-
https://cyfrowaetnografia.pl/files/original/5fe099f4c3c55236c9e0eb33800e2c47.pdf
4caefda4222e0351f6866c6cb852f047
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Polska Sztuka Ludowa - Konteksty
Text
A resource consisting primarily of words for reading. Examples include books, letters, dissertations, poems, newspapers, articles, archives of mailing lists. Note that facsimiles or images of texts are still of the genre Text.
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Relation
A related resource
oai:cyfrowaetnografia.pl:publication:2861
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
2002
Identifier
An unambiguous reference to the resource within a given context
oai:cyfrowaetnografia.pl:2666
Title
A name given to the resource
Dama z Elche / Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 2002 t.56 z.1-2
Description
An account of the resource
Polska Sztuka Ludowa - Konteksty 2002 t.56 z.1-2, s.73-78
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
Grzybkowska, Teresa
Language
A language of the resource
pol.
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Instytut Sztuki PAN
Format
The file format, physical medium, or dimensions of the resource
application/pdf
PDF Text
Text capture metadata for PDF documents
Text
Tomasz Grygiel • ZWYCIĘSTWO SZTUKI N A D CZASEM?
S. Ossowski, U podstaw estetyki. W y d . E Warszawa 1933. Wyd.
1 8
1 9
2 1
• D A M A Z ELCHE
Szerszego przeglądu spornych dziś stanowisk wobec istoty czasu
11, Warszawa 1958, za którym cyt. s. 267 n n . , 271-279: życie
dostarczają: - R Coveney, R. Highfield, Strzałka czasu. Jak roz
chwilą. Pojęcie to wiązało się z ujmowaniem czasu przez autora
wiązać największą
niekiedy w aspekcie świadomości „wiecznego teraz": B. Wójcik -
Poznań 1997, s. 72 n n . , 261 n n ; R Davies, Czas,
-Kartowicz, Czas w ujęciu Stanisława Ossowskiego [w:] Czas...,
rewołucja Einsteina. Przekład L. Kallas, Warszawa 2002, s. 219 n n .
s. 95-96
W odniesieniu do mechaniki kwantowej i jej mikroświata pod
Ibidem, s. 272-273. Myślenie przyszłościowe trafnie również
nosi się nawet dyskusyjną tezę o zatrzymywaniu czasu „gdy cią
tajemnicę nauki. Przekład P. Amsterdamski,
niedokończona
charakteryzuje, ujmujący fenomenologicznie zjawisko czasu
gle obserwujemy dany układ kwantowy": W. Itano, D. Heinzen,
R. Ingraden, dostrzegający wszakże możność przeciwstawiania
J. Bollinger, Quantum Zeno effect, „Physical Review", vol. A 4 1 ,
się sile jego upływu nie w konsumpcji sztuki, a nawet w jej
1990, nr 5, s. 2295-2300. Zob. też relacje między czasem i en
tworzeniu, jako surogacie nieprzemijalności, lecz we wzro
tropią w świetle adogmatycznie wyjaśnianej I I zasady termody
ście podmiotowości jednosrki pielęgnującej w sobie „ślady by
namiki: H . Korpikiewicz, Koncepcja wzrostu entropii a rozwój
tu niepodległego czasowi - przemijaniu": tenże,
Książeczka
świata. U A M Poznań. „Filozofia i Logika", nr 79, Poznań 1999,
i czas, s. 62-64,
s. 31-40, czy rotacyjny model kosmologiczny K. F. Gódla, do
67. Filozoficzne treści problematyki czasu omawia w szerokim
puszczający przez reinterpretację równań polowych Einsteina,
o człowieku,
2 0
Teresa Grzybkowska
Kraków 1998, rozdz. Człowiek
ujęciu: P. J. Zwart, About Time. A Philosophical Inquiry into the
potencjalną możność podróży w przeszłość: K. F. Godeł, A n
Origin and Nature of Time, Amsderdam 1976, Por. też G . J.
example of new type of cosmological solutions of Einstein's field equ
Whitrow, o.c.
ations of gravitation [w:] Collected Works. Edited by S. Feferman.
