaniem, d a w n e sposoby
przydatne,
schemat
Zalipianki,
tak „ludowe"
zastępuje
w
należy
rejonach
n e z j a w i s k o . D o p ó k i t w ó r c a o b r a c a się w k r ę g u
sobie
stop
wzorcami.
Ale
znanej
realizuje
gdy
staje
okazują się n i e
obserwacja,
wyobraźnia.
dekoracyjnym
malowaniu
s w y c h chałup, l u d o w e n a w e t w ó w c z a s g d y p o d w p ł y w e m
II.
13. Maria
Blumenfeld,
Portret
chorej,
ol.,
dykta,
23,5 X 15 cm. Tarnów,
1960. II. 14. Marta
Michałowska,
Portret
Matki.
II, olej płyta pilśń., 69 X 50,5 c m .
Lublin,
1965. II. 15. Bronisława
Piprekowa,
Głowa, pastel,
papier,
15 X 10,5 cm. Warszawa,
1955. II. 16. Zenon
Radke,
Dama
z pieskiem,
ol. pl., 60 X 50 cm. Gdańsk, 1965.
13
i n s p i r a c j i z zewnątrz projektowały
c h u s t k i , spódnice czy
problemów
o b r u s y — z c h w i l ą g d y zaczynały m a l o w a ć n a k o n k u r s
drewnie:
sceny
zacji
z życia
swej
w s i , musiały
wyjść
poza
schemat
roślinnej o r n a m e n t y k i , r y s o w a ć i k o m p o n o w a ć bez o p a r
cia o znane sobie w z o r y
i szablony. I w t y c h
r a z i e s t o j ą c y m n a p o g r a n i c z u s z t u k i l u d o w e j i twórczości
amatorskiej
myślenia
do
(zachowały
właściwego
dekoracyjnego
one p e w n e
sztuce
cechy
artystycznego
ludowej, jak:
szczegółu, t e n d e n c j a
zamiłowanie
do
zabudowania
całej p o w i e r z c h n i o b r a z k a i u m o w n e t r a k t o w a n i e p r z e d
miotów).
To oparcie, w
pewnym
przynajmniej stopniu, o
tra
d y c j ę l u d o w e g o m y ś l e n i a a r t y s t y c z n e g o s p r a w i a , że p r a
ce z k r ę g u w i e j s k i e g o
są często zbliżone d o s i e b i e
stycznie. Jest i c h j e d n a k
zamiera,
młode
coraz
pokolenie
mniej,
nie
tradycja
odczuwa
już
przedstawia
jej
się s y t u a c j a r z e ź b i a r z y .
świątkarzy
rzeźbi w
klimacie bliskim
ich
odczuwamy
tradycją
w
a
żyje
jako
już
tylko
ludowej
paru,
jako
ale
tradycji.
pograniczną
—
nurcie kontynuacji
ludowej
których
między
tradycji
wszyscy,
ludową
Wyraźnie
widzę
pomimo
wielu
Twórczość
indywidualnymi poszukiwaniami.
rzeźbiarskie, w
Auten
5
ośrodki
różnic
i
dużej w i e d z y
też
co
i
i wprawy
naturalne
pomocy
prymi
z mentalności
świątkarza
konieczności.
Realizacja
z
sięgnięcie
do
wzorów
—
do
ze
sztuką
ludową,
wiejskiej
rzeźbie
zasad
a n a t o m i i , bez
jest niemalże niemożliwa.
ograniczenie
atrakcyjność
Miasto.
jedna
indy
wiążą
możliwości
wciąż
ludowej
które
zachowujących
rzeźby.
Stąd
dostrzegamy
Stąd
wykonawczych
swoją
powiązania
we
współczesnej
amatorskiej.
sierpeckie.
Bliski
respektujący
odróżnieniu
—
postaw,
się
ludności
się
W
kultura
od
tradycji
i
napływowy,
Znaczny
a awans
panowała
konglomerat
kulturowych.
z określonymi
Wzory
procent
społeczny
wyprzedza
której
stanowi
wzorów
t y m ściśle
a n i środowiskami.
wykształcenia
wsi, w
ludowa, miasto
one p r z y
kształtują.
kulturowe
ludności
czy
rozwój
Nie
grupami
dopiero
to
element
zdobycie
wyższego
świadomości
estetycz
nej.
T w ó r c z o ś c i ą plastyczną amatorską
zawody,
i
nie tyle
woli,
rzeźby r e a l i s t y c z n e j b e z znajomości
rzeźbiarskie
łęczyckie
wynikał
świadomej
nie:
„zagłębia"
przy
w
reali
narzędzi.
rzeźby
jego
w i d u a l n y c h , z a c h o w u j ą p e w i e n w s p ó l n y s t y l . T a k i e są —•
l u d o w e j t r a d y c j i jest n p . A d a m Zegadło —
możliwość
Uproszczenia f o r m y , pewien nawet schematyzm l u d o
wej
różnych
Inaczej
z rzeźbieniem
ograniczona
styli
ludowa
swoją.
tycznych
materiału,
s w o i c h zamierzeń, zwłaszcza
tywnych
obrazkach
można j u ż m ó w i ć o m a l a r s t w i e a m a t o r s k i m , a w k a ż d y m
t e c h n i c z n y c h , związanych
opór
młodzież,
ciągu
technicy,
emeryci.
zajmują
nauczyciele,
Obserwując
się
urzędnicy,
wystawy
o s t a t n i c h d w u d z i e s t u l a t dostrzec
głów
wolne
amatorów
można
w
przesu
w s w y c h rzeźbach s y m e t r i ę , u m o w n o ś ć , h i e r a t y z a c j ę p o
nięcia w g u s t a c h uczestników. Z m n i e j s z a się l i c z b a p r a c
s t a c i — j a k b y zastygłych w
złych, b l i s k i c h
syn
jego
być
nazwany
swej
świadomej
możliwą
Henryk, mimo
decyzji.
alternatywą
—
jak u
wyborem
przypadkowe.
rzeźby
Wciąż
do świątków,
ludowym
Forma
i odpowiadającej
Podobieństwa
И
nawiązań
rzeźbiarzem
a przemyślanym
cjonalnie
d o k o n a n y m geście, a l e już
jedynie
nie jest
może
z
racji
u niego
wiejskiego
jedną
świątkarza,
konwencji, bliskiej m u
emo
estetycznie.
ludowej
bowiem
i
amatorskiej
niektórych
istnieje t u podobny
krąg
ilość
obrazów
wystawach
(Łódź,
Warszawa)
jest
ich
oó
1/3 d o 1/2 w s z y s t k i c h p r a c .
Powolne,
ziomu
wystaw
n i e są
k i c z o w i , n a t o m i a s t rośnie
w y w o d z ą c y c h się z i n s p i r a c j i p o s t i m p r e s j o n i s t y c z n e j . N a
ale przecież
artystycznego
(oczywiście
reprodukcjom
widoczne
amatorów
opóźnioną),
podnoszenie
wiąże
z
się
z
opatrzeniem
się p o
recepcją
dzięki
artystycznym itd. Ulubionymi malarzami
a m a t o r ó w są V a n Gogh, impresjoniści, Matisse, Chagall.
Pomijam
pierowych
t u zorganizowaną produkcję m a k a t e k
i pa
„ d y w a n ó w " z j e l e n i a m i czy łabędziami,
gdyż
n a l e ż y t o już d o szczególnego p r o c e d e r u ,
sztukę l u d o w ą , a częściej
sztukę
kontynuującego
„dla l u d u " ,
zazwyczaj
wyzutą z w s z e l k i c h a m b i c j i . Prace tego r o d z a j u
ją się n a w y s t a w a c h
rodziny Majów
na
z Nowego Targu, pokazane
problemowej
Dehmela
nak
wystawie
wystawione
tego r o d z a j u
goriach
Z
amatorów, przykładem
w
kolei kilka
produckję
uwag
Czy
miały
Wiemy
właściwie
obrazy
Krakowie
amatorskiej
seryjną
to po
czy
omawiać
prostu
o górnikach,
w
kate
swoją
zawodo
specyfikę?
a i t o n i e w i e l e °.
Ale z d r o b n y c h w z m i a n e k w d a w n y c h czasopismach
z
literatury
zawodowych:
obcej
znamy
przykłady
m a r y n a r z y , rybaków, górników,
dzenie z zawodu
nie
w
swoją
stanie
górniczym,
tradycję
I
trwałych.
przecho
nie przypadkiem
który
i odrębność, w i d a ć
grup
leśniczych
ciągłe f l u k t u a c j e ,
do zawodu.
oraz
twórczości
i t d . A w i ę c środowisk w z g l ę d n i e z a m k n i ę t y c h ,
Dziś n a t o m i a s t o b s e r w u j e m y
właś
najmocniej
podkreśla
najsilniej
zarysowu
j ą c e się c e c h y
w s p ó l n e . Sądzę j e d n a k , że n i e t y l k o
dycja wchodzi
t u w grę, a l e p r z e d e w s z y s t k i m
charakter
pracy
i
a także s t w o r z o n y
związana
z
R.
jed
rzemiosło.
o środowiskach
one k i e d y k o l w i e k
tylko
w
B y t o m i u (1959 г.). T r u d n o
a m a t o r s k i c h . Jest
wych.
sztuki
pojawia
—
n i m potrzeba
tra
odrębny
rekreacji,
przez nasze państwo system
organi
zacji odpoczynku i o p i e k i n a d a m a t o r a m i , istnienie pręż18
Dotyczy
i
to
oczywiście
głównie
pokolenia
średniego
młodszego.
W ś r ó d s t a r s z y c h , a zwłaszcza w ś r ó d
stwa,
bywalców
robotniczego
dawnej
—
„Zachęty",
wciąż
żywe
ckliwo-sentymentalnego,
wicza
czy
Styki.
w
są
drobnomieszczeńczęści
środowiska
tradycje
malarstwa
manierze
Dominują
w
Żmurki,
tematyce
Stacho
kwiaty,
są też p e j z a ż e i n s p i r o w a n e n i e t y l e naturą co
częste
obrazami
Fałata.
Nie
mówię
t u oczywiście
o
seryjnych
k i c z ó w w r o d z a j u obnażonych A r a b e k
lowań
na w i l k i ,
malowanych
produkcjach
z wielbłądem, p o
kopii
pocztówek
i
oleo
d r u k ó w . T o j e s t już p r z e m y s ł . G o r s z y — n a b a z a r z e , n i e
w i e l e lepszy w sklepach k o m i s o w y c h i t p .
Malarstwo
bliczności,
takie
znajduje
zwłaszcza
gdy
uznanie
temat
wśród
potrafi
części p u
wzruszyć
s m u t e k , z a d u m a ) . P o d o b a się sąsiadom, z n a j o m y m ,
szacunek
W
otoczenia
pokoleniu
spotyka
się
dla
malującego.
średnim,
obrazy
zwłaszcza
inspirowane
w m a l a r s t w i e , czasem r o z u m i a n e g o
chwyt
fakturowy,
o sporej
coraz
wśród
koloryzmu
powierzchownie
częściej
jednak
jako
świadczące
już k u l t u r z e m a l a r s k i e j i o p a t r z e n i u ( n p . p r a c e
M. Kurdziela
ze S z c z e c i n a czy
z Koźla).
Abstrakcja,
zwłaszcza
prac,
inteligencji,
nurtem
ks. M . M a l a r z a z Puław, St. Jakockiego
uwagę
(np.
budzi
nowe poszukiwania
inteligencję
na fakt
nieraz
coraz
częstszego
świadomie
duże „ o b y c i e "
—
techniczną.
frapują
Tu
młodzież,
warto
pojawiania
malowanych,
zwrócić
się
takich
zdradzających
18
artystyczne.
R z a d z i e j s p o t y k a się stylizację opartą o sztukę l u d o
wą: m a k a t k i , w y c i n a n k i , malowane
są t o p r a c e
w
ludzi
starszych,
i c h pamięci t r a d y c j ą
talerze.
inspirowane
Przeważnie
żywą
sztuki dekoracyjnej.
jeszcze
Wycinanki
w y k o n u j ą z a z w y c z a j d a w n e n a u c z y c i e l k i a l b o też l u d z i e ,
k t ó r z y t e g o r o d z a j u p r a c e n a u c z y l i się robić n a l e k c j a c h
r y s u n k ó w i robót r ę c z n y c h w szkołach ( o c z y w i ś c i e
w o j n ą ) , a t e r a z j e n a starość kontynuują.
przed
II. 17. A. Wiśniewski,
Ofiary
alkoholu,
olej, 99 X 200 c m .
Toruń,
1963. II. 18. Paweł
Michiejewski,
Próżność,
ol.,
42 X 31 cm. Szczecin.
II. 19. Bronisław
Surowiak^
Zycie,
tusz, karton,
79 X 50 cm. Warszawa,
1965,
15
11. 20. Edward
Kołacz, Dziadek,
drewno,
wys.
64 cm. Szczecin.
11. 21. Zbigniew
Jóźwiak,
Dziewięciu
przysięgłych,
płaskorzeźba,
18,5 X
X 13 cm. Lublin.
II. 22. Tadeusz
Niewia
domski,
Rzeźba z cyklu
„Męczeństwo
Polski",
drewno.
Bielsk
Podlaski,
1963/4. II. 23. Wa
cław Maj, Głód, ol. płótno,
wiórki,
trawa,
50 X 100 cm.
Kocmyrzów,
pow.
Kraków,
ok. 1962.
nych
klubów
plastycznych,
zespołów,
częste
wystawy
Dominuje
(w
pewnym
tyka
t u m a l a r s t w o . Pejzaż,
okresie
pracy). K o l o r
ta
potrzeba
z
naturalnej
pod wpływem
zamiłowanie
reakcji
w
na
świecie
Charakterystyczna
stosowana
wiązania
tej
t u jako
rodzaj
jest
Cepelia
też i i s t n i e n i e w R y d u ł t o w y c h
ków
kilka
odkąd
nawet
odeszła
się
i
barwy.
rzeźba
w
węglu
z
racji
na
s y m b o l u . Zachętą
i muzea
(E. B ą k ) , j a k
specjalnej
szkoły. Ś r o d o
a r t y s t y c z n y c h , są
sztuką,
instruk
zwłaszcza
ama
technikami
graficznymi.
Prymityw
raczej
16
śladu
po
Śląsk
ma
coprawda
przejściową
modę
na
(Bąk, Z i ó ł k o w s k i ) , a l e m i n ę ł a
ambicje
poważne,
praca
z
tematykę
ona
szybko.
amatorami
w i ę c w k i e r u n k u d a n i a i m m o ż l i w i e dużej s u m y
mości, zbliżenia k u osiągnięciom
W
jako
innych
cechę
środowiskach
znamienną,
twórczością
k w i a t jest w
nich widoczny
obserwuje
zależność
Taft
skrupulatnie
np.
z
między
samotną
modzie.
Bazyli
ogrody,
każdy
i można mieć zaufanie,
umiejętnościami
postacią
powstają
i i z o l o w a n ą . Zarzucają
w
metalu.
I
nie
zawsze
m u , że
zajmuje
a r t y s t y c z n e j , a l e p o p r o s t u a b y dać
że
malarz.
zawodowymi
jest
Ociepko
się,
pracą
ogrodnik
piękne
j e s t o n w ł a ś n i e t a k i , j a k go p r z e d s t a w i a
Zgodnie
idzie
wiado
profesjonalnym.
zawodach
pewną
artystyczną.
maluje
i
kształtuje
się twórczość ślusarzy, b l a c h a r z y , t o k a r z y , k t ó r y c h
t u nie w
ale
tych
fantastyczną
światła
j e s t w i ę c n a Śląsku duże s k u p i s k o
zajmujących
Sosnowcu,
i
(i i n n y c h ) o b r a z a c h n i e zostało. F a m a sukcesów O c i e p k i
a
torów
w
Żywirska
Kiedyś
spowodowała
Albiczuk
torzy, sale —
Górnicze
dr
obraz
(!!!)
godziny
p o d o b n i e zresztą j a k i h u t n i c y .
zajęć
Muzeum
stamtąd
Górnośląskie
wynika
w i s k o g ó r n i c z e o t o c z o n e j e s t szczególną opieką ze s t r o n y
możliwość
nie m a Muzeum
i c h miało
Związków Zawodowych,
Stworzono
uczestniczy
długie
pamiątkarstwa,
surowca —
tema
dziwactwami, bajkami, fantazjami. Nie
pracach k l u b u przy k o p a l n i „Wieczorek", jego
pleneru
na
jest
—
Prawodopodobnie
do
kopalnię,
d l a Śląska
fantastyka,
inspiracji
pozbawionym
do m i e j s c o w e g o
produkcji
czasem
żywy, i n t e n s y w n y .
koloru,
przebywania
dla
się
w
itd.'
tylko
z
prace
potrzeby
świadectwo swoich
umiejętności, pokazać — n a w e t s a m e m u s o b i e —
ność o k a i dłoni. I n i e w a ż n e j e s t w t e d y
ponują
scenę
Matejki —
swego
nie
figuralną,
czy
kopiują
w
mistrzostwa,
Oczywiście
znalezienia
w
stolarze
ujścia
pełni p o d c z a s
i
ci
dla
problemami
sztuki
wistycznym
oraz
którzy
sposób
surowca i techniki sprzyja
podjęciu
pracy
twórczej
w
pracy.
mają
do
drew
w naturalny
obranej
dziedzinie.
I n t e r e s u j ą c y m z a g a d n i e n i e m j e s t twórczość p l a s t y c z n a
w
środowiskach i n t e l i g e n c j i , wśród reprezentantów t z w .
wolnych
a więc
zawodów.
Obserwuje
i u n a s , duży
wzrost
się
na
całym
zainteresowań
n y c h , zwłaszcza w ś r ó d i n t e l i g e n c j i t e c h n i c z n e j
M a l u j e , rzeźbi, k o l e k c j o n u j e ze z n a w s t w e m
świecie,
techników.
Odbywa
się
jakby
r e g u l a c j i społeczno-kulturowej. W z r o s t o w i
nia
humanistów
liczniejsze
naukami
ścisłymi
przykłady z a j m o w a n i a
środowisku
abstrakcyjnej,
właśnie
zainteresowanie
nurtem
konstrukty-
informelem.
artystyczną n a j s i l n i e j p r z e j a w i a
twórczością
się w ś r ó d l e k a r z y .
Nie
k i e d y p r o w a d z i n a w e t do z e r w a n i a z medycyną i całko
witego
czy
przestawienia
literaturę.
Choromański,
Lekarze
stawy
swoich
zainteresowań
Przykładem
Pomianowski,
rzeźbią, malują,
chociażby
na
sztukę
Boy-Żeleński,
Lutowski.
mają
też s w o j e
liczne
wy
z a r ó w n o u n a s , j a k i za granicą, co d o w o d z i ,
problem
jest
natury
ogólnej, n i e t y l k o związany
że
z sy
tuacją w n a s z y m k r a j u . N i g d y n a t o m i a s t n i e s p o t y k a się
i lekarzy.
wystaw
współczesn-j
proces
samo-
zainteresowa
towarzyszą
się p l a s t y k ą
tym
artystycz
i d a w n ą sztukę w i e l u a t o m i s t ó w , f i z y k ó w , c h e m i k ó w , i n
żynierów,
W
c h y b a świadomość i
Wśród w o l n y c h zawodów zainteresowanie
możliwości,
c z y n i e n i a z d r e w n e m , chętniej rzeźbią w ł a ś n i e w
n i e . Znajomość
techników.
i s t n i e j e największa
obraz
normalnej
wszyscy,
inżynierów,
ujawnienia
blasze
twórczość w y n i k a t u z p o t r z e b y
wykorzystanych
spraw
czy s a m i k o m
coraz
uczonych.
plastycznych
torów. C z y m
to
sędziów,
adwokatów
Medycynę zawsze t r a k t o w a n o j a k o zawód
wymagający
Medycyna
nie
i
prokura
wytłumaczyć?
tylko
graniczyła
wiedzy,
z
ale
astrologią,
d a w n a wśród p l e m i o n A f r y k i ,
i
a
szczególny,
wtajemniczenia.
jeszcze
do
nie
A u s t r a l i i czy N . Z e l a n d i i
f u n k c j e l e k a r z a pełnił c z a r o w n i k , n a S y b e r i i szaman i t d .
17
24
II. 24. St. Popek,
Komora
gazowa,
z cyklu:
„Majdanek",
21,5 X 15 cm. Łańcut, pow. Rzeszów, 1964. II. 26. A. Bigajski,
Chirurg,
lechn.
mieszana,
47 X 33 cm. Łódź, 1965.
25
18
linoryt.
Głowa,
26
Lublin.
II. 25. Andrzej
Bigajski,
tusz, 41 X 29,5 ст., 1964. II. 27. Ignacy
Drzewa,
tusz.
Romanowski,
0
powołaniu mówiło
kapłańskiego
świadczył
i
o
się t y l k o w
właśnie
szczególnym
1 j e g o dolą. N i c w i ę c
społecznikami,
wodzie
do
pionierami
lekarza
Wybór
zainteresowaniu
dziwnego,
I
zawodu
człowiekiem
że l e k a r z e
postępu.
najwyraźniej
byli
często
właśnie
uwidacznia
w
się
za
dyspro
p o r c j a p o m i ę d z y humanistyczną aureolą z a w o d u a p r a k
tyką, która c o r a z
częściej s p r o w a d z a
wąsko-specjalistycznej,
Warsztat
się d o działalności
lekarza
nie daje
pola
dla zain
malowanie
wość
zaspokojenia
tego
w
ogromnej
nieraz
nego, z a h a m o w a n i a
reakcji
tu
rolę
Dla
nie tyle
świetnego
specjalisty
figurek
kiem,
Twórczość
nawet
od operacji
lekarza
od
młodych
zabaw
i
napięcia,
w
myśleć,
czasie
że
od
których
uciech
świat
więc
rekompensaty.
odpoczyn
po godzinach
jego
korze
pełnych
m u nawet
palców
uczuć, k t ó r e t r z e b a
hamować
po
zależy
życie
dziecka. Rzeźba jest t u j a k b y p o w r o t e m w świat
w
rówieśników.
swój
0 artystycznej
azylu,
Bywają
t a l e n t , myślą
karierze.
ucieczki
od
też
stanowi
otoczenia,
tacy,
Część
zrażona
niepowodzeniem
z dalszego u p r a w i a n i a p l a s t y k i , i n n i
rezygnują
ze
swych
którzy
o studiach plastycznych,
zamiłowań,
nawet
jednak
wówczas
uczelnię.
p a d k u p o m o s t e m m i ę d z y n i m i a publicznością, naturalną
uczuciowych,
Kossakowskiego,
nie wolno
sprawności
rodzaj
od
dzieci, rzeźbienie w
odprężenia
lat
prze
fotografii
psychicz
wymaga
i polichromowanie i c h jest nie t y l k o
ale i potrzebą
uczestnictwa
D l a w s z y s t k i c h r u c h a m a t o r s k i s t a j e się w t a k i m w y
a r t y s t y c z n a pełni
co
jako
U innych
teatru,
g d y n i e u d a j e i m się dostać n a w y ż s z ą
dr Jana
serca
d l a poezji,
Dodać
odpoczynku,
chirurga prof,
zainteresowań
zainteresowań.
k o n c e n t r a c j i , napięcia
hobby
formę
nie
n a t u r a l n y c h odruchów
estetycznych.
stanowi
możli
pracy
m o ż n a jeszcze, że c h a r a k t e r p r a c y
niego
rzeźbienie
pełną
swojej
rodzaju
plastyczne
czy f i l m u . Są też l u d z i e , d l a k t ó r y c h t w ó r c z o ś ć
teresowań h u m a n i s t y c z n y c h , podczas g d y p r a w n i k , socjo
mają
czy
jawianych
log
psycholog
swoje
w życiu k u l t u r a l n y m , n i e r z a d k o o b o k j e d n o c z e ś n i e
rezygnuje
czy
traktują
s p r a w d z i a n umiejętności, celności o b s e r w a c j i .
wierząc w
technicystycznej.
zawodowy
Niektórzy
o d n i e s i e n i u do s t a n u
lekarzy.
ludzki,
bezwzględnie
—
bazą,
z
której
zajęciach w
korzystają,
uczestnicząc
w
wystawach,
o g n i s k a c h czy s p o t k a n i a c h k l u b o w y c h .
