O losach archaizmów w folklorze / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1987 t.41 z.1-4

O losach archaizmów w folklorze / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1987 t.41 z.1-4

Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 1987 t.41 z.1-4, s.139-141

Adamowski, Jan

Instytut Sztuki PAN

1987

oai:cyfrowaetnografia.pl:publication:3541

application/pdf

pol.

oai:cyfrowaetnografia.pl:3318

I

Jan Adamowski

O LOSACH A R C H A I Z M Ó W W FOLKLORZE
Pytanie o „losy a r c h a i z m ó w "

1

jost w p e w n y m sensie nielo-

Daj n a m kielich w i n a ,

giezne. E l e m e n t archaiczny j ę z y k a to p r z e c i e ż t a k i , k t ó r y w y ­

Kielich jak

chodzi z u ż y c i a i to najczęściej bezpowrotnie. P r z y k ł a d o m

K i e l i c h j a k karawan.

twierdzającym
wyraz łożnica

po­

„ n o r m a l n y stan rzeczy i w j ę z y k u f o l k l o r u jost
2

w znaczeniu „ k o m o r a , s y p i a l n i a " , k t ó r y w naszych

3

m a t o r i a l a c h m a t y l k o d w a potwierdzenia i oba p o c h o d z ą z n a j ­

z Radomskiego — karawon

113)

także

O. K o l b o r g

w piośni

z i n n ą j e d n a k e k s p l i k a c j ą znaczenia

— jako „długi w ó z " :
2. W s z y s t k o ć to moje

B i e d n a m o j a p a ma

Co w kara wonie

młoda.

bystra w o d a . (ZP, s.

t y ł k o m sobie z a p o m n i a ł a

100);

w i a n k a na stolo. ( K o l . 2 0 / R a d . I , s.

1. Oj zapalajcie jare świco,
idzie M a r y s i a do
A idzio ona

( F K . H e j ! , s.

Dosyć podobny wyraz o d n o t o w a ł

dawniejszych z a p i s ó w :
Za łożnice

karawan,

b) księżyc

łożnice.

nie-idący,

'syn

W i t a m cię księżycu,

swego wianeczka ż a ł u j ą c y .

niebieski dziedzicu,

tobie z ł o t a korona, a n a m w niebio fortona. (Chmiel., s. 113)

2. Oj zapalajeio jare świce
id'.io Marysia i z łożnice

185);

księcia':

P o w y ż s z y tokst jest co p r a w d a przez a u t o r k ę z b i o r u
( K o l / 3 3 , C h e l m / I , s.

8

kwalifiko­

w a n y j a k o magiczna p i e ś ń do k s i ę ż y c a (ciała niobieskiogo), ale

340).
„księżna,

wydaje się, że jest to jogo w t ó r n a funkcja. C a ł y k o n t e k s t z o s t a ł

p a n i " u t r w a l o n a z o s t a ł a t y l k o przez Z . D o l ę g ę - C h o d a k o w s k i e g o :

przeeioż n a k i o r o w a n y bezosobowo, a z w r o t „ n i o b i o s k i dziedzicu"

Analogicznych p r z y k ł a d ó w jest w i ę c e j . Księżnica

—

Piszczą wróble, piszczą wrony,

w y r a ź n i e wskazuje adresata, znanego m . i n . z popularnoj k o l ę d y

że pan m i o d y d o s t a ł ż o n y .

o incipicie: Ody śliczna

A żona, gdyby

jost

książnica,

z galonom na niej s p ó d n i c a . ( D . , s.
a ciemnica

k t ó r e j druga z w r o t k a

Wszystko stworzenie ś p i e w a j P a n u swemu,

134),

— „więzienie, lochy" — ma t a k ż e wyłącznie doku­

m e n t a c j ę d z i e w i ę t n a s t o w i e c z n ą (O. K o l b e r g , J .

panna syna kołysała,

mstępująca:
p o m ó ż r a d o ś c i wielkiej sercu m o m u :
li l i l i l i łaj, wielki Królewiczu,

Lompa):

l i l i l i l i l a j , niebieski dziodzicu.