Zob. też: В. Dziemidok, Teoria..., s. 75-78, gdzie też o reakcjach
Vol. I I , New York-Oxford 1990, s. 190-198; S. W. Hawking In
na koncepcję Ossowskiego.
troductory note... (Cosmic rotation and „objective" time) [w:] ibi
Ilość miar tych jest zaś we wszechświecie nieskończona: J. Czer
dem. Vol. I l l , New York-Oxford 1995, s. 262-264. Aspekt przy
szłościowy zagadnienia w oparciu o przesłanki współczesnej ko
ny, W. Zipper, Podstaury filozofii fizyki. „Prace Naukowe Uniwer
sytetu Śląskiego w Katowicach", nr 1716, Katowice 1998, s. 15
smologii: I . Nowikow, Rzeka czasu. Czarne dziury, białe dziury
n . Zob. też: E. Klein, Czas. Przekład M . Jarosiewicz, Katowice
i podróże
w czasie, Warszawa 1998, s. 238-265. Zob. też:
P. Davies, o.c. s. 263-281
1999, s. 35, 40 n . i aneks: Elastyczna czas teorii względności, s.
109-112
Każda rzecz ma więc dla mnie podwójne trwanie
i w czasie i kiedy czasu już nie będzie
Czesław Miłosz
M
TERESA
uzeum A r c h e o l o g i c z n e - M u s e o A r q u e o l o g i -
Dama z Elche
co N a c i o n a l , położone blisko Plaża de C o l o n ,
pomieszczone
zostało
w wielkim
GRZYBKOWSKA
budynku
w z n i e s i o n y m w l a t a c h 1866-1892 z f u n d a c j i królowej
Izabelli I I . D o m u z e u m przylega równie o g r o m n a B i
niezbyt wyraziste k o n t u r y zwierząt nabierają cielesności
b l i o t e k a N a r o d o w a . Zgodnie z ówczesnymi g u s t a m i
dzięki barwnej ochrze i czerwieni ( i l . 1). M i m o świado
obie b u d o w l e m a j ą c h a r a k t e r świątynny i już samym
zestawieniem przypominają ateński A k r o p o l
mości, że nie znajdujemy się w leśnym d z i k i m ostępie,
łączący
naturalnym
galerię obrazów z biblioteką.
miejscu
prawdziwej groty,
wspaniałej majestatycznej
lecz c e n t r u m
stolicy ogromnego
niegdyś
Jednak z a n i m znajdziemy się we wnętrzu m u z e u m ,
i m p e r i u m , m r o k t u panujący daje głębokie poczucie ob
wstąpimy do podziemnej groty A l t a m i r a , wiernej k o p i i
cowania z jedną z tajemnic archaicznego k u l t u płodno
tej,
jaka znajduje się w odległych górach k a n t a b r y j -
ści i życia. Łania d o m i n u j e w tej przestrzeni, symbolizu
skich. I t u o d razu czeka nas tajemnica, jaka łączy się za
j ą c pierwiastek żeński w świecie przyrody.
wsze z w i e l k i m i dziełami sztuki. Okazuje się, że człowiek
Jaskinię
sprzed tysięcy lat, którego nazywamy p i e r w o t n y m p o
trafił osiągnąć w malarstwie finezję, ekspresję, syntezę.
Jaskinia
w
Altamirze
liczy
18
metrów
odkryła
p r z y p a d k o w o mała dziewczynka
M a r i a de Sautuola w r o k u 1879. D z i e c k o , bawiąc się,
nagle wpadło do g r o t y blisko S a n t i l l a n a d e l M a r , na
długości
Wybrzeżu K a n t a b r y j s k i m . Początkowo malowidła w y
i 9 metrów szerokości, przy wysokości około 2 metrów.
dawały się t a k niezwykłe, że zastanawiano się n a d i c h
Ponieważ malowidła bizonów i k o n i znajdują się na jej
sklepieniu, została rozstawiona j a k o Kaplica S^kstyńska
Prehistorii.