W s z k o l e , w o j s k u , m i e j s c u p r a c y są p r z e w a ż n i e z n a n i
1 c e n i e n i , i m też p o w i e r z a się troskę o plastyczną
oprawę
akademii,
gazetki
zabaw,
ścienne. Są
Czy
Trudno
uroczystości.
użyteczni,
wszystkich
do
studiów
zaliczyć
osoby
stricto
amatorami,
do
amatorów?
przygotowujące
plastycznych,
c a ł k o w i t e p o ś w i ę c e n i e się z a w o d o w i
sensu
sale,
szanowani.
i c h można
u w a ż a ć za a m a t o r ó w
świadomie
Dekorują
nastawione
się
na
p l a s t y k a . N i e będąc
uczestniczą
oni
w
pracach
a m a t o r ó w , starając się w r a m a c h p r a c o g n i s k czy z e s p o
aby być d o b r y m c h i r u r g i e m .
ł ó w z d o b y ć m a k s i m u m w i a d o m o ś c i i umiejętności, k t ó r e
dałyby
MOTYWY TWÓRCZOŚCI
Trudność
nymi
na
mówienia
t y m , że
treści. A m a t o r
w
amatorowi
wyuczeni, szkoleni w
pewną
o a m a t o r a c h polega
pojęciu
między i n
t y m mieszczą
n i e jest
się
bowiem
różne
równy.
daną
i m wiedzą
i są p r y m i t y w n i ,
odkrywający
d l a siebie
rzeczy
samodzielnie
najprostsze
—
jak
których
znajomości
sztuki
p u s t y m dźwiękiem
Tycjana,
Rubensa
czy
—
jest
nawet
w y m i e n i e n i t u młodzi l u d z i e
to p o t e n c j a l n i
niż i n n i zrozumieć p r o b l e m a t y k ę dzieła. A l e
rozbudzone
27
miesza,
a b y t r z y m a ł y się k a r t o n u . . . L u d z i e o d u ż y m bagażu
świetnej
się
Wszyscy
świadomi o d b i o r c y s z t u k i , miłośnicy c z y n n i , z d o l n i l e p i e j
się w w o d z i e czy ślinie,
j a k się r o z r a b i a f a r b y w p r o s z k u , z c z y m się j e
dzy,
Są
o g n i s k a c h , n a k u r s a c h , operujący
m a l u j e , czy a k w a r e l ę r o z p u s z c z a
i m w i ę k s z e szanse d o s t a n i a się n a s t u d i a a r t y
styczne.
i
nazwisko
Matejki
wie
prymitywi
dla
Rembrandta,
(bo
znam
i ta
kich).
Cóż może
łączyć
człowieka, który
m a za sobą
parę
l a t s t u d i ó w n a a r c h i t e k t u r z e czy n a w e t u k o ń c z y ł historię
s z t u k i i r y s u j e l u b m a l u j e — z szewcem żyjącym w m a
łym m i a s t e c z k u , d l a którego
cały
świat w i e d z y
kończy
się n a s z k o l n y c h p o d r ę c z n i k a c h . A m a t o r e m j e s t
zarówno
prof.
jak
Szuman,
psycholog
i
znawca
sztuki,
i w i e j s k i p a s t u c h . J a k w i d a ć , rozpiętość o g r o m n a .
dycje
nieporównywalne,
Występują
ten
fakt
że
i c h ogromną
czynią
to
własnych niepokojów
się
uwolnić,
spędzić
swego
to
życia,
się l i c z y ć
w
często
są
różne
zaspokaja.
Tak
występuje
jako
ze
Inni
gdyż
tworzą
i rzeźbią, a b y
chcą
po
prostu
dopiero
w
twórczości
sprawy
ważne,
z
wobec
i
funkcje
potrzeby,
które
sprzyjających
strony
otoczenia,
zainteresowania
jest
w
uprawianie
rysowanie,
n a t u r a l n e wśród
latach
są
należy
Powodów
twórczości
warunkach
i w
sens
I
amatorów.
malują?
np. malowanie,
którymi
Przy
kontynuowane
godziwie
przegranego.
rzeźbią
się
wizerunki
inaczej
zjawisko
i sam
im
t a k czy
bowiem
człowieka,
chęcie
Jedni
postępowaniu
ludzie
różne
młodzieży.
dobrze.
widzą
ogromne,
Dlaczego
wiele,
inni
radością,
czy o b s e s j i , m a l u j ą
uspokoić.
czas,
różnice
tworzą.
też i i n n e różnice. J e d n i naśladują
napawa
wydaje,
t a k j a k i pracę, k t ó r e
też
Kon
życiu
sztuki
rzeźbienie
dużej
i
części
przy
te
za
bywają
dojrzałych.
19
ambicje, skoro nie znajdą potwierdzenia, stają się nieraz
t i e farbą, k t ó r ą syn u s t a w i a j e j w słoiczkach, w
źródłem
l o n y m porządku).
od
goryczy,
środowiska,
ambicje
niezadowolenia,
do
megalomanii.
t a k i e n i e są d o s t a t e c z n i e
wychowawczy
prowadzą
do
Dodajmy,
izolacji
że
uzasadnione.
p o l e g a w i ę c n a t y m , a b y umieć
Wyjątkową
często
Problem
odpowied
ludzi
w p r o s t rolę o d g r y w a
starych,
pustkę, s t a j e
emerytów.
się
n i o r o z ł a d o w y w a ć p r z e r o s t y a m b i c j i i n i e czynić z r a d o s
istnienia. Zdarza
n y c h adeptów s z t u k i l u d z i zgorzkniałych i zdziwaczałych.
nia
Podsycanie w
do p r o
zajęć
itd. —
ujemnie
Enri
zaczęła
cesów
nich
ambicji i nadziei
destruktywnych w
na p r a c y , k o n t a k t a c h z
Są l u d z i e
amatorskie
życia,
psychice,
prowadzi
odbija
się
d o j r z a l i , a k t y w n i e pracujący,
uprawianie
przydaniem
sztuki
mu
jest
nowych
dla
których
wzbogaceniem
barw.
Jak
to
ich
więc
l e k a r z y , inżynierów,
chemik
Maluje
wybitny
i fizyk, liryczne obrazki rysuje subtelny
pisarz obok
i
naukowców.
ptaków
potrzeby,
swych
prac
poeta,
l i t e r a c k i c h rzeźbi f i g u r k i
( i l . 45, 46). C z y n i ą
z konieczności
to d l a siebie,
rozszerzenia
z
ludzi
własnej
doznań,
wzboga
Bywają
niejszą,
sytuacje,
może
w
nawet
których
ostatnią
twórczość
nicią,
jest
najważ
wiążącą
światem. I nie myślę t u n a w e t o p r z y p a d k a c h
ludzi
patologicz
n y c h j a k M o n s i e l , a l e o l u d z i a c h zupełnie z d r o w y c h
chicznie, których
życie
ułożyło
się w
ze
sposób
psy
tak nie
sesją,
wania
w
równowagi
rzeźbie,
środowiskiem,
gdy
odczuwa
swe
w
konflikt
niedopasowanie
c z y n n i k i zewnętrzne wyrzucają
do
ze
życia,
go p o z a b u r t ę
nor
m a l n e j egzystencji.
Przykładem jest t u twórczość b l i s k o
80-letniego
Borowczyka.
we,
na
Eliasza
dziecięco u r o c z e
wpół
Józefa
maluje
o b r a z k i lewą
sparaliżowany,
porozumienia
się
Nowak,
głosem
która
niewielkie
Maluje on swe
ręką, leżąc w
pozbawiony
nawet
z otoczeniem.
mimo
obrazki
wrażli
utraty
Inny
wzroku
( i l . 9), posługując
łóżku
możliwości
przykład:
z
nie
dają
takiej
konfliktu
wania
równowagi
rodzinnego,
(relikt wojny
uwalnia
wizuje
umysł
od
Bywa,
że
k i e m sprawdzając k o n t u r , z a m a l o w u j e
11. 28. Kazimierz
20
poszczególne p a r
Łański,
Deszcz,
manią, o b
dla nich
dziecka,
przeważ
tle
obawy
wizji,
to j e d y n y
Pobudki
wentyl
psychicznej
twórcze
bywają
szoku,
areszto
plastyczna
niejako
nad nimi
rzadziej
lękowym,
i okupacji). Wypowiedź
sprawować
jest
stanom
nie
zacho
malarstwie,
na
śmierci
na zachowanie
Sumuję.
W
dręczących
je, pozwala
obiekty
władzę,
pano
bezpieczeństwa,
równowagi.
różne.
Zabawa,
chęć p o p i s u , s a t y s f a k c j a j a k ą d a j e s a m a czynność k s z t a ł
towania, lepienia, modelowania, rysowania. Potrzeba
powiedzenia
sensu
treści, k t ó r e nurtują
istnienia
ustosunkować
poprzez
własną
się d o t w ó r c z o ś c i
wy
człowieka,
znalezienia
twórczość.
Jak
więc
amatorów?
KRYTERIA OCENY
przy
doty
jest
bywa
Wiem
następnie,
renci
niezrozumia
twórczości
J a k i m i k r y t e r i a m i mierzyć
scenę,
ludzi
psychicznej
rozmiękłego
reliefową
Łucja
Pluskowska
ogarniętych
swoim
t y m dość szczególną techniką ( n a j p i e r w f o r m u j e z p a p k i
papieru
Kamiński
społecznie.
psychicznej.
Początkiem
zakłócenie
uporem
się
pracy,
Długosz,
Felicja
Twórczość
ujście
pozwalający
wchodzi
sensem
upodoba
na skutek
Alfred
twórczość
oni
Dzieje
człowiek
i
t y l k o ucieczką, b y w a i czymś w i ę c e j — ś r o d k i e m
wać.
tak, gdy
nawet
amatorów-emerytów,
ważne
lękowymi.
życiu
powstałą
późnych l a t a c h . H e l
Michałowska,
patologii —
stanami
szczęśliwy, że d o p i e r o w t w ó r c z o ś c i odnajdują j e g o sens.
się
Marta
granica
im
84 l a t a , J u l i a n
n y c h , skłóconych z o t o c z e n i e m ,
obsesjom.
c e n i a s w e g o świata.
później
mając
w i e l u i n n y c h . Twórczość
I
nieraz
70 l a t , p o d o b n i e
stów, t o z a g a d n i e n i e
u p r z e d n i o w s p o m i n a l i ś m y , m a l u j e i rzeźbi w i e l u w y b i t
nych
malować
Mickiewicz,
i
treścią,
ona
się, że istniejące w młodości
dochodzą d o głosu w
ponad
twórczość w
Wypełnia
i uzdolnienia, zarzucone
mając
otoczeniem.
nową
okreś
jedno
—
być i s t o t n e , ale t y l k o w t e d y ,
drzeworyt,
twórczość
nie estetycznymi.
13 X 37,5 c m . Zamość,
Te
gdy chodzi
1965.
amatorów?
bowiem
mogą
o cele
upow-
II.
szechnieniowe.
torskiej
dla
leży
A l e znaczenie
przede
samego
społeczeństwo
Twórczość
amatorska,
czy
użyteczna
mniejszy
dla
samego
jaką
amatorska
sztuki,
pełni
nie
a n i też
kultury
jest
niezależnie
walor
nie
o nowe
od
a u t o r a , dawać
ma
wartości.
tury. I
t y l k o to jest naprawdę
M i a r ą w a r t o ś c i b ę d z i e w i ę c n i e dzieło, a p r z y n a j m n i e j
n i e t y l k o dzieło, a l e r o l a j a k ą
Na
ile pomaga
m u żyć.
Co
zbliża
czy
oddala
wielkich
osiągnięć
go
Amatora
należy
wojowych,
mu
kul
talent,
K i e d y ś n a j e d n e j z t a k i c h w y s t a w przeszedłem obojęt
pamiętam
d z i e w c z y n k a w krótkiej, płóciennej sukieneczce
—
mała
zasłaniała
i
ciekawe
opie
k u n k a amatorów. N i e wiedziałem i n i e bardzo sobie
zda
w
nieuczona
i
jego
możliwości
a n i e obcą.
ileż
i trzeba widzieć
sztuce
amatorów.
się
Właśnie
wiedzą.
zbyt
cennego
Już
zaczynem
dlatego
Cezanne,
znane,
dały
roz
Trzeba
kultury,
życia.
stawała
rozwiązań.
też t o co
nieraz
nowych
że
cenne
twórczość
kierunków
n i e była
skrępowana
Gauguin, V a n Gogh
żeby
je
omawiać.
A
teatrowi powojennemu
u
—
to
nas
zespoły
—
stu
denckie. B I M - B O M , STS, С О - T O , T e a t r na Tarczyńskiej,
Gdańska
Galeria itd.
Zdarzają
w s t r a c h u oczy dłońmi. P r a c a n i e b y ł a c i e k a w a . „ C z y w i e
P a n , k i m j e s t a u t o r ? " — zapytała m n i e m i e j s c o w a
szkołę
Oczywiście, można
satysfakcję,
ważne. C i e k a w y
—
skali
w i ę c w i d z i e ć r u c h a m a t o r s k i j a k o w i e l k ą szkołę
przykłady
którym
w
go j e g o m i a r ą ,
czy
kultury.
czasem j a k o
regułami,
na
oceniać
mierzyć
życiu
daje,
ma
m a l a r s t w o — t o r o d z y n k i , t o w a r t o ś ć , żeby
obrazka,
od
mu
być
n o robić w y s t a w y , w s p i e r a ć r u c h a m a t o r s k i .
koło
pełni twórczość w
człowieka.
t a k r z e c — d o d a t k o w a . A l e n i e p o t o się p r z e c i e ż p o w i n
nie
cm.
czy
u ł a t w i a ć p r z y s t o s o w a n i e d o życia, zbliżać d o s z t u k i ,
rewelacyjne
12 X 28
tusz,
winna
tego
artystyczny,
Pejzaż,
ama
ona
założeniu a n i p o m o s t e m
do
wzbogacać s k a r b c a n a r o d o w e j
większy
roli,
Twórczość
bowiem w swym podstawowym
zbliżającym
Kamiński,
społeczne twórczości
wszystkim w
twórcy.
29. Julian
się w p l a s t y c e a m a t o r s k i e j dzieła i n t e r e s u
jące, a n a w e t w r ę c z
doskonałe. Z d o l n e
wać a n a w e t wzruszyć. I rzecz w
nas
zafascyno
t y m , że s z t u k a
ama
w a ł e m sprawę dlaczego m a m o t y m wiedzieć. N a w y s t a
t o r s k a czy „ n a i w n a " — z d o l n e są dać n a m t e p r z e ż y c i a ,
w i e interesował m n i e obraz, a n i e p e r y p e t i e a u t o r a . A l e
których
pojechałem
współczesnego m a l a r s t w a .
do w s i , gdzie mieszkał. M i a ł
wtedy
jakieś
co t a k i e coś żyje... M i a ł t y l e siły w rękach, co
dziecko.
zaspokoi
obejrzenie
kolejnej
ciach
i pięknościach,
odbiega
od wyrażania
spokajania
w a ł . W i e l k i e p s y , szczerzące zęby, o g r o m n y c h l u d z i , b e z
człowieka.
bronne,
potrzeb,
A
które
sztuka
są
naturalnymi
amatorów
czy
nie
wraca
l u d z i o m t e wartości, z których
nalna
n a długo
C z y m a sens k r y t y k o w a n i e m a l a r s t w a n p . Józefy
No
zarówno
to raczej
słabe
u d o l n e r y s u n k i , ale było m i wstyd...
się
wycofała.
ci, d l a których
Dlatego
sztuka
potrzebami
„naiwnych"
i
dzieci. Były
mądroś
treści b u
dzących emocjonalną r e a k c j ę w i d z a . Z r e z y g n o w a ł a z z a
G d y mógł, g d y m u p o z w a l a n o — rysował, czasem m a l o
przerażone
wystawy
S z t u k a współczesna, p r z y w s z y s t k i c h s w y c h
d w a d z i e ś c i a k i l k a l a t , a l e cierpiał n a z a n i k mięśni, c z o ł
gał się z t r u d e m p o z i e m i , o b r z u c a n y w y z w i s k a m i — p o
nie
sztuka
sięgają
nowoczesna
przy
profesjo
do
niej
jest
nie
w a k i czy w o l n o t o robić? Co j e j p o w i e d z i e ć ? Ż e p l a m k a
zrozumiała, j a k też i c i , d l a k t ó r y c h j e s t o n a zrozumiała
w
ale
lewym
r o g u zanadto
się w y r y w a
z
całości?
P r a c a z a m a t o r a m i t o p r a c a z ż y w y m i ludźmi, r ó ż n y
mi
ludźmi. I
jeśli n i e k t ó r y m
warto
nawet
dawać
rady
niewystarczająca.
Na
wystawach
i w s k a z ó w k i , t o u i n n y c h t r z e b a umieć t y l k o uszanować
dualny
obraz
i c h t r u d . R o z u m i e ć , że s z t u k a j e s t n i e t y l k o grą
porusza
o n naszą
ale
że
za
płótnem
obrazu
stoi
człowiek,
któremu
s z t u k a p o m a g a żyć, i już t y l k o z t e g o p o w o d u
na
szacunek.
form.
ta
zasługuje
amatorów
znajdujemy
prace,
r y c h p r z e m a w i a d o n a s osobowość t w ó r c y , j e g o
czy
świata.
I
znacznie
wyobraźnię,
ważniejsze
nie po
to, aby
któ
jest,
że
niż t o , że m a o n t a k i e
inne malarskie niedostatki. Na wystawy
chodzimy
z
indywi
zobaczyć
amatorów
nieskazitelną
kon
strukcję czy e l e g a n c j ę k o l o r y s t y c z n y c h r o z w i ą z a ń . Z g ó r y
21
П. 30. Paweł
Michiejewski,
Sam na bezdrożu,
ol. płyta
pilSn.,
40 X 49 cm.
Szczecin.
II. 31. Florian
Myślicki,
Paryż 1960, tempera,
24,5 X 18,5 cm.
Puławy.
II. 32. Lena
Daszewska,
Kumoszki,
ol. pł., Kielce.
II. 33. Janusz
Maksymiuk,
Portret
mężczyzny,
akwarela,
26,5 X 18,5 ст. II. 34. Barbara
Białas,
Parasolki,
tempera,
66 X 44,5 cm. Szczecin.
II. 35. Władysław
Rząb, Łaźnia w Zgierzu,
olej,
68 X 57 cm.
Zgierz.
22
П. 29. Julian
szechnieniowe.
torskiej
dla
leży
A l e znaczenie
przede
samego
społeczne t w ó r c z o ś c i
wszystkim w
twórcy.
społeczeństwo
Twórczość
amatorska,
czy
użyteczna
mniejszy
sztuki,
dla
samego
nie
a n i też
jest
niezależnie
od
dawać
ma
wartości.
tury. I
t y l k o to jest
M i a r ą w a r t o ś c i b ę d z i e w i ę c n i e dzieło, a p r z y n a j m n i e j
n i e t y l k o dzieło, a l e r o l a j a k ą pełni twórczość
człowieka.
Na
ile pomaga
m u żyć.
Co
zbliża
czy
oddala
wielkich
osiągnięć
go
Amatora
należy
wojowych,
mu
talent,
i
ciekawe
—
pamiętam
d z i e w c z y n k a w krótkiej, płóciennej sukieneczce
—
mała
zasłaniała
skali
jego
możliwości
a n i e obcą.
ileż
opie
k u n k a amatorów. N i e wiedziałem i n i e bardzo sobie
zda
i trzeba widzieć
sztuce
amatorów.
się
Właśnie
wiedzą.
zbyt
cennego
Już
zaczynem
dlatego
Cezanne,
znane,
dały
roz
Trzeba
kultury,
życia.
stawała
rozwiązań.
też t o co
nieraz
nowych
że
cenne
twórczość
kierunków
n i e była
skrępowana
Gauguin, V a n Gogh
żeby
je
omawiać.
A
teatrowi powojennemu
—
to
u nas
zespoły
—
stu
denckie. B I M - B O M , STS, С О - T O , T e a t r na Tarczyńskiej,
Gdańska
Galeria itd.
Zdarzają
w s t r a c h u o c z y dłońmi. P r a c a n i e b y ł a c i e k a w a . „ C z y w i e
P a n , k i m j e s t a u t o r ? " — zapytała m n i e m i e j s c o w a
w
nieuczona
i
przykłady
K i e d y ś n a j e d n e j z t a k i c h w y s t a w przeszedłem obojęt
szkołę
Oczywiście, można
satysfakcję,
kul
jako
regułami,
którym
w
jego miarą,
czasem
naprawdę ważne. C i e k a w y
na
go
czy
kultury.
w i ę c w i d z i e ć r u c h a m a t o r s k i j a k o w i e l k ą szkołę
m a l a r s t w o — to r o d z y n k i , t o wartość, żeby
obrazka,
oceniać
mierzyć
życiu
daje,
ma
n o robić w y s t a w y , w s p i e r a ć r u c h a m a t o r s k i .
koło
od
w
mu
być
t a k rzec — d o d a t k o w a . A l e n i e p o t o się p r z e c i e ż p o w i n
nie
cm.
czy
u ł a t w i a ć p r z y s t o s o w a n i e d o życia, zbliżać d o s z t u k i ,
rewelacyjne
12 X 28
tusz,
winna
tego
artystyczny,
autora,
nie
o nowe
Pejzaż,
ama
o n a pełni
amatorska
kultury
walor
jaką
założeniu a n i p o m o s t e m
do
wzbogacać s k a r b c a n a r o d o w e j
większy
roli,
Twórczość
bowiem w swym podstawowym
zbliżającym
Kamiński,
się w p l a s t y c e a m a t o r s k i e j dzieła i n t e r e s u
jące, a n a w e t
wręcz
doskonałe. Z d o l n e
nas
zafascyno
w a ć a n a w e t w z r u s z y ć . I r z e c z w t y m , że s z t u k a
ama
w a ł e m sprawę dlaczego m a m o t y m wiedzieć. N a w y s t a
t o r s k a c z y „ n a i w n a " — z d o l n e są dać n a m t e p r z e ż y c i a ,
w i e interesował m n i e obraz, a n i e p e r y p e t i e a u t o r a . A l e
których
pojechałem
współczesnego m a l a r s t w a .
do w s i , gdzie mieszkał. Miał
wtedy
jakieś
nie
zaspokoi
obejrzenie
kolejnej
wystawy
S z t u k a współczesna, p r z y w s z y s t k i c h s w y c h
d w a d z i e ś c i a k i l k a l a t , a l e cierpiał n a z a n i k mięśni, c z o ł
ciach
co t a k i e coś żyje... M i a ł t y l e siły w
dzących emocjonalną r e a k c j ę w i d z a . Z r e z y g n o w a ł a z z a
rękach, co
dziecko.
i pięknościach,
malo
spokajania
w a ł . W i e l k i e p s y , szczerzące zęby, o g r o m n y c h l u d z i , b e z
człowieka.
bronne,
G d y mógł, g d y m u p o z w a l a n o — rysował, czasem
potrzeb,
A
odbiega
które
sztuka
są
nie
wraca
l u d z i o m t e wartości,
nalna
n a długo
C z y m a sens k r y t y k o w a n i e m a l a r s t w a n p . Józefy
No
zarówno
dzieci.
Były
to raczej
słabe
u d o l n e r y s u n k i , a l e było m i w s t y d . . .
się
naturalnymi
amatorów
i
przerażone
od wyrażania
mądroś
gał się z t r u d e m p o z i e m i , o b r z u c a n y w y z w i s k a m i — p o
Dlatego
sztuka
potrzebami
„naiwnych"
z których
wycofała.
c i , d l a których
czy
treści b u
sztuka
sięgają
nowoczesna
przy
profesjo
do
niej
jest
nie
w a k i czy w o l n o t o robić? Co j e j p o w i e d z i e ć ? Ż e p l a m k a
zrozumiała, j a k też i c i , d l a k t ó r y c h j e s t o n a zrozumiała
w
ale
lewym
rogu zanadto
się w y r y w a
z
całości?
P r a c a z a m a t o r a m i t o p r a c a z ż y w y m i ludźmi, r ó ż n y
mi
ludźmi. I jeśli n i e k t ó r y m
warto nawet
dawać
rady
niewystarczająca.
Na
wystawach
i w s k a z ó w k i , t o u i n n y c h t r z e b a umieć t y l k o uszanować
dualny
obraz
i c h t r u d . R o z u m i e ć , że s z t u k a j e s t
porusza
o n naszą
ale
że
za
płótnem
sztuka pomaga
na
szacunek.
obrazu
stoi
n i e t y l k o grą
człowiek,
form,
któremu
żyć, i już t y l k o z t e g o p o w o d u
ta
zasługuje
amatorów
znajdujemy
prace,
r y c h p r z e m a w i a d o n a s osobowość t w ó r c y , j e g o
czy
świata.