31. J u ż c i Kasiuleczkę

I n n ą k o n s e k w o n e j ą a r c ł i a i z o w a n i a się części l e k s y k i f o l k l o r u

we w ą d u ł w s t a w i l i
a Jasioczka z d r a j c ę

jost jej molizacja. W y r a z y

sto k o ń

w sonsie odbiorczym czy nawot e t y m o l o g i c z n y m , u t r w a l i ł y się

32. J u ż c i

doścignęły.

lorze, szczególnie na wschodzie P o l s k i , w y r a z o m
O j , Łado,

a Jasioczka z d r a j c ę

oj

t y Jasieniu Jagodo

w r z u c i l i . ( K o ł / I , s. 62)
ciemnice,

k u n i c e ń k a kupcie,

Miły, m o c n y B o ż e , od ciomnoj

ciemnice.

siudołeńko zróbcie,
O j , Łado,

odewrzala, na b r a t a z a w o ł a ł a , (PŚ1., s. 188).

oj Łado]

(Chm, n r

29),

P r z y k ł a d y tego t y p u świadczą, o g ł ę b o k i m zanurzoniu f o l k l o r u

N i o gniowaj się k a l i n o w y m o ś c i e , łado,

w historię narodu.

B o to j a d ą przoz ciebie g o ś c i e , łado,

to s p o s t r z e ż e n i e ,

łado,
łado.

boz-

Przez ciebie goście i pyszno wesołe łado,

łado,

powie-

Pyszny starosta, pyszna s t a r o ś c i n ę , łado,

łado.

J e d n a k ż e nio wszystkie a r c h a i z m y w folklorze z a n i k a j ą
p o w r o t n i e . M o ż u a nawet, u o g ó l n i a j ą c

łado:

Łado,

10. R z u c i ł a ( j ) i klucze od ciemnej
11. Gdy ciemnicę

zarówno

w refrenach w f u n k c j i n i o l i z m ó w . T a k jest z d o c h o w a n y m w folk­

Kasiuleczkę

wszyscy zachowali
w ciemnicę,

dzisiaj z u p e ł n i e niejasne

dzioć, że przede w s z y s t k i m nie z a n i k a j ą . Część z nich pozostaje

k t ó r y o d c z a s ó w D ł u g o f z a najczęściej i d e n t y f i k u j e

(FO, s.

13);

się z p o s t a c i ą

j a k o rodzaj „ s k a m i e l i n " p r z e w a ż n i e w j e d n y m lub d w u u t w o r a c h

b ó s t w a s ł o w i a ń s k i e g o o imieniu L a d a ' , podobnie j a k i n n y inelizm

o z u p e ł n i e zapomnianej, czy niejasnej semantyce, a nawet w t y c h

folklorowy

samych k o n s t r u k c j a c h

lelum,

4

p r z y k ł a d e m jest w y r a z
O d terenia do

językowych.

Bardzo w y m o w n y m

togo

Matka

lelum,

terenia

lelum,
potoczną

Czy go wiezienia. ( H o l . , s. 46),
B o ż e g o — do ś l u b u p a n i e ń s k i e g o .

125a)

Od terema do terema — t r z a n a m się do d o m u z b i e r a ć ,
przoz lasy, przez bory, przez g ł ę b o k i e Jeziory.

(Kol/XVI,
nr

131).

k t ó r y w naszych m a t e r i a ł a c h d o k u m e n t o w a n y c h dawniej i w s p ó ł ­
c z e ś n i e — (ogółom 8 p o t w i e r d z e ń ) zawsze w y s t ę p u j e w

stałej

k o n s t r u k c j i — „ o d terema do t o r o m a " , a jego znaczenie b y w a
lub „ p a ł a c ? , d o m ,

6

bozdrożo" .