Malowidło powstało 12-10
tysięcy lat przed
naszą erą. Jego bohaterką jest prawie 12-metrowa łania,
* Tekst t e n jest f r a g m e n t e m przygotowanej przez autorkę
p o d nią kłębi się tłum bizonów skaczących lub leżących.
książki o jej podróży d o H i s z p a n i i , A z j i Mniejszej i n a Sycy
Kiedy z bliska oglądamy te prehistoryczne gody, czarne,
lię. Książka ta nosi tytuł Podróże tajemne.
73
�Teresa Grjybkowska
• DAMA Z ELCHE
autentycznością. O d tego czasu badania uczonych D e chelette, M a t c e l l i n o de Santuola, markiza de C a r r a l ba, wreszcie księdza Breuil, uczyniły z tej małej groty
pierwsze dzieło dające początek dziejom sztuki wyła
niającej się z otchłani czasu. D o dziś jednak nie znale
ziono odpowiedzi na pytania dotyczące powodów po
wstania tego artystycznego czynu; obyczajów, k u l t u ,
magii ludzi, któtzy je stworzyli.
Zdumiewa talent obsetwacyjny twórców A l t a m i r y .
Artyści ci potrafili uchwycić rozpęd skaczącego byka
i ukazać w pełnym r u c h u , rozciągnięte w biegu ciało
zwierzęcia. Malowidła w A l t a m i t z e można porównać
z t y m i , jakie w t y m czasie powstawały w A f r y c e i we
Francji w grocie Lascaux.
Chłód wnęttza groty kontrastuje z gorącym powie
trzem upalnego dnia, ale te patę kroków dzielących
Altamirę o d m o n u m e n t a l n y c h schodów zdobionych
żeliwnymi sfinksami ( i l . 2) wprowadzającymi do m u
zeum to prawdziwy szok spowodowany wejściem do
swoistej kapsuły czasu, przenoszącej k i l k a tysięcy lat
bliżej naszych czasów, bliżej naszej
rzeczywistości.
Oślepiająca jasność słonecznego dnia już w h a l l u sa
mego M u z e u m ustępuje miejsca półmrokowi i chłodo
w i przyjaznemu myślom.
M a d r y c k i e M u z e u m Archeologiczne zawiera obrazy
najwspanialszych dzieł sztuki, jakie zrodziły się na t y m
półwyspie, oddzielonym o d Europy masywem Pirene
jów, ale o t w a r t y m na Morze Śródziemne, skąd przypły
w a l i Fenicjanie, Kartagińczycy, Grecy, Rzymianie, W i zygoci, wreszcie M a u r o w i e — zdobywcy, kupcy, dalecy
poszukiwacze n o w y c h ziem, bogactwa i przygód. M o
żemy więc oglądać dzieła pochodzące z Egiptu, Grecji,
E t r u r i i , Rzymu, także średniowieczny Skarb
Guarraza,
będący zbiorem złotych w o t y w n y c h k o r o n wizygock i c h , odnaleziony blisko Toledo, ceramikę islamską o d
krytą w M e d i n a A z Zahata, w pałacu blisko Kotdoby.
A l e jest t u dzieło najbardziej tajemnicze i magne
tyczne, o którym wiedziałam i dla którego zobaczenia
podjęłam hiszpańską podróż, myśl o n i m przejmowała
m n i e pewnego rodzaju trwogą, jak przed spotkaniem
z kimś bardzo ważnym, a nieznanym. W głębi m u
zeum, pośrodku wielkiej sali, tak że wchodząc podąża
się k u n i e m u , w osobnej gablocie oświetlonej p u n k t o
w y m światłem stoi wyrzeźbiony w k a m i e n i u wizerunek
kobiety nazwanej D a m ą z Elche ( i l . 3 ) .