I
znacznie
wyobraźnię,
niż
ważniejsze
nie po
to, aby
zobaczyć
któ
jest,
t o , że m a o n
inne malarskie niedostatki. Na wystawy
chodzimy
z
indywi
że
takie
amatorów
nieskazitelną
kon
strukcję czy e l e g a n c j ę k o l o r y s t y c z n y c h r o z w i ą z a ń . Z g ó r y
21
38
Władysław
Sułowski,
Nowa
Huta:
II. 36. Starość,
lakier,
płyta pilśń., 60,3 X 40,5 cm. 1965. II. 37. Stwór,
lakier,
płyta pilśniowa,
59 X 39,5 cm. 11. 38. Władysław
Kuczrado, Pożegnanie,
ol. pł., 53 X 73 cm. Kluczbork.
II. 39.
Franciszek
Kocielski,
Jezioro
w górach, tempera,
41 X 30
c m . Кгакоги, 1961. П. 40. Alfred
Długosz,
cykl
„Chopin"
— Nokturn,
gwasz,
karton,
30 X 21 cm. Gorlice,
1965.
Rzeźby
godzin
pisania,
i
obrazy
pracy,
koszt
wymagają
farb,
p a p i e r u jest nieraz
Bronię
zresztą
ale i pieniędzy,
więc
pędzli,
nie
gdyż
płótna,
w
tylko
tysięcy
odróżnieniu
gipsu,
od
drzewa
czy
znaczny.
wystaw
amatorów.
Mają
one
bowiem
znaczenie nie t y l k o d l a n i c h samych, ale i d l a widzów,
dla
publiczności,
pokazy
która
przeważnie
upowszechniają
sztukę, zbliżają
Bronię j e d n a k
tych wystaw
w i e m , że t y l k o n a j l e p s z e
między w i d z e m
autentycznym,
i
tłumnie
uczęszcza. Są w i ę c c z y n n i k i e m
takie
niej.
z ciężkim
sercem,
dzieła p o w i n n y być
gdyż
pomostem
a sztuką. Ż e w r a ż l i w o ś ć kształci się n a
dobrym
być m o ż e i n a c z e j
była i n n a
do
na
kulturotwórczym,
malarstwie. To
pisałbym
i odpowiednio
wszystko
t e słowa, g d y b y
zestawione
ekspozycje
wiem,
sytuacja
wędro
w a ł y p o c a ł y m k r a j u , g d y b y istniał rozsądny, p r z e m y ś l a
ny i realizowany plan upowszechniania najlepszych
tości s z t u k i . A l e t a k przecież
war
n i e jest.
N i e każda j e d n a k w y s t a w a a m a t o r ó w m o ż e być z p o
ż y t k i e m o g l ą d a n a . T o co p i s a ł e m w y ż e j
dotyczy
wystaw
39
40
w i e m y , że l e p i e j
szukać i c h n a i n n y c h w y s t a w a c h .
tu,
dostrzec
u amatorów,
ważniejszego,
luje
czy
rzeźbi.
znajdujemy.
takich
możemy
coś
znacznie
i s t o t n y powód, dla którego
W
Szukamy
przeżyć
t y m właśnie
chyba
człowiek
emocjonalnych
siła
i
społeczna
Ale
ma
i
je
wartość
wystaw.
WYSTAWY
Zarzuca
że
im
Amatorzy
i
się n i e k i e d y
zależy
na
zrozumiałe
marzenia,
nadzieje.
siebie,
opory
widzów.
Zarzut
jest,
To
że
mają
prawda,
dla swojej
wewnętrzne,
o n i jakieś
satysfakcji
obawa
—
Co n a j m n i e j p o ł o w a b i e r z e
nawołujące
do
ale
ośmieszenia
i już t o ś w i a d c z y , że p r z y w i ą z u j ą
są głosy
tego,
ambicje,
że w i e l u m a l u j e
s w o i c h i n t y m n y c h p r z e ż y ć sprawiają,
wystaw.
wystawiać,
niepoważny.
to przecież l u d z i e , t a c y s a m i j a k każdy z nas
chyba
dla
a m a t o r o m , że chcą
opinii
często
czy
tylko
zdradzenia
że stronią o n i o d
udział w
pokazach
do t e g o w a g ę .
aby
tylko
amatorzy
Naiwne
nie mieli
żadnych a m b i c j i p u b l i c z n y c h i m a l o w a l i t y l k o d l a siebie.
To
dopiero
jednym
ze
byłoby
patologiczne!
sposobów
Sztuka
porozumienia
i
jest
przecież
zakłada
istnienie
z a r ó w n o nadającego, j a k i o d b i e r a j ą c e g o . N o r m a l n y c z ł o
w i e k n i e ż y j e w próżni i t w o r z ą c z a w s z e m a choć i s k i e r
kę
nadziei,
wywoła
że
choć
t o co r o b i
u jednej
okaże
osoby
się
komuś
wzruszenie,
przydatne,
uznanie.
a m b i c j e są g r o ź n e , a i c h p r z e r o s t . W y s t a w y
są
Nie
jedynym
t e r e n e m k o n f r o n t a c j i prac własnych z c u d z y m i , j e d y n y m
poważnym sprawdzeniem
s i e b i e w zetknięciu z p u b l i c z
nością. Często —
pracy,
sensem
bo n i e jest
cież z a g r a c e n i e d o g r a n i c m o ż l i w o ś c i s w e g o
n i m prze
mieszkania.
25
Obawiam
się
jednak,
że
pytania takie
n i e zawsze
s t a w i a n e , g d y p o d e j m u j e się decyzję z o r g a n i z o w a n i a
stawy.
musi
A
sprawa
być
treść
cenniejszy
treść
jest
wystaw
zasadnicza.
Bo
prezentujących
inna
przecież
publicznie
dorobek plastyki amatorskiej, a inna
i charakter wystaw
problemowych
są
wy
czy
naj
z kolei
środowis
kowych.
Wystawy
„selektywne"
przeznaczone
są
przede
w s z y s t k i m dla szerokiej
publiczności. O z n a c z a
takich wystawach winni
się znaleźć t y l k o n i e l i c z n i w y
brani.
Czasem jest
wództwa
to możliwe
w
skali
jednego
(np. lubelskiego, krakowskiego,
warszawskiego
stosowanej
t o , że n a
woje
szczecińskiego,
— c z a s e m l e p i e j sięgnąć d o f o r m u ł y
np. w Opolu — wystawa
c h o d n i c h i północnych), l u b zorganizować w y s t a w y
jalne,
jak
amatorów
fora
np. krakowska
plastyków
czy
wystawa
w
pracy
Wybór
i
prac
spec
„Inni.
prac
Od
Niki
pokonkursowa w y
stawa centralna C R Z Z w Warszawie
wiek
za
problemowa
warszawska
d o G ł o w a c k i e j " czy t e g o r o c z n a
za
6 województw
p o d hasłem
„Czło
nie powoduje
więk
wypoczynku".
na takie wystawy
s z y c h zakłóceń w ś r ó d a m a t o r ó w , k t ó r y c h p r a c e p o m i n i ę
to,
oczywiste
jest
bowiem,
w y b r a ć można z a l e d w i e
odczuwane
Inaczej
złożonych z p r a c n a j l e p s z y c h , a n i e s t e t y w i e m y , że n a d
syłane n a n i e o b r a z y
i
złe, dojrzałe
i rzeźby
i frapujące,
są b a r d z o
ale także
różne.
dyletanckie,
Dobre
pre
domość
—
jest więc ostra selekcja.
d l a kogo
Edward
Błaziak, Wola
wa w lesie fajslawickim
sowanie
w
zbyt
kilkudziesięciu
więc
dyskwalifikacja.
przedstawia
publicznych
spośród
skali
się
ta sprawa
województwa
ostrego
odsiewu
podczas
wystaw
czy m i a s t a . T u
prac
jest
wręcz
sto
nie
m o ż l i w e , n i e b y ł o b y w t e d y w y s t a w y . . . O d r z u c a się w i ę c
tensjonalne, wtórne.
Konieczna
jako
że
k i l k a . Pominięcie nie jest
i po
co
Konieczna
organizuje
się
świa
wystawę.
rzeczy
na
najsłabsze,
nieudolne, kiczowate.
kilkudziesięciu
Idzikowska,
pow. Krasnystaw.
II. 41. Portret
1863 г., akwarela,
40 X 60 cm. 1965.
dziewczyny,
zakwalifikowanych. I
akwarela,
Kilku
autorów
wywołuje
się
31 X 23 ст. II. 42.
Bit
42
26
43
I I . 43. Stanisław
tym
poczucie
krzywdy,
rozgoryczenie
tych
kilku
g o r s z y c h " . A z k o l e i , p r z y łagodnej s e l e k c j i , w
znajduje
tych,
się
które
sporo
prac
na pewno
się p o w i n n o
w
salach
w
miejscach,
muzeum
czy
które
szeroko
wystaw
niejako
„naj
ekspozycji
n i e należących
pokazywać,
artystycznych,
gwarantują
a
poziom
więc
wysta
w i a n y c h t a m dzieł.
wystawy
środowiskowe l u b o charakterze pół-zamkniętym,
(np. pokaz
Domu
Kultury).
prac
członków
Wtedy
klubu
można,
a
robo
amatorów
nawet
przy
trzeba
dać
Spacer
wnoszone
bywają
są
Komisje,
staromiejski,
niejako
zrozumiałe
dla
tyzmu
i
świeżości.
nieudolny
przy
(np.
obrazom
należą
Wyżej
nieraz
cenią
i
odnoszą
zawsze
artyści,
naiwny
choć
n i e ustępuje
prze
plastyków.
się
do p r a c
odrzucając
1966). D z i w n e
je
nawet
to nieco,
z
wystaw
z jednej
bowiem
tłumaczymy
0 samych
się, g d y i s t o t n i e i n s p i r u j e o n a a m a t o r ó w , a b y w a , że t e
ich
prac
z widzem,
emocjonalnie
o pozwolenie
najczęściej
z wystawiającym.
i m na
konfrontację
życzliwym,
Sytuacja
związanym
taka
istnieje
mem
pokazach
w
w
urzędach
i
zakładach
Wystawy
pracy
noszą
p o ł y koleżeński, t o w a r z y s k i . I n a c z e j
swojej
koleżanki
niż
obrazy
w i s z ą c e n a ścianie l o k a l u
Wystawy
stawową
kontakt
lub
urządzane
charakter
n i e znanego
mu
malarza,
wystawowego.
kontaktu
ten niemal
—
komisja
amatora
zawsze
którym
jest
kwalifikująca
ma
miejsce
Komisje
problematyki
też i t r z e b a
składają
ruchu
się
przy
p l a s t y k , prowadzący
czy
jury
o nich
często
pod
Ale
amatorskiego.
ludzi
nie
zawodowej.
przede
K r y t e r i a , które
sto
modelatora
Teatru
dana przez plastyków p r a c o m
prymi
w
u
coś n a p r a w d ę
dziś
z zewnętrz n i e znajduje
ogromnej
większości
i
naszej
nowego,
plastyki
uznania i zrozu
amatorów.
p r z e k o n a n i u malują
podobniej
jest
czy rzeźbią
d o k o n w e n c j i , którą
wydać
werdykt,
z u z n a n i e m w s z y s t k i c h plastyków
to
świeżego
dopełnieniem
Cenią
w s z y s t k i m w y s i ł e k , żmudną pracę, dzięki
swoim
coraz
już
C h o d z i j e d n a k o t o , że h i e r a r c h i a w a r t o ś c i ,
Trudno
znających
dzieł p l a s t y k ó w z d y p l o
J . Śliwińskiego,
wnoszą
koniecznym
wprowadzona
t u mówić.
z
ocena
nie te prace
zespół,
prace
(np. obrazy
Wysoka
mienia
drażliwe i t r u d
dziwimy
N o w e j H u c i e — i l . 53, 54).
udziale
oceniające
zaś
t y w n y c h i n a i w n y c h j e s t d l a m n i e zrozumiała. B o w ł a ś
są
z publicznością.
1 p r z y d z i e l a j ą c e n a g r o d y . Są t o s p r a w y
ne, dlatego
na
też o c e n i a się p r a c e
środowiskowe p o w i n n y więc stanowić
formę
pośrednika
takie
z drugiej
a m a t o r s k i e p r a c e n i e są n a p r a w d ę g o r s z e o d większości
produkowanych na wystawach
zarówno w D o m a c h K u l t u r y , Ogniskach, j a k i w s z e l k i c h
środowiskowych.
itd. —
nowoczesnej,
najlepsze prace w s z y s t k i c h amatorów. Chodzi t u b o w i e m
amatorów,
zasady
Szczególnie
inspirowanych
s t r o n y s t a r a m y się zbliżać l u d z i d o s z t u k i
jej
nie
wybitni
obraz
niczym
zawodowych
nowoczesną,
Poznań
zewnątrz"
cm.
w s z y s t k i m p o d kątem i c h a u t e n
od takiego, który
t y m nieufnie
sztuką
„z
77 X 58
ol. pł.,
amatorów.
do k t ó r y c h
oceniają p r a c e p r z e d e
ciętnym
P r o b l e m ó w t y c h n i e m a , g d y się o r g a n i z u j e
czym
sują,
do
zwłaszcza
Ziębicki,
zupełnie
niemożliwe
wśród
który
oni
której
coraz
lepiej,
naśladują.
by
się
spotkał
profesjonalnych.
amatorów.
Choćby
Jest
dla-
27
t e g o , że r e p r e z e n t u j ą
więc
nagrody
chowawczej,
różne k o n w e n c j e
czy wyróżnienia
i zawsze wywołują
n i e , żal, p r e t e n s j e . R o d z i
Tak
Lenczewska
wy
lic
i postawy.
n i e pełnią
funkcji
zdziwienie,
rozgorycze
się w i ę c p y t a n i e , czy
Dodajmy
też, źe o r i e n t a c j a n a „ p r y m i t y w "
b o w i e m w amatorów o
n e j k u l t u r z e p l a s t y c z n e j , sprowadzając
do
kultywowania
naiwności
i
nie może
zaawansowa
sens
amatorstwa
prymitywu. Ale
prymi
Wystawy
Może
i d z i e , n i e z a w s z e z korzyścią
malowania,
od
prymitywu
do
zaś „ n a i w n a " j e s t o d r ę b n y m
matykę i inne f o r m y
Nagrody
charakter
za
co
mają,
dostaje
nagród
jego
Twórczość
n u r t e m , m a swoją
Wskazują,
pieniądze.
uderza
tego
w
czy
co
nie
się
Wypaczanie
zasady
ale
muszę
kim
jest
wiedzieć
czy
czy
staruszka. A
to nie t y l k o w
Często
taka
właśnie
ustosunkować
informacja
szyły
emocjonalny,
sprawa
w
pozwala
odpowiednio
w
którym
druga.
drugich, aby
powstała
Organizując
tworzyć
wystawę
pewne
amatorów
jedne
S i ę g n ę d o p r z y k ł a d u . P r z e d dziesięciu l a t y
zorganizowa
Wystawa
m a l o w a n e dość n o w o c z e s n e o b r a z y m i e j s c o w y c h
lepiej
nie
właśnie
dawać
budzą
nagród
niezdrowe
na
sens
wystawach,
ambicje,
czynią
bo
one
więcej
to
zła
historii
była
sztuki,
świetna,
ludzi
materia
członkami Z P A P ,
łową
oraz
wystawie
na farby,
płótno, p a p i e r
na
smakowanych
działają
jakiegoś
w
swym
środowisku,
budząc
zainteresowanie
II. 44. J . Błaszczyk,
Portret,
ol. pł.,
Szczecin,
1962. II. 45. Jerzy
Krasicki,
Macierzyństwo,
drewno,
wys. 63 cm. Kraków.
II. 46. J .
Kra
sicki,
„Komala",
drewno,
wys. 56,5 ст. II. 47.
Stanisław
Fuczek,
Zachód
słońca, 21 X 29 cm.
Kraków.
II. 48. Józef Baczek,
Brama
pod
Luw
rem,
akwarela,
14,5 X 16 cm.
28
wyraźnych
płótnach
szewca,
na
niej
niewidoczne
wrażliwie
aspiracjach
adeptów
malar
w i ę k s z o ś ć i c h została
założyli g r u p ę „ Z a m e k "
stłamszone,
s t y p e n d i a i n a g r o d y d l a t y c h amatorów, którzy a k t y w n i e
dla sztuki i k u l t u r y . Ludzie tacy j a k np. 79-letnia M a r i a
o
przeważały
s k i c h . I rzeczywiście, po w y s t a w i e
niż d o b r a . P i e n i ą d z e zaś p r z e z n a c z y ć n a p o m o c
d l a amatorów,
enklawy.
no w L u b l i n i e w y s t a w ę amatorów. S z u m n i e , z reklamą.
naj
dyskusję
nie głu
logiczne
ich,
pod
kli
praca.
rozwijania
stawia
brak,
katalogach.
uczenia i t d . Z tego sobie t r z e b a zdawać sprawę. A
amatorami,
które
rolnik.
się d o o b r a z u c z y r z e ź b y , zrozumieć
trzeba przemyśleć scenariusz, a b y prace
opieki nad
wystaw.
obrazy,
ale nawet
chcemy,
„podoba",
wy
wystawiający
t y c h i n f o r m a c j i często
podpisach,
mat
prawidłowej
i formy
różnią się o d z w y k ł y c h
interesować
o g l ą d a m , r o b i h i s t o r y k s z t u k i , b i o l o g , ślusarz c z y
I
chcemy
społecznikowską
proble
opieki.
instruktażowy.
się
polityki
zaś
dla uroku
dojrzałości.
nie
artysta-plastyk,
i
rozwoju
amatorów
mnie
Student
człowieka
i
staw.
t y w e m t r u d n o zostać ( c h y b a , że się m a u z d o l n i e n i a M a r i i
się j e s t , a d r o g a
energią
K o ń c z ą c t e n rozdział, c h c i a ł b y m z w r ó c i ć u w a g ę j e s z
Antoszkiewicz...).
Prymitywem
swą
cze n a p a r ę s p r a w d o t y c z ą c y c h s p o s o b u urządzania
b y ć r ó w n i e ż p r z y j ę t a j a k o zasada w p o l i t y c e o p i e k i n a d
amatorami. Uderza
z B i e l s k a c z y 8 0 - l e t n i A l f r e d Długosz z G o r
imponować
postawą.
nagrody
t a k i e m a j ą sens. s k o r o i c h i n t e n c j e n i e są zrozumiałe?
mogą
przy
„Zamkowiczów"
robotnika, fryzjera.
itp. Na
tejże
ślicznych
wy
wisiały
Zginęły
obrazki
w
tym
układzie. A p ó ź n i e j s z e l a t a p o k a z a ł y , że L u b l i n m a j e d n ą
1 najciekawszych
w kraju
nałych w każdym
Myślickiego, k s . M a l a r z a
Michałowskiej,
Scibiora,
i i n . , aż p o p r y m i t y w
l a k a , A l b i c z u k a , Błaziaka czy O d r z y w o l s k i e g o
eskpresję r z e ź b
Karu-
i natrętną
Hessa.
ciągle
dyskutowany.
Rzeczywiście,
prace
a m a t o r ó w n i e uczęszczających d o ż a d n y c h o g n i s k a n i n a
zajęcia
plastyczne
ważnie bardziej
przyjąć
w k l u b a c h czy świetlicach
świeże, m n i e j
szablonowe.
j a k o założenie r u c h u
są
prze
Gdyby
więc
amatorskiego
produkowa
n i e o b r a z ó w i rzeźb o c e c h a c h s p o n t a n i c z n y c h , n a i w n y c h
i
świeżych, n a p e w n o
należałoby
zrezygnować
z
wszel
k i c h n a u k i korekt. Ponieważ jednak chodzi n i e o
artystyczny, a o rozwój
efekt
ludzi, rozszerzanie i c h wrażli
wości i b u d z e n i e ś w i a d o m o ś c i t w ó r c z e j — t r u d n o p r z y j ą ć
założenie c h r o n i e n i a d z i e w i c z e j
Nie
znaczy
to jednak,
niewiedzy
amatorów.
że wszystkich
należy
uczyć.
A i m e t o d y t e j n a u k i muszą b y ć z r ó ż n i c o w a n e . P r y m i t y w
w i n n o się p o z o s t a w i ć w s t a n i e n i e s k a ż o n y m , i n n y m d a
wać
tyle,
czuję
i l e może
się zresztą
się i m r z e c z y w i ś c i e
powołany
przydać. N i e
do udzielania
rad w t y m
zakresie. Chcę t y l k o wyrazić s w o j e s t a n o w i s k o
wach
generalnych.
ogniska
o regularnym
programie
tylko
Więc
fałszywe
świadectw
jednakowym
dla wszystkich
pseudo-akademie
i c h absolwenci
i dyplomów,
wiedzą
Najbardziej
pożyteczną
stwarzają
domagają
się
za dużo, a b y czuć się
a m a t o r a m i , a za m a ł o , a b y r o z u m i e ć
niedzielne
spra
m i się c e l o w e
i
pozory,
w
— n i e wydają
nauczania. Takie
formą
takie j a k warszawskie
L i t e r a t u r ę i historię r o z w o j u z a i n t e r e s o w a ń p i s a r
stwem l u d o w y m podaje ostatnio: Z b . Bednorz,
Ludowe
żniwo
literackie.
Pisarstwo
ludowe
współczesnej
Opol
szczyzny,
W r o c ł a w 1966.
1
P o r . : A . J a c k o w s k i , Z problematyki
współczesnej
amatorskiej
twórczości
plastycznej,
„Pol. Szt. L u d . " ,
R. I X , 1955, n r 5; K . P i w o c k i , A la limits
de 1'art populaire
et non-populaire,
„Zeszyty Etnograficzne M u z e u m
K u l t u r y i Sztuki Ludowej w Warszawie",
t . 1, W a r
s z a w a 1960; R. R e i n f u s s ,
Sztuka
ludowa,
amatorska
i uczona
[ w : ] Uwagi,
wypowiedzi
i materiały
o
amator
skim
uprawianiu
plastyki...,
W a r s z a w a 1963 (zbiór w y
powiedzi z okazji k r a k o w s k i e g o s y m p o z j u m poświęco
nego p r o b l e m o m plastycznej twórczości a m a t o r s k i e j , w y
d a n y ma p o w i e l a c z u p r z e z C P A R A ) .
2
UCZYĆ - NIE UCZYĆ
Dylemat
PRZYPISY
grupę a m a t o r ó w . O d d o s k o
sensie p r a c
j a k mało
wydaje
wiedzą.
się
P o r . : S t . Szczepański, R y s u n e k i malarstwo.
Wska
zówki
dla artystów
amatorów,
Warszawa
1957; S t .
S z u m a n , Pochwała
dyletantyzmu.
Rzecz
o
znaczeniu
samorodnej
twórczości
w wychowaniu
estetycznym
spo
łeczeństwa,
Warszawa
1947; M . Ż y w i r s k a ,
Twórczość
plastyczna
górników,
cz. I , „ P o l . S z t . L u d . " , R. V , 1951,
n r 1/2; A . J a c k o w s k i , Z problematyki...,
w y d . cyt.;
A . K o s s a k o w s k i , W sprawie
amatorów,
„Pol. Szt. L u d . ,
R. X , 1956, n r 6 ; ( b . interesująca w y p o w i e d ź t r a f n i e p o
l e m i z u j ą c a z definicją p o j ę c i a a m a t o r a z a w a r t ą w m o i m
ó w c z e s n y m a r t y k u l e ) ; M . Ż y w i r s k a , Amatorski
ruch
plastyczny
u>śród górników,
K a t o w i c e 1959 (szczególnie
w y p o w i e d ź W . H o d y s a , r o z w i n i ę t a następnie w r e f e r a c i e
n a s y m p o z j u m ) ; I . W i t z , Wielcy
malarze
amatorzy,
War
s z a w a 1964. P o n a d t o l i c z n e , r o z s i a n e w p r a s i e u w a g i
K . W i n k l e r a , M . W a l l i s a , W ł . Strzemińskiego, J . N o w o
sielskiego, J . Białostockiego i i n .
s
Wł. Hodys, wypowiedź n a c y t o w a n y m
pozjum.
4
wyżej
,
sym
[
ognisko
n a B i e l a n a c h . O zróż
n i c o w a n y m podejściu d o k a ż d e g o u c z e s t n i k a . I n n y m d o
młodego, i n t e l i g e n t n e g o
modystki
a i n n y m do pomocnicy
naiwne
obrazki.