Oto inno p r z y k ł a d y t a k i c l i „ z a p o m n i a n y c h " w y r a z ó w
m i e l i n " : a) karawan
Pieczywa n a m

7

— „ w ó z do w o ż e n i a w i n a ? " :
nio dasz

B o ś z s o b ą nie z a b r a ł .

zestawieniu

ładom,
ladom ( K o l / X V l , n r

nazwę

cala

grupa

273).

jest łałom,

riośni

o d czego w z i ę ł a

obrzędowych,

tak

zwano

1. Cienki lenek, cienki blisko k o n o p i e ł k i ,

(Kol/XVI,
nr

5

w

„lolomy":

do terenia — do ś l u b u jedziemy,

odczytywano jako „ z a r o ś l a "

najczęściej

wiauocek w i t o ,

P o d l a s k ą o d m i a n ą s ł o w a łado

Najświętsza,

O d terema,

występujący

a w K r a k o w i e c h u s t e c z k ę syto,

Jezus,

do K o ś c i o ł a

lelum' ,

Oj we L w ó w i? n a m

terem'

M y do ś l u b u dziś jedzioma,
W i e to P a n

0

—

ładom:

„ska­

oj, nam

lalom,

blisko k o n o p i e ł k i .

2. Joszezo c i e ń s z a c ó r a u o j c z o ń k a ,
ej, n a m łałom...
Melizmom,

( A O , s.

szczogólnie dla

161).
k o l ę d gospodarskich jost

także

z n a n y powszechnie z b a l l a d , archaizm dunaj 'rzeka, wielka w o d a ,
1 1

woda s t o j ą c a ' :
N a dunaj,
I

N a s t u ś , rano po w o d ę , na

to ze d w o m a wiaderojkoma, rui

na dunaj,

dunaj]

dunaj,

N a s t u ś , rano po w o d ę , na dunaj.

(JA,

W Ł u k o w e j , w okolicaeli B i ł g o r a j a c y k l k o l ę d

Łukowa).

składających

się z około p i ę c i u p i e ś n i , ś p i e w a n y c h do dzisiaj nosi n a z w ę „du¬
najów"

a

obrzęd kolędowania,

głównie pannom —

„dunajo-

waniem".

139

Refren

dunajowy możo odnaloźć w wielu innych

kolędach

a t a k ż e podlaskiej p i e ś n i wiosennej „ k o n o p i e l c e " :
masz konopie lkę, masz.

w dole stoisz?

Czy sio l a t o w y j suszy boisz? ( W i o l k o p . , s.

2. Jeszczo ciońsza niż s t a w i o ń k a ,
ej, na dunaju... ( A O , s.

w dolo stoisz,

Czemu, kalino

Czy sie la to w y j suszy boisz,

1. Cienka lenka, k o n o p i e l k a ,
ej, na dunaju,

Czomu, kalino,

207).

Czemu t i , A ń d z i u , w lesie stojisz?

159).

(...)

Do kategorii niejasnych a r c h a i z m ó w , a w folklorze zachowa­
n y c h w f u n k c j i w y l ą c z n i o mclicznej,

n a l e ż y też w y r a z

leluja,

o k t ó r y m Ż. f a u l i p i s a ł , ż o : „ W y k r z y k n i k ten sluszuio do odlogloj
s t a r o ż y t n o ś c i odniość m o ż n a . J u ż K r o m e r str. 56 i

Stryjkowski

czi so 'i rannej rosi bojosz ? ( K a m . , s. 86),
gdzio dochodzi do rozbicia typowogo dla t r a d y i yjnego f o l k l o r u ,
symbolicznego przedstawienia dziewczyny.
Bezpośrednia

intorpretacja s y m b o l u w p i e ś n i a c h

ludowych

36 m ó w i j a k o b y Polacy podpiwszy sobie

jost zjawiskiem d o s y ć r z a d k i m ale nie w y j ą t k o w y m . F . B y c z e k

ś p i e w a j ą c „ L o l i u n P o l o l u m " p o w t a r z a l i . [...] L o l i Polel b ó s t w a

w swoim opisie wesela z okolic K r a ś n i k a z a m i e ś c i ł i n n y p r z y k ł a d :

w swoj h i s t o r y i str.

miłości i ś l u b ó w m a ł ż e ń s k i c h

w Polszczo i na

m i a ł y p o d ł u g k r o n i k ś w i ą t y n i ę na

czczono,

Łysoj — Górzo w Sando-

N a ś r ó d d w o r u j a w o r stoi — hej
N a jaworzo z ł o t a r z ę s a — hej

pani,

Starsy d r u ż b a nioboracok goni,
Czy pozwoli pannę

Leluja!