Otacza ją szczególna aura majestatu zmuszająca
przybysza do zwolnienia k r o k u , zattzymania się, c h o ć
by na chwilę, by oddać jej hołd. K i m była D a m a z El
che? Czy jest to p o r t r e t idealny, czy też wizerunek nie
i l . 1. Malowidło na stropie w grocie w A l t a m i r z e .
znanej n a m władczyni lub kapłanki? O d pierwszej
Kopia w M u z e u m Archeologicznym w Madrycie.
c h w i l i , kiedy ją o d k r y t o , wzbudzała zachwyt nadal
12-10 tysięcy lat przed naszą erą. Strop w tej grocie
trwający. W
m a 18 metrów długości i 9 metrów szerokości
stulecie jej odnalezienia w 1997
w paryskim G r a n d Palais zorganizowano wystawę
roku
Les
Iberes. To niezwykle dzieło sztuki stało się znów p o w o
i l . 2. Sfinks u wejścia d o M u z e u m A r c h e o l o g i c z n e g o
w Madrycie
dem do refleksji i rozważań nad sztuką iberyjską.
Wciąż panuje niepewność co do istoty tej sztuki.
i l . 3. D a m a z Elche, wapień p o l i c h r o m o w a n y , c m wysokości.
Pod nazwą Iberowie kryją się rozmaite p l e m i o n a . Pół-
Muzeum Archeologiczne w Madrycie
74
�Teresa Grzybkowska
* D A M A Z ELCHE
wysep Iberyjski był o t w a r t y na Morze Śródziemne, E u
ropę i Afrykę - mieszały się t u wpływy różnych kultur,
a to u t r u d n i a jednoznaczną definicję. O Ibetach za
chowały się sprzeczne wiadomości przekazane przez
H e r o d o t a , Tukidydesa, Strabona, wynikające ze złożo
ności i c h kultury. Dotychczas nie udało się odczytać
i c h pisma, W i l h e l m H u m b o l d t w 1821 t o k u uważał, że
Iberowie to Baskowie, a n i e m i e c k i filozof H u b n e r sta
rał się zebrać zachowane napisy w dziele
Monumenta
Lingve de Iberica. Przez długi czas Iberia była pomijana
przez archeologów, których bardziej pociągały Grecja
i Bliski Wschód. D o p i e r o wielkie międzynarodowe w y
stawy w 1873 r o k u w W i e d n i u i w 1878 w Paryżu o d
słoniły tajemnicze piękno sztuki iberyjskiej. W Paryżu
pokazano wówczas odlewy rzeźb o d k r y t y c h w 1860 ro
ku w miejscowości C e r r o de los Santo ( A l b a c e t e ) . A l e
ich autentyczność podważono. D o p i e r o L e o n Heuzy,
konserwator sztuki orientalnej z L u w r u , po podróży do
M a d r y t u wskazał, które z tych rzeźb były prawdziwe,
a które fałszywe. W latach 1880-1890 dwóch młodych
archeologów francuskich, członków szkoły archeolo
gicznej w A t e n a c h Ecole
d'Athenes
-
Artur
Engel
i Pierre Paris - penetrowało Hiszpanię, badania trwa
ły długo. D o p i e r o w 1982 r o k u wykopaliska z Cerro de
los Santos, Osuną i A l m e d i n i l l a wystawiono w m u
zeum a Sainr-Germain-en-Laye.
Czerpiąc z Fenicji, Kartaginy, Grecji i Etrurii, Ibero
wie wytworzyli fascynującą sztukę. Łączyli cywilizację
preindoeuropejską z indoeuropejską, szczególnie celtyc
ką. W A n d a l u z j i istniały kolonie greckie i fenickie. Ibe
rowie i Celtowie byli ludem walecznym mieli, świetną
broń, wśród niej oryginalne miecze z zakrzywioną głow
nią zwane falcata, której strasznie bali się Rzymianie.
D o kształtowania rzeźby używali kamienia, brązu, cera
m i k i . Orientalizujący styl rzeźb powstawał zwłaszcza
w Andaluzji, wytwarzano t a m też ceramikę zwaną wła
śnie „orientalizująca" ( i l . 4-5). Zachowane przedmioty
pochodzą od V I I I - I w. p.n.e. N a wspomnianej wystawie
paryskiej można było oglądać kamienną tzeźbę lwa ze
zbiorów prywatnych datowaną na V w. p.n.e. ( i l . 6 ) .