Sprawa
realna.
i zdolnego
dokształcającej
się
domowej
malującej
i n n y m do
w
ognisku,
w skupieniu
8
rozszerzenia
A l e można,
ilości
ognisk
j a k sądzę,
i średnie u c z e l n i e p l a s t y c z n e ,
punkty
amatora,
plastycznie
konsultacyjne. Muzea
nie wydaje
t a m gdzie
są
się
wyższe
utworzyć w o p a r c i u o n i e
zaś okazać
pomoc
w zajęciach ogólnych, w dokształcaniu z z a k r e s u
winny
wiedzy
0 s z t u c e . W i d z ę też c e l o w o ś ć w i ę k s z e j p o m o c y
Domów
Kultury
dla Klubów
przy t y c h Domach. Chodzi
z zakresu wiedzy
t u o organizowanie
prelekcji
finansowo-organizacyj
przynajmniej
r a z n a tydzień
czy
d w a tygodnie.
Wszelkie,
nawet
będą m i a ł y
amatorom
1
ze s t r o n y
pracujących
zespołom stałych k o n s u l t a c j i i k o
d l a chętnych,
nawet
zespołów,
o sztuce, p o m o c
ną p r z y z a p e w n i e n i u
rekt
i
jednak
konsultacje
umiejętnościach,
nicować
zespół
najsłuszniej
sens w t e d y
formy
przed
plastyka
pomyślane
o odpowiedniej
dostatecznie
swej
pomocy
się
wiedzy
elastycznego,
a b y róż
umiejącego
uchronić
i
naśladowaniem
działania
tylko, gdy zapewni
jednego
wzoru,
jednego
„stylu". A to jest n a j t r u d n i e j . I właśnie w p r z y g o t o w a n i u
takiej
kadry
zarówno
konsultantów-opiekunów
CPARA,
jak i
same
powinny
Akademie,
na
pomóc
których
n a l e ż y p o ś w i ę c i ć w p r o g r a m i e w y k ł a d o w y m trochę
czasu
na
pracy
zajęcia
z
Jak
się w y d a j e ,
ilość
ludzi
móc t y m l u d z i o m
ale
30
i praktyczne
w
zakresie
amatorami.
większa
i
teoretyczne
celową.
ruch
amatorski
uczestniczy
okazać
w
pomoc.
rozwija
się, c o r a z
n i m . Trzeba
Nawet
umieć
niewielką,
46
50
51
II. 49. Jan Szostak,
Grupa
Laokoona,
korzeń, wys. 42 cm. Augustów.
60 X 42 cm. Pruszków.
II. 51. Janina
Stykowa,
Slota,
akwarela,
deusz Scibior,
Łodzie na Wiśle, akwarela,
23 X 27,5 cm. Chełm
Lub.
II. 50. Marian
Perz,
tusz,
21 X 29,5 cm.
Kwiaty,
akwarela,
Kraków,
1961. II.
karton,
52. Ta
31
A . J a c k o w s k i , Współczesna
Szt. L u d . " , R. X V I I I , 1964, n r 1.
5
rzeźba
ludowa,
„Pol-
M . Ż y w i r s k a , Twórczość
plastyczna
górników,
„Pol.
Szt. L u d . " , R. V , 1951, n r 1/2, n r 3, n r 4/5; t e j ż e :
Ama
torski
ruch
plastyczny
wśród górników...,
w y d . cyt. oraz
cały z e s z y t „ P o l . Szt. L u d . " , R. V I , 1952, n r 3, p o ś w i ę c o n y
t w ó r c z o ś c i g ó r n i k ó w , a zwłaszcza a r t . M . Gładysza,
Z twórczości
plastycznej
górników
śląskich.
6
P i s z e o t y m dużo M . Ż y w i r s k a w w y ż e j
książce.
7
O ognisku
z paletą. Ognisko
8
cytowanej
t y m pisze W . R o s z k o w s k a ,
Entuzjaści
malarzy
niedzielnych,
W a r s z a w a 1963.
Jan
Śliwiński:
II. 53. Ziemia,
folia
złota,
czerwona,
ornamenty
tłoczone
w metalu,
100 X 80 cm. 1966. II. 54.
Kompozycja,
folia
złota, 60 X 80 cm. 1964.
Fot.:
Stefan
Deptuszewski
— il. 3; Ewa
Kozłowska-Tomczyk
— il. 22; Henryk
Marciniak
— il. 44;
Stefan
Pleśniarowicz
— il. 20; Zenon
Radke
— i l . 16;
Stanisław
Stępniewski
— il. 10, 27, 35, 43; Jan Swiderski
— il. 1, 2,
4—8, 11—14, 17—19, 21, 23—26, 28—31, 33, 34, 36—39, 41,
42, 45—54;
Edmund
Zdanowski
— il. 9.
53
54
Aleksander
Złocisty
61. pł., 44,5 X 60 cm. Stargard
karp,
P L A S T Y K I
„ A m a t o r : lubiący r z e c z l u b p r z e d m i o t
Linde. I wszystko
wydawało
jakowy"
Pisarz,
pisał
się j a s n e , zrozumiałe. Dziś
A M A T O R S K I E J
poeta
uczy
odczuć i m o t y w ó w
pojęciem, spostrzegamy,
łości
ani jednoznaczne.
że wcale
n i e jest już o n o jasne
I n n a jest b o w i e m
treść i b a r w a
tego
czy
jest
redakcja,
ce.
jej
jako
przykład
tradycjonalny,
literaturę.
wtórny,
nieudolny,
O
świetny,
pisarzu
głąby,
początkujący.
mówi
nowatorski,
Mówi
się —
parającego
się p i s a n i e m , n i e d o d r u k u , a d l a t z w . w ł a s n e j
a
więc
niezawodowe
Granicę
amatorem
a pisarzem
zawodowym
kacji,
w
konsekwencji
a
dalszej
przyjem
między
wytycza
fakt
rowi
która
dyplom
taką
sztat,
Wiemy
torską, chociaż w y r ó ż n i a
j e wyraźna
przynależność d o
ś r o d o w i s k a w s i , k r ą g p o d j ę t e j t e m a t y k i ( w dużej
autobiograficzny)
pisarze
ludowi
i
i
realistyczna
metoda
i c h apostołowie
określenia a m a t o r . Z a p e w n e
mierze
twórcza.
nigdy
Ale
i
nawet
złożony
oceniony r ę
Lite
auto
dla architekta
czy k o m p o z y t o r a
konsekwencji
realizacja
odsetek
Wśród
jest
przyjęcie do
i c h dzieł.
większej
wiedzy
amatorów,
war
uprawiających
oczywiste.
się n a j t r u d n i e j s z y
dziedzinami.
Jeśli
są n i e p r z e c i ę t n i e
ustawiają
sobie
dziedzinę
Naprawiają
święcenie
i
najpierw
K w a l i f i k a c y j n a Związku
s t u d i a n a d nią — b y w a , ż e dochodzą
rezultatów.
n i e używają
ta kwalifikacja nie wydaje
granicy
w poczet członków, daje
— są hobbyści, z a j m u j ą c y
prawidłowo
ama
dojrza
magicznej
zespół f a c h o w c ó w
twórczego,
tę dziedzinę. T o
te cechy,
z twórczością
przez
t y m mniejszy
mi
zazwyczaj
własnych
się w y d r u k o w a ć
t r u d n i e j s z y i wymagający
stwa jest pisarstwo zwane l u d o w y m . Nosi ono b o w i e m
które wiążemy
zdecydowała
uczelni, a w dalszej
stowarzyszenia
amator-
obcowanie
sankcję l i t e r a t a .
Sankcją
publi
l
publikacja. O
ratów, która przyjmując
Im
do
d l a niego
i pozytywnie
takim
przynależność
Z w i ą z k u L i t e r a t ó w P o l s k i c h . N a j b l i ż s z e pojęciu
jest
analizy
postępowania. Ś w i a d e c t w e m
k o p i s , a później K o m i s j a
g r a f o m a n . N i g d y — a m a t o r . A jeśli j u ż o k r e ś l e n i e t a k i e
padnie, t o n a oznaczenie człowieka z r z a d k a
życia, zdolność
się j e s t , c z y n i e j e s t l i t e r a t e m d e c y d u j ą :
pojęcia w l i t e r a t u r z e , i n n a w m u z y c e , t e a t r z e c z y p l a s t y
się — o r y g i n a l n y ,
się s a m . Szkołą
z książką, o b s e r w a c j a
j e d n a k , g d y s p o t y k a m y się w r ó ż n y c h k o n t e k s t a c h z t y m
ności,
1965.
Jackowski
P R O B L E M Y
Weźmy
Szczeciński,
błąd
się o d początku
kompozytorów
życia,
do z n a k o m i t y c h
jakim
umiłowanej
„amatorami"
zdolni,
zainteresowań
było
niepo-
dziedzinie.
byli
np. Borodin
O r f f . A l e , r z e c z p r o s t a , śmieszne b y ł o b y
nazywać i c h
się w d z i e d z i n i e twórczości l i t e r a c k i e j pożądana. Z a k r e ś l a
amatorami.
krąg, z k t ó r e g o
i c h p r y w a t n e u m i ł o w a n i e stało się treścią i c h życia.
Pojęcia
nach,
każdy
„amator"
chciałby
n i e stosuje
wyjść.
się w
j a k a r c h i t e k t u r a czy twórczość
takich
( p o m i j a m t u o c z y w i ś c i e układanie p i o s e n e k
utworów
czy łatwych
rozrywkowych). T a k architektura, j a k i twór
czość m u z y c z n a ,
lonego,
dziedzi
kompozytorska
wymagają
skodyfikowanego
l e t n i c h studiów,
bowiem
opanowania
warsztatu zawodowego,
Byli
Rzemiosło
to właściwie
kompozytora
kretne, sprawdzalne
powiedzieć:
partytury
okreś
tywicznego
wielo
Ale
ja
autodydakci, przy
czy
i widoczne.
też b y m t o
czy p r e c y z y j n i e
architekta
Mało
zrobił.
jest
kon
k t o może
chyba
Już s a m w i d o k
wykreślonego
rzutu
b u d z i szacunek i poczucie własnej
napisanie wiersza
czy n o w e l i , podobnie
lowanie obrazu, wydaje
czym
perspek
niewiedzy.
j a k nama
się już znacznie p r o s t s z e . D o -
II.
2. Jan Jakubowski,
strzegą się b o w i e m
matykę
aktu
Straszna
kara
często n i e istotną
twórczego,
trudności. W y d a j e
ale
się w t e d y ,
Boża,
i złożoną
zewnętrzną
że w y s t a r c z y
ortografii
i składni, a b y móc pisać w i e r s z e
wystarczy
umieć mieszać f a r b y , g r u n t o w a ć
sować płótno, a b y sądzić, że się u m i e
I
jeszcze
letanctwo
i
groźne,
jedno.
w
Amatorstwo,
architekturze
natomiast
w
a
akwarela,
proble
warstewkę
znać
zasady
czy
nowele,
czy w e r n i k
malować.
ściśle
miałoby
l i t e r a t u r z e czy
dy
kich
ny
szkoda
więc
zespołach
poprzez
pow.
Jarosław,
1926.
uczestników.
że r e a l i z u j e
„wychowania
Nic
amatorów
przez
się
—
dziwnego,
budzą
że
te
w
że
kultural
właśnie
największe
ta
sztukę",
formy
zainteresowanie
kultury.
Twórczość
nie
powiedzieć,
idea
w s p ó l n e zajęcia p o d w y ż s z a się p o z i o m
działaczy
oczywiste
plastyce
Chłopiec,
ze świadomością s p r a w d z e n i a się w k o n t a k c i e z p u b l i c z
nością. M o ż n a
działań
mówiąc
skutki
49 X 71 cm.
papier,
jest
zaś t a k a , j a k m a l o w a n i e , r z e ź b i e n i e , p i s a
w
zasadzie
indywidualna,
nosi
charakter
j e s t n a ogół n i e z a u w a ż a l n a . G d y w a l i się d o m , p o w o ł u j e
osobisty, czasem w r ę c z i n t y m n y . A u t o r , śpiewak, m u z y k
się k o m i s j ę , w i n n e g o
wy
przekazuje
roz
umiejętności. P i s a r z
stawiane
woju
stawia przed
p u b l i c z n i e n i e są
kultury
sąd. Z ł e o b r a z y
zapewne
społeczeństwa,
ale
obojętne
dla
nic pewnego
na t e n
niejszym
czyjś
świat
wyobraźni
przy
pomocy
czy m a l a r z w y r a ż a w
s t o p n i u siebie
swojej
znacznie
samego. Toteż możliwość
t e m a t n i e u m i e m y powiedzieć, szkoda jest niemalże n i e
wu
wymierna,
niż w p r z y p a d k u zespołów o d t w ó r c z y c h . C h o c i a ż b y
trudna
do
stwierdzenia.
M ó w i ą c o twórczości a m a t o r s k i e j m a m y
równo
zespoły
teatralne,
muzyczne,
plastyków. A więc z jednej
n a myśli z a
taneczne,
strony dziedziny
twórcze i u p r a w i a n e zespołowo, z d r u g i e j —
indywidualną.
Cechą
ich
Są
kolektywny
tralne
to s p r a w y
charakterystyczną
pracują
różne
c h a r a k t e r . Zespoły
wspólnie,
n i e d o t e j czynności. W
zdobywają
od
siebie.
kierowane
przygotowane
wyższe
czy
wiająca w z a j e m n y
rzeźbiących,
ujawnia
się, n i e u c z e s t n i c z y
tea
tem
przez
dojrzewają,
praca
jest
rysujących
przecież
często
w
nie
zawsze
zdolną
czy
najmniej
malujących
gestem
o d życia,
znieść
świa
pielęgnowaną
zetknięcie
z
rzeczy
wistością.
Mniejsza
jest więc możliwość oddziaływania
mego i zorganizowanego
świado
na amatorów-plastyków.
się d o k r ę g u uczestników o g n i s k
Zdecydowana
tury
czy
nych,
muzycznych,
big-bitowych
4
—
tanecznych,
pracuje
a
w
zespołach t e a t r a l
czasem
wspólnie, z myślą
nawet
i
w
o widowni,
czy
Twór
samoobrony,
tycznie ogranicza
amatorów
nie
żadnych w y s t a w a c h
nad u t w o r e m sprzyja rozszerzeniu h o r y z o n t u k u l t u r y i t d .
większość
dla
umożli
ośmieszenia, k r y t y k i .
i n t y m n y m i odizolowanym
fikcją,
mniejsza
k o n t a k t i porozumienie. Co
polowa
czość
o wiele
i s t n i e j e płaszczyzna,
k o n k u r s a c h . M o ż e się boją
profesjonal
kwalifikacje,
i n d y w i d u a l n y c h jest
t e g o , że n i e z a w s z e n a w e t
jest
odtwórczych
t o k u p r a c y zespoły
coraz
też
od
twórczość
muzyczne
zazwyczaj
j e d n o s t k i m n i e j czy b a r d z i e j
uczestnicy
dość
dziedzin
jak
raczej
na twórców
sil
wpły
plastycznej
Nie
znaczy
społecznie
kul
klubów.
t o j e d n a k , że t e n r o d z a j
mniej
Prak
potrzebny.
Przeciwnie,
twórczości
jest
on
jest
może
n a w e t b a r d z i e j w a ż n y , g d y spojrzeć n a p r o b l e m
z punktu
widzenia
twórczość
„intymna"
na
i
znalezienie
okrutnym
czuciu,
że
pozwala
w
jest
niejako
przez
sam
fakt
dzieje
funkcji
wypowiadania
estetycznych
aktu
taka
ale
tworzenia
nie
jest
się
oddzia
się
w
innym
wy
w
znaczy
dwoistość
w i d z i e ć i rozumieć.
Społeczna
niezaprzeczalna
pożyteczna
t o , że
dla
dla
automatycznie
rozwoju
jed
społecz
twórczość
kulturowego
środo
Dobrze,
czynnego
gdy
człowiek
stary,
horyzontu, a
życia, m a l u j e .
Obojętnie
publicznie,
w
ramach
wystaw.
twórczością plastyczną p o l e g a
uprawia,
i
Warto
też
Trudność
opieki
samowiedzy,
uprawianie
o
sztuki
tyle
nad
m . i n . w ł a ś n i e n a t y m , że
nieraz
i
a n i jednostce,
a n i społeczeństwu.
sobie,
słowa
czy
że o i l e w
muzycznych
autokrytycyzm
wykonawcy
uczy
do
3. Maria
niej,
twórczości
Lenczewska.,
widzieć
np.
je
zespołach
rośnie
zbliża
uprawianie
ll.
się
społeczeństwa
uprzytomnić
żywego
dobrej
wręcz
innych
wymagające
prze
samemu
konwencji
bardziej
szcze
gółowego omówienia, w t y m m i e j s c u chodzi m i j e d y n i e
0
pokazanie
różnic,
jakie
istnieją
w
ramach
ruchu
a m a t o r s k i e g o m i ę d z y n p . twórczością plastyczną a z e s p o
t e a t r a l n y m i l u b pieśni
specyfiki
amatorskiej
n y c h z nią
czy
twórczości
tańca,
o
zarysowanie
plastycznej
i
związa
problemów.
POJĘCIE: AMATOR
W 1854 r . w Słowniku
„Amator,
lubiący
rzecz
języka
(a
po
więc
i
słu
malarskiej
Pogrzeb
wiejski,
Linde
polskiego
l u b przedmiot
zwolennik,
—
miłośnik)
odnotuje
i
„Zajmujący
się
występujący
z dziwną
tach nie dla
nagrody".
Pojęcia
i
żyją
1 treść. A m a t o r ,
dyletant",
pretensją
„biorący
zmienia
s t u l e c i a , był c z ł o w i e k i e m z a j m u j ą c y m
zarobku,
nie
dostatecznego
dla nagrody,
a
po
do
się
także
czegoś",
ich
w
regazakres
końcu u b .
się sztuką n i e d l a
dyletancku
czyli
bez
przygotowania.
Dziś, g d y p a d a w s z t u c e określenie a m a t o r ,
m y p r z e z to człowieka, zajmującego
twórczości
obcho
a
udział w
t a k j a k to dostrzegano
Pół
(lubownik,
d r u g i e , nas t u
sztuką,
umierają,
podaje:
jakowy...".
w i e k u później K a r ł o w i c z o b o k t e g o z n a c z e n i a
oraz n a przykładzie wioślarza:
rozwiązywać
teatralnych,
na walory
nieraz
odrzucenia
bywa
pokazuje
sprzeczne
t a k , a b y n i e szkodzić
do
co i j a k . A l e
interesy
i
skłaniając
r o z w i ą z a ń . Są t o s p r a w y
„człowiek
obrazy
oczu
c i w n i e — z a w ę ż a go t y l k o d o r a m t e g o , co się
burtę
o p i e k a t a m u s i mieć z a w s z e n a u w a d z e
jednostki
Nie
poza
wyrzucony
źle, g d y słabe c z y w r ę c z n i e d o b r e
chać),
otwierać
rozszerza
dzące
wiska.
ziom
nie musi
sztuki.
kształtowa
społeczeństwa. T ę
jest
bynajmniej
łami
dzieje
nostki, dla jej prawidłowego f u n k c j o n o w a n i a w
ności,
to
pożyteczna, a n i e r a z i k o n i e c z n a d l a
trzeba koniecznie
wartość
się
programem
s a m e g o t w ó r c y m o ż e pełnić r o l ę ujemną
n i u poglądów
twardym
i ich postawy.
„indywidualna"
miarze. Niezwykle
regenerację,
frustracjom, po
Ale
zorganizowanym
ływania na twórców
na
życiu, często
niepotrzebnym.
szerzej,
społeczeństwa;
bowiem
j e d n o s t k i , zapobiega
plastyce, a poza
Twórczość
psychicznej
swego miejsca
dla
się
wszystko
w
higieny
bezinteresownie,
tecznego
przygotowania.
szerokie
i n i e o s t r e , że
61. p i . , 49 X 70 cm.
Jest
się jakąś
niezawodowo
to przy
dopuszcza
Bielsko-Biała,
i
rozumie
dziedziną
bez
dosta
t y m pojęcie
różne
zjawiska
tak
i po
1961.
5
*
П. 4. Seweryn
Odrzywolski,
Pejzaż
z bukietem
kwiatów,
ol. płyta pilśń., 60,5 X 60,5 c m .
Krasnystaw,
1964. II. 5. Euge
niusz
Bąk, Huta
cynku
Szo
pienice,
tempera,
papier,
37 X 53 cm. Szopienice,
1962.
stawy.
Wspólnym
nalność".
Tak
i c h m i a n o w n i k i e m jest
więc
pojęcie
poprzez przeciwstawienie
Opozycja
wana
od
twórczości
„nieprofesjo-
konstytuuje
artystów-plastyków
wyższe
uczelnie
ność do Z w i ą z k u
w
a
sankcjonuje
Polskich Artystów
kraju
niezależnie
przynależ
Plastyków.
A l e n i e należy utożsamiać ze sobą p o j ę ć :
nieprofesjo
n a l n y i a m a t o r s k i . P i e r w s z e j e s t b o w i e m szersze i m o ż n a
w
i
n i m wyróżnić
amatorską,
jak
Twórczość dzieci jest oczywiście „amatorska" w
sen
ludową
zarówno
czy t w ó r c z o ś ć
twórczość
dzieci.
sie
nieprofesjonalizmu,
braku
czy
właściwej
ale
zupełnie
ciągać
termin,
wtedy,
gdy
spoistej
amatorską,
w
trwałych
sztukę
ludową,
ma
go
stanowi
zespół
a b y i n a nią
coś
na
znaczyć,
określenie
to
roz
tylko
tylko
uznać
ona indywidualną
ścisłego
oparcia
ani
w
za
manifestacją,
tradycji,
ani
i upodobaniach środowiska .
Tak
2
z rozważań
bezimienną
o amatorstwie
właśnie
w
fachowego
— Brak
ambicji
Otrzymujemy
że
W
amatora
t y l e że p r z e k a z y w a n ą
wiedzę,
zarobkowo,
lub dla praktycznej
Kogo więc n a z w i e m y
jest
potrzeby.
amatorem?
Przeglądając
6
pracy.
idealny
model
amatora.
Niestety,
sztukę
wanie
staje
ów
idealny
również
model
przyjmiemy
jego
przeciwieństwo,
duży
obszar
na marginesie
się
dlań
różne
mamy
zakłóconym.
treścią
pośredni.
Rodzą
uprawiać
pracy
zawodowej
życia
—
a
za
pojęcie
i
malo
zarazem
brak
m u f a c h o w e g o i pełnego p r z y g o t o w a n i a i n i e m a a m b i c j i
zawodowych
—
powstaną
n i m ambicje,
w
czy
jest
jeszcze
to
amatorem?
czy
już
A
jeśli
przestaje
być
amatorem?
W
praktyce, jak wiemy,
po
decyduje
c a c h , można b y b o w i e m n i e j e d n e g o
styka
często
kwalifikacjach widocznych
uznać
w
„stempel".
samych
pra
patentowanego
pla
za a m a t o r a , a z k o l e i z d u m i e w a ć
skonałością w a r s z t a t u i świadomością
się
artystyczną
do
wielu
amatorów.
Granica
twórczości
bowiem
twórcy,
spojrzenie
kryteria,
to
którymi
Twórczość
w
między
jedną
j e s t dość p ł y n n a
ale
i
od
zmienia
się
drugą
naszego
na
się,
jak
tak
kategorią
nie t y l k o od w o l i
nią
spojrzenia.
zmieniają
się
posługujemy.
amatorów
k t ó r y m mieszczą
a
i zależy
jest
więc
rozległym
się r ó ż n e p o s t a w y
obszarem,
twórcze
a m b i c j e . A trudność d e f i n i c j i w y n i k a n i e z b r a k u
w y p o w i e d z i n a t e n t e m a t , w y n o t o w u j ę najczęściej i p o
3
obejmie
swoją
z pokolenia w pokolenie, z rodzi
c ó w n a d z i e c i , n o i z t e j też r a c j i , że w y k o n y w a n e
od
Dyletantyzm.
się zresztą p y t a n i a . C z y jeśli t w ó r c a p r z e s t a j e
A
się o n o o ściśle s p r e c y z o w a n ą
czasie w o l n y m
b i e g u n , a za d r u g i
samego
opiera
W
to:
właściwych
zawodowych.
więc
p r a k t y c e jeśli
jeden
niczającą p o l e działania j e d n o s t k i . W y ł ą c z y m y
ponieważ
p l a s t y k a - a m a t o r a . Są
przygotowania.
do c z y n i e n i a z m o d e l e m
realizującą mądrość pokoleń, mądrość ś r o d o w i s k a i o g r a
rzemiosło,
cechy
życie n i e zawsze jest t a k łaskawe i przeważnie
tradycyjną
t y m sensie,
zawodowych.