Archaiczne elemonty

języka

( Ź P , s. 5).

jożołi p o z o s t a j ą

w

to najczęściej p o d l e g a j ą t a k ż e w e w n ę t r z n y m

U c i e k ł a m i przepióreczka

(regułar-

a j a za nio nieboracok boso,

do

rodzimego zasobu leksykalnego. J e d n y m z r o d z a j ó w ' t a k i c h z m i a n
k t ó r o polerują, na upodobnioniu pod w z g l ę d e m fo

T

bliskiego d ź w i ę k o w o

1 3

Oto p r z y k ł a d y

cy pozwoli przepióreczkę

spytać,
c h w y t a ć . ( K o l . 6, K r a k . I T , s.

70)

oraz tekstowe w y t ł u m a c z o n i o symbolicznego znaczenia p r z e p i ó r k i
S w o i s t y m rodzajom r o z w o j u semantycznego znacznej g r u p y

takich

a r c h a i z m ó w f o l k l o r o w y o h jest zjawisko u o g ó l n i a n i a z n a c z e ń w y ­
razów.

1 6

Uogólnieniu

sprzyjają

różno

mechanizmy

I t a k , archaiczna leksyka t y p u gaj, dąbrowa,

ii podobny *

o g ó l n o g o przez i d e n t y f i k a c j ę

rybioy

językowo.

bór n a b i o r ą znaczonia

z c e n t r u m pola

semantycznogo,

z a t r a c a j ą c cochy dyforoncjahio i p o r y f e r y c z r o :

sive^e z - l o ż y h '
l-.nadcbnóm

trzeba b y się p a n i m a t k i

do

wychodzącego z użycia

w y m i a n • nadobny
Iivbacv

w proso,

z zabawy o b r z ę d o w e j .

mnioj
zn&nogo

bardziej ''!i,"iio' o

93).

solnej:

tokstach

n v m b ą d ź n i e r e g u l a r n y m ) z m i a n o m jako rodzaj asymilacji

netycznym 'wyrazu

spytać

miodu s c h w y t a ć ? (Rycz., s.

Jest t u t a j w y r a ź n a analogia do powszochnio znanej p i e ś n i wo-

Leluja'.

I p r z y ł o c i e l i rajskio p t a s z ę t a — hej Leluja'.

sa r^onaojo

Uciokla n u m nasa młodo

Trzoba n u m sio p a n i m a t k i

1 2

mirskiin."

folkloru

Rusi

Kaśiulko

z w(. d y "wydobyli

bór
(lviij

111* OoO I i s

dąbrowa

gaj

185)

ob k *
Rybacy

sk"oczyli,

sicióm z a ł o ż y l i ,
u

I:p odobnóm

las

Kasinie:/

na ł ' ó n d w y d o b y l i .

J a k o ogzomplifikocja

p"odobny

wołani© się do znanego p o o t y z m u bór, k t ó r e g o e t y m o l o g i a w i ą ż o

Kasiuli

"organy g r a j ó r n , ( K u j . n r 639 A , s.

185);

się z lasom sosnowym czy szerzej i g l a s t y m .

T a k ż o i n n y , bardzo c z ę s t o w folklorze u ż y w a n y archaizm w fun­
k c j i p o o t y z m u — talar,

m o ż o z m i e n i ć się na zasadzie asouacji

4

w

talerz.'

Z m i a n y fonetyczne, j a k i m p o d l e g a j ą w tokstach
r a k t e r . Z n a n y z „Bogurodzicy"
w s ł o w o f o r m i e Gosponic

ludowych

'Pan

w y r a z gospodzin,
R ó g , Pan

tutaj

użyty

Jezus':

W p i e ś n i a c h nie­

j e d n o k r o t n i e bór m a t a k ż e cochy lasu ł i ś c i a s t o g o :
T a m pod lasom p o d

Gdzio jedziesz Gosponie

borem

boru,

n a r ą b i o m a t o p o l u , K o I M a z . I I I , nr 245, s.

209).

Najczęściej jednak kontekst całego tekstu, w k t ó r y m ton wyraz
a

nawet kensytuaoja

nio

pozwalają

na

ż o d n o u k o n k r o t n i o n i o jego znaczonia. T a k jest np. w p i o ś n i a c h
weselnych:

?