Z M u z e u m N a c i o n a l d ' A r t de Catalunya w Barcelonie
i l . 4. Waza ceramiczna o d e k o r a c j i orientalizującej
zaś pochodzi niewielkie terakotowe naczynie na perfu
odnaleziona w C a r m o n a , S e w i l l i , 6 5 0 - 5 5 0 p.n.e.
my, w kształcie głowy. Istniały też tego typu naczynia
49 x 75 c m . M a i r i e de C a r m o n a
wykonane z btązu, jak te z końca V I w. p.n.e. wykopa
i l . 5. C e r a m i c z n a waza z m o t y w e m ptaków, odnaleziona
ne w Albacete. Rzeźbiona głowa pięknego wojownika
w C a r r a l de Saus, M a g e n t e ,Valencia, I I I - I I w. p.n.e.,
z pierwszej połowy V w. p.n.e. z M u s e u m w Jaen ( i l . 7)
12 x 13,4 c m , M u s e u m Prehistoryczne, D o m i n g o F l e t c h e r
nosi wyraźne znamiona orientalne. W tymże muzeum
w Walencji
znajduje się fragment innej tzeźby - w o j o w n i k w zbroi
prowadzi konia za uzdę ( i l . 8 ) . Fragment innego reliefu
i l . 6. Lew, A n d a l u z j a , 5 0 0 - 4 3 0 p.n.e., piaskowiec,
z I w. p.n.e. z M u z e u m Archeologicznego w Madrycie
75 x 132 c m , k o l e k c j a p r y w a t n a
ukazuje młodzieńca dmącego w róg (ił. 9). Wszystko to
i l . 10. Fragmenty d i a d e m u z V I I - V I w. p.n.e. znalezione
są ułomki d a w n y c h c a ł o ś c i , jednak i c h wysoka klasa ar
w Sanlucar de Barrameda, Evora,16,3 x 7,7 c m . M u z e u m
tystyczna i zawarty w tych głowach i torsach niebywały
A r c h e o l o g i c z n e w S e v i l l i oraz k o l c z y k i znalezione w La
wdzięk, elegancja każą myśleć o tajemniczych arty
C o n d o m i n a V i l l e n o A l c a n t e V I - V w. p.n.e. średnica 3,8 c m ,
stach, których nazwisk i losów nigdy nie poznamy. A l e
M u s e u m A r c h e o l o g i c z n e Jose M a r i a Soler w V i l l e n a . D r u g i
kolczyk znaleziony w Castillarejo de Penarroja, V i l l a r d e l
popiersie kobiety zwanej D a m ą z Elche przewyższa
A r z o b i s p o , W a l e n c j a , V I I - V I w. p.n.e., złoto, 4,5 c m
wszystko swoją urodą, majestatem i nie ma żadnych o d -
V w. p.n.e., M u z e u m Prehistoryczne w W a l e n c j i
75
�Teresa Grzybkowska
* DAMA Z ELCHE
niesień. O d k r y t a została w końcu X X wieku i prawie
stycznych k u l . Wzdłuż policzków zwisają sznury za
natychmiast wywieziona do Paryża, stolicy ówczesnego
kończone m o t y w e m przypominającym n i to amfory, n i
świata.
pazury lwa. D a m ę okrywa szeroki płaszcz, silnie roz
chylony na piersi. Pod płaszczem głęboko wycięta p o d
11 sierpnia 1897 r o k u na święto Wniebowzięcia do
przybył Pierre
szyją t u n i k a . Szyję zdobią trzy rzędy grubych, plastycz
Paris, by zobaczyć rzeźbę niezwykłej piękności, tydzień
nie wyrzeźbionych łańcuchów d e k o r o w a n y c h zwisają
wcześniej odkrytą w wiosce A l c u i d a (blisko Elche)
c y m i małymi a m f o r k a m i . K l e j n o t y te, przypominające
w posiadłości d o k t o r a C a m p e l l o , na terenach dawnej
nieco złote ozdoby z V I - V w . p.n.e. z muzeów archeolo
k o l o n i i rzymskiej. Hiszpanie nazwali j ą Królową M a u
gicznych w Sewilli i W a l e n c j i (ił. 10), stanowią opra
retańską. Egzotyczność stroju i dekoracji głowy zdu
wę dla wspaniałej, ponadczasowej twarzy o m o c n o za
miała archeologa. Tego samego wieczoru 11 sierpnia
znaczonych
Paris wysłał fotografię do L u w r u . Z pomocą bankierów
zgrabnym w y d a t n y m nosie, ustach nieco
Salomona i N o e l Bardac zakupiono rzeźbę do tego
trycznych, jakby nagle zatrzymanych w poruszeniu,
m u z e u m za sumę 4 tysięcy franków. Operacja ta prze
w trakcie wypowiadania życzenia lub zaklęcia.