— Brak
względnie
można
podkreślane
— Uprawianie sztuki na marginesie innych,
Sądząc
wówczas
jest
zasadach
wyłączymy
ponieważ
komercyjnych
twórców.
ludową
znajdującą
więc
jeśli
pozostawimy
kiedy
ambicji
nie ma powodu,
który
kategorii
Twórczość
nie
wiedzy,
odrębny,
wszechnie
zajęć
zdecydo
naszym
artystyczne,
dyplomu ich profesjonalizm
się
zawodowej.
t a k a i s t n i e j e n a s k u t e k t e g o , że
większość
ukończyła
„amator"
i
różne
dosta
tecznego rozeznania, a z c h a r a k t e r u samej m a t e r i i , która
jest mało k o n k r e t n a i n a d e r
różnorodna.
Patrząc z p e r s p e k t y w y dzisiejszej
-profesjonalista,
nej
granicy
dostrzec
można
podziału. J a s n e
na relację:
zacieranie
są s y t u a c j e
amator-
się
wyraź
krańcowe,
ale
ograniczoną.
częściej
słyszy
są
Dzieje
twierdza
na skutek przemian, j a k i e
chodzą w e w s p ó ł c z e s n e j
zachodzących
rozwój
we
w
Co się z m i e n i ł o
cone
zostały
ludzi
uczelni
w
formuła
Przede w s z y s t k i m
reguły.
odrzu
Rozszerzyła
właściwie
znaczy
zuje,
n i m staną
Sztuka
lizmu.
Akademie
l a t podstawę
malarskich
nowe spojrzenie.
i -zachęcają
kształtowania
Siłą a r t y s t y s t a j e
Profesjonalizm
będzie
i
tu
nych
że
pozycji.
Autodydaktą
był
Granica
odwaga
o
wybitnych
malarzy
spoza
uczelnia
Cezanne,
Van
kolei
się
na k o n s e k w e n t n y m
tylko
wycinka,
t w ó r c z a zasadza
b a d a n i u i pogłębianiu
jednego
Akade
niezbędna, dziś n i e z a w s z e
j e s t k o n i e c z n a . C o r a z częściej k o n c e p c j a
problemu.
Można,
sztuce,
jakiegoś
realizując
do
względną
stycznym,
Ośrodkach,
mniej
cząstkową,
wystaw
wiedzy,
n a drugą
środków
dobrej
nurcie
itd. —
kontaktu
niż
dawniej
z
roku
Obserwujemy
łat
stronę.
informacji,
reprodukcji,
wszystko
ze
to
łat
filmu
sprzyja
Dodaj
środowiskiem
na
ma
profesjona
opatrzeniu, rozeznaniu.
Ogniskach, Domach
pla
rok, konsultacje
w
Twórczości.
więc nieraz zadziwiające k a r i e r y l u d z i ,
k t ó r z y startując z p o z y c j i
amatorów, szybko
twórcami, o wyraźnie
i c h do Z P A P
s t a w a l i się
zarysowanym
profilu.
było n a t u r a l n y m i j a k b y
urzę
d o w y m tego p o t w i e r d z e n i e m . M a m t u n a m y ś l i chociażby
inż.
Beksińskiego
wych,
razu
który
został
Z
z
Sanockich
od m o m e n t u
uznany
twórcę.
wiedzą
masowych
liczniejszym
profesjonalisty
dysponować
dziś
z jednej
łatwość
ani
Można
więc
literatury,
obfitość
zdobyciu pewnej
p e w i e n t y p twórczości, n i e być a n i d o b r y m r y s o w n i k i e m ,
kolorystą.
jest
rozwój
dostępu
Przyjęcie
dawniej
ta
swym
granice
Z
d e r . D o s z t u k i d o c h o d z i się dziś n i e t y l k o p r z e z
wiedzy,
znacznym
podważa
wość
dojrzałymi
Suma
w
się
twórcza,
Renoir,
współczesna
„inności" i sama
G o g h c z y M i c h a ł o w s k i . A r c h i t e k t a m i są M a x B i l l i C a l mię.
wie
którym
propozycje,
my
wielu
powietrzem,
kładzie
się n i e bezpośrednio
startowało
lat kilka
wiejsze przechodzenie
t r a c i s w ó j d a w n y sens. N i e o d r z e c z y
współczesnych
za
ich
wizji.
przypomnieć,
rzeźbiarzy
stu
się
do
wręcz
nacisk
tradycja, ale inwencja
własnej
nowej
w y r a ź n a , szerszy stał się n a t o m i a s t pas g r a n i c z n y ,
w
dziś n a t e c h n i k ę w y p o w i e d z i , i s t o t n e są n o w e
m u przekazana
wymagające
ramach
nie wychowują
Mniejszy
dziedziny
koncepcjami
oddychamy.
wiele
przezwyciężania.
techniką, p r z e m y s ł e m ,
Po
Żywe
dzy. Ż y w e są p r o b l e m y , k t ó r e się j e s z c z e b a d a i a n a l i
przez
ale
z życiem,
urbanistycznymi i t d . Dziedziny
diów.
łamania,
dorocznych.
tradycyjnego
akademickie
konwencji,
Akademie
pozbawionych
dziś c o r a z m n i e j . Stracił s w ó j w a l o r r y s u n e k , s t a n o w i ą c y
panujących
pokazów
że
na
Coraz
tradycyjne.
związane
r e a l i z m u , która
tylko
obserwacja
wydziały
i t w ó r c z e są w A k a d e m i a c h p r z e d e w s z y s t k i m
ambicje
nie
zwłaszcza
ułatwiających
plastycznej.
dziesiątków
a
nawet
eksperymentów.
j a k i na skutek zmian
sztuce?
sztywne,
się z n a c z n i e
do zdobycia,
i
się, i t o z u s t p l a s t y k ó w ,
przestarzałe,
to
łatwiejszą
studiów
kulturze,
sztuce,
współczesnej
artystyczny
wykształcenia
za
więc
własnych
w t y m w ł a ś n i e rzecz, że są o n e dziś r z a d s z e niż d a w n i e j .
się t a k z a r ó w n o
A
drodze
pozycji
za
swej
Zakładów
pierwszej
poważnego
autodydakty,
startowali znani
a
i
wręcz
więc
dziś
Samochodo
wystawy
amatora,
graficy
od
wybitnego
—
nie
Leszek
7
6
1
II. 6. Bernard
Ratajski,
Z albumu
dziadka,
ol. płyta pilśń., 60 X 51 cm.
Szczecin,
1965. II. 7. Jan Nowak,
Kobieta,
linoryt,
34 X 27,5 cm. Katowice,
1963. II. 8. Józeja
Nowak,
Wspólna
lektura,
lakier
na reliejie
z masy
papierowej,
24 X 33,5 cm.
Ząbkowice
SI., 1965.
Rózga
i H e n r y k Płóciennik. W s z y s c y
o n i mają
rozległą
w i e d z ę , pełną
zdolność s a m o k o n t r o l i . O c z y w i ś c i e
tu
jeszcze
wymienić
co
najmniej
kilka
można
nazwisk.
zawodowców
poprzez k u l t y w o w a n i e własnej,
niczonej,
acz p i ę k n e j
umiejący
wytworzyć
konsekwentny
rzały
w
pewne
(il.
ten
—
dojrzałości
doj
( i l . 32). N i e d ł u g o
( i l . 19),
za
Michałowska
Mickiewiczowa,
Zegadło.
amatorów-plastyków
dwa
nazwiska
ludzi,
do
których
dojrzałość m a l a r s k a czy g r a f i c z n a k a ż e zapomnieć o t y m ,
że są t o t y l k o a m a t o r z y
( n p . P e r z — i l . 50, M y ś l i c k i
Ale
to
jedna
strona
fascynacji
profesjonalnych.
zagadnienia.
formułą
Pomijam
sztuki
t u już
Druga
„naiwnej"
—
to
artystów
programowo
„naiw
n e " m a l a r s t w o M a r i i A n t o , wspomnę t y l k o o w y b i t n y c h
twórcach, t a k i c h j a k L e n i c a , H . T o m a s z e w s k i ,
ski,
Krawczyk,
czy
Szajdzińska-Krawczykowa,
z rzeźbiarzy —
Istniejąca w
penetrację
tłumaczy,
Hasior.
sztuce s y t u a c j a ułatwia więc
sztuki
profesjonalnej
dlaczego
właśnie
w
i
ze
źródeł
artystycznych
nawet
klimacie
podniet,
interesujące
bicje
artystyczne
daleko
się
zgłaszając
jednym
własne,
propozycje.
których
pozostawiają
II. 11. Koman
Bazyli
Albiczuk,
też
za
sobą
am
skrom
i
pragnie
Włodzimierz
u amatora
uzupełnić
pojęcia
amatora,
Hodys
budzą
swe
się
wykształ
trzeba
będzie
powołać
-zawodowców",
taką w ą s k ą
staniemy
t r u d n e g o do rozwiązania. T w o r z ą c
do
„malarzy
życia
wobec
że
taki
model
nowe
amatora
Pytać
amatora,
kategorie
z pretensjami"
czy też n i e - a m a t o r a ?
kon
problemu
„pół-
itd. Nie
dzo też w i d z ę , j a k w p r a k t y c e k w a l i f i k o w a ć
bar
kogoś
o skryte
jako
ambicje?
Sądzę, że l e p i e j już pozostać p r z y s z e r o k i m pojęciu, t y m
b a r d z i e j ze j a k d a l e j będę usiłował w y k a z a ć , w
t a k i e j ^szerokiej
definicji
mieszczą
się
ramach
zjawiska
bardzo
różnorodne.
Trudno
i
też
dyskwalifikować
chęć
a m b i c j e , k t ó r e rodzą się p r z e w a ż n i e
czy
bardziej
celowość
itd.
—
to
n a jakiejś
podstawie.
Jeśli
oczywiste
jest,
że
pobudzamy
się
mniej
uznajemy
wystaw
tym
samym
amatora.
Model,
raczej
uzasadnionej
doskonalenia
opieki nad amatorami, organizowania
ambicje
jaki
zaprezentowałem
sytuacji
1947 r . Dziś
nastąpiły
jaka
wydaje
bowiem
— uległa
istniała
się
n a wstępie,
odpowiada
u n a s gdzieś
przestarzały.
W
od
1945 —
międzyczasie
takie fakty, jak:
zmianie
świadomość
estetyczna
b a n i a r ó ż n y c h g r u p społecznych ( m . i n . w
i
upodo
świadomości
ogółu k o n w e n c j a r e a l i s t y c z n a przestała być j e d y n ą i d o
minującą),
— twórczość
o ludziach
rozbudzone
ambicje
gdy
O b a w i a m się j e d n a k , że p r z y j m u j ą c
wytworzonym
staje
Spotkać m n i e t u m o ż e z a r z u t , że m ó w i ę
szczególnie u t a l e n t o w a n y c h , w
wzajemną
amatorskiej. To
p r z e z sztukę współczesną, a m a t o r s t w o
niekiedy
Mianow
Panasowie
miłośnika.
z chwilą
4
cepcję
—
i l . 3 1 , S c i b i o r — i l . 52).
sprawa
t w i e r d z i , że
c e n i e — s t a j e się czymś w r o d z a j u z a w o d o w c a , t y l e
złego.
—
Piprekowa
( i l . 51), H e n r y k
z wystaw
jedno-
inni
sposób
przekroczą
( i l . 35), S u r o w i a k
niemal
w
i
ogra
malowania,
Płonkowa,
( i l . 16), D a s z e w s k a
można
naiwni
swego
realizowany
( i l . 53, 54), S t y k o w a
każdej
strzec
Tzw.
klimat
Przykłady
próg
14), R z ą b
Śliwiński
Na
poetyce,
malarsko.
( i l . 15), R a d k e
formuły.
odrębny
bezinteresownego
zawodowe
Są też i a m a t o r z y , k t ó r z y d o s z l i i dochodzą d o s z e r e
gów
ność
wręcz
dzielają
ki
amatorów
została
otoczona
opieką,
j e j p o p a r c i a r ó ż n e i n s t y t u c j e , zwłaszcza
u-
Związ
Zawodowe,
Buczyński,
Chopin,
ol. karton,
44,5 X 58 cm. Opole,
1965. II. 12.
Ogród, ol. pł., 59,5 X 48 cm. Dąbrowica
Mała, pow. Biała Podl., 1965.
12
10
— stworzono
lepiej
czy
sieć
gorzej
— istnieje
ognisk
masowy
•— t w ó r c z o ś ć
ruch
amatorska
pokazywana
w
telewizji,
•— m o d a
w
pewnych
czeństwa
na
Ociepka,
malunki
— klimat
chwytne
z
wystaw
omawiana
jest
i
naiwnych
stanowi
n a świadomość
strony
i
strony
podważył
przypływ
plastyków
prasę,
naszego
społe
(świątki,
który
opartej
amatorów,
świadomości
z r e p r o d u k c j i , oglądania
wrażliwość
malarstwo,
telewizja,
ale
i
o
trudno u spowodował
dla
z
zrozu
drugiej
amatorów
szerokiego
wystaw,
zaś
autorytet
korzystania
znacznie
więcej.
warunki
warunki
dawniej
konwencji
i
Już
uprawiania
bodźce,
amatorstwo
że
plastyczne
realistycznych,
gdzie
poprawni,
spo
ambicje
wy
(!!)
dziś c o r a z
s t a j e się w c o r a z
ważnym, a nawet
rzad
większym
równanie siebie
własnej
nawet
twórcę.
jak
Jeśli
egzystowało
w
sprawdzalny
był
są
częściej b y w a
pracy,
zawodowcom.
pozostaje
a niekiedy
Amatorzy,
—
zajęciem
sukcesy,
budzą
z idealnego
Chyba
ambicje,
I nie o to chodzi
modelu
niewiele,
po
chęć
czy
zaprezento
choć p r a w d ą
że a m a t o r t o miłośnik. T y l e że z c o r a z w i ę k s z y m i
wyliczyć
j a k inne
więc
po
nie
z i n n y m i — często w i o d ą c k u z b y t p o
ocenom
dorównania,
ale
być s y n o n i m e m a m a -
treścią życia. W y s t a w y ,
film,
można
konwencjonalni,
t o r s t w a . Twórczość z k o l e i coraz
ilustrowane,
amatorsko,
na
wzo
pozycja
społeczeństwa
dyletanccy. D y l e t a n t y z m przestaje
Cóż
pokazują,
sztuki
są
w a n e g o n a wstępie?
jest,
ambic
pretensjami.
to ludzie
z różnych
pod w p ł y w e m różnych p o t r z e b
środowisk,
tworzący
i bodźców. Z d o l n i i n i e
inne
z d o l n i , m a ł o i dużo w i e d z ą c y , w y k s z t a ł c e n i i
więc
Z
analfabeci.
a m b i c j a m i i bez.
cieniu
Cóż
war
Myślę,
sztat, względnie jasne k r y t e r i a oceny, zauważalny i bez
12
wiedzieć,
jami,
działające
i
ma
p r y m i t y w u jest
sza. F a c h o w e p r z y g o t o w a n i e
tylko
faktorów
te jednak
czystość
częściej
sztukę
nie
na
scenografia.
Oczywiście t a k i c h n o w y c h
swoją
zakłóce
różnorodnych
Zmieniła
coraz
t o źle, czy d o b r z e . T a k j e s t .
kształtuje
pisma
przez
Dziewicza
wpływ.
który
uległy z m i a n i e ,
bodźców,
spot
uczęszczania
estetyczną
fotografia,
plakat,
amatora,
chowywania
z p l a s t y k a m i , na odczyty i t d . ,
— nową
wywierających
chlebnym
a m a t o r m a możność
te relacje
się s u m a
s t o p n i u udziałem a m a t o r ó w . O w i e l u z n i c h można
amatorów,
uczonych,
— twórca
zwiększyła
rów,
Nikifor,
fakt,
zainteresowania
sztuki
w
niu,
przez
również
nowoczesnej,
tradycyjnej
s p o r n y d y s t a n s dzielący d o b r e rzemiosło o d d y l e t a n c t w a ,
to obecnie w s z y s t k i e
amatorów,
k r y t e r i a , a często p u s t e j i n u d n e j
jednej
dziś
plastycznych,
amatorów,
środowiskach
dzieci)
sztuki
miałej
kania
zespołów
łeczna
prymitywy
musiał w p ł y n ą ć
i
dokształcających
więc
że
świadomości
stanowi
przede
cechę
wszystkim
artystycznej,
wspólną
brak
zdolności
im
wszystkim?
samowiedzy,
samokontroli.
brak
Po
drugie
—
nieprzekroczenie
progu
tej
człowiek m ó w i sobie — j e s t e m przede
decyzji,
kiedy
wszystkim
mala
rzem i t y l k o to jest dla m n i e ważne.
Przekroczenie
i
dodajmy
—
tego
progu,
uzdolnień, j e s t
przy
braku
sprawą
świadomości
smutną,
k i e m s z c z e g ó l n y m i n a szczęście r z a d k i m .
progu
przy
pewnej
świadomości
przypad
Przekroczenie
artystycznej
posiadanie jakiegoś zasobu w i e d z y ,
zakłada
obojętnie j a k
zdoby
t e j — w o g n i s k u , p r z e z świadomą p r a c ę n a d sobą,
lizę
wybitnych
taki
n i e będzie miał o f i c j a l n e g o
leżenia
wym
dzieł
i t d . Wówczas,
do Związku
artystą.
Moment
Bez
Plastyków
nawet
gdy
patentu w
—
będzie
postaci n a
on
prawdzi
przymiotników.
własnej
decyzji,
stwierdzenia,
że
się
t y l k o chce, a l e że się j e s t artystą, j e s t o c z y w i ś c i e
trudnym
do
analizy
z
zewnątrz.
bardzo
istotny. Świadczy
sztuce
we
z
własnym
przeświadczeniem
cechą
Ale
o funkcji,
życiu.
o
z chęcią p r z e k a z a n i a
Oczywiście
Wiąże
celowości
wydaje
zasób w i e d z y .
szeroką, p r z y g o t o w u j e
amatora
jest
nie
czymś
mi
się
jaką p r z e z n a c z a
się
się
też
działania
zazwyczaj
społecznego,
czegoś i n n y m l u d z i o m .
wyróżniającą
amatora-autodydakU;
od a b s o l w e n t a w y ż s z e j u c z e l n i p l a s t y c z n e j
niczony
ana
twórca
Uczelnia
w
j e s t też
zasadzie daje
d o działań r ó ż n o r o d n y c h ,
wycinkowa,
ograniczona.
Czasem
ogra
wiedzę
wiedza
wystar
czająca d l a r e a l i z a c j i j e g o zamierzeń, a l e p r z e w a ż n i e r a
żąco mała,
gdy
podejmuje
nowe,
dotąd
n i e znane
mu
zadanie.
16
15'
ŚRODOWISKA
Zacznijmy
o d środowisk. P u n k t e m o d n i e s i e n i a
będzie
t u istniejący m o d e l k u l t u r y , w c i ą ż ż y w a jeszcze t r a d y c j a
l u b j e j r e l i k t y . A więc wieś — środowiska z a w o d o w e —
peryferie miejskie — miasto.
Wieś.
Twórczość
pewnego
rodzaju
amatorska
się t a m , g d z i e d a w n e ,
nieprzydatne,
niezdolne
W
tradycyjne
niezdolne
zaspokoić
a przynajmniej
na w s i rozwija
kontynuacja sztuki
wyrazić
młodego
przeszłości, w
formy
nowe
zmienionych
upodobań
jako
Pojawia
stają
treści
i średniego
okresie
się
ludowej.
się j u t
i
tematy,
środowiska,
pokolenia.
wszechwładnego
panowania
k a n o n u sztuki l u d o w e j , t r u d n o mówić o nurcie a m a t o r
s k i m . W y k r a c z a n i e poza g r a n i c e i zasady
nosiło
niem
W
charakter
rozwoju
okresie
ćwierćwiecze
i n d y w i d u a l n y , choć
kulturalnego i znanymi
przejściowym,
do którego
międzywojenne
(a w
sztuki ludowej,
ograniczony
sobie
zaliczyć
niektórych
i l a t a po I I w o j n i e ) , można obserwować
je
tematyki, powtarza
zgodnie
z
tradycją
istniejące
charakterystycz
ludowego
schematy,
stylu.
przed n o w y m zadaniem, d a w n e sposoby
przydatne,
schemat
Zalipianki,
tak „ludowe"
zastępuje
w
należy
rejonach
n e z j a w i s k o . D o p ó k i t w ó r c a o b r a c a się w k r ę g u
sobie
stop
wzorcami.
Ale
znanej
realizuje
gdy
staje
okazują się n i e
obserwacja,
wyobraźnia.
dekoracyjnym
malowaniu
s w y c h chałup, l u d o w e n a w e t w ó w c z a s g d y p o d w p ł y w e m
II.
13. Maria
Blumenfeld,
Portret
chorej,
ol.,
dykta,
23,5 X 15 cm. Tarnów,
1960. II. 14. Marta
Michałowska,
Portret
Matki.
II, olej płyta pilśń., 69 X 50,5 c m .
Lublin,
1965. II. 15. Bronisława
Piprekowa,
Głowa, pastel,
papier,
15 X 10,5 cm. Warszawa,
1955. II. 16. Zenon
Radke,
Dama
z pieskiem,
ol. pl., 60 X 50 cm. Gdańsk, 1965.
13
i n s p i r a c j i z zewnątrz projektowały
c h u s t k i , spódnice czy
problemów
o b r u s y — z c h w i l ą g d y zaczynały m a l o w a ć n a k o n k u r s
drewnie:
sceny
zacji
z życia
swej
w s i , musiały
wyjść
poza
schemat
roślinnej o r n a m e n t y k i , r y s o w a ć i k o m p o n o w a ć bez o p a r
cia o znane sobie w z o r y
i szablony. I w t y c h
r a z i e s t o j ą c y m n a p o g r a n i c z u s z t u k i l u d o w e j i twórczości
amatorskiej
myślenia
do
(zachowały
właściwego
dekoracyjnego
one p e w n e
sztuce
cechy
artystycznego
ludowej, jak:
szczegółu, t e n d e n c j a
zamiłowanie
do
zabudowania
całej p o w i e r z c h n i o b r a z k a i u m o w n e t r a k t o w a n i e p r z e d
miotów).
To oparcie, w
pewnym
przynajmniej stopniu, o
tra
d y c j ę l u d o w e g o m y ś l e n i a a r t y s t y c z n e g o s p r a w i a , że p r a
ce z k r ę g u w i e j s k i e g o
są często zbliżone d o s i e b i e
stycznie. Jest i c h j e d n a k
zamiera,
młode
coraz
pokolenie
mniej,
nie
tradycja
odczuwa
już
przedstawia
jej
się s y t u a c j a r z e ź b i a r z y .
świątkarzy
rzeźbi w
klimacie bliskim
ich
odczuwamy
tradycją
w
a
żyje
jako
już
tylko
ludowej
paru,
jako
ale
tradycji.
pograniczną
—
nurcie kontynuacji
ludowej
których
między
tradycji
wszyscy,
ludową
Wyraźnie
widzę
pomimo
wielu
Twórczość
indywidualnymi poszukiwaniami.
rzeźbiarskie, w
Auten
5
ośrodki
różnic
i
dużej w i e d z y
też
co
i
i wprawy
naturalne
pomocy
prymi
z mentalności
świątkarza
konieczności.
Realizacja
z
sięgnięcie
do
wzorów
—
do
ze
sztuką
ludową,
wiejskiej
rzeźbie
zasad
a n a t o m i i , bez
jest niemalże niemożliwa.
ograniczenie
atrakcyjność
Miasto.
jedna
indy
wiążą
możliwości
wciąż
ludowej
które
zachowujących
rzeźby.
Stąd
dostrzegamy
Stąd
wykonawczych
swoją
powiązania
we
współczesnej
amatorskiej.
sierpeckie.
Bliski
respektujący
odróżnieniu
—
postaw,
się
ludności
się
W
kultura
od
tradycji
i
napływowy,
Znaczny
a awans
panowała
konglomerat
kulturowych.
z określonymi
Wzory
procent
społeczny
wyprzedza
której
stanowi
wzorów
t y m ściśle
a n i środowiskami.
wykształcenia
wsi, w
ludowa, miasto
one p r z y
kształtują.
kulturowe
ludności
czy
rozwój
Nie
grupami
dopiero
to
element
zdobycie
wyższego
świadomości
estetycz
nej.