Z a k u k a ł a kukawoczka w ś r ó d

D o ciobio, m i ł y panio. ( K o t . Z n , s.

199)

F o r m ę t ę n a l e ż y u z n a ć za p o c h o d n ą od gospodna ( w e d ł u g S. Ur¬
5

przez

gosponie.

—

O d p o w i e d n i k ż e ń s k i — gospodzina

boru,

siadajcie rod-.ico do s t o ł u ,

b a ń c z y k a ) p ó ź n i e j s z e g o w a r i a n t u gospodzin' ,

gospodnic-*

gospoda

'pani'

raz m a f o r m ę gospodze: _
ach ! nasza

Pojodzioina do

jest p r z y w o ł y w a n y ,

Jozus na osioloczku

Po • l i p o w y m mosteczku.

B r o ń nas,

17

od­

poci t y m p i ę k n y m j a w o r e m . ( K W - , s. 65),

archaizmy, m o g ą m i e ć bardziej i n d y w i d u a l n y , nieregularny cha­

J o c h a ł Pan

p o w y ż s z e g o twierdzenia p o s ł u ż y n a m

niech w a i n kukawoczka nio głosi,
nioch Marysia swoich r o d z i c ó w przeprosi.
O j , do ś l u b u , m ł o d a paro, do ś l u b u
do takiogo niziutkiego u k ł o n u .

gospodze,

U p a d a j M a r y s i u , po raz drugi, trzeci,

W tej ż a ł o s n e j bardzo t r w o d z e (P,Ś1., s.
co jest zgodne z d a w n ą

formą

dopełniacza,

155),
a

nioch cię b ł o g o s ł a w i ą malonkio dzioci.
innym

razom

gospoda:

P o b ł o g o s ł a w ojcze, p r a w ą r ą c z k ą na
bo j u ż o s t a t n i raz

krzyż,

na j e j wianek patrzysz. ( K u r . , s.

170)

Graj pasterzu graj, B ó g ci pomagaj,

Bór zatom, ż y j e w p i e ś n i a c h swoim o d r ę b n y m , t e k s t o w y m ż y c i e m ,

Powiedz, k t ó r a t u

r ó ż n y m o d czysto j ę z y k o w o g o

gospoda,

Slodkiogo grona jagoda
Syna p o w i ł a . ( J A , D u b i e n k a 1978),
lub

gosponią:

Talar,

dukat, czerwony,

dolar

s t o p n i u , sens

j e d ź m y ż ż y w o po

bogactwa, w i o l k o p a ń s k o ś e i i t p .

nią,
( K o l / X V I , Lub I , nr

za­

o b s e r w o w a ć na p r z y k ł a d z i e folkłorowogo p o l a nazw p i e n i ę d z y .

S p i e s z m y ż swacia, b r a c i a !
po d o b r ą gosponią.

(komunikatywnego).

Analogiczno zjawisko u o g ó l n i a n i a semantycznego m o ż n a

40).

reahiogo

zatracają, w r ó ż n y m oczywiścio

odniesienia, a s t a j ą

się o k w i w a l e n t e m

I n n y charakter u o g ó l n i a n i a semantycznego o d c z y t a ć

można

W o s t a t n i m p r z y k ł a d z i e na z r ó ż n i c o w a n i e postaci w y r a z u w y ­

w grupie o p i t o t ó w f o l k l o r o w y c h ,

r a ź n y wpływ wywarł również r y m .

realizowanej przoz nio w folklorze f u n k c j i , z r c j o s t r u j ą c o - o p i s n j ą -

Za specyficzny p r z y p a d e k asymilacji, t y m razom w zakresie
semantyki należy

uznać

symboli. P o r ó w n a j m y

140

tekstową

przykłady:

interpretacje

archaicznych

co jest z w i ą z a n o zo

zmianą

coj na o c e n i a j ą c ą . U t r w a l a n i o t y c h ocon p r o w a d z i do p o w s t a n i a

grupy

waloryzantów,

których

podstawowym tekstowym

zna­

powstania

opozycji

leksykalne-semantycznych

typu:

forma

czeniem jost o g ó l n a ocena p o z y t y w n o ś c i . S t ą d m o ż l i w e s ą t a k i e

neutralna i nacechowana stylowo.