Elche jako reporter pisma Illustration,
łukach
brwi,
oczach l e k k o
skośnych,
niesyme
biegła szybko przy niezadowoleniu Niemców i A n g l i
Ta olśniewająca postać dzięki doskonałości formy
ków. W t y m czasie bogate państwa, opłacające bada
wytwarza psychiczną więź z patrzącym. D w a tysiące
nia archeologiczne, czyhały tylko, by wyrwać dzieła
sześćset lat, które nas o d niej dzieli, wydaje się nie
sztuki z rąk b i e d n y c h narodów, t a k i c h jak wówczas
istotne, bez znaczenia wobec f a k t u głębokiego porozu
Hiszpanie. W t y m klimacie międzynarodowej k o n k u
mienia z tą kobietą symbolizującą, jak łania z groty
rencji Pierre Paris utworzył w Bordeaux Ecole des
hau-
w A l t a m i r z e , wieczną kobiecość. N i e ulega wątpliwo
przekształconą później w presti
ści, że stoimy przed bóstwem nieustająco żywego m i t u
żową Casa de Valaztjuez- U c z e n i t a m s k u p i e n i prowa
ponadczasowej kobiecości, realizującym się w wiecznej
tes etudes hispaniąues,
dzili wiele wykopalisk, w y d a w a n o też fachowe p u b l i
teraźniejszości. Ta rzeźba opowiadająca czasy dawne
kacje. W 1914 r o k u powstała instytucja Service des an-
jest jak u t r w a l o n a w k a m i e n i u sentencja Tablicy
tiquites espagnoles. Ta służba wzbogaciła o wiele dzieł
Szmaragdowej. To co jest niżej, jest jak to, co jest
muzea Hiszpanii. N o t a b e n e w Luwrze D a m a nie zna
a to co jest wyżej, jest jak to, co jest niżej, dla
lazła szczególnie wyeksponowanego miejsca, ginęła
cia cudów jednej rzeczy-
w natłoku i n n y c h rzeźb.
wyżej,
przeniknię
Rzeźba ukazuje kobietę-bóstwo w c e r e m o n i a l n y m
W czasie I I w o j n y światowej, w sytuacji międzyna
stroju. Wspaniała biżuteria, majestat jej pięknej, d u m
r o d o w y c h napięć, generał Petain oddał D a m ę z Elche
nej twarzy zapowiada patos i archaizm hieratycznego
generałowi Franco. Jako embłematyczną figurę tajem
ceremoniału d w o r u toledańskiego i madryckiego kró
niczych Iberów rzeźbę przekazazano Prado, a p o t e m
lów hiszpańskich czasów nowożytnych - Karola V i je
przeniesiono do M u z e u m Archeologicznego w M a d r y
go syna Filipa I I . Spokojna twarz D a m y wyraża suro
cie, gdzie pozostaje do dziś. Z n a m y dokładnie dzień
wość, ale też ponadczasową moc wiecznej kobiecości.