T w ó r c z o ś c i ą plastyczną amatorską
zawody,
i
nie tyle
woli,
rzeźby r e a l i s t y c z n e j b e z znajomości
rzeźbiarskie
łęczyckie
wynikał
świadomej
nie:
„zagłębia"
przy
w
reali
narzędzi.
rzeźby
jego
w i d u a l n y c h , z a c h o w u j ą p e w i e n w s p ó l n y s t y l . T a k i e są —•
l u d o w e j t r a d y c j i jest n p . A d a m Zegadło —
możliwość
Uproszczenia f o r m y , pewien nawet schematyzm l u d o
wej
różnych
Inaczej
z rzeźbieniem
ograniczona
styli
ludowa
swoją.
tycznych
materiału,
s w o i c h zamierzeń, zwłaszcza
tywnych
obrazkach
można j u ż m ó w i ć o m a l a r s t w i e a m a t o r s k i m , a w k a ż d y m
t e c h n i c z n y c h , związanych
opór
młodzież,
ciągu
technicy,
emeryci.
zajmują
nauczyciele,
Obserwując
się
urzędnicy,
wystawy
o s t a t n i c h d w u d z i e s t u l a t dostrzec
głów
wolne
amatorów
można
w
przesu
w s w y c h rzeźbach s y m e t r i ę , u m o w n o ś ć , h i e r a t y z a c j ę p o
nięcia w g u s t a c h uczestników. Z m n i e j s z a się l i c z b a p r a c
s t a c i — j a k b y zastygłych w
złych, b l i s k i c h
syn
jego
być
nazwany
swej
świadomej
możliwą
Henryk, mimo
decyzji.
alternatywą
—
jak u
wyborem
przypadkowe.
rzeźby
Wciąż
do świątków,
ludowym
Forma
i odpowiadającej
Podobieństwa
И
nawiązań
rzeźbiarzem
a przemyślanym
cjonalnie
d o k o n a n y m geście, a l e już
jedynie
nie jest
może
z
racji
u niego
wiejskiego
jedną
świątkarza,
konwencji, bliskiej m u
emo
estetycznie.
ludowej
bowiem
i
amatorskiej
niektórych
istnieje t u podobny
krąg
ilość
obrazów
wystawach
(Łódź,
Warszawa)
jest
ich
oó
1/3 d o 1/2 w s z y s t k i c h p r a c .
Powolne,
ziomu
wystaw
n i e są
k i c z o w i , n a t o m i a s t rośnie
w y w o d z ą c y c h się z i n s p i r a c j i p o s t i m p r e s j o n i s t y c z n e j . N a
ale przecież
artystycznego
(oczywiście
reprodukcjom
widoczne
amatorów
opóźnioną),
podnoszenie
wiąże
z
się
z
opatrzeniem
się p o
recepcją
dzięki
artystycznym itd. Ulubionymi malarzami
a m a t o r ó w są V a n Gogh, impresjoniści, Matisse, Chagall.
Pomijam
pierowych
t u zorganizowaną produkcję m a k a t e k
i pa
„ d y w a n ó w " z j e l e n i a m i czy łabędziami,
gdyż
n a l e ż y t o już d o szczególnego p r o c e d e r u ,
sztukę l u d o w ą , a częściej
sztukę
kontynuującego
„dla l u d u " ,
zazwyczaj
wyzutą z w s z e l k i c h a m b i c j i . Prace tego r o d z a j u
ją się n a w y s t a w a c h
rodziny Majów
na
z Nowego Targu, pokazane
problemowej
Dehmela
nak
wystawie
wystawione
tego r o d z a j u
goriach
Z
amatorów, przykładem
w
kolei kilka
produckję
uwag
Czy
miały
Wiemy
właściwie
obrazy
Krakowie
amatorskiej
seryjną
to po
czy
omawiać
prostu
o górnikach,
w
kate
swoją
zawodo
specyfikę?
a i t o n i e w i e l e °.
Ale z d r o b n y c h w z m i a n e k w d a w n y c h czasopismach
z
literatury
zawodowych:
obcej
znamy
przykłady
m a r y n a r z y , rybaków, górników,
dzenie z zawodu
nie
w
swoją
stanie
górniczym,
tradycję
I
trwałych.
przecho
nie przypadkiem
który
i odrębność, w i d a ć
grup
leśniczych
ciągłe f l u k t u a c j e ,
do zawodu.
oraz
twórczości
i t d . A w i ę c środowisk w z g l ę d n i e z a m k n i ę t y c h ,
Dziś n a t o m i a s t o b s e r w u j e m y
właś
najmocniej
podkreśla
najsilniej
zarysowu
j ą c e się c e c h y
w s p ó l n e . Sądzę j e d n a k , że n i e t y l k o
dycja wchodzi
t u w grę, a l e p r z e d e w s z y s t k i m
charakter
pracy
i
a także s t w o r z o n y
związana
z
R.
jed
rzemiosło.
o środowiskach
one k i e d y k o l w i e k
tylko
w
B y t o m i u (1959 г.). T r u d n o
a m a t o r s k i c h . Jest
wych.
sztuki
pojawia
—
n i m potrzeba
tra
odrębny
rekreacji,
przez nasze państwo system
organi
zacji odpoczynku i o p i e k i n a d a m a t o r a m i , istnienie pręż18
Dotyczy
i
to
oczywiście
głównie
pokolenia
średniego
młodszego.
W ś r ó d s t a r s z y c h , a zwłaszcza w ś r ó d
stwa,
bywalców
robotniczego
dawnej
—
„Zachęty",
wciąż
żywe
ckliwo-sentymentalnego,
wicza
czy
Styki.
w
są
drobnomieszczeńczęści
środowiska
tradycje
malarstwa
manierze
Dominują
w
Żmurki,
tematyce
Stacho
kwiaty,
są też p e j z a ż e i n s p i r o w a n e n i e t y l e naturą co
częste
obrazami
Fałata.
Nie
mówię
t u oczywiście
o
seryjnych
k i c z ó w w r o d z a j u obnażonych A r a b e k
lowań
na w i l k i ,
malowanych
produkcjach
z wielbłądem, p o
kopii
pocztówek
i
oleo
d r u k ó w . T o j e s t już p r z e m y s ł . G o r s z y — n a b a z a r z e , n i e
w i e l e lepszy w sklepach k o m i s o w y c h i t p .
Malarstwo
bliczności,
takie
znajduje
zwłaszcza
gdy
uznanie
temat
wśród
potrafi
części p u
wzruszyć
s m u t e k , z a d u m a ) . P o d o b a się sąsiadom, z n a j o m y m ,
szacunek
W
otoczenia
pokoleniu
spotyka
się
dla
malującego.
średnim,
obrazy
zwłaszcza
inspirowane
w m a l a r s t w i e , czasem r o z u m i a n e g o
chwyt
fakturowy,
o sporej
coraz
wśród
koloryzmu
powierzchownie
częściej
jednak
jako
świadczące
już k u l t u r z e m a l a r s k i e j i o p a t r z e n i u ( n p . p r a c e
M. Kurdziela
ze S z c z e c i n a czy
z Koźla).
Abstrakcja,
zwłaszcza
prac,
inteligencji,
nurtem
ks. M . M a l a r z a z Puław, St. Jakockiego
uwagę
(np.
budzi
nowe poszukiwania
inteligencję
na fakt
nieraz
coraz
częstszego
świadomie
duże „ o b y c i e "
—
techniczną.
frapują
Tu
młodzież,
warto
pojawiania
malowanych,
zwrócić
się
takich
zdradzających
18
artystyczne.
R z a d z i e j s p o t y k a się stylizację opartą o sztukę l u d o
wą: m a k a t k i , w y c i n a n k i , malowane
są t o p r a c e
w
ludzi
starszych,
i c h pamięci t r a d y c j ą
talerze.
inspirowane
Przeważnie
żywą
sztuki dekoracyjnej.
jeszcze
Wycinanki
w y k o n u j ą z a z w y c z a j d a w n e n a u c z y c i e l k i a l b o też l u d z i e ,
k t ó r z y t e g o r o d z a j u p r a c e n a u c z y l i się robić n a l e k c j a c h
r y s u n k ó w i robót r ę c z n y c h w szkołach ( o c z y w i ś c i e
w o j n ą ) , a t e r a z j e n a starość kontynuują.
przed
II. 17. A. Wiśniewski,
Ofiary
alkoholu,
olej, 99 X 200 c m .
Toruń,
1963. II. 18. Paweł
Michiejewski,
Próżność,
ol.,
42 X 31 cm. Szczecin.
II. 19. Bronisław
Surowiak^
Zycie,
tusz, karton,
79 X 50 cm. Warszawa,
1965,
15
11. 20. Edward
Kołacz, Dziadek,
drewno,
wys.
64 cm. Szczecin.
11. 21. Zbigniew
Jóźwiak,
Dziewięciu
przysięgłych,
płaskorzeźba,
18,5 X
X 13 cm. Lublin.
II. 22. Tadeusz
Niewia
domski,
Rzeźba z cyklu
„Męczeństwo
Polski",
drewno.
Bielsk
Podlaski,
1963/4. II. 23. Wa
cław Maj, Głód, ol. płótno,
wiórki,
trawa,
50 X 100 cm.
Kocmyrzów,
pow.
Kraków,
ok. 1962.
nych
klubów
plastycznych,
zespołów,
częste
wystawy
Dominuje
(w
pewnym
tyka
t u m a l a r s t w o . Pejzaż,
okresie
pracy). K o l o r
ta
potrzeba
z
naturalnej
pod wpływem
zamiłowanie
reakcji
w
na
świecie
Charakterystyczna
stosowana
wiązania
tej
t u jako
rodzaj
jest
Cepelia
też i i s t n i e n i e w R y d u ł t o w y c h
ków
kilka
odkąd
nawet
odeszła
się
i
barwy.
rzeźba
w
węglu
z
racji
na
s y m b o l u . Zachętą
i muzea
(E. B ą k ) , j a k
specjalnej
szkoły. Ś r o d o
a r t y s t y c z n y c h , są
sztuką,
instruk
zwłaszcza
ama
technikami
graficznymi.
Prymityw
raczej
16
śladu
po
Śląsk
ma
coprawda
przejściową
modę
na
(Bąk, Z i ó ł k o w s k i ) , a l e m i n ę ł a
ambicje
poważne,
praca
z
tematykę
ona
szybko.
amatorami
w i ę c w k i e r u n k u d a n i a i m m o ż l i w i e dużej s u m y
mości, zbliżenia k u osiągnięciom
W
jako
innych
cechę
środowiskach
znamienną,
twórczością
k w i a t jest w
nich widoczny
obserwuje
zależność
Taft
skrupulatnie
np.
z
między
samotną
modzie.
Bazyli
ogrody,
każdy
i można mieć zaufanie,
umiejętnościami
postacią
powstają
i i z o l o w a n ą . Zarzucają
w
metalu.
I
nie
zawsze
m u , że
zajmuje
a r t y s t y c z n e j , a l e p o p r o s t u a b y dać
że
malarz.
zawodowymi
jest
Ociepko
się,
pracą
ogrodnik
piękne
j e s t o n w ł a ś n i e t a k i , j a k go p r z e d s t a w i a
Zgodnie
idzie
wiado
profesjonalnym.
zawodach
pewną
artystyczną.
maluje
i
kształtuje
się twórczość ślusarzy, b l a c h a r z y , t o k a r z y , k t ó r y c h
t u nie w
ale
tych
fantastyczną
światła
j e s t w i ę c n a Śląsku duże s k u p i s k o
zajmujących
Sosnowcu,
i
(i i n n y c h ) o b r a z a c h n i e zostało. F a m a sukcesów O c i e p k i
a
torów
w
Żywirska
Kiedyś
spowodowała
Albiczuk
torzy, sale —
Górnicze
dr
obraz
(!!!)
godziny
p o d o b n i e zresztą j a k i h u t n i c y .
zajęć
Muzeum
stamtąd
Górnośląskie
wynika
w i s k o g ó r n i c z e o t o c z o n e j e s t szczególną opieką ze s t r o n y
możliwość
nie m a Muzeum
i c h miało
Związków Zawodowych,
Stworzono
uczestniczy
długie
pamiątkarstwa,
surowca —
tema
dziwactwami, bajkami, fantazjami. Nie
pracach k l u b u przy k o p a l n i „Wieczorek", jego
pleneru
na
jest
—
Prawodopodobnie
do
kopalnię,
d l a Śląska
fantastyka,
inspiracji
pozbawionym
do m i e j s c o w e g o
produkcji
czasem
żywy, i n t e n s y w n y .
koloru,
przebywania
dla
się
w
itd.'
tylko
z
prace
potrzeby
świadectwo swoich
umiejętności, pokazać — n a w e t s a m e m u s o b i e —
ność o k a i dłoni. I n i e w a ż n e j e s t w t e d y
ponują
scenę
Matejki —
swego
nie
figuralną,
czy
kopiują
w
mistrzostwa,
Oczywiście
znalezienia
w
stolarze
ujścia
pełni p o d c z a s
i
ci
dla
problemami
sztuki
wistycznym
oraz
którzy
sposób
surowca i techniki sprzyja
podjęciu
pracy
twórczej
w
pracy.
mają
do
drew
w naturalny
obranej
dziedzinie.
I n t e r e s u j ą c y m z a g a d n i e n i e m j e s t twórczość p l a s t y c z n a
w
środowiskach i n t e l i g e n c j i , wśród reprezentantów t z w .
wolnych
a więc
zawodów.
Obserwuje
i u n a s , duży
wzrost
się
na
całym
zainteresowań
n y c h , zwłaszcza w ś r ó d i n t e l i g e n c j i t e c h n i c z n e j
M a l u j e , rzeźbi, k o l e k c j o n u j e ze z n a w s t w e m
świecie,
techników.
Odbywa
się
jakby
r e g u l a c j i społeczno-kulturowej. W z r o s t o w i
nia
humanistów
liczniejsze
naukami
ścisłymi
przykłady z a j m o w a n i a
środowisku
abstrakcyjnej,
właśnie
zainteresowanie
nurtem
konstrukty-
informelem.
artystyczną n a j s i l n i e j p r z e j a w i a
twórczością
się w ś r ó d l e k a r z y .
Nie
k i e d y p r o w a d z i n a w e t do z e r w a n i a z medycyną i całko
witego
czy
przestawienia
literaturę.
Choromański,
Lekarze
stawy
swoich
zainteresowań
Przykładem
Pomianowski,
rzeźbią, malują,
chociażby
na
sztukę
Boy-Żeleński,
Lutowski.
mają
też s w o j e
liczne
wy
z a r ó w n o u n a s , j a k i za granicą, co d o w o d z i ,
problem
jest
natury
ogólnej, n i e t y l k o związany
że
z sy
tuacją w n a s z y m k r a j u . N i g d y n a t o m i a s t n i e s p o t y k a się
i lekarzy.
wystaw
współczesn-j
proces
samo-
zainteresowa
towarzyszą
się p l a s t y k ą
tym
artystycz
i d a w n ą sztukę w i e l u a t o m i s t ó w , f i z y k ó w , c h e m i k ó w , i n
żynierów,
W
c h y b a świadomość i
Wśród w o l n y c h zawodów zainteresowanie
możliwości,
c z y n i e n i a z d r e w n e m , chętniej rzeźbią w ł a ś n i e w
n i e . Znajomość
techników.
i s t n i e j e największa
obraz
normalnej
wszyscy,
inżynierów,
ujawnienia
blasze
twórczość w y n i k a t u z p o t r z e b y
wykorzystanych
spraw
czy s a m i k o m
coraz
uczonych.
plastycznych
torów. C z y m
to
sędziów,
adwokatów
Medycynę zawsze t r a k t o w a n o j a k o zawód
wymagający
Medycyna
nie
i
prokura
wytłumaczyć?
tylko
graniczyła
wiedzy,
z
ale
astrologią,
d a w n a wśród p l e m i o n A f r y k i ,
i
a
szczególny,
wtajemniczenia.
jeszcze
do
nie
A u s t r a l i i czy N . Z e l a n d i i
f u n k c j e l e k a r z a pełnił c z a r o w n i k , n a S y b e r i i szaman i t d .
17
24
II. 24. St. Popek,
Komora
gazowa,
z cyklu:
„Majdanek",
21,5 X 15 cm. Łańcut, pow. Rzeszów, 1964. II. 26. A. Bigajski,
Chirurg,
lechn.
mieszana,
47 X 33 cm. Łódź, 1965.
25
18
linoryt.
Głowa,
26
Lublin.
II. 25. Andrzej
Bigajski,
tusz, 41 X 29,5 ст., 1964. II. 27. Ignacy
Drzewa,
tusz.
Romanowski,
0
powołaniu mówiło
kapłańskiego
świadczył
i
o
się t y l k o w
właśnie
szczególnym
1 j e g o dolą. N i c w i ę c
społecznikami,
wodzie
do
pionierami
lekarza
Wybór
zainteresowaniu
dziwnego,
I
zawodu
człowiekiem
że l e k a r z e
postępu.
najwyraźniej
byli
często
właśnie
uwidacznia
w
się
za
dyspro
p o r c j a p o m i ę d z y humanistyczną aureolą z a w o d u a p r a k
tyką, która c o r a z
częściej s p r o w a d z a
wąsko-specjalistycznej,
Warsztat
się d o działalności
lekarza
nie daje
pola
dla zain
malowanie
wość
zaspokojenia
tego
w
ogromnej
nieraz
nego, z a h a m o w a n i a
reakcji
tu
rolę
Dla
nie tyle
świetnego
specjalisty
figurek
kiem,
Twórczość
nawet
od operacji
lekarza
od
młodych
zabaw
i
napięcia,
w
myśleć,
czasie
że
od
których
uciech
świat
więc
rekompensaty.
odpoczyn
po godzinach
jego
korze
pełnych
m u nawet
palców
uczuć, k t ó r e t r z e b a
hamować
po
zależy
życie
dziecka. Rzeźba jest t u j a k b y p o w r o t e m w świat
w
rówieśników.
swój
0 artystycznej
azylu,
Bywają
t a l e n t , myślą
karierze.
ucieczki
od
też
stanowi
otoczenia,
tacy,
Część
zrażona
niepowodzeniem
z dalszego u p r a w i a n i a p l a s t y k i , i n n i
rezygnują
ze
swych
którzy
o studiach plastycznych,
zamiłowań,
nawet
jednak
wówczas
uczelnię.
p a d k u p o m o s t e m m i ę d z y n i m i a publicznością, naturalną
uczuciowych,
Kossakowskiego,
nie wolno
sprawności
rodzaj
od
dzieci, rzeźbienie w
odprężenia
lat
prze
fotografii
psychicz
wymaga
i polichromowanie i c h jest nie t y l k o
ale i potrzebą
uczestnictwa
D l a w s z y s t k i c h r u c h a m a t o r s k i s t a j e się w t a k i m w y
a r t y s t y c z n a pełni
co
jako
U innych
teatru,
g d y n i e u d a j e i m się dostać n a w y ż s z ą
dr Jana
serca
d l a poezji,
Dodać
odpoczynku,
chirurga prof,
zainteresowań
zainteresowań.
k o n c e n t r a c j i , napięcia
hobby
formę
nie
n a t u r a l n y c h odruchów
estetycznych.
stanowi
możli
pracy
m o ż n a jeszcze, że c h a r a k t e r p r a c y
niego
rzeźbienie
pełną
swojej
rodzaju
plastyczne
czy f i l m u . Są też l u d z i e , d l a k t ó r y c h t w ó r c z o ś ć
teresowań h u m a n i s t y c z n y c h , podczas g d y p r a w n i k , socjo
mają
czy
jawianych
log
psycholog
swoje
w życiu k u l t u r a l n y m , n i e r z a d k o o b o k j e d n o c z e ś n i e
rezygnuje
czy
traktują
s p r a w d z i a n umiejętności, celności o b s e r w a c j i .
wierząc w
technicystycznej.
zawodowy
Niektórzy
o d n i e s i e n i u do s t a n u
lekarzy.
ludzki,
bezwzględnie
—
bazą,
z
której
zajęciach w
korzystają,
uczestnicząc
w
wystawach,
o g n i s k a c h czy s p o t k a n i a c h k l u b o w y c h .
W s z k o l e , w o j s k u , m i e j s c u p r a c y są p r z e w a ż n i e z n a n i
1 c e n i e n i , i m też p o w i e r z a się troskę o plastyczną
oprawę
akademii,
gazetki
zabaw,
ścienne. Są
Czy
Trudno
uroczystości.
użyteczni,
wszystkich
do
studiów
zaliczyć
osoby
stricto
amatorami,
do
amatorów?
przygotowujące
plastycznych,
c a ł k o w i t e p o ś w i ę c e n i e się z a w o d o w i
sensu
sale,
szanowani.
i c h można
u w a ż a ć za a m a t o r ó w
świadomie
Dekorują
nastawione
się
na
p l a s t y k a . N i e będąc
uczestniczą
oni
w
pracach
a m a t o r ó w , starając się w r a m a c h p r a c o g n i s k czy z e s p o
aby być d o b r y m c h i r u r g i e m .
ł ó w z d o b y ć m a k s i m u m w i a d o m o ś c i i umiejętności, k t ó r e
dałyby
MOTYWY TWÓRCZOŚCI
Trudność
nymi
na
mówienia
t y m , że
treści. A m a t o r
w
amatorowi
wyuczeni, szkoleni w
pewną
o a m a t o r a c h polega
pojęciu
między i n
t y m mieszczą
n i e jest
się
bowiem
różne
równy.
daną
i m wiedzą
i są p r y m i t y w n i ,
odkrywający
d l a siebie
rzeczy
samodzielnie
najprostsze
—
jak
których
znajomości
sztuki
p u s t y m dźwiękiem
Tycjana,
Rubensa
czy
—
jest
nawet
w y m i e n i e n i t u młodzi l u d z i e
to p o t e n c j a l n i
niż i n n i zrozumieć p r o b l e m a t y k ę dzieła. A l e
rozbudzone
27
miesza,
a b y t r z y m a ł y się k a r t o n u . . . L u d z i e o d u ż y m bagażu
świetnej
się
Wszyscy
świadomi o d b i o r c y s z t u k i , miłośnicy c z y n n i , z d o l n i l e p i e j
się w w o d z i e czy ślinie,
j a k się r o z r a b i a f a r b y w p r o s z k u , z c z y m się j e
dzy,
Są
o g n i s k a c h , n a k u r s a c h , operujący
m a l u j e , czy a k w a r e l ę r o z p u s z c z a
i m w i ę k s z e szanse d o s t a n i a się n a s t u d i a a r t y
styczne.
i
nazwisko
Matejki
wie
prymitywi
dla
Rembrandta,
(bo
znam
i ta
kich).
Cóż może
łączyć
człowieka, który
m a za sobą
parę
l a t s t u d i ó w n a a r c h i t e k t u r z e czy n a w e t u k o ń c z y ł historię
s z t u k i i r y s u j e l u b m a l u j e — z szewcem żyjącym w m a
łym m i a s t e c z k u , d l a którego
cały
świat w i e d z y
kończy
się n a s z k o l n y c h p o d r ę c z n i k a c h . A m a t o r e m j e s t
zarówno
prof.
jak
Szuman,
psycholog
i
znawca
sztuki,
i w i e j s k i p a s t u c h . J a k w i d a ć , rozpiętość o g r o m n a .
dycje
nieporównywalne,
Występują
ten
fakt
że
i c h ogromną
czynią
to
własnych niepokojów
się
uwolnić,
spędzić
swego
to
życia,
się l i c z y ć
w
często
są
różne
zaspokaja.
Tak
występuje
jako
ze
Inni
gdyż
tworzą
i rzeźbią, a b y
chcą
po
prostu
dopiero
w
twórczości
sprawy
ważne,
z
wobec
i
funkcje
potrzeby,
które
sprzyjających
strony
otoczenia,
zainteresowania
jest
w
uprawianie
rysowanie,
n a t u r a l n e wśród
latach
są
należy
Powodów
twórczości
warunkach
i w
sens
I
amatorów.
malują?
np. malowanie,
którymi
Przy
kontynuowane
godziwie
przegranego.
rzeźbią
się
wizerunki
inaczej
zjawisko
i sam
im
t a k czy
bowiem
człowieka,
chęcie
Jedni
postępowaniu
ludzie
różne
młodzieży.
dobrze.
widzą
ogromne,
Dlaczego
wiele,
inni
radością,
czy o b s e s j i , m a l u j ą
uspokoić.
czas,
różnice
tworzą.
też i i n n e różnice. J e d n i naśladują
napawa
wydaje,
t a k j a k i pracę, k t ó r e
też
Kon
życiu
sztuki
rzeźbienie
dużej
i
części
przy
te
za
bywają
dojrzałych.