k o n t e k s t y j a k drobne

„ b e z p o ś r e d n i o z a a n g a ż o w a n e w tworzonio o d r ę b n o g o s t y l u j ę -

listy:

E l o m e n t y nacechowano
18

Pod ziolonym d ę b e m stoi k o ń k o w a n y ,

zykowogo poezji w o d r ó ż n i e n i u od n i o p o o z j i . "

K t ó ż na n i m w y w i j o , Jasiunio k o c h a n y .

archaizmy są przekształcane i utrwalane jako wyróżniki języka

N a d o b n o K a s i o u k . d z i e c i ą t k o k o l j s o . (Chmiel, s.

i o t w a r t a . D o w y m i e n i o n y c h w c z e ś n i e j u p o e t y z o w a n y c h archa­

39)

i z m ó w t y p u : gaj,

raj:
do

raju

malowanego:
H e j , s.

ludowego.

wymiana opitotów:

malowany

odpowiodniość
w konstrukcji
Joszczo

opitotów
ludowoj

innvm

folkloru

stół

i t d . Owa

może

//

jost

somantyeznego

a r c h a i z m ó w w folklorze jest d o s y ć powszochne t r a k t o w a n i o , taić
w sonsio n a d a w c z y m j a k
dunaj,

wisla,

podlanie,

i o d b i o r c z y m , nazw n p o l l a t y w n y c h :

ukraina,

bukowina,

podole

jako

nazw

w ł a s n y c h i to z a r ó w n o przez dawniej-zych zapisywaczy f o l k l o r u
jak

i wspólczosnycb,

nawet w y w o d z ą c y c h

się ze

środowiska

wiejskiego, gdzie n p . dunaj j a k o nazwa pospolita b y l historycznie
znany. Oto k i l k a p r z y k ł a d ó w :
Koniczku

siwy

P o k a ż m i dziwy
P r z o p l y ń bez

Dunaj

Nio zmaczaj g r z y w y .

(Pvog., s.

222);

W y d a l a m n i o m a m a za b o r y , za lasy,
Za b y s t r y Dunaj.
/ : N a Podolu

bialyj

( D w , s.

122),

kamień:/,

/ : P o d o l a n k a siedzi na n i m . : / ( K o w . , s.

120);

W i o n k a ci nio w r ó c ę , a n i Jezu Chryste,
bo j u ż t w ó j wianeczek, rzucony na

Wisie.

[...]
J u z e m za m ą ż p o s z ł a , wszystkiegom p o z b y ł a ,
j u z e m s w ó j wianoczok, o j , na dunaj
Z Ukrainy

r z u c i ł a . ( K o w . , s.

82).

rycerz z b r o j n y ,
Rycerz z b r o j n y ,

J u ż nie w r ó c i n i g d y z w o j n y ,
N i g d y z w o j n y . (Glog., s.
P o g n a ł a w o ł k i na

184),

Bukowinę

W z i ę ł a zo s o b ą s k r z y p k i jedyne, (FO, s.

9

współtworzą

swoisty

styl

tokstu

malowana

najwidoczniejsza

przoksztalcouia

poetyckiej'

błonie i t d . W y r ó ż n i a j ą

funkcjonalna

paraleli.

rodzajom

można
'czysty',

się ono d u ż ą f r o k w o n c j ą u ż y c i a . J a k o rodzaj somantyczno-loksyformuły

wrota, krasa,

nadobny

rusy, bystry,

rzeczowniki: kometa, podwoje,

t y c h p r o c e s ó w m o ż l i w a jest i w p r a k t y e o c z ę s t o realizowana,
drobny groch // drobna dziewczyna

podole,

159),

kalnoj

funkcjonalna

dunaj,

(FK,

k t ó r y c h nie n a l e ż y t r a k t o w a ć j a k o nielogiczności. W konsekwencji

panna,

bór, dąbrowa,

d o d a ć i kolojne: — e p i t e t y : wrony, krasny,

Siadaj razem z n a m i w e s o ł o na konia siwego,
Piej, zajodziosz, t y , zajedziesz

tle

f o l k l o r u , folklorowo p o e t y z m y . I c h lista jost stosunkowo d ł u g a

W y w i j o , w y w i j o , drobne listy pisze,
czy malowany

I na t y m

są

17).