p o w r o t u D a m y do Hiszpanii. Stało się to w niedzielę
D a m a z Elche ukrywa tajemnicę nieprzemijającej mło
9 lutego 1941 r o k u . K a r o l Estreicher w swoich Dzien
dości będącej a t r y b u t e m bogini. N i e można oderwać
na stronie 314 zanotował
oczu o d tej jednej z najpiękniejszych twarzy kobiecych
nikach wypadków
1939-1945
pod datą 11 listopada: „Słynna D a m a z Elche (moje
świata, jakie przekazała n a m sztuka. O b o k egipskiej
wrażenie, że jest to rzeźba jońska, a nie iberyjska) zo
Nefretete, królowej Hatszepust, U t y z fasady katadry
stała zwrócona z L u w r u Hiszpanii i przyjechała przed
w N a u m b u r g u , pięknych M a d o n n , M o n a Lizy i prze
wczoraj do Prado, gdzie będzie wystawiana. N i e wia
pięknej C e c y l i i Gałerani zwanej D a m ą z gronostajem
d o m o dlaczego ta rewindykacja ma miejsce. Czy to
z M u z e u m Czartoryskich w K r a k o w i e , stoi D a m a z El
N i e m c y Francuzów zmusili, czy Francuzi postępują tak
che, a jednak różni się o d t y c h wszystkich z n a k o m i
dobrowolnie?" - pytał polski historyk sztuki, jednak
t y c h kobiet bezwzględną dumą bóstwa, jej surowa uro
w jego w s p o m n i e n i a c h nie ma już słowa o D a m i e . N i e
da nie wykazuje najmniejszego śladu k o k i e t e r i i . Może
w i a d o m o , czy Estreicher złożył jej wizytę. Zapewne to
też brak p o l i c h r o m i i rzeźby przydaje Hiszpance maje
uczynił, b o w i e m należał do tego rodzaju ludzi, którzy
statu. Zachowały się tylko ślady farby na ozdobach
w t r u d n y c h i niebezpiecznych m o m e n t a c h życia zwra
i czerwieni na ustach. Ta kobieta stała się dla m n i e
cali się właśnie ku sztuce, w niej szukali wsparcia
symbolem całego tajemniczego k r a j u . Wszystko i n n e
i znajdowali radę.
łączy się z jej postacią. Wspomniane w i z e r u n k i kobiet
można bardziej lub mniej związać z jakąś szkołą arty
K i m była ta kobieta, boginią czy i d e a l n y m wizerun
styczną. A l e wizerunek niezwykłej D a m y z Elche po
k i e m władczyni Posągiem k u l t o w y m czy urną f u n e r a l 7
zostanie na zawsze anonimowy, będąc esencją pełnego
ną? Piękną spokojem twarz zamknięto w ramy nieby
spokoju bóstwa królewskiej kobiecości.
wałej złotej zapewne biżuterii, najbardziej wyraziste są
dwa koła w i e l k i c h zausznic o formie zbliżonej do amo
nitów. Ciężką ozdobę podtrzymuje szeroka, wielowar
stwowa przepaska na czole, zdobiona m o t y w e m pla
76
�Tcresu Grzybkowska
• DAMA Z ELCHE
Kadzielnica, Camarles, Tarragone, I V w. p.n.e. różowa g l i n k a , 16,1 c m . M u z e u m A r c h e o l o g i c z n e . Barcelona
Kadzielnica z brązu. L a Q u e j d a San Pedro, A l b a c e t e , к. V I w. p.n.e., 25,7 c m wysokości, M u z e u m w A l b a c e t e
8. Jeździec prowadzący k o n i a , C a r r i l a Blanco, Porcuna, Jaen, V w. p.n.e. wapień, 9 0 x 105 x 4 0 c m . M u z e u m w Jaen
7. G ł o w a młodego w o j o w n i k a , C a r r i l l o B l a n c o , Porcuna, Jaen. l.poł. V w. p.n.e., wapień, 37 x 20 x 24 c m , M u s e u m w Jaen
9. Młodzieniec d m ą c y w róg , O s u n ą , Sewilla, I w. p.n.e. wapień, J08 x 56 x 3 1 c m , M u z e u m A r c h e o l o g i c z n e w M a d r y c i e
77
�Barbara Czarniawską
• O ZAPOTRZEBOWANIU N A SYMETRYCZNĄ
Peter B r e u g h e l starszy, Przysłowia flamandzkie, 1559,
78
ETNOLOGIĘ
B e r l i n , Deutsches M u s e u m