19
ambicje, skoro nie znajdą potwierdzenia, stają się nieraz
t i e farbą, k t ó r ą syn u s t a w i a j e j w słoiczkach, w
źródłem
l o n y m porządku).
od
goryczy,
środowiska,
ambicje
niezadowolenia,
do
megalomanii.
t a k i e n i e są d o s t a t e c z n i e
wychowawczy
prowadzą
do
Dodajmy,
izolacji
że
uzasadnione.
p o l e g a w i ę c n a t y m , a b y umieć
Wyjątkową
często
Problem
odpowied
ludzi
w p r o s t rolę o d g r y w a
starych,
pustkę, s t a j e
emerytów.
się
n i o r o z ł a d o w y w a ć p r z e r o s t y a m b i c j i i n i e czynić z r a d o s
istnienia. Zdarza
n y c h adeptów s z t u k i l u d z i zgorzkniałych i zdziwaczałych.
nia
Podsycanie w
do p r o
zajęć
itd. —
ujemnie
Enri
zaczęła
cesów
nich
ambicji i nadziei
destruktywnych w
na p r a c y , k o n t a k t a c h z
Są l u d z i e
amatorskie
życia,
psychice,
prowadzi
odbija
się
d o j r z a l i , a k t y w n i e pracujący,
uprawianie
przydaniem
sztuki
mu
jest
nowych
dla
których
wzbogaceniem
barw.
Jak
to
ich
więc
l e k a r z y , inżynierów,
chemik
Maluje
wybitny
i fizyk, liryczne obrazki rysuje subtelny
pisarz obok
i
naukowców.
ptaków
potrzeby,
swych
prac
poeta,
l i t e r a c k i c h rzeźbi f i g u r k i
( i l . 45, 46). C z y n i ą
z konieczności
to d l a siebie,
rozszerzenia
z
ludzi
własnej
doznań,
wzboga
Bywają
niejszą,
sytuacje,
może
w
nawet
których
ostatnią
twórczość
nicią,
jest
najważ
wiążącą
światem. I nie myślę t u n a w e t o p r z y p a d k a c h
ludzi
patologicz
n y c h j a k M o n s i e l , a l e o l u d z i a c h zupełnie z d r o w y c h
chicznie, których
życie
ułożyło
się w
ze
sposób
psy
tak nie
sesją,
wania
w
równowagi
rzeźbie,
środowiskiem,
gdy
odczuwa
swe
w
konflikt
niedopasowanie
c z y n n i k i zewnętrzne wyrzucają
do
ze
życia,
go p o z a b u r t ę
nor
m a l n e j egzystencji.
Przykładem jest t u twórczość b l i s k o
80-letniego
Borowczyka.
we,
na
Eliasza
dziecięco u r o c z e
wpół
Józefa
maluje
o b r a z k i lewą
sparaliżowany,
porozumienia
się
Nowak,
głosem
która
niewielkie
Maluje on swe
ręką, leżąc w
pozbawiony
nawet
z otoczeniem.
mimo
obrazki
wrażli
utraty
Inny
wzroku
( i l . 9), posługując
łóżku
możliwości
przykład:
z
nie
dają
takiej
konfliktu
wania
równowagi
rodzinnego,
(relikt wojny
uwalnia
wizuje
umysł
od
Bywa,
że
k i e m sprawdzając k o n t u r , z a m a l o w u j e
11. 28. Kazimierz
20
poszczególne p a r
Łański,
Deszcz,
manią, o b
dla nich
dziecka,
przeważ
tle
obawy
wizji,
to j e d y n y
Pobudki
wentyl
psychicznej
twórcze
bywają
szoku,
areszto
plastyczna
niejako
nad nimi
rzadziej
lękowym,
i okupacji). Wypowiedź
sprawować
jest
stanom
nie
zacho
malarstwie,
na
śmierci
na zachowanie
Sumuję.
W
dręczących
je, pozwala
obiekty
władzę,
pano
bezpieczeństwa,
równowagi.
różne.
Zabawa,
chęć p o p i s u , s a t y s f a k c j a j a k ą d a j e s a m a czynność k s z t a ł
towania, lepienia, modelowania, rysowania. Potrzeba
powiedzenia
sensu
treści, k t ó r e nurtują
istnienia
ustosunkować
poprzez
własną
się d o t w ó r c z o ś c i
wy
człowieka,
znalezienia
twórczość.
Jak
więc
amatorów?
KRYTERIA OCENY
przy
doty
jest
bywa
Wiem
następnie,
renci
niezrozumia
twórczości
J a k i m i k r y t e r i a m i mierzyć
scenę,
ludzi
psychicznej
rozmiękłego
reliefową
Łucja
Pluskowska
ogarniętych
swoim
t y m dość szczególną techniką ( n a j p i e r w f o r m u j e z p a p k i
papieru
Kamiński
społecznie.
psychicznej.
Początkiem
zakłócenie
uporem
się
pracy,
Długosz,
Felicja
Twórczość
ujście
pozwalający
wchodzi
sensem
upodoba
na skutek
Alfred
twórczość
oni
Dzieje
człowiek
i
t y l k o ucieczką, b y w a i czymś w i ę c e j — ś r o d k i e m
wać.
tak, gdy
nawet
amatorów-emerytów,
ważne
lękowymi.
życiu
powstałą
późnych l a t a c h . H e l
Michałowska,
patologii —
stanami
szczęśliwy, że d o p i e r o w t w ó r c z o ś c i odnajdują j e g o sens.
się
Marta
granica
im
84 l a t a , J u l i a n
n y c h , skłóconych z o t o c z e n i e m ,
obsesjom.
c e n i a s w e g o świata.
później
mając
w i e l u i n n y c h . Twórczość
I
nieraz
70 l a t , p o d o b n i e
stów, t o z a g a d n i e n i e
u p r z e d n i o w s p o m i n a l i ś m y , m a l u j e i rzeźbi w i e l u w y b i t
nych
malować
Mickiewicz,
i
treścią,
ona
się, że istniejące w młodości
dochodzą d o głosu w
ponad
twórczość w
Wypełnia
i uzdolnienia, zarzucone
mając
otoczeniem.
nową
okreś
jedno
—
być i s t o t n e , ale t y l k o w t e d y ,
drzeworyt,
twórczość
nie estetycznymi.
13 X 37,5 c m . Zamość,
Te
gdy chodzi
1965.
amatorów?
bowiem
mogą
o cele
upow-
II.
szechnieniowe.
torskiej
dla
leży
A l e znaczenie
przede
samego
społeczeństwo
Twórczość
amatorska,
czy
użyteczna
mniejszy
dla
samego
jaką
amatorska
sztuki,
pełni
nie
a n i też
kultury
jest
niezależnie
walor
nie
o nowe
od
a u t o r a , dawać
ma
wartości.
tury. I
t y l k o to jest naprawdę
M i a r ą w a r t o ś c i b ę d z i e w i ę c n i e dzieło, a p r z y n a j m n i e j
n i e t y l k o dzieło, a l e r o l a j a k ą
Na
ile pomaga
m u żyć.
Co
zbliża
czy
oddala
wielkich
osiągnięć
go
Amatora
należy
wojowych,
mu
kul
talent,
K i e d y ś n a j e d n e j z t a k i c h w y s t a w przeszedłem obojęt
pamiętam
d z i e w c z y n k a w krótkiej, płóciennej sukieneczce
—
mała
zasłaniała
i
ciekawe
opie
k u n k a amatorów. N i e wiedziałem i n i e bardzo sobie
zda
w
nieuczona
i
jego
możliwości
a n i e obcą.
ileż
i trzeba widzieć
sztuce
amatorów.
się
Właśnie
wiedzą.
zbyt
cennego
Już
zaczynem
dlatego
Cezanne,
znane,
dały
roz
Trzeba
kultury,
życia.
stawała
rozwiązań.
też t o co
nieraz
nowych
że
cenne
twórczość
kierunków
n i e była
skrępowana
Gauguin, V a n Gogh
żeby
je
omawiać.
A
teatrowi powojennemu
u
—
to
nas
zespoły
—
stu
denckie. B I M - B O M , STS, С О - T O , T e a t r na Tarczyńskiej,
Gdańska
Galeria itd.
Zdarzają
w s t r a c h u oczy dłońmi. P r a c a n i e b y ł a c i e k a w a . „ C z y w i e
P a n , k i m j e s t a u t o r ? " — zapytała m n i e m i e j s c o w a
szkołę
Oczywiście, można
satysfakcję,
ważne. C i e k a w y
—
skali
w i ę c w i d z i e ć r u c h a m a t o r s k i j a k o w i e l k ą szkołę
przykłady
którym
w
go j e g o m i a r ą ,
czy
kultury.
czasem j a k o
regułami,
na
oceniać
mierzyć
życiu
daje,
ma
m a l a r s t w o — t o r o d z y n k i , t o w a r t o ś ć , żeby
obrazka,
od
mu
być
n o robić w y s t a w y , w s p i e r a ć r u c h a m a t o r s k i .
koło
pełni twórczość w
człowieka.
t a k r z e c — d o d a t k o w a . A l e n i e p o t o się p r z e c i e ż p o w i n
nie
cm.
czy
u ł a t w i a ć p r z y s t o s o w a n i e d o życia, zbliżać d o s z t u k i ,
rewelacyjne
12 X 28
tusz,
winna
tego
artystyczny,
Pejzaż,
ama
ona
założeniu a n i p o m o s t e m
do
wzbogacać s k a r b c a n a r o d o w e j
większy
roli,
Twórczość
bowiem w swym podstawowym
zbliżającym
Kamiński,
społeczne twórczości
wszystkim w
twórcy.
29. Julian
się w p l a s t y c e a m a t o r s k i e j dzieła i n t e r e s u
jące, a n a w e t w r ę c z
doskonałe. Z d o l n e
wać a n a w e t wzruszyć. I rzecz w
nas
zafascyno
t y m , że s z t u k a
ama
w a ł e m sprawę dlaczego m a m o t y m wiedzieć. N a w y s t a
t o r s k a czy „ n a i w n a " — z d o l n e są dać n a m t e p r z e ż y c i a ,
w i e interesował m n i e obraz, a n i e p e r y p e t i e a u t o r a . A l e
których
pojechałem
współczesnego m a l a r s t w a .
do w s i , gdzie mieszkał. M i a ł
wtedy
jakieś
co t a k i e coś żyje... M i a ł t y l e siły w rękach, co
dziecko.
zaspokoi
obejrzenie
kolejnej
ciach
i pięknościach,
odbiega
od wyrażania
spokajania
w a ł . W i e l k i e p s y , szczerzące zęby, o g r o m n y c h l u d z i , b e z
człowieka.
bronne,
potrzeb,
A
które
sztuka
są
naturalnymi
amatorów
czy
nie
wraca
l u d z i o m t e wartości, z których
nalna
n a długo
C z y m a sens k r y t y k o w a n i e m a l a r s t w a n p . Józefy
No
zarówno
to raczej
słabe
u d o l n e r y s u n k i , ale było m i wstyd...
się
wycofała.
ci, d l a których
Dlatego
sztuka
potrzebami
„naiwnych"
i
dzieci. Były
mądroś
treści b u
dzących emocjonalną r e a k c j ę w i d z a . Z r e z y g n o w a ł a z z a
G d y mógł, g d y m u p o z w a l a n o — rysował, czasem m a l o
przerażone
wystawy
S z t u k a współczesna, p r z y w s z y s t k i c h s w y c h
d w a d z i e ś c i a k i l k a l a t , a l e cierpiał n a z a n i k mięśni, c z o ł
gał się z t r u d e m p o z i e m i , o b r z u c a n y w y z w i s k a m i — p o
nie
sztuka
sięgają
nowoczesna
przy
profesjo
do
niej
jest
nie
w a k i czy w o l n o t o robić? Co j e j p o w i e d z i e ć ? Ż e p l a m k a
zrozumiała, j a k też i c i , d l a k t ó r y c h j e s t o n a zrozumiała
w
ale
lewym
r o g u zanadto
się w y r y w a
z
całości?
P r a c a z a m a t o r a m i t o p r a c a z ż y w y m i ludźmi, r ó ż n y
mi
ludźmi. I
jeśli n i e k t ó r y m
warto
nawet
dawać
rady
niewystarczająca.
Na
wystawach
i w s k a z ó w k i , t o u i n n y c h t r z e b a umieć t y l k o uszanować
dualny
obraz
i c h t r u d . R o z u m i e ć , że s z t u k a j e s t n i e t y l k o grą
porusza
o n naszą
ale
że
za
płótnem
obrazu
stoi
człowiek,
któremu
s z t u k a p o m a g a żyć, i już t y l k o z t e g o p o w o d u
na
szacunek.
form.
ta
zasługuje
amatorów
znajdujemy
prace,
r y c h p r z e m a w i a d o n a s osobowość t w ó r c y , j e g o
czy
świata.
I
znacznie
wyobraźnię,
ważniejsze
nie po
to, aby
któ
jest,
że
niż t o , że m a o n t a k i e
inne malarskie niedostatki. Na wystawy
chodzimy
z
indywi
zobaczyć
amatorów
nieskazitelną
kon
strukcję czy e l e g a n c j ę k o l o r y s t y c z n y c h r o z w i ą z a ń . Z g ó r y
21
П. 30. Paweł
Michiejewski,
Sam na bezdrożu,
ol. płyta
pilSn.,
40 X 49 cm.
Szczecin.
II. 31. Florian
Myślicki,
Paryż 1960, tempera,
24,5 X 18,5 cm.
Puławy.
II. 32. Lena
Daszewska,
Kumoszki,
ol. pł., Kielce.
II. 33. Janusz
Maksymiuk,
Portret
mężczyzny,
akwarela,
26,5 X 18,5 ст. II. 34. Barbara
Białas,
Parasolki,
tempera,
66 X 44,5 cm. Szczecin.
II. 35. Władysław
Rząb, Łaźnia w Zgierzu,
olej,
68 X 57 cm.
Zgierz.
22
П. 29. Julian
szechnieniowe.
torskiej
dla
leży
A l e znaczenie
przede
samego
społeczne t w ó r c z o ś c i
wszystkim w
twórcy.
społeczeństwo
Twórczość
amatorska,
czy
użyteczna
mniejszy
sztuki,
dla
samego
nie
a n i też
jest
niezależnie
od
dawać
ma
wartości.
tury. I
t y l k o to jest
M i a r ą w a r t o ś c i b ę d z i e w i ę c n i e dzieło, a p r z y n a j m n i e j
n i e t y l k o dzieło, a l e r o l a j a k ą pełni twórczość
człowieka.
Na
ile pomaga
m u żyć.
Co
zbliża
czy
oddala
wielkich
osiągnięć
go
Amatora
należy
wojowych,
mu
talent,
i
ciekawe
—
pamiętam
d z i e w c z y n k a w krótkiej, płóciennej sukieneczce
—
mała
zasłaniała
skali
jego
możliwości
a n i e obcą.
ileż
opie
k u n k a amatorów. N i e wiedziałem i n i e bardzo sobie
zda
i trzeba widzieć
sztuce
amatorów.
się
Właśnie
wiedzą.
zbyt
cennego
Już
zaczynem
dlatego
Cezanne,
znane,
dały
roz
Trzeba
kultury,
życia.
stawała
rozwiązań.
też t o co
nieraz
nowych
że
cenne
twórczość
kierunków
n i e była
skrępowana
Gauguin, V a n Gogh
żeby
je
omawiać.
A
teatrowi powojennemu
—
to
u nas
zespoły
—
stu
denckie. B I M - B O M , STS, С О - T O , T e a t r na Tarczyńskiej,
Gdańska
Galeria itd.
Zdarzają
w s t r a c h u o c z y dłońmi. P r a c a n i e b y ł a c i e k a w a . „ C z y w i e
P a n , k i m j e s t a u t o r ? " — zapytała m n i e m i e j s c o w a
w
nieuczona
i
przykłady
K i e d y ś n a j e d n e j z t a k i c h w y s t a w przeszedłem obojęt
szkołę
Oczywiście, można
satysfakcję,
kul
jako
regułami,
którym
w
jego miarą,
czasem
naprawdę ważne. C i e k a w y
na
go
czy
kultury.
w i ę c w i d z i e ć r u c h a m a t o r s k i j a k o w i e l k ą szkołę
m a l a r s t w o — to r o d z y n k i , t o wartość, żeby
obrazka,
oceniać
mierzyć
życiu
daje,
ma
n o robić w y s t a w y , w s p i e r a ć r u c h a m a t o r s k i .
koło
od
w
mu
być
t a k rzec — d o d a t k o w a . A l e n i e p o t o się p r z e c i e ż p o w i n
nie
cm.
czy
u ł a t w i a ć p r z y s t o s o w a n i e d o życia, zbliżać d o s z t u k i ,
rewelacyjne
12 X 28
tusz,
winna
tego
artystyczny,
autora,
nie
o nowe
Pejzaż,
ama
o n a pełni
amatorska
kultury
walor
jaką
założeniu a n i p o m o s t e m
do
wzbogacać s k a r b c a n a r o d o w e j
większy
roli,
Twórczość
bowiem w swym podstawowym
zbliżającym
Kamiński,
się w p l a s t y c e a m a t o r s k i e j dzieła i n t e r e s u
jące, a n a w e t
wręcz
doskonałe. Z d o l n e
nas
zafascyno
w a ć a n a w e t w z r u s z y ć . I r z e c z w t y m , że s z t u k a
ama
w a ł e m sprawę dlaczego m a m o t y m wiedzieć. N a w y s t a
t o r s k a c z y „ n a i w n a " — z d o l n e są dać n a m t e p r z e ż y c i a ,
w i e interesował m n i e obraz, a n i e p e r y p e t i e a u t o r a . A l e
których
pojechałem
współczesnego m a l a r s t w a .
do w s i , gdzie mieszkał. Miał
wtedy
jakieś
nie
zaspokoi
obejrzenie
kolejnej
wystawy
S z t u k a współczesna, p r z y w s z y s t k i c h s w y c h
d w a d z i e ś c i a k i l k a l a t , a l e cierpiał n a z a n i k mięśni, c z o ł
ciach
co t a k i e coś żyje... M i a ł t y l e siły w
dzących emocjonalną r e a k c j ę w i d z a . Z r e z y g n o w a ł a z z a
rękach, co
dziecko.
i pięknościach,
malo
spokajania
w a ł . W i e l k i e p s y , szczerzące zęby, o g r o m n y c h l u d z i , b e z
człowieka.
bronne,
G d y mógł, g d y m u p o z w a l a n o — rysował, czasem
potrzeb,
A
odbiega
które
sztuka
są
nie
wraca
l u d z i o m t e wartości,
nalna
n a długo
C z y m a sens k r y t y k o w a n i e m a l a r s t w a n p . Józefy
No
zarówno
dzieci.
Były
to raczej
słabe
u d o l n e r y s u n k i , a l e było m i w s t y d . . .
się
naturalnymi
amatorów
i
przerażone
od wyrażania
mądroś
gał się z t r u d e m p o z i e m i , o b r z u c a n y w y z w i s k a m i — p o
Dlatego
sztuka
potrzebami
„naiwnych"
z których
wycofała.
c i , d l a których
czy
treści b u
sztuka
sięgają
nowoczesna
przy
profesjo
do
niej
jest
nie
w a k i czy w o l n o t o robić? Co j e j p o w i e d z i e ć ? Ż e p l a m k a
zrozumiała, j a k też i c i , d l a k t ó r y c h j e s t o n a zrozumiała
w
ale
lewym
rogu zanadto
się w y r y w a
z
całości?
P r a c a z a m a t o r a m i t o p r a c a z ż y w y m i ludźmi, r ó ż n y
mi
ludźmi. I jeśli n i e k t ó r y m
warto nawet
dawać
rady
niewystarczająca.
Na
wystawach
i w s k a z ó w k i , t o u i n n y c h t r z e b a umieć t y l k o uszanować
dualny
obraz
i c h t r u d . R o z u m i e ć , że s z t u k a j e s t
porusza
o n naszą
ale
że
za
płótnem
sztuka pomaga
na
szacunek.
obrazu
stoi
n i e t y l k o grą
człowiek,
form,
któremu
żyć, i już t y l k o z t e g o p o w o d u
ta
zasługuje
amatorów
znajdujemy
prace,
r y c h p r z e m a w i a d o n a s osobowość t w ó r c y , j e g o
czy
świata.
I
znacznie
wyobraźnię,
niż
ważniejsze
nie po
to, aby
zobaczyć
któ
jest,
t o , że m a o n
inne malarskie niedostatki. Na wystawy
chodzimy
z
indywi
że
takie
amatorów
nieskazitelną
kon
strukcję czy e l e g a n c j ę k o l o r y s t y c z n y c h r o z w i ą z a ń . Z g ó r y
21
38
Władysław
Sułowski,
Nowa
Huta:
II. 36. Starość,
lakier,
płyta pilśń., 60,3 X 40,5 cm. 1965. II. 37. Stwór,
lakier,
płyta pilśniowa,
59 X 39,5 cm. 11. 38. Władysław
Kuczrado, Pożegnanie,
ol. pł., 53 X 73 cm. Kluczbork.
II. 39.
Franciszek
Kocielski,
Jezioro
w górach, tempera,
41 X 30
c m . Кгакоги, 1961. П. 40. Alfred
Długosz,
cykl
„Chopin"
— Nokturn,
gwasz,
karton,
30 X 21 cm. Gorlice,
1965.
Rzeźby
godzin
pisania,
i
obrazy
pracy,
koszt
wymagają
farb,
p a p i e r u jest nieraz
Bronię
zresztą
ale i pieniędzy,
więc
pędzli,
nie
gdyż
płótna,
w
tylko
tysięcy
odróżnieniu
gipsu,
od
drzewa
czy
znaczny.
wystaw
amatorów.
Mają
one
bowiem
znaczenie nie t y l k o d l a n i c h samych, ale i d l a widzów,
dla
publiczności,
pokazy
która
przeważnie
upowszechniają
sztukę, zbliżają
Bronię j e d n a k
tych wystaw
w i e m , że t y l k o n a j l e p s z e
między w i d z e m
autentycznym,
i
tłumnie
uczęszcza. Są w i ę c c z y n n i k i e m
takie
niej.
z ciężkim
sercem,
dzieła p o w i n n y być
gdyż
pomostem
a sztuką. Ż e w r a ż l i w o ś ć kształci się n a
dobrym
być m o ż e i n a c z e j
była i n n a
do
na
kulturotwórczym,
malarstwie. To
pisałbym
i odpowiednio
wszystko
t e słowa, g d y b y
zestawione
ekspozycje
wiem,
sytuacja
wędro
w a ł y p o c a ł y m k r a j u , g d y b y istniał rozsądny, p r z e m y ś l a
ny i realizowany plan upowszechniania najlepszych
tości s z t u k i . A l e t a k przecież
war
n i e jest.
N i e każda j e d n a k w y s t a w a a m a t o r ó w m o ż e być z p o
ż y t k i e m o g l ą d a n a . T o co p i s a ł e m w y ż e j
dotyczy
wystaw
39
40
w i e m y , że l e p i e j
szukać i c h n a i n n y c h w y s t a w a c h .
tu,
dostrzec
u amatorów,
ważniejszego,
luje
czy
rzeźbi.
znajdujemy.
takich
możemy
coś
znacznie
i s t o t n y powód, dla którego
W
Szukamy
przeżyć
t y m właśnie
chyba
człowiek
emocjonalnych
siła
i
społeczna
Ale
ma
i
je
wartość
wystaw.
WYSTAWY
Zarzuca
że
im
Amatorzy
i
się n i e k i e d y
zależy
na
zrozumiałe
marzenia,
nadzieje.
siebie,
opory
widzów.
Zarzut
jest,
To
że
mają
prawda,
dla swojej
wewnętrzne,
o n i jakieś
satysfakcji
obawa
—
Co n a j m n i e j p o ł o w a b i e r z e
nawołujące
do
ale
ośmieszenia
i już t o ś w i a d c z y , że p r z y w i ą z u j ą
są głosy
tego,
ambicje,
że w i e l u m a l u j e
s w o i c h i n t y m n y c h p r z e ż y ć sprawiają,
wystaw.
wystawiać,
niepoważny.
to przecież l u d z i e , t a c y s a m i j a k każdy z nas
chyba
dla
a m a t o r o m , że chcą
opinii
często
czy
tylko
zdradzenia
że stronią o n i o d
udział w
pokazach
do t e g o w a g ę .
aby
tylko
amatorzy
Naiwne
nie mieli
żadnych a m b i c j i p u b l i c z n y c h i m a l o w a l i t y l k o d l a siebie.