O s t a t n i a grupa o m a w i a n y c h p r z y k ł a d ó w p r z o k s z t a l c o ń
szczogólnio istotna dla t o k s t ó w f o l k l o r u . Prowadzi b o w i o m

jost
do

Rozwiązania
A O — A . Oloszczuk, Pieśni
ludowe Podlasia,
W r o c ł a w 1965
Chm — J . Chmara (red.) Lubelska
pieśń ludowa, L u b l i n 19,19
Chmiel — A . C h m i e l i ń s k a , Księżaty,
K r a k ó w 1925
D — Z . D o ł ę g a - C h o d a k o w s k i , Śpiewy
słowiańskie
pod
Mrserhą
wiejską zebrane, Warszawa 1973
D w — S. D w o r a k o w s k i , Zwyczaje rodzinne w powiecie
wysoko-mazowieckim,
Warszawa 1935
FIC. H e j — F . K o t u l a , Hej, leluja, czyli o wygasających
starodaw­
nych pieśniach
kolędniczych
w Rzeszowskiem,
Warszawa 1970
F O — F . Olosicjuk, Obrzędy weselne w Lubelskiem.
Materiały
etnograficzne do badań nad obrzędowością weselną. W r o c ł a w 1071
Glog. — Z . Gloger, Pieśni ludu, K r a k ó w 1892
H o l — P. Holyszowa, Nasze wesele, W s t ę p i opracowanie M . Le­
s i ó w , L u b l i n 1966
J A - - M a t e r i a ł y w ł a s n o autora
K a m — L . K a m i o ń s k i , Pieśni
ludu pomorskiego,
T o r u ń 1936
K o l — O. K o l b e r g , Dzieła wszystkie, W r o c ł a w — P o z n a ń od 1974 r.
K o t . Z n — F K o t u l a , Znaki przeszłości,
Wstęp Cz. H e r n a s , W a r ­
szawa 1976
K o w — M . K o w a l c z u k , Współczesny
repertuar folklorystyczny
wsi
Rachanie
kolo Tomaszowa
Lubelskiego,
L u b l i n 1978. Praca
magisterska w y k o n a n a p o d k i e r u n k i e m J . Bart m i ń s k i e g o .
K u j — B . K r z y ż a n i a k , A . P a w l a k , J . L i s a k o w s k i , Kujawy,
cz. I ,
K r a k ó w 1974
K u r — A . K u r , Wesele przypisowskie
[ w : ] Lubartów
i Ziemia
Lubartowska,
L u b l i n 1964
K W s — Albośmy
to jacy tacy..., Z e b r a ł i o p r a c o w a ł P. P ł a t o k ,
K r a k ó w 1976
r ś l — Pieśni ludu Śląskiego
ze zbiorów rękopiśmiennych
Józefa
Lompy, W y d a l B . Z a k r z e w s k i , W r o c ł a w 1970
R o g — J . Roger, Pieśni ludu polskiego w Górnym Śląsku,
Opole
1976. W y d a n i e f o t o t y p i c z n o .
R y c z — F . R y c z c k , Droga przez wieś, K r a k ó w 1972
W i e l k — Wielkopolskie
śpiewki ludowe, O p r a c o w a ł a J . Sobieska,
K r a k ó w 1957
Ż P — Z . P a u l i , Pieśni ludu polskiego w Galicji, W r o c ł a w . . . 1973,
W y d a n i e f o t o t y p . p i o r w o d r u k u z 1838 r o k u .