To
dopiero
jednym
ze
byłoby
patologiczne!
sposobów
Sztuka
porozumienia
i
jest
przecież
zakłada
istnienie
z a r ó w n o nadającego, j a k i o d b i e r a j ą c e g o . N o r m a l n y c z ł o
w i e k n i e ż y j e w próżni i t w o r z ą c z a w s z e m a choć i s k i e r
kę
nadziei,
wywoła
że
choć
t o co r o b i
u jednej
okaże
osoby
się
komuś
wzruszenie,
przydatne,
uznanie.
a m b i c j e są g r o ź n e , a i c h p r z e r o s t . W y s t a w y
są
Nie
jedynym
t e r e n e m k o n f r o n t a c j i prac własnych z c u d z y m i , j e d y n y m
poważnym sprawdzeniem
s i e b i e w zetknięciu z p u b l i c z
nością. Często —
pracy,
sensem
bo n i e jest
cież z a g r a c e n i e d o g r a n i c m o ż l i w o ś c i s w e g o
n i m prze
mieszkania.
25
Obawiam
się
jednak,
że
pytania takie
n i e zawsze
s t a w i a n e , g d y p o d e j m u j e się decyzję z o r g a n i z o w a n i a
stawy.
musi
A
sprawa
być
treść
cenniejszy
treść
jest
wystaw
zasadnicza.
Bo
prezentujących
inna
przecież
publicznie
dorobek plastyki amatorskiej, a inna
i charakter wystaw
problemowych
są
wy
czy
naj
z kolei
środowis
kowych.
Wystawy
„selektywne"
przeznaczone
są
przede
w s z y s t k i m dla szerokiej
publiczności. O z n a c z a
takich wystawach winni
się znaleźć t y l k o n i e l i c z n i w y
brani.
Czasem jest
wództwa
to możliwe
w
skali
jednego
(np. lubelskiego, krakowskiego,
warszawskiego
stosowanej
t o , że n a
woje
szczecińskiego,
— c z a s e m l e p i e j sięgnąć d o f o r m u ł y
np. w Opolu — wystawa
c h o d n i c h i północnych), l u b zorganizować w y s t a w y
jalne,
jak
amatorów
fora
np. krakowska
plastyków
czy
wystawa
w
pracy
Wybór
i
prac
spec
„Inni.
prac
Od
Niki
pokonkursowa w y
stawa centralna C R Z Z w Warszawie
wiek
za
problemowa
warszawska
d o G ł o w a c k i e j " czy t e g o r o c z n a
za
6 województw
p o d hasłem
„Czło
nie powoduje
więk
wypoczynku".
na takie wystawy
s z y c h zakłóceń w ś r ó d a m a t o r ó w , k t ó r y c h p r a c e p o m i n i ę
to,
oczywiste
jest
bowiem,
w y b r a ć można z a l e d w i e
odczuwane
Inaczej
złożonych z p r a c n a j l e p s z y c h , a n i e s t e t y w i e m y , że n a d
syłane n a n i e o b r a z y
i
złe, dojrzałe
i rzeźby
i frapujące,
są b a r d z o
ale także
różne.
dyletanckie,
Dobre
pre
domość
—
jest więc ostra selekcja.
d l a kogo
Edward
Błaziak, Wola
wa w lesie fajslawickim
sowanie
w
zbyt
kilkudziesięciu
więc
dyskwalifikacja.
przedstawia
publicznych
spośród
skali
się
ta sprawa
województwa
ostrego
odsiewu
podczas
wystaw
czy m i a s t a . T u
prac
jest
wręcz
sto
nie
m o ż l i w e , n i e b y ł o b y w t e d y w y s t a w y . . . O d r z u c a się w i ę c
tensjonalne, wtórne.
Konieczna
jako
że
k i l k a . Pominięcie nie jest
i po
co
Konieczna
organizuje
się
świa
wystawę.
rzeczy
na
najsłabsze,
nieudolne, kiczowate.
kilkudziesięciu
Idzikowska,
pow. Krasnystaw.
II. 41. Portret
1863 г., akwarela,
40 X 60 cm. 1965.
dziewczyny,
zakwalifikowanych. I
akwarela,
Kilku
autorów
wywołuje
się
31 X 23 ст. II. 42.
Bit
42
26
43
I I . 43. Stanisław
tym
poczucie
krzywdy,
rozgoryczenie
tych
kilku
g o r s z y c h " . A z k o l e i , p r z y łagodnej s e l e k c j i , w
znajduje
tych,
się
które
sporo
prac
na pewno
się p o w i n n o
w
salach
w
miejscach,
muzeum
czy
które
szeroko
wystaw
niejako
„naj
ekspozycji
n i e należących
pokazywać,
artystycznych,
gwarantują
a
poziom
więc
wysta
w i a n y c h t a m dzieł.
wystawy
środowiskowe l u b o charakterze pół-zamkniętym,
(np. pokaz
Domu
Kultury).
prac
członków
Wtedy
klubu
można,
a
robo
amatorów
nawet
przy
trzeba
dać
Spacer
wnoszone
bywają
są
Komisje,
staromiejski,
niejako
zrozumiałe
dla
tyzmu
i
świeżości.
nieudolny
przy
(np.
obrazom
należą
Wyżej
nieraz
cenią
i
odnoszą
zawsze
artyści,
naiwny
choć
n i e ustępuje
prze
plastyków.
się
do p r a c
odrzucając
1966). D z i w n e
je
nawet
to nieco,
z
wystaw
z jednej
bowiem
tłumaczymy
0 samych
się, g d y i s t o t n i e i n s p i r u j e o n a a m a t o r ó w , a b y w a , że t e
ich
prac
z widzem,
emocjonalnie
o pozwolenie
najczęściej
z wystawiającym.
i m na
konfrontację
życzliwym,
Sytuacja
związanym
taka
istnieje
mem
pokazach
w
w
urzędach
i
zakładach
Wystawy
pracy
noszą
p o ł y koleżeński, t o w a r z y s k i . I n a c z e j
swojej
koleżanki
niż
obrazy
w i s z ą c e n a ścianie l o k a l u
Wystawy
stawową
kontakt
lub
urządzane
charakter
n i e znanego
mu
malarza,
wystawowego.
kontaktu
ten niemal
—
komisja
amatora
zawsze
którym
jest
kwalifikująca
ma
miejsce
Komisje
problematyki
też i t r z e b a
składają
ruchu
się
przy
p l a s t y k , prowadzący
czy
jury
o nich
często
pod
Ale
amatorskiego.
ludzi
nie
zawodowej.
przede
K r y t e r i a , które
sto
modelatora
Teatru
dana przez plastyków p r a c o m
prymi
w
u
coś n a p r a w d ę
dziś
z zewnętrz n i e znajduje
ogromnej
większości
i
naszej
nowego,
plastyki
uznania i zrozu
amatorów.
p r z e k o n a n i u malują
podobniej
jest
czy rzeźbią
d o k o n w e n c j i , którą
wydać
werdykt,
z u z n a n i e m w s z y s t k i c h plastyków
to
świeżego
dopełnieniem
Cenią
w s z y s t k i m w y s i ł e k , żmudną pracę, dzięki
swoim
coraz
już
C h o d z i j e d n a k o t o , że h i e r a r c h i a w a r t o ś c i ,
Trudno
znających
dzieł p l a s t y k ó w z d y p l o
J . Śliwińskiego,
wnoszą
koniecznym
wprowadzona
t u mówić.
z
ocena
nie te prace
zespół,
prace
(np. obrazy
Wysoka
mienia
drażliwe i t r u d
dziwimy
N o w e j H u c i e — i l . 53, 54).
udziale
oceniające
zaś
t y w n y c h i n a i w n y c h j e s t d l a m n i e zrozumiała. B o w ł a ś
są
z publicznością.
1 p r z y d z i e l a j ą c e n a g r o d y . Są t o s p r a w y
ne, dlatego
na
też o c e n i a się p r a c e
środowiskowe p o w i n n y więc stanowić
formę
pośrednika
takie
z drugiej
a m a t o r s k i e p r a c e n i e są n a p r a w d ę g o r s z e o d większości
produkowanych na wystawach
zarówno w D o m a c h K u l t u r y , Ogniskach, j a k i w s z e l k i c h
środowiskowych.
itd. —
nowoczesnej,
najlepsze prace w s z y s t k i c h amatorów. Chodzi t u b o w i e m
amatorów,
zasady
Szczególnie
inspirowanych
s t r o n y s t a r a m y się zbliżać l u d z i d o s z t u k i
jej
nie
wybitni
obraz
niczym
zawodowych
nowoczesną,
Poznań
zewnątrz"
cm.
w s z y s t k i m p o d kątem i c h a u t e n
od takiego, który
t y m nieufnie
sztuką
„z
77 X 58
ol. pł.,
amatorów.
do k t ó r y c h
oceniają p r a c e p r z e d e
ciętnym
P r o b l e m ó w t y c h n i e m a , g d y się o r g a n i z u j e
czym
sują,
do
zwłaszcza
Ziębicki,
zupełnie
niemożliwe
wśród
który
oni
której
coraz
lepiej,
naśladują.
by
się
spotkał
profesjonalnych.
amatorów.
Choćby
Jest
dla-
27
t e g o , że r e p r e z e n t u j ą
więc
nagrody
chowawczej,
różne k o n w e n c j e
czy wyróżnienia
i zawsze wywołują
n i e , żal, p r e t e n s j e . R o d z i
Tak
Lenczewska
wy
lic
i postawy.
n i e pełnią
funkcji
zdziwienie,
rozgorycze
się w i ę c p y t a n i e , czy
Dodajmy
też, źe o r i e n t a c j a n a „ p r y m i t y w "
b o w i e m w amatorów o
n e j k u l t u r z e p l a s t y c z n e j , sprowadzając
do
kultywowania
naiwności
i
nie może
zaawansowa
sens
amatorstwa
prymitywu. Ale
prymi
Wystawy
Może
i d z i e , n i e z a w s z e z korzyścią
malowania,
od
prymitywu
do
zaś „ n a i w n a " j e s t o d r ę b n y m
matykę i inne f o r m y
Nagrody
charakter
za
co
mają,
dostaje
nagród
jego
Twórczość
n u r t e m , m a swoją
Wskazują,
pieniądze.
uderza
tego
w
czy
co
nie
się
Wypaczanie
zasady
ale
muszę
kim
jest
wiedzieć
czy
czy
staruszka. A
to nie t y l k o w
Często
taka
właśnie
ustosunkować
informacja
szyły
emocjonalny,
sprawa
w
pozwala
odpowiednio
w
którym
druga.
drugich, aby
powstała
Organizując
tworzyć
wystawę
pewne
amatorów
jedne
S i ę g n ę d o p r z y k ł a d u . P r z e d dziesięciu l a t y
zorganizowa
Wystawa
m a l o w a n e dość n o w o c z e s n e o b r a z y m i e j s c o w y c h
lepiej
nie
właśnie
dawać
budzą
nagród
niezdrowe
na
sens
wystawach,
ambicje,
czynią
bo
one
więcej
to
zła
historii
była
sztuki,
świetna,
ludzi
materia
członkami Z P A P ,
łową
oraz
wystawie
na farby,
płótno, p a p i e r
na
smakowanych
działają
jakiegoś
w
swym
środowisku,
budząc
zainteresowanie
II. 44. J . Błaszczyk,
Portret,
ol. pł.,
Szczecin,
1962. II. 45. Jerzy
Krasicki,
Macierzyństwo,
drewno,
wys. 63 cm. Kraków.
II. 46. J .
Kra
sicki,
„Komala",
drewno,
wys. 56,5 ст. II. 47.
Stanisław
Fuczek,
Zachód
słońca, 21 X 29 cm.
Kraków.
II. 48. Józef Baczek,
Brama
pod
Luw
rem,
akwarela,
14,5 X 16 cm.
28
wyraźnych
płótnach
szewca,
na
niej
niewidoczne
wrażliwie
aspiracjach
adeptów
malar
w i ę k s z o ś ć i c h została
założyli g r u p ę „ Z a m e k "
stłamszone,
s t y p e n d i a i n a g r o d y d l a t y c h amatorów, którzy a k t y w n i e
dla sztuki i k u l t u r y . Ludzie tacy j a k np. 79-letnia M a r i a
o
przeważały
s k i c h . I rzeczywiście, po w y s t a w i e
niż d o b r a . P i e n i ą d z e zaś p r z e z n a c z y ć n a p o m o c
d l a amatorów,
enklawy.
no w L u b l i n i e w y s t a w ę amatorów. S z u m n i e , z reklamą.
naj
dyskusję
nie głu
logiczne
ich,
pod
kli
praca.
rozwijania
stawia
brak,
katalogach.
uczenia i t d . Z tego sobie t r z e b a zdawać sprawę. A
amatorami,
które
rolnik.
się d o o b r a z u c z y r z e ź b y , zrozumieć
trzeba przemyśleć scenariusz, a b y prace
opieki nad
wystaw.
obrazy,
ale nawet
chcemy,
„podoba",
wy
wystawiający
t y c h i n f o r m a c j i często
podpisach,
mat
prawidłowej
i formy
różnią się o d z w y k ł y c h
interesować
o g l ą d a m , r o b i h i s t o r y k s z t u k i , b i o l o g , ślusarz c z y
I
chcemy
społecznikowską
proble
opieki.
instruktażowy.
się
polityki
zaś
dla uroku
dojrzałości.
nie
artysta-plastyk,
i
rozwoju
amatorów
mnie
Student
człowieka
i
staw.
t y w e m t r u d n o zostać ( c h y b a , że się m a u z d o l n i e n i a M a r i i
się j e s t , a d r o g a
energią
K o ń c z ą c t e n rozdział, c h c i a ł b y m z w r ó c i ć u w a g ę j e s z
Antoszkiewicz...).
Prymitywem
swą
cze n a p a r ę s p r a w d o t y c z ą c y c h s p o s o b u urządzania
b y ć r ó w n i e ż p r z y j ę t a j a k o zasada w p o l i t y c e o p i e k i n a d
amatorami. Uderza
z B i e l s k a c z y 8 0 - l e t n i A l f r e d Długosz z G o r
imponować
postawą.
nagrody
t a k i e m a j ą sens. s k o r o i c h i n t e n c j e n i e są zrozumiałe?
mogą
przy
„Zamkowiczów"
robotnika, fryzjera.
itp. Na
tejże
ślicznych
wy
wisiały
Zginęły
obrazki
w
tym
układzie. A p ó ź n i e j s z e l a t a p o k a z a ł y , że L u b l i n m a j e d n ą
1 najciekawszych
w kraju
nałych w każdym
Myślickiego, k s . M a l a r z a
Michałowskiej,
Scibiora,
i i n . , aż p o p r y m i t y w
l a k a , A l b i c z u k a , Błaziaka czy O d r z y w o l s k i e g o
eskpresję r z e ź b
Karu-
i natrętną
Hessa.
ciągle
dyskutowany.
Rzeczywiście,
prace
a m a t o r ó w n i e uczęszczających d o ż a d n y c h o g n i s k a n i n a
zajęcia
plastyczne
ważnie bardziej
przyjąć
w k l u b a c h czy świetlicach
świeże, m n i e j
szablonowe.
j a k o założenie r u c h u
są
prze
Gdyby
więc
amatorskiego
produkowa
n i e o b r a z ó w i rzeźb o c e c h a c h s p o n t a n i c z n y c h , n a i w n y c h
i
świeżych, n a p e w n o
należałoby
zrezygnować
z
wszel
k i c h n a u k i korekt. Ponieważ jednak chodzi n i e o
artystyczny, a o rozwój
efekt
ludzi, rozszerzanie i c h wrażli
wości i b u d z e n i e ś w i a d o m o ś c i t w ó r c z e j — t r u d n o p r z y j ą ć
założenie c h r o n i e n i a d z i e w i c z e j
Nie
znaczy
to jednak,
niewiedzy
amatorów.
że wszystkich
należy
uczyć.
A i m e t o d y t e j n a u k i muszą b y ć z r ó ż n i c o w a n e . P r y m i t y w
w i n n o się p o z o s t a w i ć w s t a n i e n i e s k a ż o n y m , i n n y m d a
wać
tyle,
czuję
i l e może
się zresztą
się i m r z e c z y w i ś c i e
powołany
przydać. N i e
do udzielania
rad w t y m
zakresie. Chcę t y l k o wyrazić s w o j e s t a n o w i s k o
wach
generalnych.
ogniska
o regularnym
programie
tylko
Więc
fałszywe
świadectw
jednakowym
dla wszystkich
pseudo-akademie
i c h absolwenci
i dyplomów,
wiedzą
Najbardziej
pożyteczną
stwarzają
domagają
się
za dużo, a b y czuć się
a m a t o r a m i , a za m a ł o , a b y r o z u m i e ć
niedzielne
spra
m i się c e l o w e
i
pozory,
w
— n i e wydają
nauczania. Takie
formą
takie j a k warszawskie
L i t e r a t u r ę i historię r o z w o j u z a i n t e r e s o w a ń p i s a r
stwem l u d o w y m podaje ostatnio: Z b . Bednorz,
Ludowe
żniwo
literackie.
Pisarstwo
ludowe
współczesnej
Opol
szczyzny,
W r o c ł a w 1966.
1
P o r . : A . J a c k o w s k i , Z problematyki
współczesnej
amatorskiej
twórczości
plastycznej,
„Pol. Szt. L u d . " ,
R. I X , 1955, n r 5; K . P i w o c k i , A la limits
de 1'art populaire
et non-populaire,
„Zeszyty Etnograficzne M u z e u m
K u l t u r y i Sztuki Ludowej w Warszawie",
t . 1, W a r
s z a w a 1960; R. R e i n f u s s ,
Sztuka
ludowa,
amatorska
i uczona
[ w : ] Uwagi,
wypowiedzi
i materiały
o
amator
skim
uprawianiu
plastyki...,
W a r s z a w a 1963 (zbiór w y
powiedzi z okazji k r a k o w s k i e g o s y m p o z j u m poświęco
nego p r o b l e m o m plastycznej twórczości a m a t o r s k i e j , w y
d a n y ma p o w i e l a c z u p r z e z C P A R A ) .
2
UCZYĆ - NIE UCZYĆ
Dylemat
PRZYPISY
grupę a m a t o r ó w . O d d o s k o
sensie p r a c
j a k mało
wydaje
wiedzą.
się
P o r . : S t . Szczepański, R y s u n e k i malarstwo.
Wska
zówki
dla artystów
amatorów,
Warszawa
1957; S t .
S z u m a n , Pochwała
dyletantyzmu.
Rzecz
o
znaczeniu
samorodnej
twórczości
w wychowaniu
estetycznym
spo
łeczeństwa,
Warszawa
1947; M . Ż y w i r s k a ,
Twórczość
plastyczna
górników,
cz. I , „ P o l . S z t . L u d . " , R. V , 1951,
n r 1/2; A . J a c k o w s k i , Z problematyki...,
w y d . cyt.;
A . K o s s a k o w s k i , W sprawie
amatorów,
„Pol. Szt. L u d . ,
R. X , 1956, n r 6 ; ( b . interesująca w y p o w i e d ź t r a f n i e p o
l e m i z u j ą c a z definicją p o j ę c i a a m a t o r a z a w a r t ą w m o i m
ó w c z e s n y m a r t y k u l e ) ; M . Ż y w i r s k a , Amatorski
ruch
plastyczny
u>śród górników,
K a t o w i c e 1959 (szczególnie
w y p o w i e d ź W . H o d y s a , r o z w i n i ę t a następnie w r e f e r a c i e
n a s y m p o z j u m ) ; I . W i t z , Wielcy
malarze
amatorzy,
War
s z a w a 1964. P o n a d t o l i c z n e , r o z s i a n e w p r a s i e u w a g i
K . W i n k l e r a , M . W a l l i s a , W ł . Strzemińskiego, J . N o w o
sielskiego, J . Białostockiego i i n .
s
Wł. Hodys, wypowiedź n a c y t o w a n y m
pozjum.
4
wyżej
,
sym
[
ognisko
n a B i e l a n a c h . O zróż
n i c o w a n y m podejściu d o k a ż d e g o u c z e s t n i k a . I n n y m d o
młodego, i n t e l i g e n t n e g o
modystki
a i n n y m do pomocnicy
naiwne
obrazki.
Sprawa
realna.
i zdolnego
dokształcającej
się
domowej
malującej
i n n y m do
w
ognisku,
w skupieniu
8
rozszerzenia
A l e można,
ilości
ognisk
j a k sądzę,
i średnie u c z e l n i e p l a s t y c z n e ,
punkty
amatora,
plastycznie
konsultacyjne. Muzea
nie wydaje
t a m gdzie
są
się
wyższe
utworzyć w o p a r c i u o n i e
zaś okazać
pomoc
w zajęciach ogólnych, w dokształcaniu z z a k r e s u
winny
wiedzy
0 s z t u c e . W i d z ę też c e l o w o ś ć w i ę k s z e j p o m o c y
Domów
Kultury
dla Klubów
przy t y c h Domach. Chodzi
z zakresu wiedzy
t u o organizowanie
prelekcji
finansowo-organizacyj
przynajmniej
r a z n a tydzień
czy
d w a tygodnie.
Wszelkie,
nawet
będą m i a ł y
amatorom
1
ze s t r o n y
pracujących
zespołom stałych k o n s u l t a c j i i k o
d l a chętnych,
nawet
zespołów,
o sztuce, p o m o c
ną p r z y z a p e w n i e n i u
rekt
i
jednak
konsultacje
umiejętnościach,
nicować
zespół
najsłuszniej
sens w t e d y
formy
przed
plastyka
pomyślane
o odpowiedniej
dostatecznie
swej
pomocy
się
wiedzy
elastycznego,
a b y róż
umiejącego
uchronić
i
naśladowaniem
działania
tylko, gdy zapewni
jednego
wzoru,
jednego
„stylu". A to jest n a j t r u d n i e j . I właśnie w p r z y g o t o w a n i u
takiej
kadry
zarówno
konsultantów-opiekunów
CPARA,
jak i
same
powinny
Akademie,
na
pomóc
których
n a l e ż y p o ś w i ę c i ć w p r o g r a m i e w y k ł a d o w y m trochę
czasu
na
pracy
zajęcia
z
Jak
się w y d a j e ,
ilość
ludzi
móc t y m l u d z i o m
ale
30
i praktyczne
w
zakresie
amatorami.
większa
i
teoretyczne
celową.
ruch
amatorski
uczestniczy
okazać
w
pomoc.
rozwija
się, c o r a z
n i m . Trzeba
Nawet
umieć
niewielką,
46
50
51
II. 49. Jan Szostak,
Grupa
Laokoona,
korzeń, wys. 42 cm. Augustów.
60 X 42 cm. Pruszków.
II. 51. Janina
Stykowa,
Slota,
akwarela,
deusz Scibior,
Łodzie na Wiśle, akwarela,
23 X 27,5 cm. Chełm
Lub.
II. 50. Marian
Perz,
tusz,
21 X 29,5 cm.
Kwiaty,
akwarela,
Kraków,
1961. II.
karton,
52. Ta
31
A . J a c k o w s k i , Współczesna
Szt. L u d . " , R. X V I I I , 1964, n r 1.
5
rzeźba
ludowa,
„Pol-
M . Ż y w i r s k a , Twórczość
plastyczna
górników,
„Pol.
Szt. L u d . " , R. V , 1951, n r 1/2, n r 3, n r 4/5; t e j ż e :
Ama
torski
ruch
plastyczny
wśród górników...,
w y d . cyt. oraz
cały z e s z y t „ P o l . Szt. L u d . " , R. V I , 1952, n r 3, p o ś w i ę c o n y
t w ó r c z o ś c i g ó r n i k ó w , a zwłaszcza a r t . M . Gładysza,
Z twórczości
plastycznej
górników
śląskich.
6
P i s z e o t y m dużo M . Ż y w i r s k a w w y ż e j
książce.
7
O ognisku
z paletą. Ognisko
8
cytowanej
t y m pisze W . R o s z k o w s k a ,
Entuzjaści
malarzy
niedzielnych,
W a r s z a w a 1963.
Jan
Śliwiński:
II. 53. Ziemia,
folia
złota,
czerwona,
ornamenty
tłoczone
w metalu,
100 X 80 cm. 1966. II. 54.
Kompozycja,
folia
złota, 60 X 80 cm. 1964.
Fot.:
Stefan
Deptuszewski
— il. 3; Ewa
Kozłowska-Tomczyk
— il. 22; Henryk
Marciniak
— il. 44;
Stefan
Pleśniarowicz
— il. 20; Zenon
Radke
— i l . 16;
Stanisław
Stępniewski
— il. 10, 27, 35, 43; Jan Swiderski
— il. 1, 2,
4—8, 11—14, 17—19, 21, 23—26, 28—31, 33, 34, 36—39, 41,
42, 45—54;
Edmund
Zdanowski
— il. 9.
53
54
Kolekcja
Cytat
Jackowski, Aleksander, “Problem plastyki amatorskiej/ Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1967 t.21 z.1,” Cyfrowa Etnografia, Dostęp 1 lipca 2022, https://cyfrowaetnografia.pl/items/show/5999.