P R Z Y P I S Y
1

P r o b l e m a t y k a definiowania a r c h a i z m ó w f o l k l o r o w y c h oraz
ich p r z e g l ą d i k l a s y f i k a c j a z o s t a ł y przedstawiono w a r t y k u l o
Archaizmy leksykalne w polskim folklorze wierszowanym (w d r u k u ,
UMCS).
S.B. L i n d o , Słownik
języka polskiego, t . I I , L w ó w 1855 —
p o d h a s ł e m komora.
P o d s t a w ę m a t e r i a ł o w ą a r t y k u ł u stanowi z b i ó r około 50 t y ­
t u ł ó w d r u k ó w z w a r t y c h d o k u m o n t u j ą c y c h f o l k l o r z całogo te­
r y t o r i u m Polski. Część z n i c h z o s t a ł a w y k a z a n a w d o ł ą c z o n e j
liście r o z w i ą z a ń s k r ó t ó w c y t o w a n y c h ź r ó d e ł .
T e r m i n za J . B a r t m i ń s k i m , 6języku
folkloru, W r o c ł a w 1973,
s. 257
Ł . G o ł ę b i o w s k i , Lud polski, jego zwyczaje, zabobony, W a r ­
szawa 1830, s. 46
I . G ó r a k - B a r t m i ń s k a , Słownictwo
lubelskiej
pieśni
ludowej
na tle słownictwa
gwarowego, L u b l i n 1965, s. 19; J . B a r t m h i s k i ,
op. c i t . , s. 228—230
F . K o t u l a Hej, leluja, Warszawa 1970, s. 032 (przypis 65).
Kantyczki
karmelilańskie,
r ę k o p i s z X V I I I w i e k u przygo­
t o w a ł a do w y d a n i a B . K r z y ż a n i a k , K r a k ó w 1980, s. 87
Szorzoj na t o n t e m a t zob. H . Ł o w n i a ń s k i , Religia
Słowian
i jej upadek (w. V I — X I I ) , Warszawa 1970, s. 213—217
por. H . Ł o w n i a ń s k i , op. c i t . , s. 216, 231
O e t y m o l o g i i i znaczeniu dunaj u zob. T . L e h r - S p ł a w i ń s k i ,
Kilka
uwag o słowiańskiej
nazwie Dunaju
(w.)
Sprawozdania
z Prac Naukowych
Wydziału
Nauk Społecznych,
Warszawa 1959,
2

3

J

5

6

7

8

9

1 0

1 1

z. 3—4, s. 74—77; J . R o z w a d o w s k i , Studia nad nazwami
wód
słowiańskich,
K r a k ó w 1948, s. 2 4 7 — 2 5 1 ; M . J u r k o w s k i , Rzeka,
potok, i ich synonimy w języku ukraińskim,
„Słavia Oriontalis"
1963, n r 3, s. 462; W . Gieorgijew, Dunaj, Dunaw, Dunave
(w:)
Studia
Lingüistica
iu
honorem
Thaduaci,
Lchr-Splawiński,
W a r s z a w a 1963, s. 87—90
Z . P a u l i , Pieśni
ludu polskiego w Galicji, W r o c ł a w 1973,
s. 3 i 4; w y d . f o t o t y p . z 1838 r o k u .
Por. d e f i n i c j ę asonacji u M . Kruszewskiego, Wybór
pism,
W i o e ł a w 1967, s. 8
F o r m ę t a k i o j w y m i a n y p o d a ł J . Treder w swoim referacie
w y g ł o s z o n y m na konferencji frazeologicznej w L u b l i n i e w 1978
roku.
S. U r b a ń c z y k , Prace z dziejów języka polskiego,
Wrocław
1979, s. 133
Szerzej n a ten t e m a t zob. J . A d a m o w s k i , O
uogólnianiu
znaczeń
wyrazów
w pieśni
ludowej
(w:) Literatura
popularna,
folklor, język, pod rod. W . Nawrockiego i M . W a l i ń s k i o g o , K a ­
towice 1981, t . I I . s. 205 i n .
1C. M o s z y ń s k i , Uwagi do zeszytu „Słownika
etymologicznego
języka
polskiego"
Fr. Sławskiego,
„ J ę z y k Polski'', 1953 n r 5,
s. 355
J . B a r t m h i s k i . O języku...,
op. c i t , , s. 223
Por. J . M i o j l a c h , Jazvk
trubadurów.
Moskwa 1975. s. 89
i n . ; oraz J . A d a m o w s k i , Archaizmy
leksykalne pieśni
ludowych
a problematyka
formuły,
„ L i t e r a t u r a L u d o w a " , 1977 n r 4—5
1 2

1 3

1 4

1 5

1 0

1 7

1 8

1 9

141